9
Weekelndbijlage Leidsch Dagblad
[aterdag 7 mei 1966
Schoorsteenbouwer Harry Ver-
vergaardt (47) neemt er zijn ge
mak van. Hij gaat op de paar deci
meter smalle rand zitten en rolt
een sigaret. Het is echt geen stoer
doen van hem. We wisten het im
mers al: dit wordt een simpel
schoorsteentje, 25 meter, een kar
weitje dat twee man in acht we
ken klaren en we zitten nu „pas"
op vijftien meter. Ververgaardt is
gewend op vier- of vijfmaal gro
tere hoogte te werken. Een riskanV
bestaan? Hij grijnst toegeeflijk.
„Als je een jongen aan de lier hebt
staan, op wie je kunt vertrouwen,
is het geen gevaarlijk werk". Maar
als de opperman of handlanger
(„landhanger" zeggen zijn collega's
in de schoorsteen, omdat hij bene
den blijf) die aan de lier staat,
niet oplet en de last te ver optrekt,
bestaat het gevaar, dat in plaats
van de boom het verse stuk
schoorsteen afbreekt en dan gaan
de buizen van de steiger onher
roepelijk mee de diepte in, evenals
de man die er op staat.
Nu zit Ververgaardt even ont
spannen op de vijftien meter hoge
schoorsteen als een ander op zijn
stoel. „Een jaar geleden ben ik in
Amsterdam geweest, tjonge, wat
was het daar druk! Je kunt beter
hier zitten dan op de fiets in Am
sterdam". De Nederlandse assura
deurs denken er andere over. De
schoorsteenbouwers zijn in Enge
land verzekerd, in eigen land lukte
dat niet.
GROOTVADER,
VADER EN ZOON
Harry Ververgaardt is een van
de zes schoorsteenbouwers, die het
vak van hun vader hebben geleerd.
„Ik was zestien jaar, toen ik voor
het eerst mee naar boven ging. In
het begin vond ik het wel een
beetje griezelig, ik moest er even
aan wennen, maar intussen heb ik
op misschien wel honderd pijpen
gewerkt". De man aan de lier is
Gerard Janssen (27), die op ande
re projecten het meestal hogerop
zoekt in plaats van op het land te
blijven hangen. Hy weet, dat je
in dit vak oud kunt worden. Zyn
vader Hein, die de pensioengerech
tigde leeftijd net is gepasseerd, be
hoort nog steeds tot dat kleine
korps „alpinisten in de Lage Lan
den". Zijn grootvader, de negentig
jarige Graad Janssen, heeft tot
zijn zeventigste pijpen gebouwd.
Deze heeft in zijn lange loopbaan
één keer een collega zien veron
gelukken: het slachtoffer werd,
toen hij bovenop een schoorsteen
aan het werk was, door de bliksem
getroffen en viel dood naar bene
den. „Zelf heb ik nooit ongeluk
ken gehad", vertelt de oude man,
„alleen een keer een schiet
lood van een- kilogram op m'n
hoofd gekregen, toen ik naar bo
ven wilde klimmen: ik was vijf
minuten bewusteloos".
Van onweer moeten de schoor
steenbouwers niet veel hetfcen. Als
het regent of te koud is, gaan zij
Harry Ververgaardts liever op schoorsteen dan in Amster dam op de [iets..
evenmin naar boven. Wind deert
hun niet zo gauw, ook al voelen
zij de schoorsteen bewegen; pas als
de lierdraad begint te slingeren,
stoppen zij met het werk. Overi
gens hoor je maar zelden van ern
stige ongevallen in de traditionele
schoorsteenbouw, al zit in de lonen
wel een risico-premie verdiscon
teerd: een schoorsteenbouwer ver
dient ruim anderhalf keer zoveel
als een gewone metselaar. „Maar
ook lang niet iedere metselaar
krijgt het onder de knie, het is een
vak apart", vertelt de heer Sieb-
gens, „en het is zo uitgekiend, dat
in de werkwijze al 25 jaar niets'
is veranderd".
GECOMPLICEERDE
CONSTRUCTIE
Toch is een schoorsteen een ge
compliceerde constructie, meer
nog dan vroeger, toen hij nog vier
kant of achthoekig was. De uitvin
ding van de strang-pers, welke ra
diale stenen (taps toelopende ste
nen met afgeronde koppen) produ
ceert, heeft de bouw van ronde
schoorstenen mogelijk gemaakt.
Men gebruikt niet alleen bijzon
dere stenen, maar ook een speci
aal soort specie, dat de schoor
steen voldoende veerkracht moet
geven tegen de druk van de wind
i hij zou anders bij een flinke storm
kunnen afknappen).
Wie een schoorsteen wil laten
bouwen, kan er desnoods mee vol
staan de gewenste hoogte en bo-
venbinnenwerkse diameter op te
geven en de temperatuur van de
afvoerstoffen. De rest rekenen en
tekenen ze in Tegelen dan wel uit.
