„President" Jonkman
waarlijk
hoog, ede!
SHOWBOOT IN LEIDEN
Duits eiland krijgt
al Slochteren-gas
Hoteleigenaar is boos over
sluiting van Hitler-bunker
Onderdeel
van het
ritueel
Pijpleiding in
de zeebodem
- VRWda0 9 SEPTEMBER 1966
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA II
ADVERTENTIE
(Van onze parlementaire redactie)
Het geruis van de fontein in de Hofvijver klinkt gedempt door
in de vergaderzaal van de Eerste Kamer. De vergadering is zojuist
begonnen met de gebruikelijke beurtzang van voorzitter mr. J. A.
Jonkman en griffier jonkheer Röell.
Mr. Jonkman, met distinctie, noemt de ingekomen stukken: „inge-
Jcomen zijn de volgende regeringsmissives".
Jonkheer Röell, met een stem als van krakend perkament, valt in:
Een van de minister van Buitenlandse Zaken, houdende mede
deling een, van alsvoren, ten geleide van de tekst van de over
eenkomst
Mr. Jonkman weer,£)an zijn er nog enkele verzoekschriften".
Mr. Röell: „Een van J. Pouw, te Dordrecht, houdende verzoek om
rechtsherstel, een van
Mr. Jonkman: „Dan is er nog een betuiging van adhesie".
Mr. Röell als een goed geoefend koorzanger: „Afkomstig van
verrassing. By de „ernstige kandi
daten", die de laatste tyd werden
genoemd, kwam zyn naam niet meer
Het persbureau vond het nodig
hen, die bü deze benoeming waren
gepasseerd, te troosten. Het schreef
namelyk ook: „De positie van den
volksraadvoorzitter heeft in dezen
Q politieke „overwaardering"
langzamerhand in veler oog groter
betekenis gekregen dan zij inder
daad heeft. Dit moeten zy, die door
ie benoeming van mr. Jonkman
zich teleurgesteld voelen, goed voor
ogen houden. Het belangrükste deel
der taak ligt in een goede leiding
het college binnen de ïynen
door het staatsrecht getrokken. In
dit opzicht kan men ten aanzien van
awe voorzitter goede ver
wachtingen koesteren".
De Kamer gaat vervolgens over
iot de behandeling van de gedruk-
De senator, die het woord
leeft gekregen, beklimt het spreek-
jestoelte. Enkele van zyn colle-
luisteren, anderen lopen weg.
Jelprat dommelt in. Algra ook. Het
«at niet over Van het Reve, hy kan
lich 'n middagdutje veroorloven. De
jfciay Portman maakt op zyn ach-
«rbankje grappen met de hoogge
ërde Steenkamp. Oud-premier De
Juay leest rustig zyn post. Oud-mi-
ister Zylstra leest geagiteerd zyn
ost. Van Riel zit breeduit op een
toel vlak voor de redenaar. Doos si-
n in de zyzak, haalt luide zyn
s. op. De vermetele Engelsman
de plafondschildering probeert
og steeds met een been 's lands
looiste vergaderzaal binnen te klim-
ïen. Was hil niet van verf, hy zou
been wellicht yiings terugtrek-
Trots
Deze Eerste Kamer is de trots van
oorzitter mr. J. A. Jonkman. Hy be-
oefde haar niet te maken, zy was
al. Zy was er al lang als bolwerk
Konings tegen het woelige volk,
at aan de overzyde van het Bin-
enhof domicili heeft. Zy was er om
waken tegen de gevolgen van de
iwaan van de dag", die de Tweede
mogeiyk tot ondoordach-
besluiten bracht. Zy is er nu als
:hambre de réflexion", die nog eens
idenkt over wat de Tweede Kamer
ift beslist. De laatste omschry-
ig is het argument van mr. Jonk-
wanneer het bestaans-
it van de Senaat wordt aange-
et is dan ook dikwyis zeer
er rustig in deze vergader -
J Mr. Jonkman leidt de Eerste Ka
mer sinds 1951. Hy is senator sinds
1948. Na een loopbaan als officier
""^van justitie in Nederlandsch Oost-
-Xndië werd hy in 1939 benoemd tot
I Voorzitter van de Volksraad. Het
I Ipersbureau Aneta meldde toen: „De
I benoeming van mr. Jonkman tot
IVoorzitter van de Volksraad is een
talinl
Talloze malen is mr. Jonk
man zo de trappen van Huis ten
-
u.|/uu
7 °P en af gegaan om de Ko
ningin van advies te dienen.
