Een dorp in Oost-Anatolië
*lc3
egen
Mest
Prooi
Vrouw
Ondergeschikt
De kameel kwam pas
laat in Afrika
aak van vrouw: hard werken en zwijgen
hrre levensomstandigheden in een bitter klimaat
feekeindbijlage Leidsch Dagblad
js jterdag 24 september 1966
(Van een speciale verslaggever)
N tegenstelling tot het westen met het drukke, welvarende Istanboel als
cenirum. heeft het Aziatische achterland van Turkije altijd moeten be
ten ii armoede en het bititere klimaat. Het is niet te verwonderen, dat uit
n st'eken vele mannen de verre reis ondernemen om via de wervingsbu-
fkus h Ankara werk te zoeken in West-Europa. Tenminste, als ze bij de
Ifcliscne keuring niet afvallen, want het percentage afkeuringen bijv. wegens
if hoog, zo vertelde ons de Nederlandse ambtenaar Arnold Schloszmacher,
li de Turkse hoofdstad als vertegenwoordiger van het ministerie van
ede Zaken en het bedrijfsleven de arbeidsbemiddeling verzorgt,
li H/ewel de regering in Ankara een groot aantal ontwikkelingsprojecten
j Oost-Anatolië in uitvoering heeft, krijgt men toch veelal te horen, dat er
:de 100 kuru's die de Turkse lari telt (1 lira is 40 cent), er op de begro-
80 naar het westelijk deel gaan en slechts 20 naar dat ontoegankelijke en
trbergzame oosten. In deze gebieden, aan de grenzen met Russisch Ar-
ië, Perzië, Irak en Syrië, klinkt dan ook vaak het verwijti „Wij worden
achtergesteld"»
Het is september. Spoedig zal de eerste koudegolf
over het hoogland van Turkije strijken. Voor Oost-
Anatolië, het berggebied waar de aardbeving rond
Varto 2.500 mensenlevens heeft geëist, Is de nacht
vorst reeds In aantocht. Volgens de weersverwach
ting zal het daar, op ruim 2000 meter hoogte, wel
dra 's nachts twee tot vUf graden gaan vriezen.
De overlevenden in deze zwaar getroffen streek
hebben in een telegram geprotesteerd tegen een
regeringsverklaring, waarin gezegd werd dat het
leven in Varto weer tot het normale is terugge
keerd. „Onze toestand is uitermate ernstig", rap
porteerden ze. „Er liggen nog steeds lijken onder
het puin. Er werden maar 1200 tenten gestuurd,
terwijl er 5000 nodig zijn. Er werd slechts één dag
een warme maaltijd verstrekt
Achtduizend gezinnen hebben hun woning ver
loren. En al zullen er enkelen zijn die vóór de win
ter hun huisje of hut weer kunnen opbouwen, vele
duizenden moeten dakloos de meedogenloze winter
ondergaan. Dan zal de aardschok zjjn tweede golf
slachtoffers eisen, waarvan het aantal waarschijn
lijk nimmer in officiële cijfers zal worden vast
gelegd.
Aan de hand van eigen waarnemingen en ge
gevens uit de boeken van de Jonge Turkse onder
wijzer Mahmut Makal, die lange jaren in een der
gelijke achtergebleven streek verbleef, beschrijven
wij het leven in zo'n dorp in Anatolië.
ir Sen bruid verlaat het huis van haar ouders, vergezeld door bruidsmeisje*.
Hoe dieper men doordringt In het gebergte, hoe schrijnender de
ensomstandigheden waarin de bevolking verkeert. Varto was
provinciehoofdstadje met een ziekenhuis, scholen en verbin
den met de buitenwereld, waarlangs men geleidelijk de ver-
trvenheden van het westen leerde kennen. Hoger in de bergen
de geïsoleerde dalen liggen de dorpjes van Turken en
trden, waar de tijd die eeuwenlang heeft stilgestaan nu pas
^langzaam op gang komt.
x bevolking leeft er van land-
uw en veeteelt. Op de soms re-
maar veelal weinig vrucht
je rt hellingen worden 'g zomers
rwe, rogge en gerst verbouwd; ook
nkommers, beetwortel en uien.
warme periode duurt slechts
|v. rti van april tot eind september,
n werken alle families op het
ad. In oogsttijd komt het vaak
dat men 's nachts buiten
ukkeert teneinde geen minuut
'^sloren te laten gaan. De veeteell
perkt zich tot schapen en mage-
[es rnnderen. De grote kudden scha-
01 n grazen meestal hoog op de hel-
m, waar de grond gepacht wordt
de nomadisch ingestelde Koer-
ln ruil voor meel en vruchten.
oktober begint de regen te
Hen, vaak dagen achtereen, waar-
lor de weinige wegen onbegaan-
ar worden. Zolang de wind uit '1
iden waait, blijft de tempera-
ur boven het vriespunt, maar zo
de noordoosten komt opzetten,
de kou in. In januari en fe-
uari kan de temperatuur tot min
20 ft 30 graden dalen, de sneeuw
ligt er dan meters hoog.
