ENGLAND-SPIEL
OORLOGS TRAGEDIE NOOIT
VOLLEDIG OPGEHELDERD
KWART EEUW GELEDEN BEGON HET
Lauwers
in de val
Belooning F 500-
So long
SATERDAG 4 MAART 1967
LEIDSGH DAGBLAD
LD-EXTlt
f „Also der Prinz Eugen liegt in Schiedam".
Met deze quasi-triomfantelijke uitroep van
de commandant van de Duitse radio-controle
dienst in bezet Nederland, luitenant Hein-
rich, begon in een woning aan de Fahrenheit-
straat in Den Haag op 6 maart 1942, nu een
kwart eeuw geleden, het sinistere England-
Spiel.
Dit nooit geheel ontrafelde drama heeft aan
47 uit Engeland overgekomen Nederlandse
geheime agenten en aan duizenden verzets
lieden en burgers in het bezette gebied het
leven gekost.
Tijdens dit England-Spiel onderhielden de
Duitse geheime diensten contact met Engelse
geheime diensten via radioverbindingen van
gearresteerde geheime agenten. Het „spel"
duurde ongeveer twee jaar.
De mogelijkheid om het Eng-
land-Spiel (zoals de Sicherheitspo-
lizei het noemde) of het Nordpol-
Spiel (de benaming door Abwehr-
III, de Duitse contra-spiona
gedienst) te beginnen, kwam binnen
bereik van de Duitse bezetters door
plat verraad van een Nederlander,
Ridderhof. Deze Ridderhof onder
hield contacten met de verzetsbe
weging en leverde zijn kennis daar
omtrent voor geld uit aan de be
zetters.
Dank zij deze Ridderhof en an
dere inlichtingenbronnen wisten de
Duitse bezetters, dat er twee ge
heime agenten in Nederland waren
geparachuteerd, Lauwers en Ta
conis. Zij waren uitgezonden door
de Nederlandse afdeling van de
Special Operations Executive en
arriveerden op 6 november 1941.
Taconis had sabotage-opdrachten,
Lauwers was voornamelijk mar
conist en had bovendien opdracht
ook op eigen gelegenheid inlichtin
gen te verzamelen.
De Duitse diensten onder leiding
van Schreieder (Sicherheitspolizei)
en Giskes (Abwehr-III) wisten
dank zfj radiopeilingen en het ver
raad van Ridderhof, dat Lauwers
op 6 maart 1942 om 18 uur voor de
zoveelste keer boodschappen naar
Engeland zou zenden in een
nog niet ontrafelde code. Eerdere
boodschappen waren wel opgevan
gen maar door onbekendheid met
de code nog niet ontcijferd.
Op die zesde maart bevindt Lau
wers zich met zijn zender en
enkele reeds gecodeerde berichten
in een pand in de Fahrenheitstraat
in Den Haag. Kort voordat hü met
zenden zal beginnen wordt hij ge
waarschuwd, dat er overvalwagens
in de buurt zijn gesignaleerd. Hij
maakt zich niet ongerust, wetend
dat hem men nog niet met peil-
apparaten heeft kunnen vinden
omdat de uitzending nog niet is
begonnen. Hij laat de zender ver
bergen, steekt zijn papieren bü
zich, verlaat het huis en loopt
schijnbaar achteloos de andere
kant op dan waar de overvalwa
gens zouden staan. Maar het blok
blijkt omsingeld te zün. Hij wordt
door een overmacht overmeesterd
en ziet geen kans meer, de papie
ren die hij bij zich heeft te la
ten verdwijnen. De code-berichten
vallen in Duitse handen.
Dit geeft de Duitsers gelegenheid,
hun geraffineerd bluf-spel te be
ginnen. Zij wisten van de verra
der Ridderhof, dat een van de op
Lauwers gevonden code-telegram
men betrekking zou hebben op het
feit, dat de kruiser Prinz Eugen
voor reparatie in Schiedam lag en
een aantrekkelijk doelwit voor een
bombardement zou zijn. Ridderhof
had dit bericht namelijk met me
deweten van de Duitsers aan Lau
wers toegespeeld via zijn contac
ten met de verzetsbeweging met
het verzoek, het zo spoedig moge
lijk naar Engeland te zenden.
Terwijl anderen zich in het pand
aan de Fahrenheitstraat, waarheen
men is teruggekeerd, met Lauwers
bezig houden, buigt Heinrich zich
over de code-telegrammen. Na
twintig minuten roept deze triom
fantelijk uit .Also der Prinz Eugen
liegt in Schiedam'.
