BOMBARDEMENT
MET BADKAMERS
Wanneer ruimtevaarders door
stralings-gordels om de aarde
gaanlijkt het alsof een stad
het slachtoffer wordt van een
Verrassing
Weekeindbiflage Leïcfscti Dagblad
Zaterdag 3 september 1966
Een schets van de ..lange-afstandsmars'' van de noords-
pool ten opzichte van het Noordamerikaanse continent. Zo
wel de aangegeven plaatsen als de te noemen tijden terug in
de geschiedenis zijn onzuiver, doordat er grote onnauwkeu
righeden kunnen voorkomen m de meetresultaten van rich
ting en tijd. In algemene zin geeft deze schets echter wel
een indruk van de grote afstanden en het grote tijdsbestek
van het proces. De dikke lijn brengt de poolwandeling in
beeld. De noordpool bevond zich ongeveer 480 miljoen jaar
geleden bij 1. dus in de Pacific ten zuiden van de huidige
evenaar, om zich geleidelijk via 2 (430 miljoen jaar geleden)
en 3 (350 miljoen) naar de Aziatische oostkust ongeveer bij
Japan, nummer 4 (280 miljoen jaar geleden) te bewegen.
Vandaar ging het naar 5 en 6 (resp. 230 en 180 miljoen
jaar geledenin het Aziatische binnenland, vervolgens naar
7 ongeveer bij de huidige Beringstraat. naar 125 miljoen jaar
geleden een wending werd gemaakt naar 8 (25 miljoen
jaar geleden)dicht bij de huidige noordpool (9). Dit alles
heeft zich afgespeeld lang voordat de mens op aarde rond
wandelde. Ook over het tijdstip waarop onze oudste voor
ouders verschenen bestaat geen eenstemmige mening, maar
met ongeveer een miljoen jaar geleden zal men het wel on
geveer bij het goede eind hebben.
In de tekeningdie het noordelijk halfrond afbeeldt, zijn
als concentrische genummerde cirkels enkele breedtegraden
aangeduid, namelijk evenaar. 10. 20. 30. 40. 50. 60. 70 en 80.
Wanneer men de verplaatsingvan de pool aan de
hand van het magnetisme in b.v. Britse gesteenten nagaat
krijgt men een geheel andere weg. waaruit blijkt dat de con
tinenten ten opzichte van elkaar verschoven zijn.
(Van onze redacteur ruimtevaart)
De laatste vluchten in het Ame
rikaanse Gemini-programma zullen
voor een belangrijk deel besteed
worden aan het opdoen van nog
meer ervaring met het enteren in
de ruimte, ruimtewandelingen en
activiteiten van „wandelende" as
tronauten. Maar er zullen ook en
kele nieuwe experimenten worden
ondernomen .Een daarvan is de po
ging, die Charles Conrad Jr. en
Richard F. Gordon Jr. met de Ge
mini XI zullen doen, om het hoog-
leiecord te brengen op 1367 km bo
ven de aarde. Het record staat nu
nog met 761 kilometer op naam
van Young en Collins. De Gemini
XI zal voor deze voorlaatste twee-
mansvlucht vermoedelijk op 9 sep
tember worden gelanceerd voor een
vlucht van drie dagen.
Het bereiken van 1367 kilometer
betekent echter meer dan alleen
het verbeteren van een hoogtere
cord: de ruimtevaarders zullen op
die hoogte namelijk voor het eerst
in de geschiedenis van de bemande
luimtevaart de aller onderste grens
van de Van Allen stralingsgordels
om de aarde hebben overschreden.
De Van Allen-stralingsgordels le
verden de eerste volledige verras
sing van de ruimtevaart op. In fe
bruari 1958 werd hun aanwezig
heid ontdekt door de eerste Ameri
kaanse onbemande kunstmaan, de
Explorer I. Het was aanvankelijk
voor degenen, die droomden van
verre reizen van de mens in het
heelal, een wat onaangename ver
rassing, want al spoedig werd de
vrees uitgesproken dat de straling
in deze gordels zo gevaarlijk voor
de mens en andere aardse levens
vormen was, dat die gordels een
onoverkomenlijke barrière voor de
mens zouden vormen op weg naar
maan, planeten en sterren.
Tegenwoordig denkt men daar
wel wat anders over, maar geheel
ongevaarlijk zijn de gordels toch
niet. Zij zullen echter de weg naar
het heelal niet voor de mens af
sluiten.
