„Het
grote
vuur
City van Londen door
brand verwoest (1666)
J
Ruim 13.000 huizen en
150 openbare gebouwen
werden in de as gelegd!
mm
l'J
Foto's:
m->*
-- IS
MfciF
hoge prijs op. Een man kon zichzelf
en zijn wagen verhuren voor veer
tig of vijftig pond voor een paar uur
werk. Net zoveel als een boer in
een heel jaar verdiende. Toen zij nog R0Chts: van boven naar beneden:
vijfentwintig kilometer verder geko- j)e grote brand op het hoogtepunt in
men waren, zagen ze de rook, als maandagnacht. Op de kaden van de
Theems zochten de mensen redding.
Zo moeten de oude houten huizen van
Londen er uit gezien hebben, voor
dat «e verwoest werden door de
Links boven:
Een tekening van de ruines van 8t.
Pauls Cathedral.
Links beneden;
Zó zag na de grote brand een deel
van Londen er uit.
Hiernaast:
Het monument opgericht ter herin
nering aan de grote brand van Lon
den. Een zestig meter hoge zuil, op
de plaats waar de brand begon.
een grote bewegende sluier die in de
verte hing en al gauw fladderden
kleine verkoolde stukjes papier, lin
nen en kalk op hen neer. Het was
bijna nacht toen ze de city bereik
ten. Langs de laatste vijftien kilo
meter waren de wegen zo vol ge
weest dat ze nauwelijks stapvoets
konden gaan. Van verre konden ze
al het loeien van de brand horen,
alsof duizenden ijzeren wielen over
de keistenen gingen. Er klonk een
voortdurend weergalmend donderen
van gebouwen die ineen stortten of
in de lucht vlogen. Toen de duister
nis was gevallen, kleurde de hemel
zich rood, als boven een gloeiende
oven. Vlak buiten de muren waren
de grote open vlakten al stampvol
mannen, vrouwen en kinderen en er
kwamen nog steeds meer bij..."
Tot r 't ooggetuigenverslag"
uit deze tijd aan eigentijdse kro
nieken ontleend dat ons wel een
Bedwongen
Dinsdag was de ergste da;
dag; kwam er tekening in dt
De brand kon bedwongen
De vorige dag had men
huizen met kruit laten sprin
lui, die mee hielpen met
hadden dit op maandag al
steld. ,,Haal kruit van de
kanonnen en laat huizen
zodat het vuur geen nieuw
kan vinden". Op dinsdag
raad dan eindelijk tot de
ten doorgedrongen. En men
met als gevolg dat bet vu
daad tot stilstand kwam.
den op verschillende plaa
bouwen in brand, zoals d
St.-Paul's Cathedral, de Ri
change en 't stadhuis:
ergste was geleden. Donde
gon men in de verwoeste wj
te dringen. Soms waren de
heet, dat men door de zo
de voeten schroeide. Een I
een kat dier blijkbaar in
gezeten, de ramp had overlet
wel waren alle haren van l
dier afgeschroeid. Doch
kwam het op de eerste mem
Ter herinnering aan deze i
kelyke brand werd naby <k
door de bouwmeesters Wrei
lyn een zestig-meter hoge i
richt. En hierby worden ni
dagen manifestaties ge hou
bloemen neergelegd. Ter hei
lan de ramp die Londen 3 e
leden trof. Historische optoc!
taferelen uit het leven
zullen langs deze zuil treW
leed is geheel vergeten... m*
er een feest vanl
wel dat van z'n buurman. Toen de
koning een dag later wel deze be
slissing op zich nam, wai het al
veel te laat.
„Gewoon doen"
WfU zagen het vuur groeien,
99 met verschrikkelijke, ver
woestende, bloedrode vlammen. Dit
waren niet de gewone vlammen van
een normale brand. De kerken, de
huizen en alles was alleen maar één
vuurpoel, en dat wel opeens."
schrijft de bekende Samuel Papys in
zyn dagboek op de datum van 3
september 1666, toen het al bekend
was, dat een groot deel van de bin
nenstad van Londen in vlammen zou
o Taan. Een brand zo ontzettend als
zelden een stad heeft getroffen. Een
brand die vier dagen lang woedde en
waarvoor de bevolking in wanhoop
vluchtte... Meer dan 13.200 huizen,
87 kerken, 61 openbare gebouwen, 3
stadspoorten en 4 bruggen werden in
as gelegd. In totale waarde des
tijds! een verlies van ongeveer 10
miljoen pond sterling. Meer dan
100.000 mensen waren dakloos, een
zesde van de bevolking. Het aantal
slachtoffers zelf (in vergelijking met
de ramp) was uitermate gering. De
schattingen uit die jaren lopen uit
een van 10 tot nog geen 100 men
sen. Toch herstelde de Engelse hoofd
stad zich onmiddellijk van de schok.
