'Feestelijke orgel-inwijding
Bali: beeld en droombeeld
kunst
laleiöoscQQp
AN DE STADSGEHOORZAAL:
Maar waarom niet
isdoor Leids organist?
WONDERBAARLIJKE EXPOSITIE
Fascinerende wereld 1
voor ogen gesteld IT v
•h
Weinig rooskleurige
situatie in de bouw
VRIJDAG 18 DECEMBER 1966 LEIDSCH DAGBLAD
De wens van de Leidse oratoriumverenigingen en van ande-
in om over een waardig orgel in de grote Stadsgehoorzaal te
;schikken is door Gemeente en Burgerij fonds gezamenlijk in
-ervulling gebracht. Burgemeester v. d. Willigen heeft het gis
teravond in aanwezigheid van een half duizend stadsgeno-
ligden en wel evenveel overige belangstellenden officieel
n gebruik verklaard: „niet met champagne, maar wel met een
;eur van artiesten". Wat de koorzang-„begeleidingsfunctie"
ietreft hebben de door het plaatselijk „Madrigaalkoor" gezon
den meesterlijke 169ste Kantate van Bach en het grandioze
'lotet „Venite, exsultemus" van Laland, resp. onder leiding
in Szymon Goldberg en van Herman Strategier, geen twijfel
laten aan de reële waarde van de aanwinst.
Gebreken
Daarover mag onvermengde vreug-
bestaan: Naar de puur concerte-
jde zijde is er evenwel aanleiding
»t een meer gedempte vreugde. De
lonumentale Passacaglia en dubbel-
(ga in c van Bach, voorgedragen
.flor de Haarlemse organist Albert de
lerk. die voor deze orgelbouw door
k Zaandamse firma Flentrop ais
Jviseur was aangetrokken, kon al-
kminst bevredigen. Deze verklan-
^1? werd een droge en korrelige aan-
jlegenheid. gespeend van diepte in
klankwerking. Wij hadden stellig.
Jzien het bestede bedrag, verwacht
elk van de beide manualen een in
(hzelf volledig beze* orgel aan te
pffen en een volledig prestamten-
Ljr. Dit is niet bewaarheid. We mis-
n o.m. een prestant 4'. vervangen
(or koppelfluit 4'. Prestant 4' plus
(ppelfluit ware -wel aangewezen ge
test
w'y zijn verder ook. stellig niet de
(ige wie de vraag op de lippen heeft
1 Bcgen: herbergen wij dan niet in
ten veste een paar onbetwistbaar
jkwame organisten, aan wie de rol
in adviseur had kunnen worden toe- j
^Jdeeld? En waarom een kunstenaar
elders als eerste bespeler
Jeugdconcert
het grote avonidfestijn is 's mid- j
f4s een jeugdconcert van de Maat-
appij voor Toonkunst voorafge-
m. De jeugdbelangstelling bleek
ferweldigend: 700 scholieren moes-
worden afgewezen. De Klerk ver
domde en legde uit wat er al zo
b't. orgelfront af te lezen valt over
samenstelling van de drie „wer-
iU[i" hoofdwerk, borstwerk en pe-
Hy sprak over de 22 regis-
•n hun combinatiemogelijkheden,
'er de 1369 pijpen en pijpjes en over
betekenis van de hier zichtbaar
ngebrachte open- en dichtklappen-
1 jaloezieën.
Iet jeugdig gehoor moet de eer toe-
men. zich ais geroutineerde con-
rtbezoekers te hebben gedragen,
let op de geruisloze aandacht, een
nvankelijke overdaad aan klaplust
isen onderdelen in daargelaten.
lieren bleken 143 juist ingevuld. Er
stonden vyf prijzen beschikbaar
i grammofoonplaat en verder muziek
boeken
De grootste binnenpret om de iro-
nieke improvisatie had stellig het op
het podium zetelende „Nederlands
Kamerorkest". Dit orkest speelde
vervolgens m.m.v. het orgel Handel's
Orgelconcert op. 3 no. 7 in Bes. Szy
mon Goldberg beheerst deze materie
tot in de laatste finesses en de Italia
niserende stijl «unisono's a la Vival-
dii!) niet niet na op alle wijzen aan
te spreken. Het orgel toonde zich een
bekoorlijke bondgenoot in het orkes
trale geheel (het 2de deel zonder or
kest en daar door Handel zuiver als
improvisatie bedoeld). Een koninklijk
Concerto! En hier maakten we iets
voor Leiden geheel onbekends mee:
een bejubelde organist!