Onder de indruk van zijn onver
hoedse arrestatie op een mo
ment dat hij zich volkomen veilig
voelde en volledig onthutst over de
snelle .ontcijfering' van zijn geco
deerde telegram meent Lauwers dat
men .alles' weet en bij het ver
dere verhoor geeft hij dan ook maar
de volledige code uit handen.
De Duitse bluf is geslaagd. Dank
zij de kreet over de Prinz Eugen
hebben zij de code, waar zo naar
stig zonder succes naar is gezocht.
Security-check
Lauwers mocht zijn code zonder
gewetensbezwaar uit handen ge
ven. Om allerlei redenen werd aan
agenten, die naar het bezette ge
bied werden gezonden, verlof ge
geven de zendcode (die voor iedere
agent verschillend was) bij arres
tatie te verraden, zij het niet te
snel, niet zonder noodzaak en niet
zonder pressie. De snelheid waar
mee Lauwers zijn code opofferde
was begrijpelijk toen hij er van
overtuigd was, dat de Duitsers die
toch blijkbaar al in handen had
den.
Het opofferen van de code was
op zichzelf geen ramp. Er waren
immers nog meer beveiligingen. Zo
als de security-check, die beslist
niet verraden mocht worden. De
ze security-check bestond er in, dat
in de tekst van gecodeerde tele
grammen opzettelijk een bepaalde
(weer voor iedere agent verschil
lende) fout moest worden geseind.
Wanneer die bepaalde fout in een
ontvangen telegram ontbrak, zou
men in Engeland weten dat er iets
niet in orde was en dat de agent
niet meer in vrijheid seinde. Na
drukkelijk was de agenten verze
kerd, dat het ontbreken van de se
curity-check in een telegram auto
matisch zou betekenen, dat het ra
dioverkeer over deze lijn zou wor
den gestaakt of dat men het hoog
stens slechts als .spelletje' zou
voortzetten, wetend dat men met de
vijand sprak!
De Duitsers haalden, na langdu
rige besprekingen en verhoren,
Lauwers er enige dagen later toe
over, zelf achter de seinsleutel te
gaan zitten om in zijn eigen code
berichten aan de Engelsen door te
geven en andere berichten via de
radio te ontvangen. Zij hadden dit,
nu de code bekend was, natuurlijk
ook zelf kunnen doen, maar daar
bestond een bezwaar tegen. Een
marconist ontwikkelt in zijn ma
nier van seinen een eigen karak
teristiek, die voor een deskun
dige even herkenbaar is als de ka
rakteristiek van een handschrift.
Lauwers stemde toe omdat hem
inmiddels gebleken was, dat zijn
tegenstanders ook Taconis te pak-
verbinding delen de Engelsen me
de, dat een volgende agent op een
bepaalde dag, een bepaald tijdstip
en een bepaalde plaats zal worden
geparachuteerd.
De man wordt opgewacht door
een .comité van ontvangst', be
staande uit Nederlandse verraders
die zich voordoen als verzetslieden.
Zij weten vanzelfsprekend al di
rect het vertrouwen van de agent
te winnen, zij praten wat met hem
waarbij de agent niets verbergt, en
leveren hem dan tot zijn ontzetting
uit aan elders wachtende Duitsers,
terwijl hij nog nauwelijks bekomen
is van de spanning over zijn vlucht
en landing. De Duitsers hebben er
een zendlijn bij, vooral wanneer
ook deze agent (overeenkom
stig zijn instructies) na enige tijd
bereid is zijn code bekend te ma
ken. De Duitsers hebben bovendien
weer wat meer .intieme' bijzon
derheden over de opleiding van de
agenten, de sfeer en allerlei details
in de kringen van de Engelse
geheime dienst. Zaken die zij ove
rigens ook later in overvloed via
besmette lijnen direct uit Londen
Onderstaande Personen:
Johan Bernard UBBINK
f
geb. 22.5.21 in DOESBURG,
laatst gewoond hebbende:
te ARNHEM,
jjt
stuurman
4KA Mr
Peter DOÜRLEIN.
geb.2.2.18 in VEERE;
laatst gewoondhebbende:
te AMSTERDAM
metselaar
worden door de recherchecentrale gezocht j
terzake straatroof.
leder;die inlichtingen kan verschaffen.wenden
zich tot de plaatselijke politie.
