Nijenrode viert lustrum
met het spel „The devils"
Arrabals „Architect en
de keizer van Assyrie"
Overweldigende belangstelling
voor werk van Andrew Wyeth
Het wereldbestel op
losse schroeven
Shell tounng pakket,19
kunst
KUNSTBRIEF UIT AMERIKA
Ondanks veel kritiek
Middeleeuwsmet
moderne problemen
De kinderboekenweek '67
VRIJDAG 5 MEI 1967
LEIDSCH DAGBLAD
P.arijs heeft een nieuwe ster aan het dramaturgisch firma
ment ontdekt. Hij heet Fernando Arrahal is 34 jaar oud, zijn
vader was en Spaanse officier die in 1936, in de eerste dagen
van de burgeroorlogplotseling van de aardbodem verdween of
tenminste uit de gezichtskring van de 2-jarige zoon. Uit diens
gezichtskring maar niet uit de geest en evenmin uit het hart.
De Keizer en de architect in een van Arrabals sketches.
De vraag waar die vader is geble
ven heeft Arrabal tot op de dag van
vandaag beklemd en achtervolgd om
zo een van de (vele) obsessies te
worden, die hij nu door middel van
zijn eenakters en grotere stuken
poogt te domineren of „af te schrij
ven". Zelden heeft men een theater
kunst aanschouwd en belééfd, waar
in de intiemste sentimenten en voor
al ressentimenten uit het bewustzijn
en bovenal het onderbewuste van een
auteur, zó direct op de personages
van handeling is ternauwernood
sprake werden geprojecteerd.
De trouwe bezoekers van de kleine
vestzak- en andere avant-garde
schouwburgjes wisten al sedert enige
tijd dat zij onder de „absurdisten"
ofschoon hijzelf liever van 'n „pa
nisch theater" spreekt terdege
met Arrabal hadden te rekenen.
Maar nu producer Lars Schmidt,
alias Ingrid Bergmanns echtgenoot,
een levensgroot podium en vooral
nog wel in de persoon van Raymond
Gérome een der grootste acteurs van
Parijs te zijner beschikking heeft
gesteld, is deze Spaanse emigrant of
ficieel gepromoveerd tot de topklasse
van de Roemeen Ionesco, de Ier Bec
kett en de Fransman Genet die het
moderne toneel in Frankrijk thans
nog stee'1 beheerst.
Diepgravende
sketches
Het stuk speelt op een onbewoond
eiland en mogelijk na de atomaire
zondvloed hoewel ieder situerend
detail achterwege blijft en de ar
chitect en de keizer van Assyrië die
met zijn zwarte ringbaard, zijn para
plu en zijn omvangrijk valies ver
schillende attributen met Haile Se
lassie gemeen heeft, wekken natuur
lijk onmiddellijk associaties op met
Robinson Crusoë en zy'n compagnon
Vrijdag (en ook wel met Don Qui-
chotte en Sancho Pancha die dan
ook authentieke Spanjaarden wa
ren). De beide eilandbewoners hebben
alleen maar elkaar om zich mentaal
en psychisch in stand te houden, en
die operatie die tenslotte mislukt
voltrekt zich door één voortduren
de maskerade of charade waarbij ze
zichzelf op een der momenten uit het
verleden, of van de toekomst, of ook
wel een ander uitbeelden.
De avond wordt zo dus gevuld met
een lange serie sketches waarbij de
beide makkers of tegenstanders?
afwisselend een heer en zijn slaaf,
de rechter en de misdadiger, de moe
der en haar zoon, de amant en zijn
maitresse incarneren, sketches ech
ter die zó diep graven in het in
stinctleven van de schrijver, dat ze
alle humor zwart kleuren en ze te
zamen een aangrijpend psychodra
ma vormen, dat zowat alle menselij
ke verhoudingen en het ganse
wereldbestel op losse schroeven lijkt
te plaatsen.
