HET GENIE
IGOR
STRAWINSKY
ACHEND zei Strawinsky: „Als een leeuw mij zou opeten
dan zullen jullie het nieuws van hem horen. Hij zal zeg
gen „De oude man was een taai, maar smaakvol maal".
In deze stemming nam Strawinsky afscheid van een aan-
a| vrienden, die hem in mei 1962 kwamen uitzwaaien
ai hij met de „Flandre" van Amerika naar Europa en
rika vertrok. De leeuw werd ten tonele gevoerd omdat de
jarige componist voor het eerst in zijn leven naar Zuid-
rika ging om enige concerten van eigen werk in Johan-
sburg, Kaapstad en Pretoria te dirigeren,
vertrek naar Europa en Afrika was nieuws, zijn komen-
concerten waren nieuws, Strawinsky was nieuws,
irinsky het genie is nieuws geweest sinds de eerste
voering van zijn ballet „Le Sacre du Printemps" in Pa
ander directie van Pierre Monteux) een grandioos
landaal werd met zelfs vechtende luisteraars en een der-
lijk lawaai, dat de bepaald niet zachte muziek bijna niet
horen was.
Kis de 83-jarige meester nog steeds nieuws.
inig componisten zijn in staat geweest zich voortdurend zo te ver
duwen als Igor Strawinsky, weinig componisten zijn zo in de be-
ogstelling geweest van zoveel miljoenen als Igor Strawinsky, wei-
g componisten zijn door zovelen bewonderd, door zovelen verguisd,
er dan een halve eeuw lang heeft de muziek van Strawinsky de
wederen beziggehouden, ontroerd, gefascineerd, tot extase ge-
tcht. En ook als men niet „mee kon koen" met de doorlopende
nieuwing van het genie, dan nog kon men geenszins zijn beteke-
muziekschepper ontkennen.
V E jeugdige Strawinsky, tengere zoon van een opera-bas toonde
weinig tekenen van zijn genie toen hij muziek studeerde onder
leiding van Nicolai Rimsky-Korsakof, de befaamde componist
„Sheherazade' briljant „bespeler" van de orkestklank
bepaald geen avantgardist.
ben dankbaarheid verschuldigd aan Rimsky voor vele dingen",
Strawinsky, „maar desalniettemin heb ik de meest belangrijke
reedschappen van mijn kunst zelf moeten vinden",
rinskys vindingen waren zo volledig origineel, dat hij met zijn eer-
ballet-partituren „De Vuurvogel" in 1910, „Petroesjka" in 1911 en
Sacre du Printemps" in 1913 een kunstenaar van wereldformaat
ird.
typerend voor de zich steeds vernieuwende kunstenaar, dat hij
lerminst tevreden was met zijn ontzagwekkend succes, dat hij niet
zijn lauweren ging rusten, maar zich zelf de vraag stelde of hij
kon gaan met het componeren in de stijl van genoemde drie
rken.
jntwoord was „neen" en het genie vernieuwde zich en componeerde
stijl, die men lange tijd alle mogelijke namen heeft gegeven,
n nieuw-klassiek noemde, die sommige critici zelfs steriel noem-
lOMMIGE musicografen beschouwen de periode van 1920 (Pulcinel-
tot 1951 (The Rake's Progress) als de neo-klassieke periode van
Igor Strawinsky.
Men kan ook zo men wil een dergelijke mededeling laten voor wat
bij waard is: woorden, woorden, woorden.
frinsky's werk tussen 1920 en 1951 toont een te grote afwisseling en
rgelijke verrassende hoogtepunten, dat men ternauwernood van een
eriode" kan spreken. Bijna ieder werk van de meester is een „perio-
Daar staat in noten gegrift een machtig werk als „Les Noces"
523), een grandioos meesterwerk als de „Symphonie des Psaumes"
130), boeiende gespannen stukken als de Symfonieën van 1940 en
spits en tintelend stuk als „Jeu de Cartes" (1936) etc. etc.
rwerk van Strawinsky is Strawinsky.
waarheid als een koe, maar een significante waarheid als men zich
lat realiseren, dat iedere noot, die in 70 jaren door Strawinsky is
srgezet, dat iedere noot zijn betekenis heeft en hoorbaar eigen, ori-
neel is.
geen twijfel mogelijk: Strawinsky is Strawinsky, of men hem nu
etiket „neo-klassiek", het etiket „dodecafonie" of het etiket
Russische barbaar" opplakt,
bopt een rechte lijn van 1913 naar 1966.
