Achttien roerige maanden GOED Val van een kabinet Brokken nu niet meer te lijmen Kabinet-Cals heeft cle wind tegen gehad Talrijke telige ne posities SCHUDEL's CITROEN GEKLEED Vele onverwachte factoren werkten crisis in de hand VRIJDAG 14 OKTOBER 1966 LEIDSCH DAGBLAD (Van onze parlementaire redactie) Het kabinet-Cals heeft op de kop af 18 maanden bestaan: van 14 april 1965 tot 14 oktober 1966. Die anderhalf jaar is juist een van de roerigste perioden sinds de tweede wereldoorlog geweest- Het kabinet-Cals heeft gesteund op partijen die elkaar om de ha- iverklap in de haren zaten of worstelden met interne moeilijkheden. Het was een periode met al zijn verwikkelingen om het huwelijk van prinses Beatrix, van het Amsterdamse oproer en de plotselinge verkiezingssuccessen van de Boerenpartij. lijkheden om de verloving van Prin ses Beatrix. Nog vaak zou het kabinet in nete lige posities raken. Bij het indienen van de liberale tegenbegroting, het plan-Joekes, dat bezuinigingen tot een miljard gulden voorstelde. Toen een geheim B.V.D.-rapport uitlekte, dat by een groenteboer werd teruggevonden, nadat een ambtenaar het mee naar huis had genomen. Toen een brief van de socialisti sche fractievoorzitter Nederhorst aan het licht bracht, dat de PvdA tegen een huwelijk van Prinses Beatrix was. maar zijn stem aan de goed keuringswet voor het huwelijk zou geven omdat het uitzicht op een bt zijn eerste grote politieke I «Publiek met Luns of de Quay als o. „»i het i President met aanlokkelpk was. De brief bracht grote verotnwaardiging teweeg èn verwijdering tussen de regeringspartijen PvdA en KVP. Twee maanden na Prinsjesdag kwam er in de Eerste Kamer kritiek van de antirevolutionairen en de socialisten op het financieel-econo- misch beleid. By de Staten- en de gemeente raadsverkiezingen gingen de grote Het was tevens een tijdvak van «ee grote momenten in het politieke lestaan van de katholieke fractie- eider drs. W. K. N. Schmelzer. Na de Ta] van het kabinet-Marijnen eind ebruari 1965 legde hij als informa- ir de basis voor het kabinet-Cals. oi. Vanmorgen, na de val van het jbinet als gevolg van een KVP- jotie, zei hij: „Dit is de moeilijkste m ag van mijn politieke leven ge- Het kabinet-van-de-zware-jongens eeft de wind weinig in de zeilen ge- ad. Binnen twee maanden na de jgeringsverklaring. waarin ambi- euze en dure plannen werden aan- Bkondigd, belandde het in de moei- Installatie van mr. Bonnike in Noor*-'- V »m half twee wordt de burgemees- met zijn gezin bij de grens van gemeente aan de Gooweg <„De ichtegaal") ontvangen. Het college n burgemeester en wethouders zal aanwezig zijn. Aan mevr. Bon ce zullen bloemen worden aange- iden Daarna gaat de stoet over de Goo- en de Voorstraat naar het raad- I. Er wordt nog overleg gepleegd ütjïftt verschillende plaatselijke ver- oge igingen over het formeren van een stelijke stoet. Om ongeveer kwart %r twee komt deze bij het raad- s aan. Daar zal een commissie uit raad burgemeester en mevrouw inike begroeten. Om half drie begint de openbare adsvergadering, waarin waarne- md burgemeester G. Vogelaar zijn volger zal installeren. Vervolgens burgemeester Bonnike zelf het jq^oord voeren en daarna eventueel de yvnmissaris der Koningin of diens genwoordiger, sprekens uit de ïke ad, de gemeentesecretaris en enkele 1 {nodigden. Om half vijf wordt voor «I t raadhuis een zang- en muziek gilde gebracht. Daarna zal de bur- irij van vijf tot half zeven in de legenheid: worden gesteld om tij- een receptie in „Het Hof van illand" met het burgemeesters- ar kennis te maken. Auschwitz-comité verontrust over - ":;snraak Novak ADVERTENTIE rijkse bondskanselier Klaus zijn ver