Er schuilt zeker een flink brok pro
vocatie èn blasfemie in dit stuk zo
als ook Genet dat vertoont, maar Ar
rabals reacties op de menselijke ko
medie waarvan hij sedert zijn vroeg
ste jeugd zelf in Spanje en daarna
tijdens de oorlog getuige is geweest,
lijken uit de evenmin overgevoelige
aard vórn die gebeurtenissen te ver
klaren. Net als de kunst van zijn
Spaanse voorzaat Valle-Inclan be
helst dit stuk van Arrabal een barok
mengsel van mystiek en persiflage,
tragedie en klucht, realisme en sym
bolisme, dat de uitwerking van een
explosief heeft, zoals zovele grote
kunstenaars onder hun tijdgenoten
een schok zo geen revolutie ver
wekten.
Geen stuk voor delicate zielen, want
Arrabal deinst terug voor geen en
kele „enormiteit".
Wanneer de keizer tenslotte het le
ven moe is om zich voor eeuwig uit
te strekken, blijkt die eeuwigheid
niettemin maar van korte duur te
zyn, aangezien de architect onmid
dellijk aanvangt een der keizerlijke
voeten af te zagen om die af te klui
ven, waarna ook zijn overige stoffe
lijke resten door hem opgepeuzeld
zullen worden. Een zoveelste voor
beeld van katholiek symbolisme,
want, in navolging van de heilige
hostie, wordt de architect nu zelf tot
keizer getransformeerd. Voor de bei
de acteurs stelt dit stuk waarin zij
zo'n dik dozijn verschillende manne
lijke en vrouwelijke rollen moeten
spelen zonder één keer tijd te vin
den zich te verkleden of te grimeren,
wel exhorbitant hoge eisen waaraan
de Belgische Fransman Raymond
Gérome en Jean-Pierre Jorris met
fonkelend meesterschap hebben vol
daan.
In ons land zal men dank zij al
weer de onvermoeide Studio-groep
met deze Arrabal, en met Ton Lutz
in de rol van de keizer, begin volgend
seizoen óók kennis kunnen maken,
zodat de lezer nu al weet wat hem
dan te wachten staat.
ADVERTENTIE
gratif
een uniekewkartie-öo^er»
on pen
voordelig vakantie-artikel
Opera-festival
te Brussel
De Nederlandse Operastudio heeft
in Brussel in de zaal van de Bel
gische studio achter de Muntschouw
burg het Lente-operafestival geopend
met een voorstelling van „Chambre
séparée".
Het festival, dat vorig jaar voor
de eerste keer heeft plaats gehad te
Eindhoven, heeft dit jaar Brussel
als plaats van samenkomst. Het Lon
don Opera Centre zal „Dinner en
gagement" van Lennox brengen en
de operastudio van de Koninklijke
Muntschouwburg zal reprises geven
ui „The fanasticks".
Als een soort apotheose van het
Lentefestival geven de beste zangers
zangeressen van de drie groepen
gezamenlijk dan van 1 tot en met
3 juni een opvoering van Mozart's
„Bruiloft van Figaro".
Prinses Margriet
in Tilburg
Prinses Margriet „beschermvrou
we van het festival voor de werken
de jeugd", dat thans in Tilburg wordt
gehouden, heeft gisteravond met haar
echtgenoot een bezoek aan het Fes
tival gebracht en een voorstelling
door het Ned. Dans Theater bijge
woond. Bij haar aankomst bood een
der deelneemsters de 17-jarige Nel
lie van Lieshout, uit Helvoirt, de
Prinses een tuil bloemen aan. Tijdens
de pauze hebben 12 deelnemers aan
het festival een gesprek gehad met
de Prinses en haar man. Leden van
het Dans Theater werden aan hen
voorgesteld-
Raphael Kubelik
naar ziekenhuis
De beroemde Tsjechische orkest
leider Raphael Kubelik is in Mün-
chen in een ziekenhuis opgenomen.
Vlak voor een concert van het sym
fonieorkest van de Beierse Om
roep dat hij zou dirigeren, kreeg hij
een hartaanval. Kubelik is 53 jaar.
(Van
Amerikaanse correspondent)
Twintigste eeuwse schilderkunst heef£ in Amerika zeker niet
over populariteit te klagen, maar tot voor kort overtrof
museumbezoek voor tentoonstellingen van Rembrandt, Van
Gogh of Manet toch nog altijd de belangstelling voor exposities
van werk uit deze eeuw.
