Qualtinger trekt volle
zalen in Weens theater
kunst
DEBUUT VAN EDO DE WAART
MET CONCERTGEB.-ORKEST
Satanisch sadisme
HET LEVEN VAN EEN DANSER
BALLETBOEK OVER BEJART
DOOR ROBERT STENGELE
Ook veelzijdig choreograaf
DONDERDAG 22 SEPTEMBER 1966
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 1
VRIENDEN' EN
(Van
Weense correspondent)
Na de vakantie is het opera- en toneelseizoen in Wenen weer
begonnen. Zoals landgenoten mij telkens verzekeren is het Weense
repertoire wel niet spectaculair, maar de manier waarop men in
Wenen opera's opvoert en toneel speelt, vinden de meeste bezoe- j
kers uit ons land eenvoudig superieur. Het repertoire van het
Burgtheater en van de andere schouwburgen is inderdaad niet
indrukwekkend door nieuwheid of moed. Des te meer trekt Helmut
Qualtinger de aandacht in het Theater in der Josefstadt. Hij treedt
hier op in twee stukken van slechts één bedrijf, geschreven door de I
genaturaliseerde Amerikaan van Russische afkomst Arkady Leo-
koem. Het zijn twee vertolkingen van eenzelfde thema, namelijk het
geestelijke sadisme waarmee de mensen elkaar treiteren. De titels 1
luiden Vrienden'' en ..vijanden
I dat hij zelf heeft geschreven. Het Is
Meesterlllk cen Persi'lage op de karakterloze
J Wener die met alle stromingen mee-
In het eerste stuk „Vrienden" speell zwemt. Qualtinger is in deze
rol ook in Duitsland en zelfs in Ame
rika met het grootste succes opge-
Juist
Qualtinger de paedagoog die op
internaat gekweld en geplaagd wordt
byna satanische, maar in
telligente student. Het is een uitstal-
het zuiverste sadisme waar
leraar in de persoon
van Qualtinger het slachtoffer wordt.
Zijn interpretatie is vooral daarom
meesterlijk, omdat men hem nog
nooit in zo'n rol van een totaal
vernederde mens had gezien. Het
knappe van zijn optreden bestaat 1 rugdenkt en zegt: „slechts
daarin dat hy in het tweede stuk I uitzondering krygt de Wener
.Vijanden", juist een tegenoverge- pleziertje, een reuzenschouwspel
stelde rol speelt. Hier is hij als de kreeg toen iets te zien. Nou Je
stamgast van een restaurant waar hij hebben allemaal ik weet het toch
Natuurlijk generaliseert
doch dit zit nu eenmaal vast i
doorsnee-Wener niet graag s
verleden wordt herinnerd,
daarom frist Qualtinger het geheu
gen op wanneer hij als „Herr Karl"
aan de intocht van Hitier te-
de ober tot het alleruiterste kwelt
vernedert. Hij smijt met fooien,
maar tegelijkertijd trapt hij op de
menselijke waardigheid van de ober
die zich niet mag of kan verzetten.
Qualtinger speelt een wellustige sa
dist die zich alles kan veroorloven
terwijl de ober als symbool van de
getrapte mens. zich alles laat welge
vallen, maar tenslotte toch één ding
Er zijn kringen in Wenen die be-
t hebben tegen Qualtinger,
omdat hy de Oostenrijkers graag
kritiseert en „de vuile was ophangt".
)at gebeurde o.a. in zijn one-man-
voorstelling „Herr Karl", een stuk
ergens op de Ringstraat en op
het Heldenplein gestaan We waren
niet te tellen en je voelde: „nu zijn
we echt onder elkaar. Het was net
als in een wijnlokaal, bij een Heuri-
ger, ja het was een reuzen-Heuriger!
Maar dan in het plechtige.
Het was duizelingwekkend".
