herdenkt
zijn
oeuvre
aii de macht der Rana's
wam in 1951 een einde
Expositie Pierre Bonnard
:r:
Dubbele verjaardag:
driedubbel dankbaar
ninkrijk op de grens van twee werelden (II en slot)
Schilderkunst in Parijs
Landbouw en transport zijn
Nepal's grootste problemen
0 25 APRIL 1967 LEIDSCH DAGBLAD
Het Nepalese koningspaar, dat deze week een bezoek aan Neder
land brengt. Links Koning Mahendra, rechts Koningin Ratna.
lichter komt
S is trie op gang
[ken van hun macht en ry'k-
istil luwden de Rana's een reeks
orme paleizen, waarvoor zij
architecten lieten overkomen.
delj lidige regeringscentrum, het
nmi Doerbar Leeuwenpaleis),
e tr dan 1400 vertrekken heeft,
en goed voorbeeld van.
u in 1951 kwam er aan de
i ran de Rana's een einde. Het
democratie begon ook in Ne-
te dringen en gesteund door
afhankelijk geworden India,
Koning Triboebhan zich
hoofd van een volksbeweging
plnaharadja Mohan Shamsher
>t. I ot aftreden dwong.
^fining begon toen met de by-
renmenselijke taak om voor
na volledig in de middeleeu-
ende bevolking, aansluiting
moderne tijd te zoeken. De
stellingen werden gedemo
rd en algemene verkiezingen
voorbereid evenals een land-
Vanzelf sprekend ging
grote moeilijkheden gepaard
overmaat van ramp overleed
geziene vorst vrij plotseling
mei
luis
ijling Mahendra
o^evolgd door zijn
lla8^ dra, de huidige koning. Deze
vrachtvervoer in Nepal
nog steeds plaats op de
de mens. Dragers bren-
zware last over een
over een diep ravijn.
lp!'
bsort nj
ging energiek voort op de door zijn
vader ingeslagen weg en in 1959
vonden de eerste algemene verkie
zingen in de geschiedenis van Nepal
plaats, die de naar India's voorbeeld
opgerichte Congrespartij aan de
macht brachten. Onderlinge ruzies
van politici, die partijbelang, lands
belang en persoonlijk belang niet
steeds uit elkaar wisten te houden,
remden de politieke en economische
ontwikkeling en in december 1960
ontbond de koning de volksvertegen
woordiging en hief de politieke par
tijen op. Tegelijkertijd echter be
loofde hij een nieuwe constitutie. De
ze werd in 1962 van kracht.
De grondwet voorzag in het hou
den van getrapte verkiezingen. De
bewoners kiezen in eerste instantie
de zogenaamde „panchajats", wel
beschouwd kunnen worden als
een soort gemeenteraden. Via dis
tricts- en provincieraden wordt ten
slotte de Rashtrya Panchajat of Na
tionale Vergadering gekozen, waar
in ook vertegenwoordigers van het
leger, de religie, de jeugd en nog
enkele organisaties zijn opgenomen,
evenals een klein aantal door de
koning aangewezen deskundigen. Dit
parlement heeft in feite alleen wet
gevende macht. De uitvoerende
macht berust bij de door de koning
benoemde ministerraad, die ook al
leen aan hem verantwoording schul
dig is. Er wordt echter in belang
rijke mate met de wensen van de
Nationale Vergadering rekening ge
houden.
In 1963 werd een grote landher
vorming ingevoerd, waarbij werd be
paald, dat geen familie meer dan
vier tot dertien hectare land kan
bezitten, afhankelijk van de kwali
teit. Voor een agrarisch land bete
kent dit een eerste stap naar gro
tere welvaart voor de landbouwende 1
bevolking.
Geen weg terug
isepal staat zyn nK^.~ssante
historie en zijn rijke culturele erfe-
op de drempel van de heden
daagse wereld. De tot 1950 gevolgde
politiek van isolatie en van afzijdig
heid van het wereldgebeuren, is niet
langer meer vol te houden. De vraag
of de bevolking na het overschrij
den van deze drempel gelukkiger zal
worden, is niet te beantwoorden en
is in feite ook niet ter zake doende.