ont-rusting uitgesproken over de vrij spraak van Novak. Het comité herinnert in de brief aan de lichte straf, die eerder Raja- kowitsoh in Wenen kreeg en wijst het argument af, dat Novak op bevel zou hebben gehandeld en daarom geen schuld zou dragen. Het comité verklaart gehoopt te ihebben na de slechte ervaringen met de Oostenrijkers Seyss Inquart den uitgi en Rauter een nieuw en gezond Oos- certantes' Door onze parlementaire redacteur) Krakend en stqunend Is het kabi net-Cals gevallen. Op dinsdag begon het al een beetje te schommelen. Op woensdag stond het nog te schomme len. donderdagmorgen zakten de po ten weg en in de vroege vrijdagmor gen kwam de grote smak. De hele operatie heeft drieëndertig uur en bij hem is het plezier er al goed af. „Het is nogal wat als een van de partijen de soliditeit van de minister van Financiën in twijfel trekt". Hij wil duidelijkheid. Schmelzer wil antwoord. De coalitie kraakt. Om 21.20 uur mag Roolvink de rechte zijn zegje zeggen. Zijn bezwaren zijn niet meer beslissend. De AR-fractie is te klein om verdeeld te zijn. En zij slikt geen gegeven belofte in. Bo vendien hoopt zij altijd nog op de omroepwet, die later in de nacht he- eertig minuten geduurd. Dat is lang lemaal de mist zal ingaan, samen met het kabinet. Den Uyl kauwt op een toffeeé Veldkamp vult een asbak met een gescheurde envelop, zestien kleine stukjes. Mevrouw Cals komt in de gereserveerde loge. ZZZ UIT KAMER GEKLAPT coalitiepartners PvdA en KVP ach- schaarde. Hy moest het opnieuw ont- teruit. De Boerenpartij werd de grote gelden, toen hij na het Amsterdamse winnaar. oproer hoofdcommissaris Van der Minister Smallenbroek kreeg veel Molen ontsloeg. Toen h« op 16 juli kritiek, toen ht) zich - na het roe- na een aamflding doorreed en er een rige huwelijk op 10 maart - vierkantschandaal dreigde te ontstaan trad j Cals. Luns Bot. Sumkalden en achter het optreden van de politie lepenkorst. Een stormachtig einde van een stormachtige periode. Het ka binet is gevallen. Het staat ov het punt om weg te gaan. Van links naar rechts de ministers Première ballet „Vijf schetsen" (en op zoveel verzet, dat het kabinet besloot de Raad van State nog eens j om advies te vragen. Het Ned. Dans Theater geeft $e ouders van de studenten woensdag 19 oktober a.s. in de Kon. Schouwburg in Den Haag de premiè re v. h. nieuwe ballet van Hans van Manen. „Vijf schetsen op muziek van Paul Hindemitli (vijf stukken voor strijkorkest), met décors van Jan van der Wal. Het wordt uitgevoerd door Alexandra Radius en Hans Eb- belaar. Medewerking wordt verleend door het Ned. Balletorkest onder lei ding van Leo Driehuys. De overige baletten, die zullen wor- zijn„Danses Con- de choreograaf Job Minister Diepenhorst stuitte met zijn numerus-clausus-voorstellen van de medische faculteiten op een on vermurwbaar parlement en op bui tengewoon felle kritiek uit de studen- j Enkele van de voornaamste plan tenwereld. Die kritiek werd nog nen. die het kabinet tot een goed groter, toen het studietoelagenbeleid eind heeftg ebracht werd gekoppeld aan het inkomen van ermoeiend. Bleek van slaapgebrek wankelden de demissionaire ministers in de klei ne uren van vanmorgen naar huls. Liefderijk hing minister Vondeling zyn vrouw de mantel om de schou ders. Het was kil en een beetje mis tig op het Binnenhof. Een rumoerige politieke episode was afgelopen. Gisteravond namen de gebeur tenissen een dramatische wending. Op het Binnenhof liepen de politieke sensatiebezoekers te hoop. Op poli tieke hoogtijdagen <nou ja. hoogtij) is de politieke belangstelling altijd groter dan men denkt. Qm 2i.50 uur handhaaft KVP-er Nu zouden er beslissingen moeten Notenboom