ADVERTENTIE
Van
1 Brusselse correspondent)
veelomstreden Lustige Witwe «de
cember 1963'. verzorgd. Zyn groot
ste bekendheid is wel gekomen nadat
hy in 1960 door Maurice Huisman,
de directeur van de Brusselse Munt-
Het leven van een danser in 15 pagina's tekst en 75 foto's. Dat is ding" vuT h»t
het album Béjart et la danse", dezer dagen verschenen bij de uit- eeu*
geverij Jules Verbeeck te Brussel. De tekst is van Roger Stengele,1 naai
een Belgische muziek- en balletcriticus, de foto's zijn van Robert waar
Kayaert. fotograaf bij de Brusselse equivalent van de befaamde Pa-
rijse balletfotograaf.
dat hy sedertdien van succes
succes heeft meegenomen en
lee hy de wereld heeft bereisd.
De naam van Maurice Béjart was
vóór 1955 eigenlyk weinig bekend.
Wel had hy in het Parijse Theatre
de l'Etoile twee balletten gemaakt,
„Le songe d'une nuit d'hiver" op mu
ziek van Chopin en „La Mégère
Apprivoisée", naar Shakespeare's
Getemde Feeks, op muziek van Scar
latti. Die hadden vrij behoorlyke kri
tieken gekregen maar ze waren toch
meer of minder tenonder gegaan in
de veelheid van hetgeen er in die
tijd te Parijs op balletgebied viel te
Qualtinger als ,,Herr Karl".
Vier dirigenten bij Ned. Dans Theater
zoen 1966-'67 toevertrouwd aan de
dirigenten Leo Driehuijs en Peter
Erös.
De Hongaarse dirigent Zoltan Szi-
lassy zal in november een vijftal
gastdirecties bij het Ned. Dans
Theater verzorgen,
9 november in de Kon. Schouwburg
in Den Haag. De vierde dirigent is
Louis Stotyn. Deze zal in het ko
mende seizoen meewerken aan een
20-tal voorstellingen, indien de be
sprekingen met het ministerie van
Cultuur betreffende een uitbreiding
van het aantal balletvoorstellingen
van 60 tot 70 per jaar positief uit
vallen.
Hein Jordans geeft met het Bra
bants Orkest een aantal voorstellin
gen met het Ned. Dans Theater ter
opening van de abonnementsseries
van het Brabants Orkest in Tilburg,
Breda. 's-Hertogenbosch en Eindho
ven. Leo Driehuys heeft gisteravond
de eerste voorstelling in het nieuwe
seizoen in de Kon. Schouwburg
in Den Haag geleid.
Amerikaanse folklore
naar ons land
Het Amerikaanse ministerie van
Handel heeft een uitgebreide collec
tie van Amerikaanse folklore naar
ons land overgebracht. Deze collec
tie, bestaande uit ruim 1000 voor
werpen, zal van 1 tot 15 oktober te
zien zijn in de warenhuizen van De
Bijenkorf inAmsterdam, Den Haag
en Rotterdam, waar in die periode
zogenaamde „Amerikaanse weken"
worden gehouden.
De verzameling „Wild Westschat-
ten" is eigendom van Don en Stella
Foote uit Billings in Montana. Zy
zal over de drie warenhuizen wor
den verdeeld. De meeste voorwerpen,
die alle authentiek zijn, stammen
uit particuliere verzamelingen. Er
zyn o.m. pistolen, roulettes en kwis
pedoors by, een décor van een bar
interieur, een afdeling over wet en
misdaad, gereedschappen die wer
den gebruikt by de „gold rush" en
talrijke andere merkwaardigheden
uit deze wilde tijd. Voor de folklore
van de Indianen is op de tentoon
stelling een ruime plaats ingericht.
Het is meer dan 20 jaar geleden
dat Don en Stella Foote op beschei
den wyze met verzamelen begonnen.
In 1964 werden de Footes door de
staat Montana uitgenodigd hun col
lectie ten toon te stellen op een
trein, die by de viering van het
eeuwfeest dwars door Ameika naar
de wereldtentoonstelling in New
York reed.
