taaLgeBRuiken en -geileken
ruiswoordraadsel
De man die het veertig
jaar geleden al zag
om er ACHT-er
Hypercorrectie
DAG 10 JUNI 1967
Zorry, u kan mij wel niet, maar ik heeft
gezien dat u uw lepel neerlag en nou
yvraag ik me af of er zuiker in uw zoep
lit." Een niet alledaags zinnetje. Wie het mocht
1 ernemen, kan er vrijwel zeker van zijn dat de
jpreker of spreekster afkomstig is uit een niet
Overbeschaafd Hollands grot est ads-milieu, maar op
lat ogenblik, in wat „beter" gezelschap, poogt
%jstand te nemen van een paar huiselijke spreek-
%algewoonten, zoals het stemloos maken van
itemhebbende sisklanken („De see is sout.''), het
ftebruik van „hij heb" voor „hij heeft", van
mennen'' voor „kunnen' en van „leggen" voor
wiggen".
t andaar dat deze taalgebruik(st)er, van de
weeromstuit naar het andere uiterste over
slaand, elke stemloze S stemhebbend
naakt („zorry", „zuiker", zoep' ,de vorm „heeft"
ok gebruikt waar „heb" op z'n plaats zou zijn en
)Iïe vormen van kennenen „leggen" ten
onrechte door „kunnen" en „liggen" vervangt. We
noemen dat „hypercorrectie" en het is opvallend
dat hypercorrecte vormen vaak een indicatie zijn
van een gapende kloof tussen „leer" en „leven"
inzake taalgebruik.
De vaker opzien barende dr. P. C. Paardekooper
(van „wetenschappelijke spelling" en „Vlaamse
kwestie") pleitte indertijd in „De Nieuwe Taalgids"
voor het breken met de schoolsetweedeling in
een „als" voor de stellende en een „dan" voor de
vergrotende trap, en verdedigde met tal van taal
historische en praktische argumenten het gebruik
van „als" in beide gevallen (dus ook: groter als"
enz.). Op die argumenten ga ik hier niet in; er
pleit echter veel voor Paardekoopers theorie, dat
bij de totstandkoming van deze „schoolse", deze
„papieren" tweedeling een invloed heeft gewerkt
zoal geen germanistische dan toch een latinis-
tische die aan het levende Nederlands vreemd is
gebleven. Hoe vreemd, blijkt als men menig
beschaafd Nederlanderondanks krampachtige
concentratie op het schoolsedan in de over
treffende trap, zich telkens weer hoort „ver
spreken" of zelfs vervallen tot de hypercorrectie
„even groot dan", „net zo mooi dan". De hyper
correctie verraadt ook hier onmiddellijk dat de
spreker zijn natuurlijk taalgevoel geweld moet
aandoen.
TT"! en hypercorrectie die hand over hand toe-
neemt, is het weglaten van „om" als in-
leiding tot een doel-aanduidende bijzin.
Lange tijd was de enige zonde die met „om"
bedreven werd, het gebruik ervan, daar waar
van geen do el-aanduiding sprake was: „De organi
satoren besloten om de feestelijkheden een dag uit
te stellen.", „Ons doel is om ook buitenstaanders te
bereiken." (De gedeelten na „om''' fungeren hier
respectievelijk als object en predicaat het z.g.
lijdend voorwerp en het z.g. naamwoordelijk gezeg
de bij de eerste delen van de constructies; ze
zijn daarbij geen bepalingen van doel, zulks in
tegenstelling tot een geval als: „Men stelde het
feest uit om ieder gelegenheid te geven eraan deel
te nemen."). Plotseling ziet men nu allerwege
en vooral in journalistieke taal de hypercorrectie
opbloeien-' als in paniek distantiëren tal van auteurs
zich van de vaak gesignaleerde fout en vervallen
uit louter consternatie in het andere uiterste: „Dit
verdrag heeft men gesloten, te komen tot een ver
zoening van de tegenstellingen.", „Wij stellen alles
in het werk, een andere oplossing te vinden." Een
fout, even hinderlijk als zijn tegendeel!
JAPIN
iigen onder het motto
Hl irdraadsel" dienen voor
a.s. te 9 uur vm. in het be-
van de redactie. Witte-
n Leiden. Onder de goede
ieu^n stellen wij een eerste
f5.-- en twee prijzen van
chikbaar waarnaar alleen
kunnen mededingen.
ooi"
)SSING VAN
GE OPGAVE
prijs van f 5,- werd toe-
de heer L. Kuit, Rem-
92 in Voorschoten, de
ten van f 2.50 aan de heer
Kneppelhoutstraat 45 in
i acht afwijkingen in de belde bovenstaande tekeningen
juiste oplossing vindt u elders in dit nummer.