zyn financiële bereke- gaan vallen. Het kabinet had 'soch- ning. tends en "s middags voet bij stuk ge- houden. Het duo CalsVondeling j had geen cijfer uit de begroting te- ruggenomen. Wie zou er door de dc grote mannen in het debat zijn knieën gaan: de KVP of het kabi geweest. De socialist Peschar zal nog net? even zeggen dat hij zelf de betrek kelijkheid van ramingen wel wil er op golven te werpen zal niets meer uithalen. Voor de kleine mannen in het debat heeft niemand meer be langstelling. Lankhorst, Bakker. Jongeling, Koekoek en Van Dis ze praten voor een gonzende zaal. Tegen twaalven ontstaat een ver makelijk incident, Dr. De Kort. de KVP-er, die per 14 oktober zijn lid- maaschap heeft opgezegd, zou eigenlijk de zaal moeten verlaten. Maar de voorzitter beslist, dat de ergadering van 13 oktober toevallig Cl] kennen. Maar deze poging om olie 3tnmei/er de golven te werpen zal niets nu Industriële omschakeling van Zuid-Limburg. De brief, waarin de Partij van de t De natte mijnwet voor de olie- en Arbeid erbij de Amerikaanse regering aardgaswinning in de Noordzee op aandrong de Vietnamese oorlog .maar de uitvoeringsmaatregelen te stoppen bracht het kabinet op- j bleven tot nu toe uit wegens gebrek nieuw zorgen, speciaal de socialisti- j aan overeenstemming met de olie- sche staatssecretaris van Buitenland- maatschappijen i se Zaken. mr. Van der Stoel, raakte in een moeilijk parket. het omroep- tenrijk te zien ontstaan. „Maar he- Sanders op muziek van Strawinsky, laas treden in Oostenrijk weer anti- j „Kwartet" van de choreograaf Har- semitisme en neo-nazisme op, wat, i karvy op muziek van Lex van Del- evenais de recente jury-uit spr aak een den, met Charles Czamy, Jaap Flier, vrijbrief voor hernieuwde fascistische j Job Sander en Willy de la Bye. activiteit en de kiem voor een nieuwe „Essay in de stilte" van Hans van massamoord betekent", aldus de Manen en „Symphony in three mo- brief. vements" van Hans van Manen. Overgangsbestel wezen. De voorstellen tot verhoging van Verkorting van militaire diensttijd het inkomen van de Koningin stuit- en verhoging van soldij. Alle sprekers worden met onge duld verwerkt. Het wachten is op Schmelzer. Om 20.48 uur is het zover. De banken lopen vol. Het wordt ineens stil in de Kamer. De eerste woorden van Schmelzer, de onheilspellende, zijn vriendelijk. Te vriendelijk. „Ik moet zeggen dat de minister van Financiën vanmiddag een knap be toog heeft gehouden. Wel moet ik zeggen, dat de kracht zat in de ver- Bewoon doorloopt in de veertiende, gelijkingen". Toxopeus luistert met 06 Kort ma8 het vervolg ook nog iets dat het midden houdt tussen de meemaken. Ook zijn stem zal later glimlach van Mona Lisa en de grijns noS het kabinet naar huis sturen, van Mefisto. „We zijn nog niet over- i °m twaalf uur krijgt het kabinet tuigd", zegt Schnelzer. Luns kijkt I «W* kwartier de tijd om na te den- alsof het hem niet aangaat. In een ^en over zÜn antwoord. In de wan- volgend kabinet komt hij toch weer delgangen wordt het drukker. De as terug. Dan komen de drie vragen i hakken puilen uit. De lege bierfles- an Schmelzer. Ze zijn ingewikkeld en zullen ook ingewikkeld worden beantwoord. Later zullen ze helemaal bedolven raken onder de motie en de val van het kabinet-Cals. Maar nu vraagt iedereen zich nog af: zijn zi) het begin van de terugtocht of van de aanval? Het is 9.05 uur. Ook drs. Neder horst weet het antwoord niet. Maar ADVERTENTIE DUBBEL GESTOOKTE N V. DE CONDOR - DISTILLEERDERIJ - LEIDEN sen, koffiekoppen en glazen vullen de vensterbanken. Het kabinet treedt weer aan. Grauw van vermoeidheid. Strakke en humeurige gezichten. De stemming wordt verbitterd. Slechts