De klok kan nu eenmaal niet meer
worden teruggedraaid. De problemen
die deze aanpassing met zich mee
brengt, zyn echter onvoorstelbaar
groot, want de economie staat nog
op de onderste trede van de ont
wikkeling.
Bijna de gehele bevolking (92 pro
cent) leeft van de landbouw, maar
produceert nauwelijks genoeg om
zichzelf te voeden. Er blijft dus
maar weinig over om te verkopen
en de landbouwer krijgt derhalve
.r een gering bedrag aan geld in
handen.
Het is te begrijpen dat deze men
sen graag dienst nemen als Goerkha-
soldaat. Wil men de levensstandaard
verhogen, dan moet men beginnen
met de opbrengst van de landbouw
te verbeteren, zodat er een voedsel-
overschot ontstaat, dat verkocht kan
worden.
Moeilijk
vervoersprobleem
De dubbele omstandigheid dat het een eeuw is geleden dat
hij geboren werd en 20 jaar dat hij stierf, heeft de directie van
het Parijse Orangerie-museum aangegrepen om een royale ex
positie van 270 nummers ter ere van Pierre Bonnard te
organiseren. Het oeuvre van Bonnard loont nog altijd ruim
schoots de moeite van een kennismaking of een hernieuwd
contact-
Wanneer men deze expositie heeft hekeken, dan blijkt dat
Bonnards ontwikkeling zonder enige schok is verlopen,
terwijl vooral de diverse revoluties van kubisme, fauvisme, ex
pressionisme of surrealisme die tijdens zijn lange leven de
schilderkunst hebben belaagd of ondermijnd, aan hem vrijwel
onberoerd voorbij zijn gegaan.
Het tweede grote probleem van
Nepal is het ontbreken van wegen.
Bijna alle transport vindt nog plaats
op de rug van de mens. En hoe
lang het loon van de drager ook is,
namelijk 5 tot 7 roepies per dag voor
een last van 30 kilo, het is nog steeds
de duurste wijze van vervoer.
Het antwoord op de vraag, hoe
de levensstandaard te verbeteren is
dus: verhoog de opbrengst van de
boeren en zorg bovendien voor een
goedkope transportmogelijkheid van
het produktie-overschot door de aan
leg van wegen. En dit laatste nu is
een byna onmogelijke taak.
Nepal wordt doorkruist door een
dicht net van voetpaden, die dikwijls
eeuwenoud zijn. Deze lopen hetzij JJlllllOT Cll il'OlliC
70 jaar schilderen
Ook in de keuze van zyn onder
werpen gedurende de 70 jaren (op
zijn tiende tekende en schilderde hij
al landschappen of het ouderlijke
huis om toen reeds een invloed van
Corot te verraden) dat hy potlood
en penseel hanteerde, heeft Pierre
Bonnard zich in een tamelijk be
perkte kring bewogen. Het zyn de
onderwerpen uit een tijd en een we
reld waarin men nog een ongereser
veerde vreugde aan de schoonheid
van dingen en schepselen mocht be
leven: een oud kasteel in de Dau-
phine dat onder de grijze lucht, de
talloze schakeringen van het groen
van bomen en gras domineerde, een
jonge, slanke vrouw zyn doch
ter die in lang en gekleurd ge
waad een wandeling met haar beide
honden onderneemt, een amazone die
de elegantie van een danseres heeft
en die op een schimmel door de piste
galoppeert, een boeket bijna uitda
gende klaprozen dat in een open
venster is geplaatst, een schaal met
vruchten waarvan ge de frisse geur
meent te kunnen ruiken, een naakt
dat zichzelf voor de spiegel bewon
dert of het bad verlaat, gezichten op
de Middellandse zee, interieurs en,
later óók de prachtige, gelijktijdig
ingetogen en byna tragische zelfpor
tretten van de oude meester.
