mtqeBRuiken en -geileken
Kruiswoordraadsel
Kom er ACHT-er
Fijlhaar
onderweis (I)
Turf gaf
het dorp
een grote
welvaart
ZATERDAG 22 APRIL 1967
^ET doet altijd goed als men iemand een lans
ziet breken voor het juist hanteren van onze
moedertaalVooral als die iemand behoort
tot de kringen van ons onderwijs, waar men vaak
beter de ei-tjes van de ij-tjes, de ou-tjes van de
au-tjes en de meewerkende van de lijdende voor
werpjes weet te scheiden dan een betoog in be
hoorlijk Nederlands op papier te zetten. Wel is het
pijnlijk3 als zo'n lans breekt in een van on-zinnen
wemelende circulaire (zoals de rector van een
Nederlands lyceum er onlangs een rondzonden
dan nog wel in een tirade als:
-mf AAR mijn idee is het vak Nederlandse taal
f\van dien aard, dat een belangrijke sleutel-
T positie inneemt Immers, wie niet goed
leest, niet goed spreekt, niet goed schrijft, heeft on
miskenbaar een grote achterstand in het verwer
ven en meedelen van cultuur. De wiskunde, de
logica, de natuurwetenschappen, zijn bovendien
ook grotendeels gebaseerd op het juiste formuleren
in de taal. Daar krijgt juist het woord zijn signifi-
kante betekenis en het afwegen van de rangvolg
orde der woorden is hier zeer belangrijk. De
h.b.s.-er neme er goede nota van!
Neen, de keuze h-b.s.-gymnasium is niet
bepaald door het niet zo goed ter tale zijn. Maar
daarover later nog meer.*'
We wachten met belangstelling af, temeer nu ons
duidelijk is geworden dat de keuze van een rector
blijkbaar wel bepaald wordt door het niet zo goed
ter tale zijn. Van een rector die natuurlijk be
doelt: de keuze h.b.s-gymnasium wordt niet
bepaald do or de vraag of men al dan
niet goed ter tale is" een rector die
de dingen graag indrukwekkend naar voren brengt
en daarbij het overbodige woord niet schuwt („b e -
langrijke sleutelpositie", „signifikante
betekenis„rang volgorde", „formuleren in de
taal", „is het vak Nederlandse taal van dien
aard dat het een sleutelpositie inneemt'' i.p.v. „het
vak Nederlandse taal neemt een sleutelpositie
in
Naar mijn idee is een rector die zo slecht formu
leert in de taal, van dien aard dat hij stilistisch op
hetzelfde niveau staat als de blijkbaar goudeer
lijke directie van dat Maastrichtse café, waar ik,
temidden van het carnavalsrumoer, aan de wand
een bordje ontdekte met het opschrift: „Voor het
zoekraken van uw garderobe kan door ons niet
worden ingestaanDe Directie." (Een hele gerust
stelling, vooral in de carnavalsdrukte!Wie de
rangvolgorde van zijn woorden zo slecht afweegt
als onze rector, is geen haar beter dan die haastige
journalist, die een bewusteloze dokter liet opdra
ven in: „Bewusteloos naar zijn kleedkamer ge
bracht, kon de arts slechts dood door hartverlam
ming constateren.
rIE zo slecht schrijft als onze rector, heeft
een even grote achterstand in het „mee
delen van cultuur", als de purist die
nota bene opkomend voor de zuiverheid van het
Nederlands! sprak van „gebrek aan taaibescha
ving, aan onbegrip dat Nederlands geen vreemde
taal is en in zijn heilig vuur vergat, na „onbe
grip'' de woorden „voor het feit" te schrijven. Wie
de wijsheid in pacht meent te hebben, zie toe dat
hij niet valle!
JAPIN
Oplossingen onder het motto
„Kruiswoordraadsel" dienen voor
woensdag a.s. te 9 uur vm in het
bezit te zijn van de redactie. On
der de goede oplossingen stellen wij
een eerste prijs van f.5,- en twee
prijzen van f2.50 beschikbaar
waarnaar alleen abonnees kunnen
mededingen.
OPLOSSING VAN
VORIGE OPGAVE
De eerste prijs van f.5,- werd
toegekend aan de heer W. van
Dijk, Juliana van Stolberghof 30
te Leiden, de twee prijzen van f.2.50
aan de heer P. C. Groeneschey,
Stoutendreef 73 te Bodegraven en
aan mej. T. Bosch, Bethlehemhof
5, Leiden.