by voorbeeld de Jonge staatssecre
taris van Onderwys, mr. Grosheide
(36, nog slechts drie jaar staatsse
cretaris)
Toewijding
Verwachtingen
Dezelfde verwachtingen kon men
koestex-en in 1951. Mr. Jonkman, die
inmiddels van 1946 tot 1948 het mi
nisterschap van Overzeese Gebieds
delen had bekleed en vervolgens voor
de Party van de Arbeid in de Eer
ste Kamer werd gekozen, heeft deze
verwachtingen niet beschaamd. Hy
is een van die betrekkeiyk zeldza
me figuren, die geiyktydig waardig,
strikt onpartijdig, maar toch ook
diep menseiyk zyn. een aristocraat,
men zyn aristicraat-zyn niet
euvel duidt. Velen, óok buiten de di
recte sfeer van de Eerste Kamer,
spraken hem aan met „president" en
dat is eigenlyk iets vanzelfsprekends.
De televisiekykers kennen hem
vooral als voorzitter van de verenig
de vergadering der beide Kamers
der Staten-Generaal, die op Prins
jesdag vanuit zyn letterlyk hoge
verhevenheid de by eenkomst
het begin van het parlementaire jaar
presideert.
De Eerste Kamer is een omstre
den orgaan in ons staatsbestel. Door
de wyze, waarop mr. Jonkman aan
de Senaat leiding heeft gegeven,
heeft hy zich zelf boven de strijd
de Eerste Kamer uitgetild. Het
vermeerder het respect, dat hem toe
komt, het respect, dat hy toch al
verdient door de toewyding, waarby
hy, tegeiyk overtuigd monarchist en
overtuigd democraat, de landszaken
heeft behartigd. Een toewyding, die
door hem vanuit een diepere bron
werd en wordt gevoed, getuige grote
Moeilijk
In de Eerste Kamer zit hy min
der hoog. Men kan hem gemakke
lijk een hand geven als men dat
wil. Men wil het ook. In tegenstel
ling tot in de Tweede Kamer komt
iedere senator bij zijn binnenkomst
in de vergaderzaal de voorzitter per-
soonlyk groeten. Voor wie de begroe
ting kan beluisteren, biykt mr.
Jonkman een belangstellend en
meelevend voorzitter. „Dag Kloos,
Dag Kapteyn, nat geworden? Dag
De Niet, dat viel niet mee gister
avond, Dag
In de Eerste Kamer hebben de
ministers en de voorzitter het het
moeilykst. Zy moeten bhjven, kun
nen nooit, behalve dan in de pauze,
even weg. „Niet om uit te houden,"
denken journalisten soms. Maar mr.
Jonkman houdt 't altyd uit. Onver
stoorbaar. Misschien komt het, om
dat hy zich zelf onderdeel heeft ge
maakt van het ritueel?
Dat ritueel hem niet geheel
vreemd Is, blykt uit de formulerin
gen, waarmee hy steeds onderwer
pen en sprekers inleidt. „Aan de
orde is de voortzetting van de be
handeling van hoofdstuk XIII der
ryksbegroting. Wy zyn thans gena
derd tot de tweede termyn van de
zyde van de regering. Het woord is
aan de heer minister.
Soms wordt echter ook hem de
woordenstroom te bar. Hy zal dan
een preekje houden tot zyn mede-
senatoren zoals bU voorbeeld zyn
collega in de Tweede Kamer, mr.
Van Thiel, wel doet. Met een mild
ironische ondertoon zegt hy dan:
„ik neem aan, dat de Kamer er geen
behoefte aan heeft, te repliceren".
Voor goede verstaanders is dit dui
delijk.