Een dag nadat de brand geblust
was, op vrijdag 7 september, kwa
men de kooplui uit de city alweer
bijeen om handel te drijven: .Bu
siness as usual". Wy zouden zeg
gen: .Gewoon doorgaan". Het Engel
se flegmatische karakter verloo
chende zich ook toen al niet.
Het verwonderlijke was wel dat
deze brand eigenlijk zo heel gewoon
begon. Ergens in een bakkery brak
ln de zeer vroege ochtend van 2
september brand uit. In die jaren in
die ouderwetse steden eigenlijk een
heel normaal verschijnsel. Maar...
wel iets dat erg gevreesd was. De
houten huizen uit de vaak nog mid
deleeuwse stadskernen, die dicht-op-
een gebouwd waren in kromme ste
gen en nauwe straatjes, waren nu
eenmaal uiterst brandgevaarlijk. El
ke kleine brand kon de kern zijn
van eeo ramp. En vele laat-middel-
•euwse steden zijn ook een of meer
malen geteisterd door zo'n brand.
Maar bijna nergens had het ln die
jaren zo snel zo'n omvang aange
nomen als toen in Londen.
veel spionnen verborgen hielden, die
zouden trachten onrust te stoken. Of
deze wetenschap ook later verlam
mend heeft gewerkt, is nu niet meer
na te gaan... ofschoon men wel mag
aannemen, dat er veel narigheid door
is ontstaan. Vooral ook omdat men
eerst in de brand van Londen een
soort wraakneming, een vergelding
zag voor wat landgenoten daar op
de Hollandse eilanden hadden uitge-
T spookt. Zo was er in ieder geval wel
een atmosfeer aanwezig, door al de
ze voorvallen en halve geruchten
ook over de oorlog die verloren
dreigde te gaan waarin een pa-
niek kon ontstaan. En... deze ont-
Brand was toen altijd zeer ge- stond „ok, En hot,
vreesd. Men nam maatregelen, doch
het blusmateriaal was onvoldoende. bakker
En ln tijden van grote droogte en
sterke wind uit een ongunstige rich- De Londense bakker Farryner was
ting, lag een ramp steeds op de op zaterdagavond 1 september met
loer. Brand en epidemie waren nu zijn kinderen vroeg naar bed gegaan,
eenmaal de schrikbeelden van de Men zegt wel, dat hij de bakker van
stedelijke samenleving uit die tij- het Hof zou zijn geweest; maar hjj
den. En van een epidemie had Lon- bakte slechts scheepsbeschuit voor de
den het daaraan voorafgaande jaar marine en daarom mocht hij een
al verschrikkelijk geleden. Begin ju- koninklijke onderscheiding bij zyn
ni 1665 was in de city de pest uit- winkelaanduiding voeren,
gebroken. In het hart van de stad, De bakker verklaarde later, dat
in de nauwe steegjes zonder lucht en zyn oven om tien uur 's avonds vol-
zon was het opeens begonnen. De komen uit was. Om zich hiervan nog
warme zomermaanden hield de ver- eens overtuigend te vergewissen stak
schrikking aan. Toen de rekening op- h\j om middernacht een kaars aan
gemaakt kon worden, moest men en ging in de bakkery kijken. Maar
somber bevestigen, meer dan 56.000 hij zag geen vonkje meer gloeien,
doden! Maar twee uur later werden hij en
En toen kwam een jaar later die zrjn kinderen, een zoon eri een doch-
andere gevreesde ramp, brand, een ter, wakker door een verschrikkelij-
deel van de Engelse hoofdstad ver- ke brandlucht. Een verstikkende
woesten. Misschien wel eensdeels ge- rook golfde langs de trap omhoog,
lukkig, omdat nu die verschrikkeiy- En beneden zich zagen zij overal
ke krotten grotendeels werden opge- vurige tongen lekken. Er restte hun
ruimd. no? slechts één ding: de vlucht. En
langs het dak aan de achterkant
Droge wind van de woning ontkwamen zij.
Het vuur, dat hadden ze nog net
De laatste dagen van augustus kunnen constateren, was niet begon.
waren zeer heet geweest. Er had nen de roch b(j het „rand.
een straffe, droge wind gewaaid hout dat ,n een hoek opgeslagen.