De prijzen worden de winnaars
toegezonden.
aauraa uaua raama
a iGiüUES giEji HBO
H0QJ H00d GJ0GiE!r
hlhshu aaaaa
[ana i BEIHHH üiubejq
Kom er ACHT-er
1. voetbal op televisie
2. lampje op televisie
3. boekje links op tafel
4. handvat van paraplu vrouw
5. etiket van fles rechts
6. schoen van man
7. raam in huis aan de overkant
8. hamer op de grond.
Horizontaal t
1. infectieziekte in warme legden
5. gave aan een godheid
10. voorvoegsel
11. herenkledingstuk
13. vallende ster
15. steltlopers
18. gravin van Holland
19. fortissimo
21. vervoeging van net werkwoord
„zyn"
22. voordeel
23. eerste mens
25. behoeftig
26. opgeld
27. Italiaanse munteenheid
30. durende vijandschap
81. Md van een ostpolynesisahe
32. lid van een Oost-Polynesische
stam
35. gewicht
36. werk dat iemand, opgedragen 1b
37. rijstbrandewijn
39. aamborstigheid
43. eer
45. groente
48. erg groot iemand
50. gezonde drank
51. 100 gram
52. meubel
53. groot bouwveld
54. spil
56. luitenant
56. Turks bevelhebber
59. troost, bemoediging
63. stuk textiel, waarop men zich
oefent in letters enz. borduren
64. vóór het andere
65. op grote afstand
66. groot nadeel, tegenvaller
67. drukte, hofstede
gemeente op de Veluwe
beroepsspeler
korst van een wond
deel van het hoofd
uitroep van afkeer
aangenaam koel
Europese Defensie Gemeenschap
het uit het gevaar helpen
ontplofbaar mengsel
middageten
gebak
bovenaards wezen
Ind. bouwwerk
drietal
maakt het land vruchtbaar
als
belediging
dwingeland
soort Van bijl
schaap
hakmes
gebouw voor godsdienstoefening
opening in hoofd of kop
vragend voornaamwoord
oude Nederlandse munt
opbrengst
persoonlijk voornaamwoord
schrede
putemmer
gedorste halmen
deel van een uitroep
pas
R'damse Electr. Tramw. My.
ratelpopulier
Ned. Omroepvereniging
r; 'jnju.u/
EIND 18DE EEUW
Donkere wolken pakten zich samen boven de gezapig voort
levende Hollanders, die zich veilig waanden onder de machti
ge heerschappij van de roemruchte keizer Karei V. Het was de
tijd dat de godsdienst-twisten zich van ons meester gingen ma
ken. Alles wat Nederland te doorstaan had in de jaren die
volgden, zou het echter niet halen bij de waanzinnige toestan
den, die ontstonden na de opkomst van de sekte der Wederdo
persIn zekere zin was de stad Leiden, zij het onbewust, de
bron van de trieste situatie. Immers een van haar inwoners
Johan Beukelszoon, kleermaker en avonturier van nauwe
lijks 24 jaar, was de voornaamste leider van de nieuwste groe
pering, die ook wel Anabaptisme werd genoemd.
In feite moet men de eerste aan
hangers van deze richting zoeken
in Duitsland, maar Holland le
verde in korte tyd zo'n enorm aan
tal getrouwen, dat het haast leek
of Jan van Leiden, zoals de „ko
ning" der Wederdopers ook wel
wordt genoemd, de oprichter van
deze sekte was. Eigeniyk waren de
Ideeën en doeleinden van de We
derdopers nauwehjks doorgedron
gen tot het westen. Maar al vlug
bleek dat de gedachten, die voor
namelijk in Munster waren ontwik
keld en die een nieuw en zuiver op
de By bel gegrondvest ryk wilden
stichten, hier wel
zich daar aan te sluiten by het le
ger „gelovigen", dat Jan van Lei
den, bygestaan door zyn beul Knip-
perdolling, rond zich had verza
meld. De Staten van Holland za
gen deze lieden echter, niet geheel
pen in het drassige Zuid - Holland
hielden ook de inwoners van Ha
zerswoude zich namely k bezig met
het winnen van turf uit het laag-
veen-gebied, dat zich rond het dorp
uitstrekte. Daar turf in deze jaren
en zelfs tot het eind van de vorige
eeuw van groot belang was voor de
huisbrand, ook voor de bemesting
van tuinbouwgronden en zelfs voor
de zoutwinning, bracht dit
de nodige welvaart in het
dorp. De turfwinning werd
dan ook met zo'n voortva
rendheid ter hand genomen,
dat spoedig een nieuw probleem
zyn intrede deed: het water. De
plaats van de weggestoken turf
werd, ten gevolge van de hoge
grondwaterstand, onmiddeliyk in
genomen door grote hoeveelheden
water, die zich in de loop der jaren
samengroepeerden tot de Hazers-
woudse plas. Dit water, dat een
oppervlakte had van by na 4000
hectaren, leverde vooral by Btorm
grote moeiiykheden op, omdat de
golven steeds meer land overspoel
den. In het midden van de acht
tiende eeuw dienden de zes be
dreigde gemeenten (Hazerswou-
ROERIG
Hazerswoude was de eerste plaats
in Holland, die met de Wederdopers
te maken kreeg. In 1533 werd hier
een byeenkomst gehouden van de
eerstelingen van deze sekte. Het
moet tydens die ontmoeting nogal
roerig zyn toegegaan. We weten
tenminste dat op een gegeven ogen
blik de schout van Beverwyk, jon
ker Pieter van den Brinckhorst
door de verzamelde gelovigen
„euvelmoedig" werd dood geslagen.