'iR William Walton, de grote Engelse componist: „Hij zoekt en
(Vindt vaak iets, dat wij, kleinere geesten, ons niet realiseren tot hij
t ons toont. Strawinsky is Strawinsky, naar alle waarschijnlijk
heid de grootste componist van deze eeuw en een complete wet op
zich zelf'.
ülas Nabokow, Russisch emigrant, componist, leraar en schrijver:
M je van hem houdt of niet, je moet naar hem luisteren. Niemand
m langer componeren in de dikke stijl van Strauss. Daar werd door
Irawinsky een einde aan gemaakt. Hij ontdeed het lichaam muziek
de kleren. Muziek is de "kunst om structuren van klank te bouwen
lat is wat Strawinsky vertegenwoordigt",
föhn Perse, dichter, nobelprijswinnaar: „Strawinsky heeft een gro
ver reikende betekenis. Europa was in de ban van Wagner. Wij
toesten bevrijd worden, niet zozeer van Wagner als wel van het Wag-
isme. Strawinsky verscheen als de mens met groot technisch genie
het mysterieuze instinct van de schepper. Wij hebben Strawinsky
Is vanzelfsprekend genomen voor een lange, lange tijd. Hij is een reus.
grote sleutelpositie en een grote ver reikende invloed",
g rre Boulez, dirigent, componist, essayist: „In het algemeen is het
1.533 «k van Strawinsky onvervangbaar geweest in het vestigen van een
muziektaal en -stijl".
TllRAWINSKY, op 5 juni 1882 in St. Petersburg geboren, woonde
.tot het uitbreken van de le wereldoorlog in Rusland, gedurende
(3e oorlogsjaren in Zwitserland, daarna tot omstreeks 1938 in
Frankrijk en sindsdien in Hollywood.
Rus? Fransman? Amerikaan?
ïeldburger stellen wij vast, want het fenomeen Strawinsky is te om-
Wend en te veelzijdig om een nationaal etiket opgeplakt te krijgen,
tegenwoordige huis van de meester is een comfortabele bunga-
7$ öw in Hollywood met een fraai gezicht op Los Angeles, (als er geen
d nist is). Zijn studeerkamer is heilig, maar degenen, die er mochten
'mnentreden rapporteren, dat er overal klokken staan.
tn verder liggen er boeken in iedere hoek van de kamer, want de
•eester is een hartstochtelijk lezer.
Ark i echtgenote Vera werkt (zij schildert) „als zij de kans krijgt
eer. studio een stuk verder in de straat. Zijn grote vriend en bio-
lujjl {raaf Robert Craft tevens dirigent van vele werken van Strawins-
I? ky op grammofoonplaten en concerten woont dichtbij. „Hij com-
Poneert zeer snel", zegt Craft. „Hij componeerde in de morgenuren.
»aar dat is veranderd", bericht Craft in 1962, „het componeren werd
*rcet naar de late middag of de vroege avonduren. Hij speelt
£l deel wat hij gecompneerd heeft voor Vera en voor mij. Om 7
ïur of 7.30 uur wordt er gegeten, daarna werkt Strawinsky weer en
hak tot vrij laat",
f "fanchine zegt over zijn samenwerking met Strawinsky:
ma
iet
door Hans Citroen
„Ons contact is informeel. Eerst praten wij. Men kent het Russische
volk: altijd iets te eten, altijd iets te drinken. Wij eten hors d'oeuvre
en drinken whisky, zodra wij elkaar in de ochtend ontmoeten en pra
ten, eten en drinken tot de lunch. Dan lunchen wij en rusten daar
na wat. Dan gaan wij wat detailleren. Wij maken notities: wij voegen
dingen in, en gooien dingen er uit".
