ZO WAS
HET
TOEN
van '38
Woelige dagen
of
Hoe
erg
het
was
en
hoe
lang
Negenentwintig jaar geleden
'4HITLER - WERKLOZEN-MUSSERT-OEHOE-MUSSOLINI-DAGMEISJES VOOR F. 2
Zaterdag 8 april 1967
er eigenlijk voor nieuws
de laatste dagen van ja
nuari 1938 als journalisten
fa fotografen uit de gehele wereld
wa«e wacht houden in het Badho-
in Baarn en hotel Trier in Soest-
om het nieuws van de geboorte
I#o snel mogelijk wereldkundig te
Ifunnen maken?
tijden zijn anders. De baby-
Jan-1938 wordt geboren in een pe-
Jlpfode dat er ruim 500.000 werklo-
zijn, Hitler is na vyf Jaar na-
ji-bewind druk bezig met de voor-
rs. bereiding van zijn Blitzkrieg; in
^j^bessinië en Spanje wordt oorlog
nglevoerd, het voortbestaan van de
olkenbond wordt ernstig bedreigd.
het .kleinere nieuws":
Amsterdam wordt de RAI
itotentoonstelling gehouden, waar
inden zich vergapen aan de
ieuwe modellen, die voor de mees
onbetaalbaar zyn. Op zondag
januari is er een recordbezoek
18.000 man. Sensatie van de
tentoonstelling: de storing vrije
auto-radio.
Wat de sport van die dagen be
treft: DWS en Feijenoord leiden in
de westelijke districten van de voet
balcompetitie; onze landgenoot
Bakker Schut wint na enerverende
strijd de Rallye van Monte Carlo
en Gabriëls wordt wereldkampioen
biljarten 45/2. De Noor Mathisen
behaalt de Europese schaatstitel.
Hij heeft aanzienlijk minder last
van de Nederlanders (Langedijk)
dan zyn landgenoten dertig jaar
later zouden hebben
Het rommelt geducht in de me
taalindustrie: de vakbonden ver
langen tien procent meer loon en
zes dagen vakantie alsmede een re
geling van het ploegenwerk. De
sociale onrust is groot: by de ge
subsidieerde verenigingen met een
werklozenkas staan 546.500 werk
lozen geregistreerd, onder wie
73.800 landarbeiders.
De KLM staat nog in de kin
derschoenen. De „Oehoe" vertrekt
op 20 januari naar Indië en alsof
het een wereldnieuwtje betreft
melden de la-anten dat aan boord
zijn o.a. twee passagiers voor Ka
rachi, twee voor Bagdad en één
voor Calcutta.
Op de bioscoopprogramma's
zijn trekpleisters: „De Spaanse Aar
de", een documentaire van Joris
Ivens over de Spaanse Burgeroor
log. „Het leven van Emile Zola"
en „Koningin Victoria". Bekend
wordt dat ons land eind 1937 ruim
een miljoen radioluisteraars telde.
Op 27 januari 1938 wordt NSB-
leider, ir. Mussert door de Amster
damse rechtbank ontslagen van
rechtsvervolging.
Hij was ervan verdacht de Am
sterdamse socialistische voorman
Melchers tijdens een verkie
zingsbijeenkomst op 14 mei op
het Blauwe Zand te hebben mis
handeld. Musserts beroep op
noodweer wordt aanvaard en Mel
chers veroordeeld tot 16 gulden of
tien dagen hechtenis.
Op diezelfde dag viert in het
kasteel in Doorn de Duitse ex-kei
zer zijn 79ste verjaardag. De Duit
se ex-kroonprins Louis Ferdi-
nand van Pruisen en zijn verloof
de grootvorstin Kyra van Rusland
worden toevallig gefotografeerd in
de paleistuin. De fotografen had
den Prins Bernhard gevolgd toen
hij heb paleis verliet. Zij dachten
dat hij een beleefdheidsbezoek ging
brengen aan de ex-keizer. Ze hiel
den er in elk geval een plaatje aan
over van prins Louis Ferdinand en
zijn aanstaande bruid.
De kolommen, bestemd voor het
buitenlands nieuws worden steeds
meer gevuld met berichten van zeer
neerslachtige aard: de oorlog tus
sen China en Japan is in volle
gang, de 100ste zitting van de door
twisten en tegenstellingen bedreig
de Volkenbond begint in Genève en
Italië stuurt nieuwe troepen naar
Abessinië.