Indien er al klachten en wensen
zyn, ze worden mild geuit. Maar men
weet by voorbeeld, dat mr. Jonk
man het niet prettig vindt dat by
officiële gebeurtenissen de kamer
voorzitters (symbolen van onze de
mocratie) pas na de jongste staats
secretaris komen, mr. Jonkman (74,
vyftien jaar Kamervoorzitter) na
waardering, die hy aan het begin
van dit parlementaire jaar in de
eerste kamer uitsprak voor de ge
bedsbij eenfomst, d e etk jaar in de
grote kerk op Prinsjesdag wordt ge
houden en waarvan hy steeds een
dankbaar bezoeker is geweest.
Men zal het missen, het beeld van
de waariyk hoogedelgestrenge heer
op de voorzittersstoel van de Eerste
Kamer onder het portret van Koning
Willem II. Men zal het missen, het
j beeld van de kamervoorzitter met
zyn griffiers tussen de middag- en
j avondvergadering op Binnen- of
Buitenhof op weg naar het diner,
j met wapperende slippen, de presi-
j dent in het midden, rijzig en zeer
zwart in zyn jacquet. Aan dank zal
het hem, volgende week zaterdag by
zyn afscheid, waarlijk niet ontbre-
1 ken.
TOONT NIEUW CENTRALE-VERWARMINGSSYSTEEM
Ringverwarming met aardgas is een
nieuw, opzienbarend systeem van centrale
verwarming. Een complete Ringverwar-
mingsinstallatie wordt gedemonstreerd aan
boord van de showboot „Princehof, waarop
ieder kosteloos en zonder enige verplich
ting deze uitermate praktische en aan
trekkelijke nieuwe wijze van centrale ver
warming kan bezichtigen.
Ringverwarming
-met aardgas-
GEZELLIG PRAKTISCH
ECONOMISCH
Ringverwarming is een in elk op
zicht ideale centrale verwarming.
Daarbij hoeft u uw gezellige haard
in de kamer niet te missen. Die
haard is namelijk de warmtebron
voor alle radiatoren.
IN ELK OPZICHT
VOORDELIG
Niet alleen is Ringverwarming
goedkoop in gebruik (aardgas!),
maar ook in aanschaf en aanleg.
Denk ook aan de aanzienlijke
waardestijging van een huis waar
in cv wordt geïnstalleerd! De fa
briek levert alles geprefabriceerd.
EEN HOUTEN HAARD!
Ringverwarming levert u de
haard die past in uw interieur.
Zelfs een zeer exclusieve haard
van edelhout!
VERDERE PLUSPUNTEN
Hoog rendement; geen warmte
verlies tussen plafonds en onder
vloeren; thermostatische warmte-
regeling; korte aanwarmtijd; alle
radiatoren afzonderlijk regelbaar;
geen droge c v.-lucht; geruisloze
werking; 4x beveiligd!
KIJK IN DE PRAKTIJK!
U kunt dit alles heel gemakkelijk
zélf bekijken en concluderen hoe
fantastisch Ringverwarming in
üw huis zal zijn. Aarzel niet ga
gerust naar de showboot toe. U
bent van harte welkom aan boord!
Ligplaats in Leiden:
9 en 10 sept. Haven nabij Grote
Havenbrug.
Openingstijden: 9 sept. van 14.30-
17.30 uur en van 19.00-22.00 ui
10 sept. van 10.00—15.00 uur
(Van onze Groningse
correspondent)
Terwijl men op de Nederland-
waddeneilanden nog volledig
t het duister tast wat het aard
gas betreft, krijgt het Duitse
waddeneiland Norderney bin
nenkort al gas uit Slochteren ge
leverd. De 5700 meter lange
transportleiding is reeds door de
.Toeristische attractie eerste klas"
Er Is tenminste één man in Berch-
tesgaden diep bedroefd om niet te
zeggen woedend over maatregelen
die het (Beierse) ministerie van
Financiën heeft genomen. Ruim
twintig jaren na het tekenen van de
tweede wereldoorlog zyn er metse
laars gekomen om de toegang tot
Hitiers Berghof-bunker dicht te met
selen.
De afwisselend kwade en teleurge
stelde man is de eigenaar van het
hotelletje „Zum Türken" op de
Obersalzberg, diep in het zuiden var
Duitsland. Vele jaren lang heeft hy
uitermate voordelige slaatjes gesla
gen. en niet in zyn hotelkeuken
maar in een hokje van één by één
meter waar elk zomerseizoen aan
duizenden nieuwsgierigen kaartjes
werden verkocht die toegang gaven
tot de kaalgeplukte, tachtig meter
onder de grond gelegen bunker van
Hitier en de zynen.