Het leven ln het dorp, waar de
nachten lang en de dagen kort zyn,
speelt zich in die zes wintermaan
den af in de huizen. De woningen
zijn van brokken leem opgetrok
ken. De platte daken bestaan uit
gevlochten takken, verhard met
aarde, waarin een opening is uit
gespaard voor de afvoer van rook.
Het raam in de buitenmuur is wei
nig groter dan een halve meter en
is met uitzondering van de ar
moedigste hutten voorzien van
glas. De huizen, ten dele in de gronc
gebouwd, bestaan uit meerdere naar
beneden afdalende gedeelten. Het
hoogst op de helling ligt de woon
kamer, waar zowel gekookt als ge
slapen wordt. In het midden staat
soms een kacheltje, maar meestal
vindt men er de „tandir" een in
de grond gegraven oventje, dat door
een in de aarde begraven kanaal
naar de muur voldoende „trek"
kan krijgen. Gloeit de inhoud een
maal, dan wordt de opening naar
buiten afgesloten Het vertrek vult
zich met rook en walm, dat door
de dakopening verdwijnt. By kou
de dagen zijn de ogen van de bewo
ners ontstoken door de roet „Men
leeft dan", schrift onderwij
zer Mahmut Makal, „zittend of lig
gend in het schemerdonker op de
aarden vloer, waar men van de
rook het minst hinder heeft"
Het huis wordt nauwelijks verlaten.
Dringende behoeften pleegt men
haastig tegen de buitenmuur te de-
breekt In de zomer wordt van een
zeer simpele dorpslatrine gebruik g
vooral onder kinderen, wordt g
tendeels door gebrek aan hygiëne
veroorzaakt
De brandstof in de tandir bestaat
uit gedroogde mest. 's Zomers ziet
men de vrouwen en meisjes achter
de kudden aantrekken om de uit
werpselen te vergaren, soms ln
de verkoperde pannen van de keu
ken, soms in de rokken „Land
bouwdeskundigen uit de grote stad
vertelden ons vaak, dat we de mest
eigenlijk voor het land moesten ge
bruiken", zegt Makal, „maar ze
wisten geen antwoord als we vroe
gen wat we dan 's winters moesten
stoken". De mest wordt tot hom
pen gekneed en tegen een kamer
muur opgestapeld om te drogen.
kastijdingen, eet afzonderlijk en
doet wat haar man haar opdraagt.
In deze afgesloten gemeenschap
pen heeft de man de eerste rech
ten. Loopt een vrouw langs de weg
en ziet zij dat een man achter haar
loopt, dan wacht zij met afgewend
hoofd tot hij gepasseerd is. Zij
hoort achter de man te lopen.
Vanuit het woon-slaapverblijf
komt men in de voorraadschuur,
waar graan, gedroogde groenten en
hooi ligt opgeslagen. Onmiddelijk
daarachter ligt de stal. Alle bouw
sels vormen één geheel.
Wanneer de weersomstandighe
den het toelaten, verzamelen de
mannen zich van tijd tot tijd in
een dorpszaaltje, waar ze praten
en roken (de meeste jongens ste
ken op hun zevende jaar hun eer
ste sigaret op). Vrijdag gaan
de mannen naar de moskee, ge
kleed in jasje en broek, gestoken in
klompschoenen of op sandalen met
pet of hoed op 't hoofd.
Verkiezingen in 1950. Een dorpsvrouw met het stembiljet in het „stemlokaal".
De rol van de vrouw wordt nog
hoofdzakelijk bepaald door de re
gels van de Islam. Hoewel Fez en
sluiter reeds lang verboden zijn en
da grotere plaatsen de westelijke
kleding overheerst (maar zelf ln
Ankara verwekte onlangs de ver
schijning van een ge-mini-rokte
Engelse nog opschudding), wordt
het leven in de geïsoleerde dorpjes
nog door de oude zeden beheerst.
De vrouw draagt lange, donkere
rokken; het hoofd is veelal bedekt
door een omslagdoek, die kin en
mond bedekt. In de zomer, maar
de armsten óók in de winter, lopen
op blote voeten.
Hoewel polygamie is afgeschaft,
komt het hier nog voor dat een
man twee, zelfs drie vrouwen be
zit. Het zou in dit bestek te ver
gaan op de „wouwenkoop" en zijn
diepgewortelde zedelijke achter
gronden in te gaan, maar vast staat
dat een tweede vrouw niet door de
overheid wordt geaccepteerd, en
haar positie dus niet wettelijk is.
Ex- kunnen, vooral voor haar kin
deren, juridische problemen uit
voortvloeien, zodra zy de besloten
heid van de dorpsgemeenschap ver
laten.