In Philadelphia, Baltimore en New York heeft nu echter een
overzichtstentoonstelling van het werk van de 49-jarige Ame
rikaanse schilder Andrew Wyeth een uitzondering op deze
regel bevestigd.
wiens minutieus doorgewerkte doe
ken indringende beelden van een
simpel leven op het land brengen.
Wyeth, de zoon van de in 1945
verongelukte bekende illustrator
N. C. Wyeth, heeft zijn hele
leven ook op het land door
gebracht. Het gehucht Chadds
Ford is zijn geboorteplaats en
nog altfjd de wereld
zijn thema's ontleent.
In drommen kwam het publiek op
zetten om de 223 schilderijen en te
keningen te bewonderen. In Balti
more, waar het plaatselijke museum
in 1961 een record gevestigd had met
90.000 bezoekers voor een Van Gogh-
tentoonstelling, kwamen nu meer dan
130.000 mensen kijken.
In het Whitney Museum in New
York stroomden van 14 februari af,
toen de Wyeth-expositie geopend
werd, rond 33.000 bezoekers per week
binnen. Tijdens de weekeinden ston
den de kunstminnaars in rijen van
honderden meters lengte voor het
Whitney Museum te wachten op toe
lating.
De tentoonstellingscatalogus k rai-
son van f 15 is een „bestseller" in
vele delen van Amerika.
Minutieus figuratief
Reden voor deze overweldigende be
langstelling lijkt niet de onmisken
bare kwaliteit van Andrew Wyeths
werk alléén te zijn. Een grote rol
speelt zeker dat Wyeth, die de helft
van het jaar in het gehucht Chadds
Ford in Pennsylvania woont en de
andere helft in het plaatsje Sushing
in Maine, een figuratieve schilder is,
De peinzende kinderen, verstijfde
landschappen, stille huizen en afge
sloofde negers, die Wyeth op zijn
doeken heeft vereeuwigd, stammen
allemaal uit zijn wereld in Chadds
Ford.
Het hoofddoel van zijn schilder
kunst lijkt te zijn om de kleine nuan
ces en stemmingen uit deze wereld
in verf vast te leggen. Hierbij gaat
hij als een fotograaf te werk, niet
alleen door zijn minutieus naturalis
me, maar ook door zijn gefascineerd
heid met standen, houdingen, mo
mentopnamen.
Kenmerkend voor Wyeth is het
verhaal dat hij zo gepakt werd door
de houding van een vriend, die door
een raam een blik naar buiten wierp,
dat hy deze vriend drie weken in
die houding liet poseren om dat
(Speciale berichtgeving)
Ter gelegenheid van het vierde lustrum gaat het Nederlands
opleidingsinstituut voor het buitenland (Noib) in Nijenrode
„The devils" opvoeren van de in 1963 overleden Engelse auteur
John Whiting.
The devils" is gebaseerd op Aldous Huxley's roman „The
devils of Loudun", een vrije behandeling van de gebeurtenissen
die zich omstreks 1630 hebben afgespeeld in het Franse provin
cieplaatsje Loudun.
In het toneelstuk is de hoofdfiguur
een jonge priester, Urbain Grandier,
die door zjjn aantrekkelijkheid, popu
lariteit en gebondenheid aan het
aardse voorbestemd lijkt om het
slachtoffer te worden van politieke
en religieuze kuiperijen. Vooral wan
neer de nonnen Ursulinen, met aan
het hoofd de priores Johanna van de
Engelen, „door de duivel bezeten"
blijken te zijn en in haar hysterie
Grandier de aanstichter van beze
tenheid noemen. In een absurd maar
levensecht proces wordt Grandier
tot de brandstapel veroordeeld en
met de executie van dit vonnis ein
digt 't stuk.
„The Devils" wordt door Nijenro-
de-studenten in de open lucht opge
voerd, op een in het park staand,
door studenten zelf gebouwd toneel.