Voor een mark gaf hy behalve een
toegangsbewys ook een in Engels en
Duits gestelde plattegrond van de
Berghofbunker, een op krantepapier
gedrukt kaartje waarop met blauwe
drukinkt was aangegeven waar ziet
de badkamer, de slaapkamer en dt
woonkamer van Hitier en Eva Braun
bevonden, waar Bormann zich plachl
op te houden in geval van luchtalarm
waar de rekken met machinegeweren
waren geplaatst en waar de altijd met
spuitjes klaarstaande dr. Morell ziet
ophield.
Bussen
Het Berghofgebied is een toeristi
sche attractie eerste klasse voor hel
by na vier kilometer verder weg ge
legen Berchtesgaden. In de zomer
maanden ryden auto's en vooral
bussen af en aan, de steile weg om
hoog naar een van de twee enorme
parkeerplaatsen en vrywel iedereen
kwam na de klimparty dan wel
terecht in het sombere hokje in de
hal van hotel Zum Türken om van
daar een smalle wenteltrap af te
dalen naar de mysterieuze betonnen
onderkomens.
De paar vierkante kilometers berg
hof zyn in de loop der jaren een soori
bedevaartplaats geworden voor Duit
sers die het verleden nog maar niet
kunnen vergeten en die dikwijls hon
derden kilometers hebben gereden om
de ganse dag rond te strompelen
door het hoge onkruid. Met in hun
hand een andere plattegrond op zoek
naar de ruines van het huis van
Bormann, van Göring, naar de SS-
kazernes, het „Kindergartenhaus", de
excerceerplaats en de turnhai.
Van dat alles is by na niets meei
boven de grond te zien. De SS heeft
alles „ausradier" in 1945. Er staat
nog slechts een garage, een uitge
brande ruïne en de Amerikanen heb
ben op de plaats waar de Platterhof
stond een hotel voor hun eigen men
sen gemaakt dat de naam van gene
raal Walker draagt.
Er is natuuriyk een souverüerwin-
kel waar op het eerste gezicht niet
veel anders te krijgen is dan in iedere
andere souvenierzaak, maar waar na
enig zoeken toch wel herinneringen
aan vroeger te koop zyn. Plaatjes
van hoe de huizen van Duitslands
laag gevallen groten er destyds heb
ben uitgezien en dat zyn de
ansichten die het drukst worden ver
kocht.
Hoewel er ook buitenlanders naar
het Berghofgebied gaan. zyn het toch
voor namely k Duitsers die hier rond
lopen, zwygend. een beetje bedrukt
zonder feesthoedjes en naarstig zoe
kend naar het terrasje dat nog. over
woekerd door het hoog opschietende
onkruid, van Görings riante villa
over is. Naar een tegel waarop de
dikke misschien heeft gezeten.
Kritiek
Het Beierse ministerie van Finan
ciën heeft er nu een punt achter
gezet. Dat wil zeggen: men kan er
nog wel rondlopen maar de bunker
niet meer bezoeken. Er is ingegrepen
na de steeds zwaarder wegende kri
tiek die de laatste jaren op de
situatie is uitgeoefend. De ingang
van de bunker bevindt zich op het
particuliere terrein van de hotelhou
der maar de rest, ondergrond, is
bezit van de Beierse staat.
Daarmee is een van de grootste
trekpleisters van de Obersalzburg
verdwenen een van de merkwaar
digste ook, want de moeite van tach
tig meter afdalen in de diepte werd
nauweiyks beloond. Er was een lange,
Wat er boven de grond nog
zichtbaar is van de Hitler-bunker.
smalle gang die naar een paar
kamers voerde waar de machinege
weren In rekken stonden, maar zelfs
de rekken zyn verdwenen.