Uit deze samenwerking ontstonden meesterwerken als:
„Apollon musagète", „Orpheus", .Danses Concertantes", „Le baiser
de la fée", „Agon", The Flood".
Schilders als Picasso en Chagall, die prachtige portrettekeningen van
Strawinsky maakten, schrijvers als Jean Cocteau, componisten als De
bussy en Ravel, dansers als Nyinsky en vele, vele andere grote na
men waren verbonden met de naam Strawinsky. In 1952 was Strawin
sky 10 dagen in Nederland tijdens het Holland Festival 1952, dat een
ruime plaats had ingeruimd voor werken van de meester. Strawinsky
hield zich opvallend op de achergrond.
Opvallend was Strawinsky's consequente weigering om over werken als
„Le Sacre du Printemps" te praten. Een weigering, die Pierte Mon
teux overigens met hem gemeen had. Monteux antwoordde eens op een
vraag: „En, maïtre, kunt u iets over uw herinneringen aan die his
torische eerste uitvoering van „Le Sacre" vertellen:
„Le Sacre", is dat een muziekstuk?"
Natuurlijk moet de geest van Strawinsky nog zo nu en dan eens terug-
dwalen naar die dagen in Parijs toen er muziekgeschiedenis gemaakt
werd en natuurlijk heeft ook Monteux wel eens teruggedacht aan die
tijd, toen die grandioze partituur voor het eerst onder zijn leiding tot
klinken kwam.
Maar het moet inderdaad ontstellend vervelend zijn om altijd weer be
naderd te worden door lieden, die uit de mond van de meester zelve
nog eens willen horen hoe het werkelijk was.
Vandaar Strawinsky's weigering, vandaar Monteux' antwoord.
Toch vroeg schrijver dezes noodgedwongen een handtekening van Stra
winsky in de partituur van de „Sacre". Strawinsky zelf had hem
aangeboden een kleine opdracht in een partituur te zetten en op dat
moment was de partituur van de „Sacre" ae enige, die de armzalige
bij zich had.
Armzalige, want Strawinsky wilde wel zijn handtekening, ook nog da
tum en plaats zetten, maar geen opdracht.
„Dat is je straf jongeman" zei hij, „om met partituren uit het verre
verleden in je tas te lopen".
Uitgevoerd worden:
AGON (1954/1957)
„Ballet voor 12 dansers". Het
eerste werk van Strawinsky waar
in hij de seriële compositie-tech
niek toepast. Een wonderbaarlijke
„vernieuwing"
VIOOLCONCERT (1931)
Een vierdelig concert met twee
langzame middendelen. Een bijzon
der fraai en sierlijk werk.
LE SACRE DU PRINTEMPS
(1911/1913)
Het verbijsterende stuk met de
„dondertorens" (zoals Willem Pij
per schreef). Een immense kracht-
ontlading.
SCHERZO FANTAST1QUE (1998)
De Strawinsky van „De Vuurvo
gel" etc. in eerste aanleg.
CAPRICCIO VOOR PIANO EN OR
KEST (1929)
Een heerlijk spits concert. Punti
ge, stuwende hoekdelen, een zwie
rig middendeel.
DUMBARTON OAKS CONCERTO
VOOR KAMERORKEST (1938)
Gecomponeerd in de geest van
een „Brandenburgs Concert" van
Bach. Een opdracht van een mu
ziekliefhebber uit Dumbarton Oaks.
CONCERT VOOR PIANO EN BLA
ZERS (1923/1924)
In 1924 door Strawinsky zelf met
het Concertgebouworkest o.l.v. Wil
lem Mengelberg uitgevoerd.
SYMFONIE IN DRIE DELEN
(1945)
Een symfonie, waarin de stam
pende kracht van de „Sacre" en de
doorzichtigheid en „economie" van
de latere werken verenigd zdjn.
CIRCUS POLKA (1942)
Gecomponeerd voor een olifantje.
Een kostelijke grap.
TANGO (1940)
Oorspronkelijk voor piano, later
georkestreerd.
JEU DE CARTES (1936)
Ballet, gerealiseerd door Stra
winsky in samenwerking met M.
Malaief.