Avondconcert
's Avonds zyn vóór de pauze H&n-
del's Orgelconcert en De Klerk's Con
certo herhaald en solo door De Klerk
de reeds aangeduide Bach-Possaca-
glia en Variaties op één van Daquin's
vermaarde Noëls uitgevoerd. Daquin
werd iets verrukkelijks. Als het op
speelse registers aankomt, op cimba
len, op een feestklank, op zingende
solostemmen, zal óók wie niet speciaal
„orgel-minded" m aangelegd, zich
meegevoerd voeren naar dankbaar
heid.
Na de pauze Bach's Kantate „Gott
soli allein mein Herze haben" met
een meesterlijke ouverture. een
kantate voor orkest, orgel en 6 ario
so's en recieten voor alt. Aafje Hey-
niis kwam hierin tegemoet aan alle
verwachtingen, die men van een zan
geres van haar orde koestert. Nu
denke men niet: na zo'n topsoliste
moest een der koorleden van het Ma
drigaalkoor, Esther Hillinga, in kwa
liteit van sopraansoliste, in Lalan-
da's motet onvermijdelijk in de scha
duw treden. Allerminst. Deze uitne
mend geschoeide vocaliste zong haar
party in ongebroken gaafheid en
geestesspanning, rank en egaal glij
dend, vrijuit vloeiend, met volle ron
ding in een zeer mooie glanzing over
de stem. In Bach had het koor slechts
een koraal te verzorgende klank
kon daar voor zo'n élitekoor nog iets
gecultiveerder zijn). In Lalande gaf
dit ensemble in drie alles eisende
koordelen echter stalen van een uit-
zonderiyke en verbluffende virtuosi
teit.
P.S. Zouden
voor voelen, nu een oplossing te zoe
ken voor een nieuwe podiumbelich
ting? De lichtbakken zijn thans,
vooral van het frontbalkon af gezien,
een onesthetische stoornis geworden.
Prijswinnaars werden: le pr. R. C.
Gibson, King Edward VII Nautical
College London (klasse 6)2e prijs
Mare van Vliet, Rijnlands Lyceum
(kl. 2a)le troosbprijs: Maarten Bart
Krijt (Rynl. Lyceum (kl. 2d»; 2de
'troostprijs: Marjo v. d. Burg. R.-K.
Vakschool voor Meisjes (kl. B); 3de
troostprijs: Marie-Rose Hoegen. Ma
ria ULO (kl. 3b).
I»-*»---ég'
■- li.?;
heid wel zo paradijselijk als men zich dat gewoonlijk voorstelt?! Stt'XïiNT&J* - va ,1.' ïiltpW
Het is ons steeds voor ogen gebracht als ..Een hof van Eden", f
maar er zijn ook andere aspecten minder se hone. De be-
zoeker met deze tegenstellingen ie eon I routeren dat is in hoofd-
zaak de doelstelling van de prachtige en leerzame expositie- Bah. ':wtrTÏ: A
beeld en droombeeld", door dr. Grader, die vanmiddag in het
Rijksmuseum voor Volkenkunde geopend is. Een tweede doelstel
ling is een inzicht te geven in de levendige wisselwerking tussen
de Balische kunstenaars en de Westerse, die naar dit eiland, dat
ook wel eens het „Volendam" van Indonesië is genoemd, zijn
gekomen.