Mussolini dreigt uit de non-in
terventie commissie te treden „om
een eind te maken aan het bolsje
wisme in Spanje". De Spaanse be
volking heeft het nog altijd zwaar
te verduren. Valencia en andere
plaatsen worden gebombardeerd:
er vallen vele honderden doden en
gewonden. Hitier gaat inmid
dels voort met »yn oorlogsvoorbe
reiding. Hij verhindert rooms-ka-
tholieken het eucharisatie-con-
gres in Boedapest bij te wonen. De
Amerikanen besluiten hun leger uit
te breiden.
Tassen de officiële crisispublika-
ties door zijn opvallende ad
vertenties onder meer de aan
biedingen van woningen. Aan de
Croeselaan in Utrecht is een he
renhuis met zeven kamers te huur
voor f7,50 per week, in Leiden zijn
woningen te huur van f 3,50, 4,75 en
f6,- per week, een huis met drie
bovenhuizen is te koop voor f 10.500,
een dagmeisje voor drie dagen per
week wordt gevraagd tegen een loon
van f 2,-, een ons thee is verkrijg
baar voor 20 cent en twee stukken
huishoudzeep voor een dubbeltje
Het is een momentopname van
de woelige dagen van 1938, toen
een prinses werd geboren: Prinses
Beatrix, de baby van toen en de
a.s. moeder van nu.
tfcakalndbljtage Leldsch Dagblad
m
Belangstelling voor de hekken van het paleis Soestdijk, nadat
hekend was geworden dat Prinses Beatrix was geboren.
Foto linksonder: schoolkinderen in Volendam eten beschuit
met muisjes, na ajkondiging van de heuglijke gebeurtenis
kent in Scandinavië de aankondi
ging van een belangrijke geboorte
Zo snel mogelijk naar het
paleis dan maar, met taxi's en zo
als twee Engelse persbroeders, pei
tandem. Tevergeefs echter. Het is
dan 26 januari. De stemming is tot
diep onder het nulpunt gedaald.
Op één van deze naamloze da
gen worden de wachtende journa
listen via de telex in het badhotel
geplaagd met een citaat uit „Le
venskracht", een boekje van Dahl-
meijer: „Het leven is te kort om
met wachten verknoeid te worden.
Bovendien is wachten de tweeling
zuster van de luiheid". Verder ci
teert de telex uit dit werkje deze
„tien geboden": Gfj zult niet de
zelfde verhalen aan dezelfde men
sen doen. Gij zult acht uren daags
slapen. Gij zult matig eten, geen
alcohol gebruiken en elke dag oefe
nen in de open lucht. Gij zult goed
denken van u zelf en van uw
buurman. Gij zult u niet laten ont
moedigen. Gij zult nooit op het
toeval rekenen. Gij zult acht ge
ven op kleinigheden: zij zijn ook
zaken. Gij zult leren zien wat an
deren niet zagen, gij zult niet op
de gelegenheid wachten, doch haar
scheppen. Gij zult de waarheid
nooit verloochenen, als gij u niet
verder waagt dan de werkelijk
heid" Hilariteit en woede onder
de pers.
IN DE NACHT VAN 80 OP 81
JANUARI 1938 zitten we bij de
telex in het Badhotel in Baarn.
Het is de zoveelste nacht in de vier
weken. Piet Bakker van „Het Volk"
slaapt. Twee Engelse journalisten,
het echtpaar Ancliff en wij kijken
naar de watervlugge Amerikaanse
journaliste Mary Welsh, die later
met de schrijver Hemmingway zal
huwen. Mary krabbelt iets op «en
blocnote en gaat weg
Om drie uur die nacht komt ze
terug. Wantrouwend en poeslief
vraagt mrs. Ancliff wat Mary heeft
uitgespookt. Ze zegt de historische
woorden: „O, ik heb telegrammen
verzonden met: „DE BABY OP
WIE HEEL NEDERLAND WACHT,
IS IN DE MORGENUREN GEBO
REN".
Wat wy op dit moment aanzien
voor een brutale Amerikaanse
stunt, blijkt enkele uren later een
enorme primeur. Mary is de eerste
van de ongeveer veertig journalis
ten, diehèt bericht heeft! zy
strykt niet alleen de paar duizend
dollars op, die haar kranten haar
als premie hebben beloofd, maar
ook de pool, die de journalisten
onder elkaar hebben gevormd (het
raden van de geboortedatum). Zij
wint daarmee veertig Hollandse
guldens.
„How can vragen de En
gelsen zich af.
