je wogen levensloop van
componist Robert Stolz
PONTIAC
Nationale Ballet ziet
terug op goed seizoen
De laatste koning
der Weense operette
)AG 80 SEPTEMBER 1966
LE1DSCH DAGBLAD
ARMOEDE EN RIJKDOM
ADVERTENTIE
btf opvoerde, de namen van de jood
se librettisten niet vermeld mochten
worden. Hij had veel vrienden on
der de joden en kreeg op zekere dag
een telefoontje: ..Mijnheer Stolz,
wanneer u niet op staande voet uw
joodse vrienden uw huis uitstuurt,
I dan zal Ik niet alleen uw geachte
i joden, maar ook u zelf laten arres-
Naar Parijs
(Van onze Weense correspondent)
p een luwe zomeravond ontmoetten wij in de tuin van een
echte Weense ..Heuriger" in Grinzing dr. Robert Stolz, de
laatste koning van de Weense operette, die op 1 oktober
dens het Grand Gala du Disque een Edison in ontvangst mag
men nemen.
Hij vroeg: ,.Weet u dat mijn operette ..Wenn die Veilchen
ihen" voor het eerst in de Princesse-schouwburg in Den Haag is
gevoerd? Ik schreef dit werk in Wenen toen Hitler in Duitsland
aan de macht was gekomen en ik Berlijn had verlaten
EINZI"
Wanneer Stolz over zijn leven ver
telt, bemerkt men dadelijk dat hij
niet de gaven had om Minister van
Robert Stolz met vrouw
nachtkastje van zijn kamergenoot
en bleef zodoende in het bezit van de
„laatste reserve". Maar op zekere
dag kwam de deurwaarder onver
wacht. De dirigent zag hem komen
en legde zoals gewoonlijk zijn bezit
op de gebruikelijke plaats. De deur
waarder keek rond, ging naar het
nachtkastje en nam het horloge en
het geld in beslag. Hü was name
lijk niet gekomen voor Stolz, maar
voor diens vriend.
Zwemmen in geld
Ir. Robert Stole is al 86. maar
is nog een opgewekt, geestig
slagvaardig man, die nog
Kis componeert. Hij schrijft de
tóek voor de Weense IJsrevue.
dat doet hij nu al tien jaar
ig. Wanneer men hem naar de
'klaring voor zijn ongebroken
it vraagt, ivijst hij op zijn
die hij „Einzi" noemteen
hrting van de „Einzige". Zij is
die alle zorgen en zakelijke
jen van hem afneemt, zodat
ongestoord kan werken.
in muzikaliteit heeft hij niet
een vreemde. In 1880 werd hij
twaalfde en laatste kind van de
nilie Stolz in Graz geboren, de
tfdstad van de provincie
ermaken. Zijn vader was daar di
mt en hoofd van een muziek
rol. Deze is het ook geweest die
Jannhauser" van Wagner voor
eerst dirigeerde. Roberts moeder
pianolessen en al zijn broers en
iters waren buitengewoon muzi-
il. Maar de jongste bleek de be-
tfdste te zijn: hij schreef 42 vol-
Uge operettes en musicals, compo-
Mrd de muziek voor tien seizoenen
ui de Weense IJsrevue en voor 98
t®s en schonk de wereld tenslotte
W liederen, concerten en walsen.
„Slechtste scholier"
>ert Stolz denkt en leeft alleen
a Weense muziek. Nieuwe melodieën
thema's vallen hem zomaar te
^en en toch zegt hij: „Je moet
50% talant hebben, maar voor
rest moet je wérken, wérken en
eens wérken.
het begin leek het alsof hij een
^■ukkeling zou worden. Op de la-
en middelbare school was hij
*J)d de laatst© van de klas, be-
we in tekenen en zingen. Een van
*p leeraren noemde hem dan ook
«slechtste scholier van héél Stier
ven". Voor zijn eindexamen zak-
^j als een baksteen. Hij spijbel-
4ikwyis en dan vond men hem
;J de repetities in de schouwburg,
'ussen gaf hij reeds blijken van
We muzikaliteit: toen hij elf was,
rd er al een compositie van hem
J^oerd en als jongen van 17
hy als dirigent achter de les
var yan het Concertgebouw in
'J2-zÜh moeder zat in de loge en
wanen in de ogen.