De meeste mensen weten niet, dat
viij wel elke schoorsteen uit twee
pijpen bestaat. De schacht waar je
van buitenaf tegenaan kijkt, her
bergt een vrijstaande, vuurvaste
bfnnenmantel of schutwand, die
normaal eenderde van de hoogte
heeft van de buitenmantel (hoe
hoger de hitte van de te ver
werken gassen, des te hoger ook de
schutwand». Terwijl de binneman-
tel een rechte pijp is, heeft het
buitenwerk de vorm van een afge
knotte kegel, de vorm die het
sterkst is gebleken. De schoorsteen
heeft dus aan de onderkant een
veel grotere doorsnee dan boven
aan. Het buitenwaartse verloop,
„valling" genoemd, wordt verkre
gen door de dikte van de wand te
variëren. Dat gebeurt als volgt.
De hoogte van de wand wordt ver
deeld in vakken of „trommels" van
5 tot 7 meter (de statische bere
keningen hbrvoor worden uitge
voerd door een ingenieursbureau).
Het bovenste vak heeft meestal een
dikte van 16 of 21, soms ook wel
26 cm. In elk volgend vak wordt
het metselwerk 5 tot 7 cm dikker
gemaakt. Zo krijgt b.v. een schoor
steen van 70 meter hoogte en met
een bovenbuitenwerkse diameter
van 2.90 meter, aan de voet een
doorsnee van 5,70 meter.
Op het bedrijfskantoor in Tege
len wordt de hele schoorsteen in
tekening gebracht. Elke „trommel"
wordt gedetailleerd, d.w.z. dat pre
cies wordt aangegeven welke com
binatie radiale stenen (er zijn
zeven maten, variërend van 9 tot
26 cm) er in moet worden gebruikt
om een bepaalde wanddikte te
krijgen. Meestal zijn meer combi
naties mogelijk, en dan gebruikt
men ook om de laag een andere.
GENOEG VOOR
TWAALF HUIZEN
Tevens wordt van te voren uit
gerekend, hoeveel materiaal er no
dig is. „Bij een niet al te grote
schoorsteen kan ik op honderd ste
nen nauwkeurig zeggen, hoeveel er
in gaan," zegt de heer Siebgens.
Zo'n precieze schatting kon hij niet
geven, toen in 1964 een schoorsteen
Een land zonder schoor
stenen stikt in zijn rook.
Dienden zij vroeger, toen
Nederland nog spaarzaam
was geïndustrialiseerd,
vooral om een goede trek in
de ovens te krijgen, tegen
woordig worden ze zo hoog
opgetrokken om de lucht
verontreiniging tegen te
gaan. Hoe hoger hoe liever,
vindt de gemeenschap. De
heel grote schoorstenen
(tachtig meter en hoger)
worden vandaag de dag
meestal van beton gemaakt,
in continu-bouw, met be
hulp van glijbekisting, to
rens en liften. De betonnen
pijpen zijn dunner en heb
ben een kleinere valling dan
de stenen. Elke dag ivordt
er een ring snel verhardend
cement gestort en wordt de
glijbekisting verder omhoog
getrokken door middel van
een bouivtoren. In de toren
is een lift, waarmee het ma
teriaal naar boven wordt
getransporteerd. De ge
loenste valling verkrijgt
men door de glijbekisting
bij elke volgende ring iets in
diameter te verminderen.
Overigens zullen de tra
ditionele schoorsteenbou
wers altijd nodig blijvenal
is het alleen maar om in die
betonnen pijpen de vuur
vaste schutwanden te met
selen, wat meermalen voor
komt.
moest worden gebouwd voor het
Wilhelmina Gasthuis in Amster
dam. „Het is niet de hoogste die
we ooit hebben gemaakt (want die
staat in het Duitse Emmerich en
is 110 meter), maar wel de groot
ste wat betreft het aantal kubieke
meters metselwerk". De W.G.-
schoorsteen staat op een betonnen
„stoel", waarin een doorrij-opening
voor vrachtwagens is uitgespaatd,
is 59 meter hoog, heeft een wand
dikte van bovenaan 26 cm en be
neden 75 cm en herbergt maar
liefst drie rookkanalen (schutwan
den) tot bovenin toe. Dit was het
materiaal dat er voor nodig was:
760 ton radiale stenen (Hein Jans
sen: „Genoeg om twaalf flinke
woonhuizen van te bouwen, als je
deze stenen vervangt door waal-
formaat"), 210 ton metselzand, 41
DOOR
FRITS
KOFFIJBERG
JlllllllillilllllllllllllllllllllllltlllllllllllillllllllllllllllllllllllllHlllfUIIIIIIIHIIIIII
ton schelpkalk, 23 ton cement en
drie kilometer staaf ijzer voor klim-
yzers en rustbeugels.
Een schoorsteen wordt van bin
nenuit gemetseld: ook het voegen
van de buitenzijde doen de met
selaars van binnenuit. De klim-
jjzers aan de buitenkant gebruiken
de schoorsteenbouwers alleen maar
als zij een reparatie aan een be
staande pijp moeten uitvoeren.