De gordels, die als schillen om
net grootste deel van de aarde lig
gen, bestaan uit geladen materie
deeltjes met zeer hoge energieën,
die gevangen zijn in het aardmag-
netische veld. De deeltjes in de bin
nenste gordels zijn voornamelijk
protonen, die in de buitenste elek
tronen.
Om de gevaren hiervan voor de
leek wat begrijpelijker te maken,
zullen wij een vergelijking trekken.
Deskundigen zullen zien, dat deze
vergelijking (zoals gebruikelijk is)
op vele punten mank gaat, maar
voor een verhelderend begrip van
oningewijden aan zij toch dienst
doen.
Niet „gelukkig"
Men kan positief geladen proto
nen en de negatieve elektronen be
schouwen als kleine bouwstenen
van atomen. In combinatie met el
kaar vormen zy de normale ma
terie (waarbij overigens nog meer
dere elementaire deeltjes tepas ko
men). Afzonderlijk voelen zij zich
echter niet „gelukkig". Zy zoeken
aansluiting bij elkaar. In de tech
nische aspecten daarvan zullen wy
Oiis nu niet verdiepen. We gaan
deze bouwsteentjes en hun neigin
gen vergelijken met iets anders.
Stelt u voor een normale „ge
zonde" stad, harmonisch opge
bouwd en levend. Die stad bestaat
uit velerlei eenheden, die wy nu
eens willen vergelijken met de een
heden waaruit een gezond lichaam
ir opgebouwd: cellen. De eenhe
den van een stad hebben alle hun
eigen functie en als het goed is zijn
er voldoende (en niet minder of
meer dan voldoende) cellen van
iedere soort om de stedelijke sa
menleving redelijk te laten verlo-
Een doorsnedevan aarde
tekening vindt men in de tekst.
j en. Er zijn „cellen" voor huisves
ting, de woningen, er zyn eenhe
den voor het openbaar bestuur zo
als het stadhuis, er zijn cellen die
de volksgezondheid dienen zoals
ziekenhuizen en consultatiebureaus,
er zijn eenheden voor de opvoeding,
namelijk scholen, en cellen voor de
recreatie zoals zwembaden, schouw
burgen, bioscopen en dergelijke.
Al die eenheden moeten doeltref
fend zyn samengesteld, willen zij
hun taak naar behoren vervullen.
De woningen moeten afgestemd
zyn op de grootte der gezinnen, zij
moeten alle een badkamer, een keu
ken en een woonkamer hebben, be
nevens een passend aantal slaap
kamers, afgestemd op de grootte
van het gezin. In die (ideale) stad
zijn er juist voldoende woningen
van iedere grootte om alle gezin
nen een inderdaad passend onder
komen te geven.
Nu ondergaat deze stad een soort
„bombardement" met badka
mers. Badkamers zijn weer kleinere
eenheden, een bepaald soort bouw
stenen die ook gebruikt zijn om de
woningen ideaal te bouwen. Badka
mer zijn heel nuttige instellingen.
Maar een badkamer-in-zijn-eentje
voelt zich niet gelukkig. Hij zoekt
naar een plaats in een groter ge
heel, zoals een loslopend proton of
elektron. De loslopende badkamers
gaan dus aansluiting zoeken en
daar vinden zij in een stad gele
genheid genoeg toe: zij splitsen een
huis met acht slaapkamers en een
badkamer in twee groepen van vier
slaapkamers, die dan allebei van
een badkamer voorzien kunnen
worden. Een stadhuis met vele ka
mers wordt in een heleboel kleine
eenheden gesplitst waardoor er
voor vele badkamers plaats is, en
?o voort. Maar dan is de gezonde
harmonie van die stad in gevaar.
Er komen meer kleine woningen
dan nodig zijn en de grote gezinnen
staan op straat, het, stadsbestuur
kan niet meer werken bij gebrek
aan een stadihuis. Bovendien zijn
die kleinere woningen met on vod-
doende keukens uitgerust want er
zijn door de badkamerinvasie meer
woningen met badkamer maar niet
meer keukens gekomen. Kortom, de
hele zaak loopt spaak.
Het valt wel mee
Zo moet men enigszins, niet
al te letterlijk ook de gevaren
zien van de straling van de Van
Allengordels voor gezond lichaams
weefsel, voor de gezondheid van de
mens die er door getroffen wordt.