I Daarom ging Stolz al in 1933 naar
Wenen terug waar hij met open ar
men werd ontvangen. Hier compo
neerde hij o.a. zijn operette „Wenn
die Veilchen blüh'n". die haar pre
mière beleefde in de Princesse-
schouwburg in Den Haag. In de En
gelse vertaling „White violet" vond
j dit werk in Amerika zoveel weer
klank dat Hollywood hem opnieuw
uitnodigde, maar Stolz gaf wéér niet
I thuis.
j Kort voor de inval van Hitler in
Oostenrijk nam hij echter de wijk
1 naar Parijs. Daar leefde hij in 't
begin nog zonder vrienden, zonder
klankbodem of een passende werk
kring. Totdat hij de jonge knappe
Louise Yvonne Ulrich leerde kennen,
die later zijn vrouw Einzi zou wor
den. Zij hielp hem vooral in prak
tische dingen en sterkte hem in zijn
optimisme. Toen de Maginot-linie
viel, besloten zij naar Amerika te
emigreren. Einzi regelde alles: in een I
minimum van tijd verschafte zij j
hem een visum, waarbij ze handig i
gebruik maakte van een tele
gram van de Universal Pictures in
Hollywood die hem uitnodigde om de
muziek te componeren voor de film
„Springparade".
Stolz vertrok met de „Washington'
en Einzi ging naar Londen om haar
familie op te zoeken en zaken te re-
gelen. Maar toen hij in New York i
aankwam, was het schip van Einzi
al een paar uur vroeger binnenge-
lopen
Triomf op Broadway
De eerste jaren in de nieuwe we- j
reld waren ook voor Stolz zeer moei-
lijk. Hij behoorde tot het grote aan- I
tal emigranten dat werk zocht en
i geen geld had. Maar Einzi met wie
•hy intussen was getrouwd, was een j
grote steun voor hem en hij was ge-
5 lukkig met zijn dochter Clarissa.
Door een toeval werd hy ook In
Amerika plotseling beroemd. Bruno
Walter die een concert moest diri
geren, was ziek geworden en Stolz
werd uitgenodigd in te springen. Uit
nodigingen en aanbiedingen
stroomden daarna binnen. De Ween
se operette die men ook in Amerika
als dood had verklaard, werd door
hem opnieuw geïntroduceerd. Hij
trad regelmatig in Broadway op, o.a.
met een heel avondprogramma
„Night in Vienna", bestaande uil
louter Weense liederen, melodiëen en
thema's.
Maar toen de oorlog ten einde was
behoorde de familie Stolz tot de eer
sten die terugkeerden naar him va
derland. In Wenen zette hij zyn le
ven van dirigeren en componeren tot
op de dag van vandaag voort. Hij
bleef er zeer vitaal onder, zoals men
in Holland tydens het Grand Gala
dus Disque zal kunnen zien aan de
kracht en de zwier waarmee hij nog
altijd de dirigeerstok hanteert.
Dit was eens
het „horloge" van de
egyptische Pharao's.
Het water, dat door een gat in de bodem wegliep,
gaf - hoewel niet erg nauwkeurig - de tijd aan.
U kunt bezitten, wat deze machtige
Koningen niet hadden: de juiste tijd -
Pontiac tijd. U kunt zelfs een Pontiac
Hydraulica 3 bezitten. Het horloge,
waarin geen waterdeeltje, hoe minus
cuul ook, binnendringt. Ook niet op
30 meter diepte. Pontiac Hydraulica-3,
het moderne, vierkante horloge, de
Koning der waterdichte horloges.