Wedstrijd
(fa een melodieus en niet te mo-
n ..Concert voor orgel-positief en
_^korkest" van De Klerk (gecompo-
J-trd voor een eeuwfeest van de stad
vard). dat vooral in de variaties
het middendeel op een Fries
Ikslied een hoge dunk naliet van de
Mteiten van de componist, volgde
improvisatie-wedstrijd voor de
jd. De Klerk ging improviseren
„Merck toch hoe sterek" in de
.ïponeertrant van César Franck.
ch, Mozart, Albert de Klerk!
der had een formulier om de
fete volgorde* in te vullen. Toon-
st-voorzitter dr. Vlam had hier
[regie. Een prachtvondst om ieder
rsoonlijk by het gebeuren te be-
ikken. Het jeugd-antwoord loog er
omvan 900 ingeleverde formu-
Albert de Klerk wijdde het 1
orgel tn de Stadsgehoorzaal in. j
(Foto LD/Holvast)
„Keukenhof-stop"
van de N.S.
Volgend voorjaar zullen de Neder
landse Spoorwegen een aantal trei
nen in de Keukenhof-periode spe
ciaal in Lisse laten stoppen. Het
gaat om ongeveer 25 treinen die deze
stop in totaal 20 dagen zullen ma
ken.
Het zyn treinen van de normale
dienst. Deze dagen vallen in maart,
april en mei. Lisse maakt deel uit
van de lijn Amsterdam-Rotterdam.
P. v. d. A.-program verworpen
De afdeling Den Haag van de fede
ratie van jongerengroepen van de
Partij van de Arbeid heeft in een
gisteravond uitgegeven communiqué
over het verkiezingsprogram van de
P. v. d. A. verklaard „dat dit program
weinig verschil biedt met program
ma's. die andere partyen zouden
kunnen biedenZij is daarom van
oordeel, dat dit program in zyn tota
liteit verworpen dient te worden.
Dez ee.vpositie is tegelijkertijd een
experiment en een uitdaging. Wer
kelijkheid en verbeelding spelen er
beide een grote rol in.
Het wendt U duidelijk gemaakt tij
dens een rondgang door een groot
aantal zalen, waardoor aan de hand
van een uitgebreid aantal uitmun
tende foto's, maquettes, schilde
rijen,sculpturen en o.a. een Bali
nees spel, alles voorzien van ver
duidelijkende. interessante en in
structieve teksten. Bah zijn kunst,
histoiie en religie in velerlei facet
ten kleuii'ijk en gevarieerd voor U
oprijst.
Een onvoorstelbare hoeveelheid
materiaal, zorgvuldig bijeengebracht
i door de conservatoren dr. A. C. van
der Leeden en Gan Tjiang Tek, ter-
iwyl o.a. ook prof. dr. Th. P. Galestin.
hoogleraar archeologie en oude ge
schiedenis van Z.O. Azië. dr. P. H.
Pott, directeur van het Ryksmuseum
voor Volkenkunde en de thans in
iBlaricum wonende schilder Rudolf
Bonnet, die veertig jaar op Bali leef-
jFancy Fair voor Florence
ie. het Rijnlands Lyceum
Onder de leuze „Jong en oud In
,n?ctie oor een stad. die aan de we
reld toebehoort" organiseren de
leerlingen van het Rijnlands Ly-
eeum morgen zoals kort
lemeld in het schoolgebouw aan
Backershagenlaan een fancy
ten bate van Florence en zijn
heisterde kunstschatten. De fancy
in 10 uur 's morgens tot
avonds voor iedere belang
stellende geopend zyn.
'oor deze hulpactie werd contact
fenomen met de ambassadeur van
Z. Exc. G. Bombassei de Vet-
die zyn medewerking heeft toe-
het erevoorzitter schap van
comité van aanbeveling heeft
waard. In dit comité hebben
van oud-leerlingen, van leer-
:en en voorts oud-leerlingen zit-
genomen onder wie mr. J. Klaa-
Commissaris dei- Koningin, W.