één keer wordt er gelachen als mr. Cals minister Biesheuvel aanduidt met de woorden „de geachte afge vaardigde. de heer Biesheuvel". De Kamer lacht hartelijk om deze freu diaanse vergissing. Mevrouw Vonde ling komt in de gereserveerde loge. Het wordt steeds heter in de zaaL De televisielampen branden meedo genloos. Op de tribune gaat het eer ste jasje uit. Wantrouwen fSgïuS Het nieuwe nummer van Goed Gekleed is uit.' Het enige tijdschrift in ons land geheel gewijd aan mannenkleding. Vol nieuws over de nieuw© dynamische kostuums, de gemakkelijke, gezellige sportieve kleding, de plezierige tricot-jasjes, de prachtige pullovers. Stuur ons een kaartje met uw naam en adres en de woorden Goed Gekleed •er op en u krijgt dit waardevolle, interessante, geïllustreerde tijdschrift (2e jaargang no 3.) prompt en gratis in de busl VERVROEGDE VERKIEZINGEN EN WAT DAN...? Voor de tweede maal In een parlementaire periode heeft Ne derland een kabinetscrisis en ditmaal is het een levensgrote. De brokken zullen niet gelijmd kunnen worden. Er zullen eerst nieuwe verkiezingen gehouden moeten worden. Wat er daarna moet gebeuren hangt van de verkiezingsuitslag af. De crisis is toch nog sneller gekomen dan werd verwacht. Dat het kabinet-Cals met zijn begroting in het parlement moeilijkheden zou krijgen stond eigenlijk al vóór Prinsjesdag vast. Maar dat de crisis zo snel zou uitbreken is het gevolg van een paar incidentele en nauwelijks voorspelbare fac toren. Wie de film terugdraait ziet, dat de klap die de liberaal Baas in de Eerste Kamer toe diende op het oog van de boer Adams een belangrijke factor in de politieke stroomversnelling is geweest. De klap was het begin van het einde van de Boeren partij althans in de ogen van heel wat politici. Koekoek, die na de gemeenteraadsverkiezin gen van juni nog op grote winst stond, beleefde een bliksemsnel le politieke afgang. Als electo rale bedreiging had hü, vooral voor de KVP die veel stemmen aan hem had verloren, vrijwel afgedaan. Dat maakte het hou den van vervroegde verkiezin gen aantrekkelijk. tij van de Arbeid en de Anti Revolutionaire Partij waren daar wel toe bereid. De KVP niet. Met het groeien van de begrotingscijfers werd de rech tervleugel van deze party, die in zichzelf een coalitie is, steeds oproeriger. Een overheersend fractieleiderschap zou misschien de opstand nog wel hebben kun nen bedwingen, maar drs. Schmelzer bleek geen Romme te zyn. Bovendien, wilde hij zelf de coalitie voortzetten? Ingewikkeld De KVP heeft een ingewik kelde formule gekozen om het kabinet te laten vallen. De fi- betrouwbare Centraal Planbu reau. Dat tenslotte by de beslissen de stemming ook bijna de hele linkervleugel van de KVP zich achter de cijfers van de rech tervleugel schaarde hoeft niet te verwonderen. Dat is het ge volg van de andere factoren zie boven) en van de wens om nog zoveel mogelijk de eenheid te bewaren. De vierde en laatste factor kwam woensdag in het spel. Minister-president Cals wilde geen herhaling van vorig jaar. toen het kabinet de hele be groting nog eens moest naplui zen op zoek naar bezuinigingen. Hij eiste een snelle en duide- mende verkiezingsstrijd hele maal verdwijnen. Het partijbe stuur heeft het nieuwe ontwerp- verkiezingsprogramma juist vol tooid. Er is al één lijsttrekker minister Den Uyl). Het buiten gewone partijcongres, dat over een maand gehouden wordt, zal het begin zyn van een felle verkiezingscampagne en niet van een ontbinding, zoals een paar dagen geleden nog waar schijnlijk leek. Bij de KVP was de stemming heel wat gemengder. Fractielei der Schmelzer noemde de dag van gisteren de moeilijkste uit zijn politieke loopbaan. Dat is