De ontwerper van het toneel (even
eens een Noib-student) stond voor
het probleem 47 scènes waaruit het
stuk bestaat, te projecteren op
podum, zonder dat wisseling
décor nodig zou zijn. Een 6telsel
10 podia op 7 verschilledne
bleek noodzakelijk. Hij ontwierp een
staalconstructie (ca 1250 m. buis
materiaal, gewicht ca. 11 ton) om de
houten podia te dragen. Daardoor
kwam er een totaal bespeelbaar op
pervlak van ca. 490 m2 beschikbaar.
Op de podia worden 22 lokaties ge
suggereerd, o.a. door het gebruik
van een honderdtal schijnwerpers,
gedeeltelijk verwerkt in het décor.
Tijdens enkele scènes worden op een
in het décor opgenomen scherm dia's
geprojecteerd, waardoor deze scènes
een maximum aan suggestieve kracht
krijgen. De verstaanbaarheid vai
acteurs wordt gewaarborgd door
groot aantal microfoons, die. ver
spreid over de 10 podia, worden in
gebouwd.
De regie is in handen van Bram
van der Vlugt, acteur bfj „Studio'
BRAM VAN DER VLUGT
die de gelegenheid heeft gevonden
in dit stuk met deze bezetting zijn
artistieke opvattingen optimaal te
realiseren. Donderdagavond 11 mei
gaat de première.
Priester wil
„mens" zijn
Wat trekt Bram van der Vlugt in
dit duivelse stuk? Is de organisatie
niet te omvangrijk voor èèn acteur?
Welke actuele problemen ziet hij in
het middeleeuwse drama? Hij zegt
„Dit is een middeleeuws stuk, gesi
tueerd in 1634. Alle personen zijn
historisch. De feitelijke toestanden
zijn middeleeuws, maar de proble-
zijn modern! Twee dingen zijn
in dit stuk belangrijk. De tragedie
van een priester, die gewoon „mens"
wil zijn. Een lefdesleven wil heb
ben. Verdriet, liefde en hoop wil le-
kennen, omdat hij anders het
gevoel heeft zijn pastoraal werk niet
te kunnen doen. Deze mens, en dat
is die tragedie, wordt gewoon kapot
gemaakt door bijzaken, hypocrisie,
intriges en wat dies meer zij. Het
tweede punt is het complex van
wantoestanden in de katholieke kerk.
Tegen het celibaat
Er zullen ongetwijfeld mensen zijn,
die zich in hun geloof aangetast voe
len. En zuchtend: ,Er zullen altijd
wel gekwetsten zijn, net als bij „Zo
is het". Helemaal niet nodig. Over
twee jaar vindt iedereen het hèèl
gewoon dat alles eerlijk en „zeer kri
tisch wordt bekeken". Kon dit to
neelstuk van John Whitng met zijn
duidelijke stellingname tegen het ce
libaat, de kloostertucht, de individu
ele vrijheidsbeknotting, twee jaar ge
leden ook worden opgevoerd? Van
der Vlugt beaamt dit nadrukkelijk.
„Vergeet de invloed van het Conci
lie niet", zegt hij. „Als je als non",
gaat hij verder, „in de middeleeu
wen het eten lekker vond, was dat
een wellust. Dit en andere frustra
ties waren nog te kort voor het
Concilie orde van de dag in een
klooster!".
Dit ls geen moeilijk stuk voor ama
teurs", zegt regisseur Van der Vlugt.
„Als iedereen duidelijk de tekst zegt
en exact speelt wat er gespeeld
moet worden, wordt het een goed
flitsend, fel, sec stuk theater!".
stemmingsmoment vast te kunnen
leggen. Echt Wyeth is verder dat hy
van zyn schilderyen nog altyd pre
cies weet waarom hy ze schilderde,
hoe en waar hem wat trof.
„Literair"
De tentoonstellingscatalogus legt
hiervan getuigenis af door allerlei
wat men zou kunnen noemen „lite
raire" byzonderheden bij de doeken
te vermelden: informaties over de fi
guren, gedachten en gevoelens van
Wyeth over zijn onderwerpen, etc.