I Hollandse meesters
in Amerika
I Aan boord van de Nieuw-Amster-
1 dam zijn gisteren 62 schilderijen van
Nederlandse meesters, waaronder
werken van Rembrandt en Frans
Hals, in New York aangekomen. Zij
zijn door musea en verzamelaars in
Nederland, Frankrijk, Duitsland,
Zwitserland en Engeland uitgeleend
en zullen tezamen met schilderijen
I in Amerikaans bezit tussen 10 okto-
j ber en 5 maart worden tentoonge
steld in drie Amerikaanse steden
„San Francisco, Toledo «Ohio) en
j Boston.
Tijdschrift „Antiek"
i In het fraai met foto's geïllustreer-
de tweede nummer van het tijd
schrift „Antiek" (uitgave „De Tyd-
stroom" Lochem wydt drs. J. N. van
Wessem. directeur van het museum
„De Lakenhal" een beschouwing aan
de Nederlandse schilder Gabriël
Metzu, wiens expositie in onze stad
sterke aandacht heeft getrokken.
D. F. Lunsingh Scheurleer schrijft
over „Delfts aardewerk in de collec
tie Bal", K. A. Citroen behandelt „De
geschiedenis van een zilveren beker",
H. B. Vos schrijft over „Het Nationaal
Rytuigenmuseum te Leek", W. A. B.
Boesen wydt aandacht aan „De res
tauratie van een wywaterbakje uit
1773", J. Verbeek aan „Tekeningen
van de familie Terborch" en M. M.
Doornink-Hoogenraad" aan „Kijkspe
len". Voorts een artikel over een
Klokken (verkoop)tentoonstelling en
diverse boekbesprekingen.
Mede door de verzorgde kleuren
foto's en de gevarieerde inhoud weer
een interessant
Dertig juli 1955, midden in het
zomerseizoen dus en eigenlyk voor
een groot deel voor een publiek van
toeristen, kwam hij met het opus I
van zijn ballet-oeuvre: de „Sympho-
nie pour un homme seul", de „Sym-
phonie voor een man alleen". Het
was een solo in het repertoire van
de Ballets de l'Etoile, zo genoemd
naar de krakemikkige schouwburg
by de Place de l'étoile, waar de
combinatie, opgericht door Béjart
en Jean Laurent haar thuishaven
had. Dat was het eigenlyke begin
van de choreograaf Béjart en
sedertdien heeft hij in 11 jaar meer
dan 50 balletten geschreven en voor
een groot deel ook geleid en gedanst
En daarby nog
schouwspelen gearrangeerd, zoals „De
Vier Heemskinderen" e
Vogels", en de enscenering
opera's
Béjart heeft nooit veel aandacht
aan zijn eigen biografie geschonken.
Vandaar dat men tot nu toe weinig
van zyn jeugd wist. De inleiding
van Roger Stengele leert ons thans
dat de danser 1 januari 1927 te
Marseille is geboren. Zijn werkelijke
familienaam is Berger. Zijn va
der, Gaston Berger, was in die tijd
nog een eerzaam handelaar in kunst
mest. Later zou hij een van de meest
bekende Franse filosofen worden, lid
van het Instituut en nog andere ere-
functies bekleden.
Gevarieerd leven
Béjart had reeds vroeg be lang-
^vul^nde steiimg voor ballet en toneel. En
voor de letterkunde. Hy heeft gedich
ten geschreven en zyn schoolkame-
raden liet hy toneelstukjes opvoeren,
operettes, waaronder de 2elf had gemaakt. Omdat hij
zo lang en mager was voor zyn
leeftyd, consulteerde men een dokter.
Die zei: „Laat hy maar les in klas
sieke dans nemen. Dat is toen ge
beurd en het is het begin geworden
van de danser en choreograaf Mau
rice Béjart.