king, dan weer even terugwandelt
naar de grote zalen waar de tien
tallen doeken hangen, dan vindt men
dat accent van humor, of juister om
floerste ironie, in tal van details dui
delijk terug: in de blik die u van on
der een blauwe voile door een rond
gezond vrouwengezicht wordt
toegeworpen, de poses van een mon
dain publiek bij de paarderennen
een zijner favoriete onderwerpen
eveneens of zo'n schilderij als de
theaterloge waar twee wulps ge-of
ontklede dames een staande heer
flankeren die een toneelkijker in de
linkerhand houdt geklemd, doch
PIERRE BONNARD
„De uitgang voor de haven"
door dalen, hetzij over de kammen
van de heuvels. De door de dalen
lopende paden zijn als regel in de
moesson onbruikbaar, omdat de
bergketens dan plotseling tot woeste
stromen aanzwellen. Een groot deel
van de houten bruggetjes wordt dan
weggeslagen. Ieder jaar opnieuw, na
de moesson, moeten deze bruggen
weer hersteld worden. De paden over
de heuvelruggen zijn bijna steeds zo
steil, dat er zelfs geen gebruik ge
maakt kan worden van ponies of
muildieren.
Alleen de geduldige en vlijtige Ne-
palees op zijn blote voeten is in staat
houvast te vinden op de scherpe en
gladde stenen en hierop dagen lang
•oort te lopen met een last van
Iemand heeft eens de juiste op
merking gemaakt, dat geen enkele
werkelijke kunst 't zonder humor kan
stellen. Op het eerste gezicht zal men
die humor bij Bonnard misschien
niet onmiddellijk herkennen,
men, aan het slot van de expositie,
zyn litho's, tekeningen en vooral af
fiches heeft gezien: de zwarte blan-
chisseuse met zware paraplu,
straattoneeltjes van marktventers, de
silhouetten van rijtuigjes van aapjes,
en postkoetsen die de achterlijst vor
men voor een groepje wazige doch
deftige dames en heren in een park,
voorstellingen die, minus de agr<
viteit, toch even aan een Steinlen
en ook een Toulouse-Lautrec doen
wiens gelaat onder de lijst schuil
gaat, omdat de schilder 't blijkbaar
niet ter zake diende had beoordeeld.
Maar het is juist de kracht, de
stille kracht van Bonnard geweest,
dat hij zyn fantasie en zijn ironie
nooit nadrukkelijk exposeerde of on
derstreepte: ze eerder oploste in de
gedempte feestelijkheid van zijn rij
ke palet, om zo steeds het geluks
gevoel vermengd met teerheid dat
hem bijna zonder onderbreking tot
op zyn oude dag beheerste, de gene
reuze overhand te geven.
Stille individualist
Het leven van Pierre Bon
nard heeft zich parallel met die har
monische evolutie van zijn peuvre
voltrokken. Als zoon van welgestelde
ouders uit een voorstad van Parijs,
moest hij van zyn vader eerst rech
ten studeren, aan welke wens hij
gelijk met Henri Matissen, zonder te
genstand of wrok voldeed. Op zijn
20ste jaar, en nog tijdens die studie,
schrijft hij zich in op een Parijse
schildersacademie waar hij kennis
maakt en vriendschap sluit met
Vuillard, Maurice Denis en K.
X. Roussel met wie hy samen de In
vloed van Gauguin ondergaat.
Hij treedt ook korte tijd toe tot
een groep Nabi maar in fei
te is hij zyn leven lang toch de stil
le, teruggetrokken individualist ge
bleven, wiens bestaan slechts werd
gedeeld door zijn model Marthe, met
wie hij later ook trouwen zou. En
met wie hy zeker zéér gelukkig moet
PIERRE BONNARD:
„Naakt voor de spiegel"
zijn geweest, want dat geluk wordt
ons door vrijwel al zyn doeken en
tekeningen weerkaatst en terugge
schonken: een geschenk waarvoor de
vele bezoekers van zyn expositie hem
op zijn dubbele verjaardag nu weer
driedubbel dankbaar mogen zyn.
tG.-- 's^\
I ,7
zyn produkten voordelig te kunnen
verkopen op een marktplaats, die
soms 50 of 60 kilometer ver weg is.
De eerste weg
Pas in 1956 kwam de eerste weg
gereed. Deze verbindt Kathmandoe
met India en is het hele jaar door
voor auto's bereikbaar. Het is een
echte „Alpenstrasse", die zich in
tientallen bochten door het Mahaba-
rata-gebergte slingert.