Zoiets zou inderdaad gebeuren
wanneer de ruimtevaarder het
.bombardement" langdurig onder
gingen door een langdurig verblijf
in de stralingsgordels, waardoor de
loslopende protonen en elektronen
de kans krijgen zioh in de lichaams
materie te nestelen door de cellen
te veranderen.
Tegenwoordig is men echter, aan
de hand van metingen en ook op
grond van proeven met levend
weefsel dat in kunstmanen door de
Van Allengordels werd gestuurd,
van mening dat een kortstondig
verblijf in de stralingsgordels, dus
wanneer deze In een gunstige baan
met grote snelheid worden gepas
seerd, geen kwaad kan-
Gevangenen in
beschermend veld
De stralingsgordels bestaan uit
geladen deeltjes, die gevangen zijn
in een magnetisch veld van de
aarde. De deeltjes zijn voor een
belangrijk deel afkomstig van de
zon, die al miljarden jaren een
stroom van materiedeeltjes het
heelal In zendt. Een ander deel is
Een fraaie opname van noor
derlicht. vervaardigd door een
Canadees hoogleraar die een
speciale studie heeft gemaakt
van het verschijnsel.
afkomstig uit de kosmische ruimte.
Het aardmagnetisch veld is daar
door een natuurlijke bescherming
van de aarde tegen deze straling,
die voor het aardse leven funest
zou zyn. Dit veld is te vergelijken
met een net, dat men over een
stad zou spannen om rondvliegende
badkamers tegen te houden!
Het aardmagnetische veld heeft
dus een zeer nuttige functie voor
het aardse leven. Men kan de „ge
lukkige omstandigheid" dat deze
bescherming er is op verschillende
wijzen interpreteren.
Enerzijds kan men zeggen, dat
de schepping toch wel prachtig in
elkaar zit dat wij nu juist die be
scherming kregen, die wy nodig
hebben om te kunnen blijven leven.
Anderzijds is ook de redenering
mogelijk, dat het aardse leven zo
als wij dat kennen, zich juist zo
heeft ontwikkeld als de toevallige
omstandigheden (waaronder die
beschermende gordels) toelieten.
Zonder die bescherming zouden
zich wellicht heel andere levens
vormen hebben ontwikkeld, die niet
alleen de voor ons gevaarlijke stra-
•ing zouden kunnen verdragen,
maar deze misschien zelfs nodig
zouden hebben om het leven in
stand te houden.
Er zijn veel meer van dergelijke
„gunstige complexen" van factoren
in de natuur waarneembaar. Bij
voorbeeld het feit dat onze ogen
juist vor bepaalde elektromagne
tische trillingen (licht) gevoelig
zijn, die de atmosfeer doorlaait. Wij
kunnen op aarde slechts zien dank
zij het zonlicht dat de aarde bereikt,
maar dit licht is een zeer klein'
deel van alle zonnestraling, die ver
der grotendeels niet door de atmos
feer wordt doorgelaten. Die tegen
gehouden straling kunnen wy met
rnze ogen juist niet waarnemen!
Ook hier weer zowel een voorbeeld
van de voortreffelijk gecontrueerde
schepping of van aanpassing van
het leven aan bestaande omstan
digheden. Het is als gezegd slechts
een van zeer vele voorbeelden van
dergelijke verschijnsel-complexen.
Men is juist vanwege de be
langrijke functie van het magne
tische veld van de aarde zeer be
nieuwd naar het voorkomen van
magnetische velden rond andere
Hemellichamen zoals maan en pla
neten. Tot dusver heeft men door
metingen met behulp van ruimte
vaartuigen niet de indruk gekregen
dat bv de maan. Mars en Venus
van een dergelijk magnetisch veld
voorzien zyn.
Vensters bij de polen
Bij dit artikel geven wij een
schetsje waarin een doorsnede ge
tekend is van de aarde (zwarte bol
In het midden) en de stralingsgor
dels (de zwarte „schillen" twee
aan twee terzijde van de aarde).
De gebogen lijnen daartussen ge
ven gebieden met gelijke stralings
intensiteit aan, waaruit blijkt dat
ae twee gordels eigenlijk bestaan
uit concentraties in een zich veel
verder uitstrekkend gebied- De ge
tallen 10, 100, 1000 en 10.000 ge
ven de frequentie aan waarmee in
de verschillende gebieden een gei
gerteller door deeltjes per seconde
getroffen wordt.