Zonder consequenties was dit niet.
Pieter van den Brinckhorst was
een invloedryk man en lid van een
oud geslacht, afkomstig van het
geiyknamige kasteel onder Den
Haag. De schuldigen werden zwaar
gestraft, hetgeen de Wederdopers
er niet van weerhield hun prak-
tyken met verdubbelde kracht
voort te zetten.
LEGER
ten onrechte, als staatsgevaar-
ïyk en lieten de leden aan de gren
zen van Holland opvangen door de
Staatse huurtroepen, die in de
daaropvolgende gevechten talrijke
aanhangers van de ex-Leidenaar
de dood in joegen. Enkele jaren la
ter zouden Amsterdam, Leiden en
een groot aantal andere steden de
ze sekte binnen hun muren kry-
gen, wat tot gevolg zou hebben dat
menig onschuldig burger het leven
liet
-Hadden de Wederdopers de
naam van Hazerswoude niet in het
nieuws gebracht dan zou het dorp
toch niet naamloos de geschiedenis
zyn ingegaan. Zoals zovele dor
de, Benthuizen, Noord-Wad-
dinxveen, Hoogeveen, Zoeterwoude
en Bntnorn verzoeken in om de
Hazerswoudse Plas droog te malen.
Op 12 mei 1759 werden die verzoe
ken tenslotte toegestaan en
kon met de droogmaking wor
den begonnen.
De drie polders, die de plaats van
de plas innamen, zyn de Hazers
woudse, Hoogeveense en Gelder-
woudse polder. Een groot aantal
molens, waaronder een zestal in
Hazerswoude, zorgde voor de bema
ling.
De tyden van voorspoed zyn aan
Hazerswoude niet ongemerkt voor
bij gegaan. Aan de bloeiperio-
de van de zeventiende eeuw, toen
de handel in turf en landbouwpro-
dukten een hoogtepunt had
bereikt, worden we nog herinnerd
door de fraaie toren van de her
vormde kerk, die in 1646 tegen de
veel oudere kerk werd aangebouwd.
Het bleek al spoedig dat dit een
al te grote zuinigheid was geweest,
want in 1657 stortte een ge
deelte van het kerkgebouw in. Men
had beter direct een nieuw bede
huis kunnen oprichten. Het aardi
ge van deze kerk is dat de ingang
onder in de toren zo'n twee meter
boven de begane grond ligt, wat
zyn oorzaak vindt in het feit, dat
de omliggende grond, die uit zuiver
laagveen bestond, in de loop der
jaren deels is afgegraven en deels
is ingeklonken.
In deze jaren was Hazerswoude
overigens al meer ,4n het nieuws
geweest. Waarschyniyk op de vijf
tiende maart van 1606 werd in de
molen aan de Ryndyk, die wel de
.Dikkemolen" werd genoemd, de
zoon van molenaar van Ryn gebo
ren, die later als Rembrandt door
het leven zou gaan. De beroemde
inwoner van dit dorp overleed in
1664.
BRAND
Tweesonderd Jaar later werd
Hazerswoude opgeschrikt door een
grote brand, die het oude weeshuis
en een aantal omliggende gebou
wen in as legde. De brand, kostte
geen levens, maar beroofde
het dorp van een belang
rijke instelling van de zo
bloeiende armenzorg, die de
speciale bescherming genoot van de
ambachtsheer.
Behalve de oude Hofstede, die naar
zyn eigenaar Stoopenburg werd ge
noemd, stond in Hazerswoude vroe
ger ook het oude kasteeltje Ry-
nenburg. Dit huis moet dateren
uit de veertiende eeuw en werd in
1420, tydens de twist tussen Jaco
bs van Beieren en haar oom Jan,
verwoest. Het nieuw gebouwde huis
werd ondermeer bewoond door Rei-
nier Pauw, de broer van de raads
pensionaris Adriaan. Op de
plaats van het oude slot ligt nu een
hoeve, die ook op hoge ouderdom
kan roemen.
Janson