Kom er ACHT-er
1. hengsel van emmer
2. draad is langer
3. vrouw heeft horloge
4. pet van man links
5. schoenveter van man rechts
6. raam uit huisje op schilderij
7. scharnier in deur
8. lade in kast
vlegel
snelle
wat de acteur te zeggen heeft
voorzetsel
kleur
herexamen
boom
gemeente op de Veluwe
dashond
bloedverwant
meisjesnaam
niet weinige
buigt
iemand die idealen nastreeft
naar beneden
vetarm
houtrolletje
vrouw van Jacob
rustend
tijdelijk gebruik
op ons lijkende dieren
soortelijk gewicht
.Ned. Protestantenbond
half
ten leggenbeschuldigen
uit Ierland afkomstig
maaltijd
noviet
foedraal
deel van het lichaam
haakje met puntige uiteinden
hemellichaam
meisjesnaam
opening in het ijs
lokspijs
kneedbak
titel
Engels bier
voorzetsel
de handeling van het dringen
dagblad
kleine aardappeltjes
deel van de rug
persoonlijk voornaamwoord
troef negen
een lood-oxyde
godsspraak
bloedverwant
titel van een prins
paradijs
i. eten en drinken
zijaanzicht
zie 16 horizontaal
boom
vulkanisch produkt
waarvan geen tweede is
natte aangeslibde grond
lidwoord
lucht in de longen
rivier in noord-Spanje
onstoffelijk deel van de mens
langzame, vadzige
god van de liefde
hoogste punt
veel meer dan een
nauwelijks
muziekteken in de psalmen
naaldboom
Australische struisvogel
verbinding van twee stukken
goed
stukken
een of ander ding
weekdier
Sociaal Economische Raad
van nut zijnde
insect
in een hooiberg moeilijk te vin
den
oorzaak
maand
voegwoord
voortbrengsel van brandende
stoffen
vragend voornaamwoord
Engels bier
sta stil
jongens- en meisjesnaam
voegwoord
vanaf
Eibert de Herder met een
van zijn schilderijen.
REGEN EN ZON IN NEDERLAND
f
Den Helder
0 Gem aantel '.ren zöt per dag (indien zom-.ig)
1 I Gem aantel dagen per maand met regen
CD Gem. temperatuur in *C
Gem. aantel uren zon per dag
I Gem. aantel dagm per maand met regen
CD Gem temperatuur m *C
(Alles berekend over het totaal van mei-sept)
Q Gem, aantel uren zon per dag
D Gem. aantal dagen per maand met regen
GD G*"1- temperatuur in *C
(Alles berekend over het totaal van mei-sept)
REGEN EN ZON IN ZWITSERLAND
Harderwijk, een historisch stadje aan de voormalige Zuider
zee. Maar ook: stadje van de familie De Herder, waar
de zoons van de legendarische Eibert de Herder bijna
alle toeristische troeven in handen hebben. Waar achter
strandbad, speeltuin, dolfinarium, rondvaarten en het grootste
horecabedrijf de naam De Herder staat. Vader Eibert bij
genaamd „de vaargeul'' was niet alleen een felle vechter
tegen de afsluiting van de Zuiderzee, hij was ook de onver
zettelijke en dynamische figuur, die al in 1924 inzag, dat de
toekomst van het stervende stadje in het toerisme lag.
O Gem aantel uren zon per dag
ii Gem aantel dagen per maand mei regen
CD Gem lemperaluur in *C
(Alles^erekend^over^Te^hoteaUapgr|f^gpl)^
Iedereen verklaarde hem toen
voor gek, maar Eibert de Herder
heeft het by het rechte eind gehad:
vorig jaar bezochten tweemiljoen
toeristen Harderwijk. Hij heeft het
werk dat hij begon, niet meer kun
nen afmaken. HU stierf in 1950,
maar zyn zoons hebben het voort
gezet, alleen
Wie was Eibert de Herder? Zoon
Frits: „Als hy eenmaal iets in zyn
hoofd had, gaf hy dat nooit prijs.
Al was het soms in zyn eigen be
lang. Hy kon nooit schipperen. HU
was niet soepel genoeg en daarom
heeft hy veel tegenwerking onder
vonden". En Egbert: „By hem ver
geleken zyn we letteriyk en figuur-
ïyk maar kinderen. Hy was nooit
thuis, sliep soms op kantoor en liet
de opvoeding van de kinderen aan
moeder over".