PONTIAC TIJD - JUISTE TIJD
iJjijdrauAca 3
Langzamerhand ging het hem fi
nancieel beter. Hy dirigeerde en
componeerde Weense liederen die
weerklank vonden in de gehele we
reld. Daartoe behoren om maar
een paar te noemen :„Dat 1st der
Friihling in Wien", „lm Pratei
blüh'n wieder die Baume", „Wien
wird schön erst bei nacht" en vooral
Financiën te kunnen worden, maar i ,Sa|ome-. en iiAllf der Heide blühii
Zijn optimisme hielp hem altijd over dif letIlen Door het gewel-
de materiële moeilijkheden heen. Hu d£ge succes van zyn eerste eigen ope-
begon in Marburg Maribor in het j rettes eerst Lang lang ist's her" i Koningin Juliana heeft gis-
huidige Joegoslavië als tweede dl- (aMee'n ln w'énen '70o opvoeringen) termiddag in Paleis Soestiijk een
rigent, maar tevens moest hij als en Das Sperrsechseri" (ruim 2500) delegatie ontvangen van de We-
toneelspeler inspringen. Het leverde 1 st0]z ens jn he, ,d reldbond van schrijvers (Pen-
weinig op en dit was ook later het i Efn kennia ga£ hem de tip een 1 club), die voor een conferentie in
geval toen hij als kapelmeester dienst j houwbu te hten en ge. Arnhem bijeen is De delegatie
deed in het Oostenrijkse leger. Na nieuw in tesrichten Het. moest bestond o.m. uit het mternutio-
de eerste wereldoorlog maakte hij een en uitsluitend Robert nale hoofdbestuur oan de Pen-
met een aantal zangers en zangeres- j Solz_xheater worden. Hij 'stak er i club. president Arthur Miller uit
sen een toernee door Rusland. Het zUn ]d Jn werkte als een paartj de V.S.. algemeen-secretaris Da-
succes was groot, maar de groep viel I maa^ h6et werd een „nsimtiung Hij j v'd Carver uit Engeland en de in
(Van onze kunstredactie)
Het afgelopen seizoen is voor het Nationale Ballet een bijzonder
geslaagd seizoen geworden. Zoals de directrice, mevrouw Sonia
Gaskell, op een gistermiddag in Amsterdam gehouden persconfe
rentie vertelde, zijn niet minder dan 156 voorstellingen gegeven,
waarvan 46 in het buitenland (Zuid-Amerika, België en Duits
land) en 56 in Amsterdam. Voor de hoofdstad was dit een record.
Ook de zaalbezetting daar circa 85% werd nimmer tevoren
bereikt. Alleen reeds de 15 voorstellingen van het Zwanenmeer,
deze zomer trokken bijna 10.000 bezoekers, o.w. meer dan 70%
buitenlanders.
Mevrouw Gaskell bracht het groot-1
se optreden ln herinnering van de
Russische danssterren Natalia Mata-
rowa en Anatoli Nisnewitch in de
uitvoering van „Giselle" tijdens het
Holland-Festival, en voegde daaraan
I toe dat eerstgenoemde in juni vol-
I gend jaar wederom voor een korte
periode naar ons land komt.
Het tableau de la troupe is intus
sen voor wat de solisten betreft nage-
noeg ongewijzigd gebleven. Aange-
I trokken is „de grootste danser" van
Polen. Janusz Smolinsci, die eerst na j
uit elkaar doordat de jonge en knap
pe zangeressen stuk voor stuk een
huwelijksaanzoek van Russen kregen
en trouwden. Stolz en zyn zangers
bleven over, en daar de betaling niet
daverend moet zyn geweest, konden
zij de terugreis naar Oostenrijk niet
eens uit eigen zak betalen.
Vervolgens werd hij tweede kapel
meester in Brunn Bruno in het
huidige Tsjechoslowakye. Maar voor
een serieuze dirigent zag hy er ech
ter veel te jong uit. Daarom liet hij
zijn baard staan. Maar ook in Brunn
was hij permanent „stier", zoals hij
zelf vertelt: op z'n Hollands „blut".
verloor niet alleen al zyn geld. maar
bleef ook met een ongelooflijke
schuldenlast zitten. De meeste men
den die van hem hadden geprofi
teerd. trokken zich van hem terug.
Dat was in 1924. Hy durfde niet meer
onder de mensen te komen. Daar
om liet hij zijn baard afscheren en
ging als een „onbekende" naar Ber
lijn. Met zyn ongebroken optimisme
stond hij daar weer aan het werk.
verdiende goed en betaalde eerst al
zyn schilderij af.
Hij was er weer bovenop!
Berlyn kreeg Stolz een grote
ternationale vice-voorzitter Ro
bert Goffin (België), dr. Robert
Neumann (Zwitserland)prof.
Jan Parandowski (Polen) en dr.
Victor van Vriesland (Neder
land). Voorts afgevaardigden uit
verschillende landen, o.w. twee
schrijvers in ballingschap, het
bestuur van de Nederlandse Pen-
club onder leiding van haar voor
zitter Willem Brandt en de voor
zitter van de conferentie, prof. dr.
B. Hunnigher.
Op de foto de Koningin met de
delegatie voor het paleis. Links
dr. Victor E. van Vriesland en
tweede van links Arthur Miller.
veel moeite van zijn gezelschap toe
stemming kreeg by het Nationale
Ballet te werken.