Een Engelse fotograaf stormt des
middags 31 Januari naar het pa
leis en biedt een handvol Engelse
ponden voor de eerste foto van het
pasgeboren Prinsesje. De ponden
worden versmaad; de eerste foto
zal enkele dagen later komen uit
het toestel van Prins Bernhard.
„Alle kranten tegelyk" is het pa
rool van zyn waterdichte af
spraak. Twee dagen voordat de Ne
derlandse bladen de foto's krygen,
staan ze al afgedrukt in de Lon-
dense Daily Express.
„How can vragen nu alle
niet-Engelsen. Uit het politie-on-
óerzoek blykt „dat de ontydige pu»
blikatie niet te wyten is aan enige
indiscretie of slordigheid van de
zyde van hen, aan wie de ontwik
keling en distributie van de foto's
is toevertrouwd".
Gerucht: Randolph Churchill
heeft tijdens zyn kraambezoek fo
to's gekregen, en dus Een ge
rucht, meer niet, één van de vele.
Op 31 januari, om half tien des
ochtends seint de telex dit berichtt
„Geboorte aanstaande, iedereen op
zyn post biyven"
De koperen gong in de hal van
het Badhotel wordt geluid. Het le
gioen komt geschoren en ongescho
ren naar beneden en stormt naa*
Soestdyk. Tegen tien uur meldt de
telex: „Prinses, dochter geboren
Aandacht militaire autoriteiten 51
schoten."
Dan volgt de officiële publlkatief
„H.K.H. Prinses Juliana heeft he
den, den 31sten Januari 1938, des
voormiddags te 9.47 uur, het leven
geschonken aan een flinke dochter,
De toestand van moeder en kind is
op het ogenblik zeer bevredigend",
Terwijl saluutschoten
over Baarn donderen (enkele
seconden later in diverse gar
nizoensplaatsen eveneens) en vlag
gen worden uitgestoken, staat Ne
derland stil. Hoeveel schoten? 51.
Een prinsesje. „De dynastie is ge
red", klinkt het uit de radio. Vreug
defeesten, oranjebals, beschuit met
oranjemuisjes, herdenkingsbeker^
herdenkingsborden.
Trix
In het palels geschiedt de ge
boorte-aangifte. Minister-president
Colyn en jhr. Beelaerte van Blok
land zyn de getuigen. De Prins
staat erby als de trotse jonge va
der met de baby in zyn armen.
„Wy noemen haar Trix", zegt btj
tegen de hooggehoede heren. Na de
ondertekening van de speciale ge
boorte-akte schenkt hy zijn gasten
kandeel, een oud-Hollandse war
me drank, bestaande uit wyn,
eierdooiers, suiker en kaneel.
En hoe is het met de journalisten
in het perscentrum in het Badho
tel? Na de eerste sensatie en de
daaropvolgende uiterst nerveuze
arbeidssfeer, heerst er feest
vreugde. Op de piano worden va
derlandse liederen gespeeld, ieder
een feliciteert iedereen. Wildvreem
den rennen binnen en schudden
wildvreemde handen. Het Wilhel
mus wordt spontaan gezongen. Een
krant schryft: „Reeds vroeg vulden
zich de glazen met feestelyke
drank en naarmate de tyd vorder
de, geleken de zalen en gangen één
gonzende byenkorf's Avonds
schaarden de journalisten zich aan
een table d'hóte om zich gezamen-
lyk te verheugen over het biyde
feit, dat hen hier tezamen voer
de"
werd Prinses Beatrix geboren. Temidden van
crisistijd en oorlogsdreiging was deze geboorte een natio
naal lichtpunt. De voortzetting van de dynastie was ver
zekerd.
Nu de baby-van-toen, Beatrix, als toekomstige Koningin
zelf weldra moeder zal worden, hebben wij eens diep in
ons geheugen getast en oude kranten nageslagen 0111 de
grote en kleine gebeurtenissen op, rond en vooral vóór die
gedenkwaardige dag 31 januari 1938 op deze pagina te
laten herleven.
TT ET IS 3 JANUARI 1938. Prinses Juliana heeft weken-
|i lang in het Burgerziekenhuis in Amsterdam gelogeerd,
l*--"- waar Prins Bernhard, door een auto-ongeluk zwaar
■wond, wordt verpleegd. Zij komt terug naar Soestdijk. Een
iofauto rijdt de Prinses met een snelheid van twintig
u van Amsterdam naar Soestdijk.