Deze oproep verscheen op vele
aanplakbiljetten in Nederlandse
steden, toen Dourlein en Ubbink
uit Haaren waren gevlucht om
in Engeland een boekje open te
doen over de werkelijke situatie
in Nederland.
spelen, loopt vele weken, maanden,
jaren door. Het wordt een lawine.
Agenten worden gedropt en
prompt ingerekend op 27 maart, 28
en 29 april, 1, 3. 9, 29 en 30 mei.
22 en 26 juni, 24 september, 1, 21,
24, en 27 oktober en 28 en 29 no
vember van dat rampjaar 1942.
Tussen 13 februari en 21 mei van
het volgende jaar volgen nog eens
17 parachutisten die in de open
staande val terecht komen. In fe
bruari 1943 wordt in het Kasino
van de Sicherheitsdienst aan
de Oude Scheveningseweg te Den
Haag een feestje door de Duitsers
gearrangeerd ter gelegenheid van
de vangst van de vijftigste Eén
agent bereikt Nederland (en ogen
blikkelijke gevangenschap) over
zee. In totaal vallen 52 agenten in
Duitse handen. Slechts vijf hunner
zouden de oorlog overleven!
In totaal hebben de Duitsers de
beschikking gehad over achttien
zendlijnen, op een gegeven mo
ment zelfs veertien tegelijk. Over
die lijnen wisselden zij. vooral in
het eerste jaar van het ,spel',
ongeveer vierduizend boodschappen
uit met de Engelsen, die zelfs de
meest opvallende alarmsignalen
van de gevangen agenten in de
wind sloegen. Niet alleen verborgen
maar voor deskundigen wel duide
lijke waarschuwingen in telegram
men die onder de ogen van de
Duitsers werden verzonden, maar
ook in briefpost via Zwitserland,
verzonden vanuit Haaren. In het
roomskatholieke seminarium in dit
Noordbrabantse plaatsje was een
speciale gevangenis voor deze agen
ten ingericht.
De Engelsen maakten het zo
bont. dat zij zelfs éénmaal in een
antwoordtelegram er op wezen, da.t
een bepaalde agent niet de juiste
security-check gebruikte, en of hij
daar voortaan maar goed om wil
de denken
Tegenspel
Zo wonderlijk was dit alles voor
de gevangenen, dat zij, na eerst
overtuigd geweest te zijn van ver
raad in hoge Londense kringen, de
mogelijkheid onder ogen gingen
zien dat niet de Duitsers maar de
Engelsen het spel speelden. Het
was mogelijk dat zij wisten met de
Duitsers in plaats van met vrije
agenten te spreken, maar dat
een belangrijk oorlogsdoel het wen
selijk maakte, desnoods tientallen
agenten op te offeren. Misschien
dat de Duitsers via deze weg iets
gesuggereerd kon worden over ge
fingeerde militaire plannen, zodat
zij de verkeerde tegenmaatregelen
zouden nemen
Een gevolg van deze gedachten-
gang was, dat twee gevangenen een
opgelegde kans om te vluchten
voorbij lieten gaan. Bij een ont
vluchting en een geslaagde terug
keer in Engeland zouden de En
gelsen dit spelletje van heilige on
nozelheid immers niet meer kun
nen voortzetten?
Schreieder en Giskes buiten het
spel tot op de bodem uit. Over de
besmette lijnen maken zij afspra
ken, dat op bepaalde tijden en
plaatsen wapens, sabotage-mate-
riaal en andere zaken gedropt zul
len worden. Niet minder dan 95
maal in anderhalf jaar staan Duit
se militairen dergelijke geparachu
teerde zendingen op te wachten.
Méér dan tienduizend vuurwa
pens, meer dan vijftien ton spring
stoffen en allerlei sabotagemate-
riaal vallen in hun handen, ter
wijl Engeland denkt dat de Duitse
oorlogsinspanning in ons land er
door ondermijnd zal worden.
ken hadden gekregen. De Duitsers
verzekerden hem, dat hun beider
leven gespaard zou blijven als Lau
wers meewerkte, en zij garandeer
den voorts het leven van alle an
dere agenten, die eventueel door het
,spel' in handen van de Duitsers
zouden vallen. Lauwers had boven
dien zijn security-check niet afge
geven. Door toevallige omstandig
heden kon hij hen aan de hand
van de op hem gevonden ge
codeerde telegrammen er van over
tuigen, dat zijn security-check een
andere was dan in werkelijkheid.