K. Bisschoff van Heemskerck, op-
fstalmeester van H.M. de Koningin,
W. J. Geertsema, burgemeester
Wassenaar, mr. L. J. F. Wysen-
direobeur van het Haagse ge-
"foor
1 wno
meeniemuseum. de hoogleraren mr.
W. F. de Gaay Fortman, dr. J. W.
Schulte Nordhoit. dr. I. Schöffer, dr.
P. Kum, dr A. G. Brom. de musici
Willem van Otterloo en Paul Nies-
sing, de beeldhouwster K. Bruin
Van Rood. de voordrachtskunstenaar
Albert Vogei en de kunstschilders Bob
Bruyn. Roeland Koning en Sierk
Schroder, die voor een Amerikaanse
verkoping een werk hebben toege
zegd.
Behlve de gebruikelijke attracties
worden door de leerlingen o.m. een
kleine tentoonstelling over Florence,
kleine muziek- en toneeluitvoeringen
en een mode-show georganiseerd. De
verschillende stands zyn in de aula
en een 15-tal lokalen ondergebracht,
terwijl de bovengang herschapen is
in een Italiaans restaurant. Verschil
lende instanties hebben medewerking
toegezegd. Dr. A. van Schendel, dj-
recteur van het Ryksmuseum in Am
sterdam. zal als adviseur optreden bij
dé besteding van de opbrengst van j
de fancy-fair.
Marktscène: schildering vanl. Wajan Gedot.
de. er hun gewaardeerde medewer- i
king aan verleenden, geeft van dit
alles een boeiende impressie.
Bovendien zullen de bezoekers
wij hopen, dat het er tallozen mo
gen zyn! gedurende de vakantie-
1 perioden kennis kunnen nemen van j
een kleurenfilm over Bali, in 1961
vervaardigd door prof. dr. H. van
Houten uit Salt Lake City. waarvan
de vertoning elke middag om drie
uur plaats vindt.
Droombeeld en het gewone leven
Een veelomvattend onderwerp .uit
puttend en vooral ook artistiek be
handeld. in een totaal andere opzet
dan tot nu bij de vele exposities over
Bali gebruikelijk was. Niet alleen
krijgt men een veelzijdige indruk
over het eiland zelf, zijn verwonder
lijke schoonheid, en zyn cultuur,
doch ook van de daarop levende
mensen: hetzy mooi of lelijk.
Tevens zyn daar de werken van
de buitenlanders, die jarenlang één
waren met deze eilandbewoners: wy
noemen de schilders W. O. J. Nieu-
wenkamp (ook etnograaf) die werd
geïnspireerd door ee Balische teke
ningen van de legendarische taalge
leerde dr. H. N. van der Tuuk, door
deze verzameld ter toelichting op zyn
Balinees-Kawi-Nederlands woorden
boek, voorts van kunstenaars als
Walter Spies. Rudolf Bonnet, die op
Bali o.a. de Vereniging van kunste
naars stichtte. Theo Meyer, Arie
Smit en de Italiaan Recato Cristia-
no. Vanzelfsprekend ook de in
traditionele, hetzij in experimentele
trant schilderende Balische kunste
naars vertegenwoordigd: zin voor het
experiment is een onderdeel van hun
kunst. De toekomst zal evenwel moe
ten leren of de moderne invloeden
durend zullen worden opgenomen in
de cultuur van Bali.
Een der hoogtepunten van deze
breed opgezette expositie is de op
stelling van het Barong-Tjalonaran-
spel (strijd tussen goed en kwaad),
dat veelvuldig op Bali wordt opge
voerd en dat tegen een geweldig dé
cor is opgesteld.
Wat de godsdienst betreft: ook
daarop wordt uitvoerig ingegaan. De
Balinees hangt het Hindoeisme aan.
Volgens de literaire. Hindoe-Balische
opvattingen dankt de mens zyn ka
rakter. uiterlijk en maatschappelijke
positie aan zyn daden uit een vorig
leven.