„Romeo en Julia"
De grote première van het komen
de seizoen die in februari kan
worden tegemoet gezien is het bal
let „Romeo en Julia", op de muziek
van Prokofjew en de choreografie
van Rudi van Dantzig. Met de repe
tities, Inclusief de schermlessen, het
maken van de décors en de kostuum;
is men al begonnen.
Voor het Holland-Festival 1961
staan op het programma de première
van het 18de eeuwse geestige ballel
„Caprices de Cupido" op muziek van
Galeotti en in de choregrafie van
Bournouvielle en voorts enkele mo
derne balletten.
Vast staat reeds dat in het vol
gende seizoen 98 voorstellingen in
Nederland en 7 in het buitenland
(vier ln Duitsland en drie in België)
worden gegeven. Daarby zyn niet in
begrepen het Holland-Festival, mede
werking aan operavoorstellingen, uit
voeringen in de zomer en mogeiyke
buitenlandse tournees. De aanvaar
ding van een ultondiging voor het
Midden-Oosten is ln overweging.
60 voorstellingen worden door hel
eigen orkest, tien door andere orkes
ten begeleid. By de overige voorstel
lingen worden bandopnamen ge*
bruikt. Daarmee zyn goede ervarin
gen opgedaan.
Het traditionele balletbei ln het
RAI-centrum ln Amsterdam wordt
op 8 oktober gehouden. De opzet Is
groter dan voorgaande Jaren. Naast
de balletvoorstelling komt er moder
ne muziek een lezing van Ton
Hartsuiker wordt omiyst door een
kwintet onder leiding van de tweede
dirigent van het ballet Hans Vonk
en een voorstelling door leerlingen
van de toneelschool onder regie van
Henk van Ulsen van Ionesco's een
akter „Jacque of de onderwerping".
Ook worden een modeshow en een
tentoonstelling gearrangeerd.
De voorzitter van het bestuur van
het ballet mr. Evert Cornells consta
teerde met onverheelde roldoenlnf
een groeiende belangstelling van de
overheid voor het ballet.
onbezorgd, dirigeerde kans: de geluidsfilm veroverde de
Maar hij bleef
en componeerde en wanneer hij
toevallig goed in 't geld zat, nodig
de hy vrienden en kennissen uit en
ondersteunde zyn arme collega's.
Succes met Léhar
In 1920 volgde zijn benoeming tot
eerste dirigent aan de beste operet
teschouwburg in de Oostenrijk
se hoofdstad, het „Theater an der
Wien" Het gelukte hem de Weense
operette die ook toen al voor dood
was verklaard, te doen herleven. HU
dirigeerde als eerste de „Lustige Wit-
we" van Léhar, maar de eerste 40
avonden was de zaal niet eens half
vol. Het dreigde een fiasco te wor
den, maar na de 41e opvoering werd
het een wereldsucces. De operette
werd alleen in deze schouwburgon
der leiding van Stolz 500 maal op
gevoerd.
Hij woonde toen nog met een
vriend op één kamer en had on
danks al het succes toch voortdu
rend schulden. Zyn schuldeiseiS
stuurden hem dan de deurwaarder
op zyn dak. maar deee goede man
wereld en Stolz schreef de muziek
voor de eerste grote, succesvolle rol
prent: ..Zwei Herzen im Dreiviertel-
takt". Het werd een enorm succes.
Alleen van het gelyknamige liedje,
werden al zeven miljoen partitu
ren verkocht. Bovendien liep de film
en dan nog wel met Duitse tekst
14 maanden lang op Broadway.
Hy was nu weer goed by kas.
maar verloor in 1929 opnieuw al zyn
geld als gevolg van de grote deflatie
en misère in Amerika. Maar ook dit
kwam hy teboven. Hy kreeg intus
sen een wereldnaam en werd uitge
nodigd om voor een reusachtig ho
norarium in Hollywood te komen
werken. Iets later volgde uit die stad
een tweede aanbod met een nog ho
ger honorarium, maar beide keren
bedankte hy er voor. Stolz voelde
zich veel te sterk met Europa ver
bonden en kon alleen in Beriyn of j
Wenen leven en werken.
Dan dook in Duitsland het bruine
gevaar op. Ofschoon Stolz in df
Hitier- terminologie een „vol-Ariër"
kon hy het in Beriyn niet meer
up •-> - ï.em nas kon hu nel in Dcrmn ii'ci mcci
bewonderde Stolz en kondlgde he lh,1U(lrn Hij kon het niet verdra-
zUn bezoek altud «voren "".Stolz n.thoM aanpUkhjlj„„n
glw nt!r bezat op het de programma'» van de werken die