A^Pi
Boven de polen is de straling
van de gordels vrijwel te verwaar
lozen, en ook dit zouden nog „ven
sters" kunnen zyn waaruit ruimte
vaarders van de aarde zouden kun
nen ontsnappen, wanneer een snel
le doortocht langs een korte route
door de „donkere" gebieden niet
mogelijk was geweest.
Rechts in de tekening zijn langs
ten horizontale lijn de afstanden
van het middelpunt van de aarde
>n aardstralen aangeduid (de cij
fers 2, 3. 5. 6. 7 en 8) en daaronder
de hoogte in kilometers boven het
aardoppervlak. Tot dusver hebben
alle bemande vluchten om de aar
de nog binnen de onderste grens
van de stralingsgordels plaats ge
vonden. De „10-lijn" in de tekening
zal voor het eerst worden over
schreden wanneer Conrad en Gor
don in hun Gemini XI naar ruim
1300 kilometer hoogte jagen.
Overigens spelen de stralingsgor
dels hoogstwaarschijnlijk ook een
rol in verschijnselen, die al sinds
duizenden jaren zijn waargenomen,
voordat men ooit van het bestaan
van de gordels had genoord. Men
neemt thans aan dat het noorder
licht niet alleen door bepaalde zon
nestraling onder zeer specifieke
omstandigheden veroorzaakt wordt
maar ook wordt beinvloed door
„lekken" of „deuken" vooral in de
buitenste Van Allen-gordel.
Een van de weinige foto s
die in omloop zijn van de
naamgevervan de stralings
gordels. Van links naar rechts
dr. William H. Pickering, dr.
James van Allen en dr. Werner
von Braun met een model van
de Explorer waarmee de stra
lingsgordels werden ontdekt
Polen aan de wandel
Dit noorderlicht is vrijwel uit
sluitend waarneembaar in die ge
bieden, die wy thans poolstreken
noemen. Wist u overigens, dat. zo
de mens tientallen en honderden
miljoenen jaren geleden op aarde
zou hebben rondgezworven, hij dit
noorderlicht ook in gebieden had
kunnen zien, die nu tropisch z^jn?
Het staat namelijk vast. dat de
polen (de magnetische en de
draaiingspolen, die altijd dicht bij
elkaar gelegen hebben) in veel
vroeger tijden aanzienlijke wande
lingen over de aarde hebben ge
maakt. Helemaal goed is dat niet
uitgedrukt. Eigenlijk zit het als
volgt in elkaar. De mantel en de
kern van de aarde, verreweg het
grootste deel. hebben vermoedelijk
altijd gedraaid en zijn magnetisch
geweest, in de richting waarin dat
nu het geval is. Over die kern en
mantel heen is de relatief dunne
aardkorst (de bovenste dertig kilo
meter) geleidelijk aan van plaats
veranderd, niet alleen als geheel
maar ook de delen ten opzichte van
elkaar. Daardoor vindt men, veel
verder in de tijd teruggaande, de
polen telkens op andere plaatsen
ten opzichte van de continenten.
Men heeft dit bepaald aan de hand
van het magnetisme in gesteenten,
waarvan de ouderdom bekend was.
De richting van dit magnetisme,
dat geïnduceerd ls dor het aard
magnetisme wijst op de vroe
gere richtingen, waarin men de po
ten moest zoeken. Metingen in ver
schillende werelddelen geven voor
gelijke tijdstippen bovendien heel
andere plaatsing van de polen aan,
waaruit blijkt dat niet alleen de
hele aardkost aan het verschuiven
is geweest, maar ook de conti
nenten ten opzichte van elkaar.
Het gaat hierbij om zeer grote
verschuivingen, zoals een te
keningetje dat wij hierbij plaatsen
duidelijk maakt.
Over dit alles zullen de ruimte
vaarders Conrad en Gordon zieti
niet al te druk maken, wanneer zij
binnenkort hun driedaagse Gemi-
nivlucht maken, maar het zijn
alle verschijnselen, in de aarde en
in de ruimte, die direct of indi
rect te maken hebben met die stra
lingsgordels. waaraan zij een kort
stondig bezoek hopen te brengen.