En van die opvatting worden ook
de gevolgen gedemonstreerd: dus
het is zaak. niet alles wat zich op
Bali afspeelt te idealiseren.
In hoeverre deze ryk wisselende
tentoonstelling aan haar doelstellin
gen beantwoordt, valt voor de buiten
staander. die nimmer Bali met eigen
ogen aanschouwde, moeilyk te be
oordelen. Wel wordt hy in hoge ma
te gefascineerd door de schitterende
voorbeelden van de Balische kunst
en van degenen, die uit het Westen
gekomen, door de wonderbaarlijke
natuur van dit eiland gebiologeerd
werden, pet is de bedoeling geweest.
van ..alles wat" te geven en vooral
[ook het „eigene" te demonstreren.
Dit in 1597 door Cornells Hout
man en de zynen ontdekte wonder-
baarlijke eiland begint voor u te le
ven, vooral ook door de uitgebreide
collectie foto's van dr. Gregor Krau-
se, de Duitse medicus-fotograaf, die
van 19121914 als arts in gouver-
nementsdienst op Bali werkte. Maar
daarnaast is er nog zo ontzaglik
veel meer te zien, waarvan het ons
spijt er niet nader op te kunnen in-
..Weerwolven'' houtsculp
tuur door I. Tjokot.
Een bezoek zij dringend aanbevo
len. speciaal de jongere generatie
moge van dit alles kennis nemen.
Het met fraai foto-materiaal ver
luchte boekwerkje ..Bali, beeld en
droombeeld" van de hand van dr.
A. C. van der Leeden zal daarby als
waardevolle wegwijzer kunnen die-
De voorzitter van de Nederlandse
Aannemersbond en Patroonsbond
voor de Bouwbedrijven de heer L. J.
te Pas. heeft op de vergadering van
de bond en Scheveningen opgemerkt,
dat 16 000 van de 300.000 werkne
mers in de bouwnijverheid zonder
werk zijn: ongeveer 5.3 procent. Het
landelijk gemiddeld werkloosheidscij
fer was begin december 1,8 procent.
De situatie is dus weinig rooskleu
rig. De vooruitzichten op een spoe
dig herstel zyn volgens de heer te
Pas op zijn minst twijfelachtig. Hy
constateerde een sterk teruglopen
orderbestand en een tekort aan fi-
nancieringsmogelykheden. De voor
zitter wees erop. dat soms opdrach
ten worden aanvaard tegen prijzen,
die bedrijfs-economisch geens
zins verantwoord zijn.
De heer Te Pas had kritiek op het
stelsel van bouwvergunningen. Hy
merkte op. dat men zich in over
heidskringen dient af te vragen of
niet door te starre toepassing van
richtlijnen de plannen van de bouw
werken en ook dus het doel
matige uitvoeren van deze werken
wordt bemoeilijkt.
Sprekende over de ontwikke
ling van de sociale kosten en de toe
gestane stijging van de loonkosten
achtte hij deze stijging het maxi
mum. dat toelaatbaar is. Voor de
werknemers en hun organisaties is
dit een moeilijke zaak. aldus de voor
zitter. Men dient echter te begrij
pen. dat de kans op werkgelegen
heid in de toekomst belangrijker is
dan forse loonsverhogingen die door
snel volgende prijsstijgingen weer
worden afgeroomd. Ook wees hy
op de juiste toepassing van lo
nen en arbeidsvoorwaarden in een
tijd van teruglopende werkgelegen-
j heid.
Spreker beval aan by een
I terugkeer naar meer normale en
meer ontspannen verhoudingen op
de arbeidsmarkt, de opbouw van de
beloning van de werknemers op een
kritische, maar vooral ook op een
rechtvaardige manier te bezien. De
voorzitter vindt het niet juist ge
bruik te maken van een versterkte
marktpositie door met één klap recht
te trekken wat door een defensieve
I houding in het verleden, noodge
dwongen, scheef was gegroeid.