begrijpelijk. De vakbondsvleugel van de KVP zal weinig geluk- llllllllllllllllllllll IIII IIII mill II II III I III llll I Hill I I II I II I llll llll I II II III I I II I II III II I II II I I I mi iiiiiiiiiiiiiiiiii|iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii:iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiijiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!i iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii Presti ge De tweede factor was het snel aflopende prestige van het ka binet-Cals. Over de oorzaken van dit prestigeverlies zou men een hele boom kunnen opzetten. Duidelijk is in elk geval wel. dat de verwikkelingen van de minister-president met het Ko ninklijk Huis en de ongelukkige prestatie van het regeringsbe leid grote invloed hebben gehad. De derde factor is de omvang van de rijksbegroting. Wie ge meenschapsvoorzieningen wil, moet er voor betelen. De Par- nanciële specialist van de KVP. drs. Notenboom, heeft er we kenlang op zitten rekenen. Maar achteraf doet dat nauwe lijks nog ter zake. Het kabinet, moest vallen en dus werd er wel een cijferopstelling gevonden, die in schrille tegenstelling stond met de berekeningen -van het kabinet. De eigen be rekening van de KVP was op zichzelf al een uiting van diep wantrouwen. Het is nog nooit voorgekomen, dat een rege ringspartij een minister van Fi nanciën aan wiens fatsoen lijkheid niet wordt getwijfeld zoiets voor de voeten wierp. Elk ministerie van Financiën be schikt over een korps van be trouwbare deskundigen en het Nederlandse ministerie van Fi nanciën staat internationaal bekend als een van de beste. Bovendien is het financiële be leid gebaseerd op de macro-eco nomische verkenningen, die worden verricht door het strikt lijke beslissing en de socialisten ondersteunden die wens van eanser harte. Diepi e voor De val van het kabinet-Cals trekt een diepe voor in ons po litieke landschap. Door de lan ge reeks van gebeurtenissen staan de KVP en de PvdA nu verder dan ooit van elkaar ver wijderd. De socialisten hebben nu definitief geleerd, dat de linkervleugel van de KVP als het menens wordt, haar behoef te aan een links programma inruilt voor de trouw aan de eigen katholieke sfeer. Na deze ervaring zal het de Party van de Arbeid niet moeilyk vallen om de stap naar links te ma ken, die een groot deel van de party haar wil laten maken. In het socialistische kamp was vannacht opluchting. Dat was geen wonder. De twee dracht in de party zei in de ko- kig zyn met de gang van za ken. De party heeft geen dui- delyke leider en kan na deze crisis de KVP-ministers niet eens als lijsttrekkers gebruiken. Politici als Bogaers en Veld kamp zullen er weinig voor voe len om de strydbyl op te ne men tegen hun oud-collega Den Uyl, die niets anders hoeft te doen dan het regeringspro gramma van het kabinet-Cals ais verkiezingsprogramma te gebruiken. De winst aan de rechterkant lokt maar het verlies aan de linkerkant dreigt. Betrouwbaar De anti-revolutionairen zyn gebleven zoals ze altyd waren: betrouwbaar. Fractieleider Rool vink deed wat van hem werd verwacht. Toen het op stemmen aankwam steunde hij de rege ring. Op dat moment maakte hy de ARP tot een linkse par ty, de duidelyke tegenhanger van de rechtse CHU. De socia list Nederhorst, die anderhalf jaar geleden zoiets al voorspel de. zag zyn verwachtingen be vestigd. De kansen op een soort Nederlandse CDU zyn voorlopig verdwenen. Over de oppositie kan men kort zyn. Voor de VVD en de CHU was het gisteren een gro te dag. Hun luide eis van dins dag „het kabinet moet weg' werd sneller den zyzelf ver wachtten ingewilligd. Deze par tyen kunnen straks de wins* van hun