Tien leerjaren volgden. Hy begon
by de opera van Marseille, ging
naar Monte Carlo, naar Vichy, was
één seizoen in de „Ballets de Paris"
van Roland Petit, ging daarna met
Janine Charrat en Margot Fonteyn
naar 't International Ballet te Lon
den, was een Jaar in Stockholm, en
moest daarna te Frankrijk in mill-
Het, bestuur van de Unie van Ka- 11aire dienst. Tenslotte kwam hy
tholieke Studenten in Nederland 1 terecht bij de ..Ballets de l'étoile".
(U.K.S.N.) heeft zyn leden opgeroe
pen de actie „Vietmam-petitionne
ment" te ondersteunen door via hun
handtekening van de leden van de
Tweede Kamer een kritische bezin
ning op de huidige Nederlandse Viet-
nampolitiek te eisen.
Het petitionnement is geen veroor
deling. zeker geen veroordeling van
Amerika op basis van eenzydige in
formatie of interpretatie. Het vraagt
slechts een duidelyker en zo mogelyk
meer hoopgevend oordeel over de Ne
derlandse verantwoordeiykheden en
inütiatief-mogeiykheden in verband
met dit conflict en in het breder ver
band van de wereldvrede aldus de
UJC.S.N.
Katholieke
studenten
Steun actie
Vietnam-
petitionnement
als
Maurice Béjart
tijdens een repetib
In 1959 had dan de befaamde uit
voering van „Le aacre du printempn"
plaats in de Muntschouwburg met
een combinatie van dansers en dan-
het ballet van de Munt,
het West-End Theatre-ballet en
het Ballet-Theatre de Paris. De
erking met Huisman, die
heeft geleid tot het stichten van het
„Ballet van de 20ste eeuw" en tot
een samenwerking, die tot op de
huidige dag heeft geduurd.
Over dat alles heeft Stengele In
zyn inleiding geschreven en hij
heeft er een analyse van de ballet
ten en een poging tot een karakte
ristiek van Béjart's styl aan toege
voegd. Deze laatste worden op voor-
treffelyke wijze door de mooie fo
to's van Kayaert geïllustreerd.
Rasmusicus aan het woord
(Van onze kunstredactie)
De pas benoemde jonge 25-jarige assistent-dirigent Edo de
Waard bij het Concertgebouworkest wist gisteravond zijn debuut
te accentueren met een zelfverzekerd gebaar en menigmaal ver
rassend muzikale visie. Hij had het zich met zijn jeugdige voort
varendheid niet gemakkelijk gemaakt. Dirigeerde hij vorige week
de Rotterdamse Doelen een Strawinsky-programma. met het
Concertgebouworkest waarmee hij dus dagelijks werkt, had hij
ren meer gevarieerd programma samengesteld, t.w. Bachs' Derde
Suite, Hindemiths' Swanendreher en Brahms' Vierde Symfonie.
Met een exacte dirigeerslag, kort
*0 gebaar en gedreven door een
teaerlyke muzikale ritmiek realiseer-
de hij een zeer mooie Bach. En met
'öe entreé openbaarde hy voor ons
uitnemende ambachtelyke di-
hgeerkwaliteiten. Hy weet hiervan
röiciënt te profiteren, weerhoudt
^h op natuuriyke wyze van extre
miteiten en slaagt erin zyn toehoor-
by voortduring te boeien. Dit
was na Bach evenzeer in Hindemiths
Swanendreher het geval, een werk
dat 31 jaar geleden door de compo
nist in Amsterdam werd geintrodu-
ceerd. De compositie heeft zyn
muzikale waarde behouden. Vooral
door de klankryke blazers-instru
mentatie. die speciaal aan de ko
raalachtige volksliederen een sfeer
geven die de ouderdom der liederen
overbruggend leidt naar de hier uit
gevoerde muziek van onze tyd.
De jeugdige dirigent Edo de
Waart leidde gisteravond voor het
eerst officieel het Concertge
bouworkest, dat hij naar grote
prestaties opvoerde.