'bu: By het paleis zyn honderden
sen samengestroomd om de
ses te verwelkomen. Niet zo-
omdat ze na zoveel moeilyke
fceken het paleis weer be
treedt, maar vooral omdat ze ruim
half jaar eerder al heeft mee-
deeld in verwachting te zyn. Ne-
irland begint ongeduldig naar het
loment uit te zien waarop de zo-
gewenste Oranjetelg zich aan-
de nieuwsgierigen willen
Ichzelf overtuigen van de gezond-
i de Prinses. Maar nie-
and krygt haar te zien: de auto
jydt door een zyhek de paleistuin
via de achtertuin komt Prin-
Juliana thuis.
Maar de nieuwsgierigheid is ge
rekt. De belegering van het paleis
journalisten en fotografen be
nt. Men denkt aan een paar da-
wachten. Maar het is nog véél
vroeg. Er volgen weken van
achten, weken van grenzeloze ver-
jeling, van ruzietjes, van inciden-
weken die sommige journalis-
maagzweren bezorgen
iWEE DAGEN LATER, op 5
januari komt de herstelde
Prins terug uit het ziekenhuis.
Soestdyk zyn inmiddels ook
inses Armgard en Prins Aschwin
ingekomen. Op deze dag arrive-
het Oranjepark in Baarn
ids de kanonnen en soldaten, die
vreugdeschoten moeten
•gen. Verder niets. Het is koud;
sneeuwt.
De volgende dag houdt men het
Bussum al niet meer uit. Een
Tel,erucht circuleert: het vorstenkind
c°i geboren. „Willem de vierde",
luistert men. De vlaggen gaan
Ne<i it Maar een plaatselijke krant
erstoort met bulletins de vreug-
Uds)e: er is niets aan de hand. Toch
tan de blyde gebeurtenis niet ver
>or «neer zyn, denken we, want wat
oren we? Tryntje Boonstra en
lomke Vermeer, twee kraamver
pleegsters uit het Diaconessen-
ihai iekenhuis in Den Haag worden
s ^oor de Prins verzocht te assiste-
[q [en by de bevalling. De zusters
an Bronovo in Den Haag hebben
verrf1 een fraaie wieg gevlochten. Die
h rengen ze naar het paleis.
Co In het Badhotel in Baarn ko-
ïen en gaan de journalisten;
g eertig uit binnen- en buitenland
lebben er hun intrek genomen. Zij
naken zoveel herrie dat de ande-
gasten snel het hotel verlaten,
üerder doen ze niets, want waar-
kun ver moeten ze schryven? Wel zyn
tat r tal van ruzies, die voortvloeien
7. (it het feit dat de journalisten in
De rren moede maar over elkaar
sen. chryven. Een Ierse persfotograaf
krygt het aan de stok met een
Nederlandse luitenant. Met twee
koperen poken uit het hotel wordt
een duel uitgevochten: de luitenant
delft het onderspit en wordt over
geplaatst
De fotografen hebben het heel
moeilyk; ze klimmen op de hekken,
over de hekken, maar er is niets
om vast te leggen.
WACHTEN, wachten, wach
ten, niemand kan goed na
vertellen hoe erg het was
en hoe lang
Hangen aan het hek, nutteloos
telefoneren, rondryden, telefone
ren. nachtelyke wacht by het dode
mysterieuze telexapparaat in het
hotel, savonds kijken waar de
lampen branden in het paleis.
De soldaten van het 7 cm veld
kanon nr. 103, die 51 of 101 schoten
moeten lossen als het zover is. spe
len handbal. Een marechaus
see, die de telex moet bewaken
O zalige vooroorlogse toestanden!
valt bewusteloos neer na zoveel
dagen starkykend wachten.
Plotseling komt dokter De Groot
naar Soestdyk. Het is dan 11
januari. Hy meldt officieel: pas
over een a twee weken is de blyde
gebeurtenis te verwachten. Maar
het perslegioen blijft; een afge
knapte journalist wordt door een
„verse" vervangen.
Koningin Wilhelmina neemt
haar intrek in het paleis, mèt haar
eigen keukenpersoneel. Prins Bern
hard koopt een nieuwe auto. Ne
gentig ryksveldwachters komen de
paleisbrigade versterken. Dit soort
nieuws verkort de wachttyd.
Een Engelse verslaggever ziet dat
de auto van de Prins in de stallen
een schoonmaakbeurt krygt. Maar
hy ziet de Prins niet met spons en
water in de weer. Snel crekt hy
zyn conclusies: de Prins is ernstig
ziek. Zyn boulevardblad brengt
zyn verhaal met enorme koppen.