Daarna splitst de gang zich. Een
arm loopt in noordeiyke richting en
toont de in halfduister rondtastende
bezoeker een hok waarin de honden
van de FUhrer werden onderge
bracht: de andere arm gaat in weste-
ïyke richting en heeft links en rechts
betrekkeiyk kleine kamers die ach
tereenvolgens badkamer en toiletten
i voor de hjfwacht zyn geweest, een
I wachtlokaal voor de Ujfwacht, een
gezameniyke eetkamer, wéér een
kamer voor de wacht en tenslotte, na
het hokje waar dr. Morell mocht ver-
biyven, de twee grootste ruimten
welke voor Hitler en Eva Braun
waren gereserveerd. Kale vertrekken
nu, met een 25 watts-pitje aan de
t muur. Alleen ln de kamer van Eva
I Braun Is nog Iets te zien: het gat
Waddenzee getrokken vanaf het
Duitse vasteland naar het eiland
je en in december zal de ombouw
van gastoestellen op Norderney
zijn voltooid.
Voor het eerst In de geschiédenis
stroomt er dan Nederlands gas via
een pUpleidlng in de zeebodem naar
een eiland. Het is merkwaardig, dat
niet Nederland maar Duitsland (met
name de Energieversorgung Wese-
rems A.G.) voor deze primeur zorgt.
In Nederland bestaan zelfs nog geen
plannen in deze richting.
Commentaar van de Nederlandse
waddeneilanden: „Wy horen niets en
wy weten niets". De gemeentesecre
taris van Ameland, de heer Hoek
stra zegt: „wy dry ven hier op het
maar wy krygen het niet". In
derdaad zyn er op en rond Ame
land en ook op enkele andere eilan-
in het verleden aardgasreserves
aangetoond. Hoeveel is nog steeds de
vraag, maar men mag aannemen,
dat er ruim voldoende zou zyn om
de Nederlandse waddeneilanden
(buiten Slochteren om) aardgas te
geven.
Of de eilandbewoners (en vooral
de vakantiegangers» ooit nog eens
gas uit eigen bodem zullen kunnen
gebruiken, is nog de vraag. In de
eerste plaats ligt de aardgaszaak
op de eilanden stil. Enkele prod uk-
tieputten zyn afgesloten en enkele
betrokken oliemaatschappyen wach
ten op het verleden van consessles.
In de tweede plaats is er niet be
kend wat de maatscihappy met het
gas gaat doen.
In afwachting daarvan is er in
ieder geval nog geen sprake van
plannen om de Nederlandse eilan
den gas uit Slochteren te bezorgen.
Voor de levering zal ook een gasbe
drijf moeten worden ingeschakeld.
Het gasbedrUf Noordoost-Friesland
en Dokkum zal eventueel pas aan
Ameland en Schiermonnikoog gaan
denken, als het in eigen gebied geen
„gasloze" streken meer heeft.
Ondertussen is de Duitse maat-
schappy Energieversorgung, die
noordwest-Duit sland van energie
voorziet, met het gas van Slochteren
al byna op het toeristenelland Nor
dei ney gekomen.
De maatschappy ziet brood in het
eüand. In hat zomerseizoen wordt de
eilandbevolking van rond 3.000 zie
len vermeerderd met duizenden va
kantiegangers. Juist in een tyd, dat
de gasafnemlng over de hele linie
sterk daalt, zal men dus extra veel
gas kunnen leveren aan het eiland,
terwyi tydens de piekproduktie in
de winter (als de gasten het eiland
hebben verlaten» het eiland geen
extra zware belasting zal geven. Men
hoopt dat de aardgasafneming van
het eiland min of meer constant zal
biyven door de seizoenen heen.
voor de afvoer van het badwater en
enkele tegels waarop ze haar natte
voeten zette.
In werkeiykheid is de ondergrond
se bunker aanzieniyk groter doch de
rest is nooit te bezichtigen geweest.
Er waren nog ruimten voor het
archief, een telefooncentrale, keuken
e.d. de Duitse verklaring op de plat
tegrond zegt kort en krachtig, dat dit
gedeelte niet toegankeiyk is ln de
Engelse tekst vond men nadere uit
leg biykbaar wel noodzakeiyk: „om
dat er geen licht is".
Voor hotel Zum Türken zal een
zware tyd komen nu de toegang tot
de wenteltrap is dichtcom. -hu
Maar de hotelier heeft al laten weten
dat hy het er niet by zal laten zitten.
,,'t is myn bunker", zegt hy.