Hij zette dus niets op het spel door
zelf te seinen
Op 12 maart 1942 zond Lauwers
voor het eerst in gevangenschap
naar zijn Engelse contacten, waar
bij hij de valse security-check ge
bruikte.
Op deze wyze dacht hij
was het hem ook mogelijk
de .overkant' te laten weten dat
hij gegrepen was.
De eerste reacties uit Engeland
leken bevredigend. Maar korte tijd
later bleek tot ontsteltenis van
Lauwers, dat de Engelsen nog
steeds te doen meenden te heb
ben met een in vrijheid opereren
de agent, en dat het gebruik van de
verkeerde security-check kennelijk
niet was opgevallen. Het ,spel'
was daarmee aan de gang en
eigenlijk al voor de Duitsers ge-
kennis omtrent .Londen' en de En
gelse geheime dienst om bij
later gearresteerde agenten de in
druk te vestigen, dat er in Enge
land verraad in het spel moet zijn.
Hoe zouden zij anders zo nauw
keurig op de hoogte kunnen zijn?
Er worden namen genoemd en er
groeit een stemming van defaitisme,
die het de Duitsers niet moeilijk
maakt ook meer harnekkige
„weerstand" in volgende gevallen
te breken.
Agent na agent wordt door En
geland over de besmette lijnen aan
gekondigd, agent na agent wordt
op het landingsterrein gegrepen,
zendlijn na zendlijn wordt be
machtigd. En zelfs tot verbijstering
van Schreieder en Giskes reageert
Engeland niet zoals voor de hand
zou liggen. Een spel, dat zij voor
enkele weken hoopteD te
Penetratie
De meest tragische uitbuiting
van het spel is wel de infiltratie,
decimering en verlamming van de
verzetsbeweging. Nederlandse ver
raders, waaronder de beruchte Van
der Waals, dringen zich in de ver
zetsgroepen. Als „paspoort" voor
hun betrouwbaarheid hanteren zij
slagzinnen, die zy wel even over
De verrader Van der Waals,
die dank zij het England-Spiel
in vele Nederlandse verzetsor
ganisaties kon penetreren en
talloze slachtoffers heeft ge
maakt, na de bevrijding voor
zijn rechters. Hij is een der be
trekkelijk weinigen, wier Neder
lands doodvonnis ook werkelijk
is voltrokken.
De gevolgen van de onbegrijpe
lijke reactie van de Engelsen wa
ren catastrofaal, vooral toen bleek
dat het niet om een incidentele
blunder ging, maar dat zij ook
verder de beveiling van de secu
rity-check volkomen negeerden en
andere duidelijke aanwijzingen
over de werkelijke stand van za
ken in de wind sloegen.
Radio Oranje zullen laten uitzen
den. Wanneer dat (met behulp
van Giskes en de besmette lij
nen) prompt lukt, is het vertrou
wen gewonnen. En dan zitten de
handlangers van de bezetters mid
den in het geheimste verzetswerk,
dat natuurlijk korte tijd later ge
ëindigd is
Het is nooit geheel te achterha
len geweest, hoeveel mensenlevens
dit aspect van het England-Spiel
gekost heeft. Het zijn er vermoe
delijk duizenden geweest, want pe
netraties als deze werken als een
sneeuwbal.
Op 1 april (omineuze datum!)
1944 maakte Schreieder een
einde aan het England-Spiel
door over alle nog beschikbare
lijnen het volgende telegram
naar Londen te zenden:
.Messrs. Blunt Bingham and
Succs Ltd London.
In the last time you are
trying t° make business in Ne
therlands without our assistance
stop we think this rather unfair
in view our long and succesful
cooperation as your sole agents
stop but never mind whenever
you will come to pay a visit to
the continent you may be as
sured that you will be received
with same care and results as
all those you sent us before
stop so long".
(De laatste tijd probeert u
zonder onze tussenkomst, in Ne
derland zaken te doen stop wij
vinden dit niet behoorlijk gezien
ons langdurige en succesvolle
optreden als uw alleenvertegen
woordigers stop niettegenstaan
de dat kunt u als u ooit een
bezoek aan het vasteland denkt
te brengen er van verzekerd zijn
dat u met dezelfde zorg en op
dezelfde wijze ontvangen zult
worden als degenen die u tot nu
toe naar ons liet overkomen
stop tot ziens).