Intussen wandelen Prins en Prin
ses dagelyks in de tuin.
Opwinding heerst er by de bui
tenlandse collega's over een tele
gram van iemand uit Breda, die
meldt: de ooievaar is op komst. De
man bedoelt een levende ooievaar
in een kooi. Maar buitenlandse
vakbroeders reizen spoorslags naar
Breda
De spanning stygt met de dag.
Het grote bericht moet nu snel ko
men. Soms staan er duizenden
mensen by de paleishekken.
OP 23 JANUARI zyn de wach
tende journalisten in Baarn
en Soestdyk erg onrustig.
Het lang verwachte kan nu toch
elk ogenblik gebeuren, meent men.
Ze durven geen uitdaging te ac
cepteren van de militairen van de
saluutbattery in Baarn voor een
partijtje voetbal. Een speciale or-
donnancedienst garandeert dat een
eventueel alarmsein van de telex
onmiddellyk naar het voetbalveld
wordt gebracht. De wedstryd gaat
niet door, want de Zweedse en En
gelse journalisten wensen op hun
post te blyven. Ze hechten geen
geloof aan een brief van een waar
zegster uit Rotterdam, die hun
schryft dat de geboorte niet vóór
de nacht van 29 op 30 januari is
te verwachten.
De volgende dag bestaat uit tal-
ryke incidentjes. Rosemary Hirst
van de Daily Mirror is het lange
wachten beu. Haar directie óók,
want na twee weken wachten heeft
ze een onkostenrekening van dui
zend gulden. Daarvoor heeft ze
minder geschreven dan de meeste
Nederlandse verslaggevers. Ze
neemt het vliegtuig en keert terug
naar Londen. De politie is die dag
zenuwachtig. Prins Bernhard komt
met zyn auto uit Utrecht naar het
paleis. Een fotograaf wringt zich
uit de ryen kykende burgers en
maakt geknield een plaatje. Een
politieman schiet toe en slaat hem
de camera uit de handen. Vier
agenten zijn nodig om de woeden
de fotograaf in te rekenen. De
Prins, die het tafereel heeft gezien,
intervenieert via baron Baud by
de politie: de fotograaf krygt zyn
toestel terug.
Verder heerst er grote verveling
in het hotel. Enkele journalisten
lopen rond met een instrumentje
waarmee ze de hele dag een klage-
lyk mama-geluid produceren. Ze
protesteren by de hoteldirectie te
gen het strykje in de conversatie
zaal, dat overmatig „Sag beim Ab-
schied leise Servus" speelt. Het
antwoord van de journalisten luidt
steevast in koor: „Wy gaan nog
niet naar huis, nog lange niet".
Het aspirineverbruik in deze pe
riode van geestelyke en lichame-
lyke afmatting neemt sterk toe. De
persfotografen beiden de tyd in
hotel Trier met het in elkaar zet
ten van een revue. Op 28 januari
zal het spel voor de schrijvende
collega's worden opgevoerd.
IN DEZE TIJD, nu de verveling
èn de spanning hun hoogtepunt
bereiken, krygen velen mede-
lyden met de persmensen. Vertier
wordt aangeboden! Volendammers
komen muziek maken, een oud-re
sident uit Indië vertoont een film,
een marionetten-theater voert een
schimmenspel op, een firma stuurt
hopjes, een andere crackers met
muisjes, iemand stuurt een sigaret-
tenpypje, een andere gelegenheids
liederen. En er komt ook een
kaartje: „Beleefd aanbevelend, een
psychiater"
De plaatseiyke afdeling van de
Oxfordbeweging vindt „de toe
stand van de beurse journalisten
desolaat genoeg" (zoals een krant
schryft) om een poging te doen de
verslaggevers uit deze sfeer van
apathie te heffen. Dames van deze
beweging spreken de Journalisten
dan ook krachtig toe.
Het is 25 januari. „Geen nieuws",
meldt dokter De Groot. Maar zes
Londense ochtendbladen houden
toch zoals elke nacht, hun edities
op. In plaats van om vier
uur drukken ze om half zeven. Dat
kost duizend pond per dag. Het is
een zenuwachtige toestand, elgen-
lyk niet te beschryven. Het is als
of de gehele wereld naar Soestdyk
kykt.
In deze sfeer is het ook mogeiyk
dat het verschynsel van het Noor
derlicht, waaraan in normale ty-
den niemand aandacht schenkt, de
hele meute in het Badhotel in be
weging brengt. Noorderlicht bete