De vrouw is in de familie dege
ne, die het hardst werkt. Zy ploegt
op het land, bakt het brood, kookt
het eten, zorgt voor het vee en
baart in hoge frequentie de nako
melingen. De gezinnen zijn groot
maar tengevolge van de kinder
sterfte biyft het kindertal gemid
deld tot vijf beperkt.
De jeugd neemt tegenover de
ouderen een zeer onderdanige hou
ding aan, maar het respect waar
mee de vrouw de man beje
gent, valt niet te overtreffen. Hoe
wel moderner opvattingen steeds
verder in Turkse doordringen, be
zet de vrouw hier in het diepe bin
nenland een uiterst onderschikte
plaats. Zodra zy tussen haar der
tiende en vyftiende Jaar is uitgehu-
welykt en de wederzydse families
volgens gebruik de zoete „Pekmez"
hebben gedronken, kan haar man
Normaal ligt er jaarlijks
drie maanden lang sneeuw in de
dorpen in het hooggebergte van
Oost-Anatolië. Deze foto van
een huis van twee verdiepingen,
dat door een sneeuwstorm werd
bedolven, werd genomen in een
uitzonderlijk strenge winter.
volledig over haar beschikken, zy
schikt zich in haar positie: zy
zwygt in zyn nabyheid, incasseert
Spoedig daalt de eerste nacht
vorst over dit oostelijke Anatolië.
Over enkele weken begint de regen
te vallen, daarna is de hoogvlakte
een prooi van de geselende
sneeuwstormen. Wie dan niet ten
minste over een stevige tent be
schikt, is verloren. Provinciale po
litici, plaatselijke leiders, afgevaar
digden van dorpshoofden, kortom
de mannen, hebben hun protestte
legram over de huidige hulpverle
ning naar Ankara gestuurd.
Maar het zyn de zwygende vrou
wen op wier schouders straks het
volle gewicht komt te rusten. Zij
moeten hun gezin ongeschonden
door de barre winter loodsen. Zo
als de zaken er thans voorstaan,
zullen velen bezwijken.
ttlIlllttlllllUlllllllllllllllll
Minimin,minimi«in»am"i
„„„mmhum»
Wie op reis naar Indonesië in
Egypte is geweest, heeft daar stellig
kamelen gezien. Wie wel eens foto's
van de sahara heeft bekeken, zal
zich gemakkeiyk het beeld van een
woestynkaravaan voor ogen kunnen
halen. Kortom, in Europa beschou
wen de meeste mensen de kameel
als een dier, dat bij Noord-Afrika
behoort zoals het paard bij Europa.
Maar is deze zienswyze juist?
Tegenwoordig wel, maar vroeger
beslist niet. want de kameel is pas
heel laat naar Noord-Afrika geko
men. De Egyptenaren uit het ryk
der farao's kenden die bultenaar be
slist niet. Pas nadat de Perzen
Egypte veroverd hadden deed deka-
meel zyn intreden in het land van
de Nyi. Denkt U echter niet, dat de
verovering van Noord-Afrika door
de kameel snel volgde! De bewoners
van het oude Carthago kenden de
kameel evenmin als de (veel oudere)
Egyptenaren. Pas nadat de Romei
nen Carthago verwoest en veroverd
hadden verscheen de kameel op het
Noordafrikaanse toneel. De Romei
nen brachten de dieren er. Hoogst-
waarschJjniyk geschiedde dit om
streeks tweehonderd jaren na het
begin onzer jaartelling onder de re
gering van keizer Septimius Seve-
rua. Hel duurde nadien nog een
eeuw aleer de kameel werkeiyk vas
te voet had gezet in dat deel der we
reld en dus werkeiyk was ingepast
in het bestel van Noord-Afrika.
Dit was voor Noord-Afrika een feit
van grote historische betekenis. Men
bedenke, dat de (tot het Romeinse
Ryk behorende) Noordafrikaanse
gebieden toen byzonder welvarend
waren. De kameel als transportmid
del droeg er beslist toe by om die
welvaart in stand te houden. An-
derzyds echter kwam dat bloeiende
land nu veel meer dan vroeger open
te liggen voor aanvallen uit het zui
den. De woestyn was een natuur-
lyke bescherming geweest, maar ook
de daar wonende nomadische volks
groepen zagen al spoedig de bete
kenis van kamelen ln om snelle en
succesvolle raids uit te voeren. Tien
tallen jaren vóór de Arabieren
Noord-Afrika veroverden, hadden die
woestynnomaden reeds grote schade
toegebracht aan de eens zo welvaren
de Noordafrikaanse delen van het
Romeinse Ryk.
zy konden dit pas doen, nadak
zy de kameel als rjjdier hadden in
geschakeld. Geen wonder dus, dat
historicus de komst van de ka
meel in Noord-Afrika een zegen.0
en een vloek heeft genoemd.