De Duitsers zorgen er wel voor,
dat er af en toe belangrijke resul
taten van het werk der geheime
agenten naar Engeland gemeld kun
nen worden. Zij laten eens eigener
beweging een schip in de haven
van Rotterdam in de lucht vliegen
om Londen blij te kunnen maken
met een grootse sabotagedaad. Zij
grijpen iedere spectaculaire actie
van het Nederlandse verzet aan om
over een besmette lijn het succes
van een der (gevangen) agenten
te vermelden. Zij voeren zelfs en
kele sabotage-opdrachten van En
gelse zijde uit omdat het ongetwij
feld de onwelkome aandacht zou
trekken, wanneer alle opdrachten
vanuit Engeland op niets uitlopen
en alleen ondernemingen van de
agenten op eigen initiatief zouden
slagen.
Verder zorgen zij er voor, dat
het de Engelse vliegtuigen, die
agenten en materiaal komen drop
pen. niet altijd even gemakkelijk
wordt gemaakt. Meestal krijgt de
Luftwaffe opdracht, deze aange
kondigde Engelse vliegtuigen met
rust te laten. Een enkele keer ech
ter wordt een toestel neergehaald
om verdenkingen te voorkomen.
Een enkele keer ook wordt de dood
van een agent vermeld, soms ver
dwijnt een zendlijn ineens omdat
de agent „gegrepen" zou zijn.
Ontmaskering
Maar het spel kan niet eeuwig
duren. Uiteindelijk slagen de
agenten Dourlein en Ubbink er in
de nacht van 29 op 30 augustus
1943 in, uit Haaren te ontsnappen
teneinde Engeland op hoogte te
gaan stellen van de werkelijke
stand van zaken.
Schreieder doet een wanho
pige poging om de dreigende ont
maskering te voorkomen. Over de
besmette lijnen laat hij waarschu
wingen naar Engeland gaan, dat
Dourlein en Ubbink naar de Duit
sers zijn overgelopen en nu met
hun medeweten zogenaamd als
vluchtelingen op weg zijn naar En
geland om met hun verraderlijke
praatjes het Engelse agenten-net
in discrediet te brengen. De reeds
eerder genoemde Van der Waals,
die zich dank zij het „spel" een
vertrouwenspositie in vele verzets
kringen heeft verworven, wordt bo
vendien naar Zweden gestuurd om
ook daar het praatje van het over
lopen van Dourlein en Ubbink
rond te strooien en naar Engeland
te laten doorzenden. Van der Waals
schijnt deze opdracht evenwel niet
te hebben uitgevoerd.
Gevolg van een en ander is, dat
Dourlein en Ubbink, wanneer zij
uiteindelijk na veel moeilijkheden
via Bern en Spanje zeven maan
den na hun ontspanning Engeland
bereiken in maart 1944 in hechte
nis worden genomen, of althans in
zulk een afzondering, dat zij zich
als gevangenen voelen. Het duurt
nog lang, voordat zij de autoritei
ten kunnen overtuigen van de wer
kelijke stand van zaken!
De Engelsen en Duitsers, tegen
over elkaar ontmaskerd, wisselen
nog enkele nietszeggende telegram
men uit. Dat zint Schreieder ech
ter niet, en met een zeldzaam
sarcastisch telegram maakt hij een
einde aan het spel, ruim twee jaar
nadat het begonnen is. Het slot-
telegram gaat over alle nog in ge
bruik zijnde zendlijnen tegelijk.
Van vier ontvangers komt nog ant
woord dat het goed ontvangen is!.
Toch waren op dat moment de
laatste slachtoffers van het Eng-
land-Spiel nog niet gevallen. De
Duitsers hadden het leven van de
gevangen genomen agenten gega
randeerd. Maar ontsnappingspogin
gen uit Haaren brachten hogere
autoriteiten dan Schreieder en Gis
kes (die mét het spel ook een groot
deel van hun waarde verloren) er
toe, de agenten uit Haaren weg te
halen en naar Duitse concentra
tiekampen over te brengen, waar
zij korte tijd later om het leven
zijn gekomen. Slechts vyf van de
52 gevangen agenten zijn aan dit
lot ontkomen. Schreieder heeft over
deze gang van zaken, waarvan
vast stond dat hij er niet voor ver
antwoordelijk was, zijn grote ver
ontwaardiging uitgesproken.