Vorig jaar kwam de door de Chi
nezen dwars door de Himalaja ge
bouwde weg gereed, die via een meer
dan 4000 meter hoge pas by Kodari,
de Nepalese hoofdstad verbindt met
Lhasa in Tibet. De kosten van der-
geiyke ondernemingen zyn echter
enorm en Nepal zelf heeft hiervoor
alleen maar goedkope arbeids
krachten beschikbaar. Belangryk
voor de economie zal het gereedko
men zyn van de 100 kilometer lange
weg van Kathmandoe naar Pokhara,
de belangrykste stad in het weste-
lyke heuvelland.
Een gigantische onderneming is de
aanleg van de Paschim Poerba Ra-
ja Marga (Oost-west koningsweg)
langs de gehele zuidgrens, als een
onderdeel van de grote Aziatische
..highway", die van Vietnam naar
Perzië moet lopen.
Het gereedkomen van deze oost
west verbinding (gefinancierd door
buitenlandse hulp) zal nog wel vele
jaren op zich laten wachten. De
grootste hinderpaal voor de aanleg
van wegen is natuurlyk de 800 me
ter hoge wal van de Himalaja. die
Nepal over zyn gehele lengte be
dekt. Daarby komt nog. dat talrij-
ke grote en vooral in de moesson
onvoorstelbaar woeste rivieren, het
land dwars doorkruisen. Deze stro
men hebben diepe palen in het ge
bergte uitgeslepen, die op sommige
punten letterlyk duizenden meters
diep zyn! Aan de aanleg van brug
gen en tunnels in een dergelyk ge
bied valt niet eens te denken.
Iiidustrievormiiig
Schuchter komt in Nepal enige
industrialisatie op gang. Voor indus
trialisatie is echter scholing een eer
ste vereiste en dus is ook het onder-
wys een knelpunt in de ontwikkeling
van- Nepal. Het bewind van de Ra
na's heeft gedurende honderd jaar
niets aan het onderwijs gedaan. Ruim
80 procent van de bevolking kan le
zen noch schrijven.
Koning Mahendra heeft ook dit
probleem met voortvarendheid aan
gepakt en vele honderden scholen
zyn er de laatste jaren opgericht.
Dikwijls zyn het vroegere Goerkha-
soldaten, die als onderwyzer worden
aangesteld: deze genieten een Brits
pensioen en hebben dus maar wei
nig salaris nodig. Ook volwassenen
worden in de gelegenheid gesteld om
alsnog lezen en schryven te leren.
De Nepalese regering probeert het
onderwijs over de hele breedte te be
vorderen, maar vooral by het mid
delbaar onderwys bestaat een vriJ-
wel onoverkomelyk tekort aan enigs
zins gekwalificeerde leerkrachten
Bijna de gehele bevolking va
Nepal leeft van de landbouw. H
berglandschap toont duidelijk hoe
moeilijk de bewerking van de ak
kertjes op de bergpassen moet
zijn.
In Kirtipoer wordt desondanks met
yver gebouwd aan een universiteit,
waarvan de eerste laboratoria reeds
in gebruik zyn genomen. Ook hier-
by is buitenlandse hulp echter on
misbaar. Jonge intelligente Nepale-
zen worden in de gelegenheid ge
steld om in het buitenland vooral
in India ervaring op te doen. Ook
in ons land Is een Nepalese student
aanwezig.
e Maharajadiraja (koning der
ïgen) Mahendra Bir Bikram
Deva, de huidige heerser over
miljoen inwoners van Nepal,,
in rechte lijn af van Prithvi
jan Sjah, die 200 jaar geleden
"«land ongeveer zijn tegenwoor-
grenzen gaf. Van deze 200 jaar
het vorstenhuis echter onge
ile helft een ondergeschikte rol
gespeeld. De macht was namelijk
van 1846 tot 1950 in handen van de
Rana-familie. In 1846 werd de
opperbevelhebber van het leger
Joung Bahadour Rana ook nog be
kleed met het ambt van eerste
minister, nadat door een reeks bloe
dige intriges de positie van het
koningshuis ernstig was verzwakt.