Een die men een Belgische wind De dienstmaagd had boogtevreeS,
noemde; uit oostelijke richting dus. deinsde yoor de h ,e yan
Geregend had het al in weken niet het dak en v|e, wa3 h eerste
Er was watergebrek^ Men moest slachtoffer van de brand Later ls
uiterst zuinig doen; de houten hul- wel d dat als de bakker njet
zen waren als kurk zo droog Het M b was es, en eerat
leven was zwaar. De „Second Dutch- (racht had h(,t yuur ,e blusseni
War wrj hier zeggen de „Tweede d,recj de omwonenden had gewaar-
Engelse oorlog" was uitgebroken 8Chuwd h IO-„ vaart bad
en de Vierdaagse Zeeslag was, door Nu waren mengen
het genie van admiraal De Ruyter, h aliereel,t bedacht geweest op
voor de Engelsen rampzalig afgelo- [gfsbehoud
Pen- Onbegrijpelijk lang duurde het alar-
Wel hadden de Engelsen zich kun- nieren van de omwonenden. Inmld-
nen wreken door in begin augustus de]g Was de brand overgeslagen naai
op de Waddeneilanden te landen, de een grote herberg. De droge houten
huizen van verschillende dorpjes in huizen brandden als fakkels en dt
brand te steken en dit evenzo te doen folie wind wakkerde de vlammer
bt) een 130-tal ongewapende koop- aan> van muur naar muur en var
vaardy-schepen, die daar op een naar dak sloeg het vuur over
gunstige wind lagen te wachten. Bich voortreppend naar steeds nieu
Door de regeringskringen was het wa doelen. Wel klonk al spoedig dt
gerucht verspreid, dat in de stad rich alarmkreet ,,Vuur, vuur!" door d<
straten, maar wat hielp het? Er was
zo goed als geen bluswater en men
was vaak als het ware verlamd van
schrik. De al zo lang dreigende pa
niek stond op het punt van losbars-
Daarby kwam nog, dat om drie
uur 's morgens de burgemeester
ewaarschuwd, die toen de his-
woorden sprak van: ,,Ach
zo'n brandje... een oude vrouw
het uit!" en zich omdraaide
verder te slapen. Maar weer een
later moest hy zjjn vergissing
nzien, doch toen was het ai te laat.
Bovendien had hy wel officieel het
-echt huizen omver te laten halen,
>m so het vuur een halt toe te roe
pen, maar in werkelijkheid durfde
ïiemand deze beslissing te nemen.
Vant iedereen vond het heel goed
lat nog niet-brandende huizen omver
jehaald werden om de vuurzee te
ituiten, maar nu net niet zijn huis;
Terwjjl een deel van Londen
brandde, ging het leven in de an
dere wyken de eerste dag gewoQn
door. Men zag het allemaal nog niet
zo erg in. Samuel Pepys, onze kro
niekschrijver uit die jaren, huurt
een bootje om op de Theems naar
de brandende huizen aan de oever te
gaan kflken! Maar men begint op die
zondagmiddag toch wel in te zien,
dat een ramp Londen bedreigt... doch
dan gebeurt wat niemand heeft voor
zien. In plaats van te helpen blus
sen steekt de paniek haar kop op.
Men gaat vluchten; vaak beladen
met het weinige dat men kostbaar
vindt. Plunderaars duiken op en be
lemmeren ernstige bluspogingen.
Huizen die nog lang niet in brand
staan en die best gered zouden kun
nen worden, als men was gebleven,
verlaat men overhaast. Men vlucht
zonder dat er gevaar dreigt. Beve
len worden niet meer opgevolgd. En
dat terwyl de order was gegeven dat
men „gewoon moest doen!"
Vreemdelingen waren niet langer
veilig in de straten. Een wat vreemd
geklede Fransman werd door een
smid met een voorhamer neergesla
gen. „Vreemdelingen hadden immers
de brand aangestoken!" werd er be
weerd. Daarna ging het gerucht dat
Fransen en katholieken de brand ge
sticht hadden om verwarring te wek
ken en nu met een legertje van 3000
man gereed stonden Londen te over
vallen. Hierna zouden de Hollanders
komen om de stad te bezetten!
Men kan zich de wanhoop van al
deze mensen voorstellen, die er heus
niet beter op werd, toen een gek op
een paard door de menigte reed,
schreeuwend: „Te wapen, te wa-
Organisatie
Eindelijk in de loop van de maan
dag begon er enige organisatie te
komen in de bestrijding van de
vlammenzee. Maar toen had het
vuur al ruim 35 uur de tijd gehad
zich te verspreiden. Van heel ver
kon men op het platteland de rook
kolom zien die boven Londen op
steeg. In het boek van Kathleen Win-
sor. de historische roman Forever
Amber (in het Nederlands onder de
titel Amber by Bruna verschenen),
lezen we een boeiende beschryving
van de brand. Een gezelschap rydt
op dinsdag naar Londen.
„In ieder dorp vroegen ze naar
nieuws over de brand en overal hoor
den ze hetzelfde. Het vuur verbreid
de zich door de stad en spaarde
niets. En hoe dichter zy Londen na
derden des te meer mensen zagen ze
op de weg, die allen in dezelfde
richting gingen. Boeren en arbeiders
wierpen hun gereedschappen neer,
en verlieten hun velden en gingen
naar de hoofdstad met karren en
zelfs met kruiwagens. Voertuigen
brachten in de brandende stad een