In het voorafgaande hebben wjj
vanzelfsprekend het ontstaan, het
verloop en het einde van het dra
ma slechts zeer verkort en hier en
daar te simpel moeten afschilderen.
Het ging allemaal nog veel subtie
ler en geraffineerder toe dan wij
in kort bestek kunnen beschrijven.
Maar wij kunnen toch niet voor
bijgaan aan enkele vragen, die
nimmer beantwoord zijn, ook tij
dens de meest minutieuze on
derzoekingen na de bevrijding.
Vragen... vragen...
Wat heeft in 's hemelsnaam de
Engelsen bezield, om de tientallen,
zelfs honderden overduidelijke
waarschuwingen dat er iets mis
was, volkomen in de wind te slaan?
Hebben zij het ontbreken van de
security-checks volkomen gene
geerd of hebben zij het be
lang hiervan niet hoog genoeg aan
geslagen?
Is het wellicht zo, dat de Engel
sen wel degelijk een „spel" ge
speeld hebben met het oog op mi
litaire belangen? Hebben zij ver
wacht de Duitsers mettertijd te kun
nen overtuigen, dat er een invasie
in Nederland op stapel stond, zo
dat de bezetters hier troepen zou
den samentrekken die op het kri
tieke moment op de juiste plaats
van de invasie niet gemist konden
worden? Lange tijd hebben de
Duitsers inderdaad zes extra di
visies in Nederland gehandhaafd
met het oog op die mogelijkheid.
Hebben de Engelsen wellicht bewust
het net van Nederlandse agenten
opgeofferd om de Duitsers zand in
de ogen te strooien en bezig te hou
den terwijl een ander net van En
gelse agenten daardoor vrijer en
vruchtbaarder in ons land kon wer
ken? Hebben dus niet de Duitsers
maar de Engelsen het spel ge
speeld? Maar was dit spel dan de
Schreieder voor zijn Nej
landse rechters na de bevrtj
Bij de behandeling van
zaak bleek duidelijk, dat hij
meer (maar beslist ook
mindergedaan had dan
taak als politieman in besef1*
bied. Hem kon geen wange
en geen oorlogsmisdaad F
laste loorden gelegd. De ge A
genen van Haaren hebben 25
natuurlijk steeds als vijand
zien, maar nimmer als om g
offers waard van zovele Nede
ders, die zich vrijwillig in he
van de leeuw waagden en d
het verzet mede streden aan
gelse zijde? <t<i
Is er sprake geweest van ve
in de hoogste kringen in Loi
Zou een dergelijk verraad 001
deze catastrofe hebben kunne m
den als niet alle betrokken in a
ties daarbij ingeschakeld war< f
Of is het hele drama te
geweest aan Nederlands dile
tisme, aan onbekendheid met 63
harde realiteit van het inlic
gen werk in oorlogstijd?
Eigenlijk is alleen op die la
vraag een ondubbelzinnig ar>ti
mogelijk: neen! Nederland» 1
tantisme kan niet de oorzaak^
van de tragedie, nu de hoof
Iers de professionele Engelse
Duitse geheime diensten warf„K
Het is ook niet mogelijk, datwc
alleen een kwestie van noodlbei
toeval is geweest. tes
Maar wat dan wel? de
Giskes, een
spelers van het
Geen antwod
Men weet het niet.
Nauwkeurig onderzoek na
oorlog, onder meer door de
lementaire Enquete Commiss
er dikke rapporten van tes
drieduizend dichtbedrukte pai
over liet verschijnen, heeft
antwoord kunnen vinden,
bleken bij verhoren de juiste
niet meer te weten, de 1
slachtoffers konden niet meei
den verhoord, Schreieder zelf
te wel enigszins mee bij de if
structie maar was toch nie
onbevooroordeelde en onzijdig
lichtingenbron, de Engelse ge
diensten konden niet ter v
woording worden geroepen ent
zich in vrijwillige „verk
gen" slechts uitermate vaa
over bijkomstigheden zonder
maar iets over essentiele pi
los te laten.
Er zijn geen aanwijziginge
vonden voor verraad in L
maar een bewijs dat gééi
raad is gepleegd is nu
maal moeilijk te vinden. De
gang van zaken maakt zo'r
raad echter onwaarschijnlijl
Wat dan?
Men weet het niet!
Men zal het vermoedelijk!
nooit te weten komen.
Misschien is dat nog wel, n
offers, het meest tragische vi
oorlogsdrama, dat een kwart'
geleden begon.
P.>