Op dit punt concentreert zich
overigens ook de kritiek op Wyeth,
die vaak niet mals is. ook al blijkt
hij het idool der kunstminnaars te
zyn en is hy al sinds jaren de on
betwist best betaalde schilder der
V.S.
De critici (Jay Jacobs bijv. in Art
in America) zeggen namehjk dat
Wyeths werk niet picturaal is, niet
aan de kyker apelleert met kleur en
iyn, maar eerder „literair" genoemd
moet worden omdat het de kyker si
tuaties, psychologische inhouden en
stemming voorschotelt. Het zyn de
argumenten, die in Nederland ook te
gen schilders als Willink zyn inge
bracht.
Over het algemeen is deze kritiek
door de tentoonstellingen in Phila
delphia, Baltimore en New York ech
ter een beetje verstomd. Heel wat cri
tici ontdekten nameiyk tot hun eigen
verbazing dat zy het werk van Wyeth
eigenlyk héél mooi vonden.
De doeken met peinzende kinde
ren. de kreupele Christina Olson, de
waardige negers en verlaten land
schappen mogen literaire bybedoe-
lingen hebben, Wyeth mag er aller
lei dingen mee bedoelen, het neemt
Weatherside 1965
niet weg dat in vele gevallen zyn
werk onmiskenbaar plezier geeft door
het talent waarmee kleur en lijn op
het doek zyn gebracht.
Vooral in een aantal aquarellen is
Wyeths gevoel voor kleur meesle
pend, al heeft men het idee dat
Wyeth een tydgenoot moet zyn van
de Amsterdamse en Haagse School.
Massa's voor
Da Viiici
Tot slot nog iets héél anders. In
de National Gallery in Washington
hangt sinds een paar weken een
klein schildery van ruim 37 by ruim
36 centimeter, dat zó veel publiek
trekt dat men met koorden een pad
heeft moeten afzetten om de massa's
te bedwingen. Het is een portret van
de Florentijnse Ginevra de Benei, ge
schilderd rond 1480 door Leonar
do da Vinei en tot februari van dit
jaar bezit van de Prins van Lichten-
stein.
De National Gallery kocht het
zoals indertyd gemeld op een
zelfde paneel als de Mona Lisa ge
schilderde portret in die maand aan
voor een bedrag van rond 20 miljoen
gulden. Het is een subliem schildery
van een ziekeiyke jonge vrouw, met
een licht spottende mysterieuze blik
in haar ogen, tegen een achtergrond
van jeneverstruiken.
Het doek is de enige Leonardo da
Vinci, die buiten Europa in bezit
is en Washington, Amerika's hoofd
stad, is zo trots als een pauw op zqn
nieuwe bezit. Het bedrag, dat de Na
tional Gallery ervoor betaalde, lykt
een nieuw record te zyn!
De Kinderboekenweek 1967 zal als thema voeren „Kinderen
in andere landen". Dit thema is in de eerste plaats gekozen om
ook door middel van de Kinderboekenweek mede te werken
aan het verkrijgen van een grotere bekendheid bij de Neder
landse kinderen over het leven van hun leeftijdsgenoten in an-
dere landen.
teruggekeerd van een reis naar de
Ned. Antillen en Suriname. Hun er
varingen betreffende het leven
Daarnaast is dit thema voor de
komende kinderboekenweek gekozen
omdat een groot gedeelte van de Ne
derlandse kinder- en jeugdliteratuur
zich afspeelt in andere landen.
In overleg met de VPRO-televisie
is besloten om het kinderleven in
Suriname en op de Ned. Antillen als
uitgangspunt te nemen. Een team,
om. bestaande uit T. Hasebos, regis
seur VPRO-televisie, en F. de Smit,
directeur bureau CPNB, is ojuist
de kinderen in „De West" zullen
verwerkt worden in enkele televisie
programma's en het kinderboeken
weekgeschenk.
Daarby zal getracht worden de
Nederlandse Jeugd duidehjk te laten
zien dat ook het leven van kinderen
in belangrijke mate bepaald wordt
door de sociale en economische si
tuatie in een land.