Eibert de Herder werd in 1876
geboren. Zyn vader bewoonde een
boerderijtje in Hoophuizen, een ge
hucht tussen Harderwyk en Nun-
speet. Daarnaast had hy een beurt-
vaartbedryf op Amsterdam en een
houthandel. Tot 1910 bleef Eibert
varen op de Zuiderzee, toen ves
tigde hy zich in Harderwyk, waar
hy een gamalenpellery begon, die
later werd uitgebreid tot de eerste
vismeelfabriek van ons land. Hy
werd er miljonair door, maar door
een ongelukkige transactie in de
eerste wereldoorlog kwam hy weer
straatarm op de keien te staan.
Eibert de Herder was echter niet
iemand, die gauw by de pakken
neerzat. Hy trouwde met een meis
je uit de Betuwe en met het geld
van zyn schoonvader begon hy een
steenfabriek. Dat duurde tot 1935,
toen werden de stenen zo goedkoop
dat de fabriek gesloten moest wor
den. In 1939 was hy weer eigenaar
De appels vallen niet ver van de
boom en drie zoons van Ei
bert. die by hun vader in de
redery werkten, richtten in 1948 by
wyze van hobby de Verenigde Har-
derwykse Toeristenbedryven op,
welke naam later veranderd werd
in „Verenigde Toeristenbedryven. E.
W. (Egbert), E. F. (Frits) en C. A.
de Herder, begonnen met een
speeltulntje, een strandje en een
groenteschuit, die ze ombouwden
voor rondvaarten langs de Zuider
zeewerken. In 1949 werd het grote
hotel-café-restaurant „IJsselmeer"
erby gekocht.
FEL VERWEER
Ondertussen had hy zich fel ver
weerd tegen het afsluiten van de
Zuiderzee en het droogmalen van de
polders. Hy was nooit verder ge
komen dan de lagere school, maar
hy was een man van de praktyk.
Hy vocht als een leeuw, Schreef
er elf brochures en drie boeken
over en liet op eigen kosten een
twee uur durende Zuiderzee-film
maken.
De afsluiting en inpolderingen
gingen toch door. Maar voor het
zover was de Afsluitdyk kwam
in 1935 klaar had Eibert de Her
der al andere, voor die tyd revo
lutionaire ideeën. Harderwyk zou
als vissersplaats een langzame
dood sterven, maar hy zag nieuwe
mogeiykheden. In 1924 begon hy
met de Holland-Veluwe-iyn, een
lyndienst tussen Amsterdam en
Harderwyk. Hy kocht een oude ra
derboot en verzocht de gemeente
de vaargeul van het piepkleine
Harderwykse haventje uit te diepen.
De gemeente dacht, dat die geul
weer snel zou verzanden en voelde
er niets voor. Toen deed hy het
maar voor eigen rekening, waarop
hy prompt de bynaam „De vaar
geul" verwierf.
Dat was het begin van het toe
risme in Harderwyk. In 1925 kocht
hy er een tweede boot by en in
1926 liet hy de „Kasteel Staverden"
bouwen, een salonboot, waarop by-
na iedere Nederlander al eens een
tochtje heeft gemaakt en die nu nog
vaart.
De belangstelling voor het Velu-
wemeer kwam op gang. Er werd
een enorme speeltuin aangelegd en
de beide broers liepen met plannen
rond voor iets, waardoor de aan-
trekkeiykheid van het geheel niet
afhankeiyk zou zyn van het weer.
De ideeën voor een dolfinarium
groeiden. Eerst werd begonnen met
zeehonden en leeuwen en toen leer
den zy dr. Dudok van Heel ken
nen, die een speciale studie van
dolfynen maakte. Overigens, de
gebroeders De Herder hadden nog
nooit zo'n beest in levende ïyve ge
zien. Er werd een expeditie uitge
zonden naar Denemarken om bruin
vissen te vangen, maar deze die
ren voldeden niet. In 1964 ver
klaarde dr. Dudok van Heel echter
dat hy het wel met dolfynen aan
durfde. In 1965 arriveerden de eer
ste „flippers" en vorig seizoen
draaide de show al.
Er is nog meer wat aan de va
der De Herder herinnert. Ei
bert de Herder zag, ondanks
zyn drukke bestaan ook nog kans
om te schilderen. Geen meester
werken. Schilderijen, waarop alle
mogeiyke aspecten van de Zuider-
zeevissery voorkomen. Die schilder
werken zullen een ereplaats krijgen
in het vernieuwde Veluws museum,
zodat ook de vreemdeling herin
nerd zal worden aan de man, die
meer dan 40 jaar geleden voorspel
de wat de toekomst voor Harder
wyk zou zyn.