oppositiehouding bin nenhalen. Ongemeen fel De komende verkiezingen zul len ongemeen fel zyn. Byna niemand twyfelt er aan dat het vervroegde verkiezingen zul len zyn. Er is geen reconstruc tie mogelyk. Er is zelfs geen rompkabinet mogeiyk. dat de zaken bereddert tot de verkie zingen van mei volgend jaar. Er is na deze crisis helemaal geen romp meer over. De situa tie is volkomen anders dan in 1958/59. toen het rompkabinet- Beel van de val van het laatste kabinet-Drees de zaken waar nam. KVP. ARP en CHU be schikten toen na het uittreden van de socialisten, over een meevderheid. De socialisten en de anti-revolutionairen zyn nu in de minderheid. By de komende verkiezingen zullen voor het eerst in onze naoorlogse geschiedenis de twee belangrijkste politieke alterna tieven tegenover elkaar worden gesteld: de liberale visie, die de economische vrijheid van het individu het belangrijkst acht en de socialistische, die het ge meenschapsbelang voorop stelt. In deze twee alternatieven te kent zich de nieuwe part ij- formatie af. In deze twee alter natieven wordt ook de confes sionele benadering opgelost. By de protestantse part yen is dat eigenlyk al gebeurd. By de ka tholieke party gaat dat nog ge beuren. Wie dat een winst vindt voor de democratie, kan hoop putten uit de gebeurtenissen van van nacht. Om 2.18 uur komt de premier te spreken over de motie Toxopeus. op dat moment nog erg belangryk „We zien deze als een moetie van wan trouwen". Om even half drie is het kabinet uitgesproken. Schmelzer, klein, bleek en Deneerst vraagt om schorsing van de beraadslagingen. Hoe lang? Een uur. De socialisten en liberalen bar sten in een honend geloei uit. De KVP moet het wel bijzonder moei lyk hebben. Kamervoorzitter Van 'iniel vindt het goed en hy herhaalt de historische woorden van wyien premier Gerbrandy: „Wie flauw wil vallen, hy valle flauw". Het beraad van de KVP is snel afgelopen, veel eerder dan werd ver wacht. Maar pas om tien over half vier wordt de vergaderuig hervat. Tosopeus loopt als een veldheer rond. Alle ogen zyn rood. Alle overhemden zyn nat, alle asbakken zyn vol en iedereen is bekaf. Waarom moet een kabinet zo langzaam vallen? Tien over half vier voert Schmel zer rustig, te rustig het woord. Hy dient een motie in, de motie, het stuk dat alles zal beslissen. Hy probeert de klap te verzachten Verwarring Na het voorlezen is er even ver warring achter de regeringstafel. Cals is bleek van schrik en woede. Na een driftige vingerwyzing van Luns grypt hy de microfoon en vraagt om beraad. Het wordt hem gegund. De situatie is duidelijk, eindelyk. Geen kabinet kan zo'n motie over zyn kant laten gaan. Aanvaarding zou betekenen dat de hele begroting moet worden overgemaakt Om 4.10 uur gaat het scherm op voor het laatste bedrijf. De motie wordt beoordeeld. Toxopeus: „Daar hebben we an derhall jaar op zitten wachten". Beernink: „De motie spreekt mij aan". Nederhorst: „We weten nu waar de KVP staat. We weten nu dat het vertrouwen in het kabinet is opge zegd". De verkiezingsstryd is eigen lyk al begonnen. Roolvink: „We willen eerst het oor deel van het kabinet Hij krijgt het, keihard. Toch wijst de stemming uit: 75 stemmen voor, 62 stemmen tegen. >lr. Cals spreekt de standaardzin, die al zoveel kabinetscrises heeft inge- luid: „Meneer de voorzitter, ik ver zoek u de beraadslagingen te schor- i sen". Op het Binnenhof is het kil en mistig. Naschrift: Het belangrykste onderdeel ont breekt in deze opsomming. Dat is j het geheime beraad in de fractieka- mer van de KVP. Het is de Kamer, waar de Nederlandse politiek wordt gemaakt. En gebroken.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1966 | | pagina 7