Het was niet alleen Edo de Waart
die deze partituur tot in details op
zijn specifieke klankeigenschappen
realiseerde, maar ook de alt-viooi-so
list Klaas Boon, die een indrukwek
kend en opmerkelijk muzikaal ge
concentreerde visie gaf. Ook qua
spel met een prachtige toon stond
Klaas Boon wederom op het hoge ni
veau van zijn kunstenaarsschap.
Na de pauze gaf Edo de Waart zyn
climax met de weergave van Brahms
Vierde Symfonie. Met de brede me
lodische golving van het inleidende
deel moduleerde hy van de lichtge-
toetste lyriek naar een by na dra
matische spanning. Met het hem gul
geschonken applaus betuigen we van
harte onze instemming. Vooral om
dat Edo de Waart getoond heeft
te zijn!
Pierre Ballediax 80 jaar
De toneelspeler Pierre Balle-
dux zal 2 oktober zijn 80e ver
jaardag vieren. Ter gelegenheid
hiervan zal zaterdag 1 oktober
's middags van 46 uur in zijn
huis aan de Backershaegenlaan
in Wassenaar een receptie wor
den gehouden.
Pierre Balledux kreeg in 1920 zyn
eerste engagement by „het Schouw
toneel" van Jan Musch en A. van der
Horst. Voorts speelde hy in deze be
ginperiode enige tijd in Antwerpen
by de „Vlaamsche Volks Schouw
burg".
Geen snoep,
S maar fruit
Het liberale Tweede-kamerlid
mej. mr. ten Broecke Hoekstra J
B heeft ouders de raad gegeven
J jarige kinderen op school niet
E meer te laten tracteren op
g snoepgoed, maar op fruit. Snoep
g en vooral taai snoep is heel
slecht voor het gebit, zo verze- I
kerde zy de Tweede Kamer gis- I
teren tydens het debat over de I
volksgezondheidsnota. Met fruit
kunnen de ouders een goed voor-
beeld geven. De tandheelkunde
tan tegenwoordig beter tand-
2 -ooikundige worden genoemd,
2 zond mej. Ten Broecxe Hoek-
H 5tra. I
In 1926 volgde een engagement bi;
het „Verenigd Rotterdams Hofstad
Toneel", waar hy onder meer de rol
van de Kruik speelde in „Merijntje
Gyzens Jeugd" van A. M. de Jong.
By wynand Frans volgde in 1931 1
een engagement, dat reeds het jaar
daarop ontbonden werd, doordat het
gezelschap failliet werd verklaard.
De by dit faillissement betrokken
acteurs verzochten Balledux de reeds
afgesloten voorstellingen af te wer
ken. Dit leidde tot de oprichting van
een gezelschap „De Verenigde Haagse
Spelers", waarvan Balledux directeur
werd.
In deze periode ontpopte hy zich
als een toneelleider, die baanbrekend
werk verrichtte in de provincie
Balledux heeft dit gezelschap in 1942
by de oprichting van de Kultuur
kamer geliquideerd en speelde een
actieve rol by het kunstenaarsverzet.
In 1945 heeft hy. samen met
Eduard Veterman, met een nieuw
gezelschap het „Zuid-Nederlands
Toneel" zyn werk voortgezet, totdat
in de jaren vyftig voor een niet-ge-
subsidieerd gezelschap de exploitatie I
niet meer sluitend was te krygen.
In deze jaren hebben vele stukken
honderden opvoeringen gehaald.
Enkele van deze stukken waren:
„Kinderen van ons volk" van Anton
Coolen, „Mariken van Nimweghen".
en „Oranje-Hotel" van Eduard
Veterman. Vooral dit laatste spel,
dat speciaal voor dit gezelschap werd
geschreven, oogstte veel succes zowel
in Nederland als ln Engeland, waar
Balledux een serie voorstellingen gaf.
In 1960 regisseerde Balledux het nog
eens voor de Toneelgroep Studio,
stok kan zwaaien.