ABRAHAM AND ISAAC (1994)
Gecomponeerd voor Israël. Bari
ton en orkest. Een werk na
„AGON" en gelijk al'le werken na
dien geschreven met gebruikmaking
van de seriële techniek.
L'HISTOIRE DU SOLDAT (1918)
„Om gelezen, gespeeld en ge
danst te worden". Tekst van Ra-
muz. Opgezet met de oude traditie
e van het „lekenspel" voor ogen (rei
zend theater, zelfs voorstellingen in
de openlucht).
CHORAL-VARIATIES (1956)
Variaties over het kerstlied „Vom
Himmel hoch da komm ich her"
van J. S. Bach.
Abraham van der Vies in gesprek mei Igor Strawinsky i
Koninklijke Schouwburg.
Strawinsky over zich zelf en anderen:
MIJN enige sympathie is voor de jeugd. Ik ontmoet een
/an 55 jaar en hij kan jong zijn. Of een 18-jarige en hij vraagt LES NOCES (1923)
nij naar „De Vuurvogel" en hij is oud. Het is een zaak van „Russische dansscènes met zang
ie geest. (soli, koor) en muziek. Opgedragen
Strawinsky over Boulez: aan Sergei de Diaghilew.
.Het zal lang duren voordat de waarde van „Le marteau sans mai- DANSES CONCERTANTES
tre" is erkend. Ondertussen zal ik niet verklaren waarom ik het werk (1941/1942)
bewonder, maar Gertrude Steins antwoord adapteren, toen haar ge- vO0r kamerorkest van 24 instru-
vraagd werd waarom zij van de schilderijen van Picasso hield: „Ik menten. Balletmuziek (ondanks de
houd er van om naar ze te kijken". Ik houd er van om naar Boulez .misleidende" naam),
te uisteren. CONCERTO VOOR STRIJKERS
Strawinsky over een niet nader te noemen componist, die veel succes (1946)
had in Amerika: „Ik zal u (mijn oordeel) zeggen zodra hij één werk Gecomponeerd een jaar na de
gemaakt heeft". Symfonie in drie delen. Sierlijke te-
Strawinsky aan een componist, die hem vroeg wanneer hij hem zijn genhanger van de symfonie,
werk mocht tonen: (Strawinsky haalt zijn notitieboekje te voorschijn, DE VUURVOGEL (1909/1910)
bladert er enige tijd in), antwoordt: „Nimmer". Het eerste „grote" werk van
Strawinsky op de vraag van een componist hoe de meester zijn (de Strawinsky. Nog steeds verbluffend
componist) werk (weinig origineel) vond: „Ik vind de titel van het origineel.
werk zeer geslaagd". LE ROI DES ETOILES (1911)
Over Béla Bartók: „Zijn dood in behoeftige omstandigheden heeft mij Gecomponeerd voor mannenkoor
altijd getroffen als één van de tragedies van onze samenleving". en orkest. Cantate, gedicht
Over Ravel: „Zijn muzikale beoordeling was zeer zuiver. hij
de enige musicus, die onmiddellijk „Le Sacre du Printemps" be- Debussy.^
MONUMENTUM (1960)
Monumentum pro Gesualdo
Balmont. Weinig uitgevoerd werk
Strawinsky. Opgedragen aan
greep"
Over de uitvoering van zijn werk:
„Tempo is het belangrijkste onderdeel. Een werk van mij kan bij- ten d°°r Strawinsky-
Venose. Drie madrigalen van Gesu
aldo „herschreven" voor instrumen-
t alles overleven, behalve een fout of onzeker tempo".
„Ik heb vaak gezegd, dat mijn muziek er
voerd te worden, rnaar met „geïnterpreteerd".
„Het belangrijkste uitvoeringsprobleem van de nieuwe muziek
ritmiek-probleem".
SYMPHONIE DE PSAUMES (1930)
gelezen of uitge- H hoo8teP™< in de muziek van
deze eeuw, dit werk voor koor en
dit werk voor koor en
orkest, la Gloire de Dieu" en
het opgedragen aan het Boston Sym
phony Orchestra.
Residentie-Orkest
speelt cyclus van