Dan klimmen ze naar boven, leg
gen een staaldraad om de hals van
de schoorsteen en bevestigen daar
aan een stellinkje, dat soms am
per een halve meter breed is. Of
ficieel zyn ze dan verplicht een
veiligheidsgordel te dragen, die b.v.
aan een klimyzer vastzit. Maar de
schoorsteenbouwers die by zulke
gelegenheden zo'n ding dragen, zyn
zeldzaam. Ze vinden 'm te lastig
en „vergeten" dus de gordel uit de
kist te halen.
Maar ook tydens de bouw han
gen de schoorsteenbouwers meer
malen met hun neus boven een
afgrond van dertig, vyftig meter
of meer. Telkens als ze een muurtje
van circa een meter rondom zich
hebben opgetrokken, wordt name-
lyk de steiger omhoog gebracht
tot de rand en metselen ze verder
op voethoogte. De mannen uit Te-
gelen zyn het gewend. Maar dat
was niet het geval met een Eind-
hovense opzichter die een kykje
ging nemen op een zeventig meter
hoge schoorsteen in aanbouw, toen
er pas was opgesteigerd. Zolang hy
klom, was er niets aan de hand.
Boven gekomen sloeg echter de
schrik hem in de benen. Hy durf
de niet, nee, kon niet meer op ei
gen kracht afdalen. De schoor
steenbouwers hebben de man
toen vastgebonden aan een kabel
en hem voorzichtig laten zakken
Tja, het werken op hoog niveau is
nu eenmaal, om hun chef te ci
teren, een vak apart.
k Gerard Janssen, de jong-
van drie generaties schoor-
r bnbouwers.
l!* an te voren gezegd, „ze biyven
s wel vastzitten". Daarop was
kleine toelichting ter gerust-
üng gevolgd: de uiteinden van
flimyzers, die een hoek van
entig graden maken, zitten ach-
^een stevige laag stenen gemet-
Het doet niettemin wat on-
IJ'sierig aan steeds de steunpun-
j onder je voeten te voelen door-
OJiffn, misschien nog niet eens een
«meter, maar het lykt wel of je
kunt lostrappen.
ovenaan komt het moeiiykste:
tussen een paar buizen door-
agen, een houten balk beetpak-
en jezelf op de steiger hysen.
J8tr is een groot woord voor de
die planken, die in het rond op
ren buizen zyn gelegd; in het
Iden is een groot gat vrygela-
w waardoor het materiaal wordt
Pehesen. Wy grypen ons vast
)het vers gemetselde stuk
Oorsteen, dat een halve meter
boven de steiger uitsteekt, overtui
gen ons eerst of we zonder al te
grote risico's onze voeten enkele
centimeters kunnen verschuiven,
kyken dan pas om ons heen: in
de verte liggen Venlo, en Tegelen,
dichterby stroomt de Maas, gra
zen koeien het lykt een maquet
te met plastic beestjes.
Oïto ftfe geen Passiespelen worden opgevoerd, zijn er fnwo-
jrt van Tegelen die zfch ver boven het aardse gewoel verheffen,
Iterlljk dam de schoorsteenbouwers.
Van de weinige beoefenaars van dit »,hoge" ambacht, die ons
ttd nog telt, hebben er acht hun domicilie in het Limburgse Te
llen, waar men hen overigens maar zelden zal aantreffen. Zij
jperveti uit over heel Nederland en reizen soms naar het buiten
lid Duitsland en België vooral om zich al metselend op te
len tot hoogten van veertig, zestig en tachtig meter. Hoogte-
8 is hun vreemd, evenals de hoogmoed van de Babylonische
wers. Als een schoorsteen is voltooid, beginnen zij er-
il anders weer met evenveel plezier van onderaf aan.
EEN SIMPEL
SCHOORSTEENTJE
acht 6choorsteenbouwers
["metselaars en drie opperlie-
l zyn in dienst van de firma
lila, die al vele tientallen jaren
dit troffeltje werkt. Hoewel de
rsteenbouw maar een be
iden onderdeel is van het pro-
j-programma van dit bedryf,
{gespecialiseerd is in vervaar-
van vuurvaste stenén en
Étukken, torent hy als blik-
j|r boven alle andere activitei-
pt. Evenals de Passiespelen is
hoorsteenbouw zo'n oude tra-
die men in Tegelen niet graag
ren zou zien gaan.
een generale repetitie op het
ïksterrein dertig meter om-
via klimyzers die zyn ver-
•d in het beton van een wa-
;en gaan we enkele uren
in het nabygelegen Kessel een
>rsteen in aanbouw binnen
moment waarop een „pyp"
wordt genomen, bedient
"l"'het m«
Tjebruik
Het is er schemerig. Hoog
ta'in ons zien we een rondje he-
en dichtby die hemel, naar
Wgevoel althans, een man die op
'"l'paar plankjes met een troffel,
en specie belanceert.
,tt^rard Siebgens, chef van de af-
.FA-l8 schoorsteenbouw, gaat voor,
'jen, met enige schroom. An-
dan tydens de generale repe-
geven de yzers mee, als wy ze
:en en er op gaan staan,
moet u niet van schrikken",
