De overdrukkamer.
geniale Nederlandse vinding
door
dr. J. Kater
In het Wilhelmina Gasthuis te Amsterdam staat een Nederlandse vin
ding die in de medische wereld grote erkenning heeft verworven: de over
drukkamer. Deze „vinding'» die ontwikkeld werd in de chirurgische kli
niek van het Wilhelmina Gasthuis door prof. Boerema en zijn medewer
kers heeft reeds talrijke mensenlevens gered. De „tank" betekent een
enorme vooruitgang in de behandeling van gasgangreen en tetanus, de
twee infectieziekten waarbij tot nu toe de beste resultaten zijn bereikt.
Ook voor de behandeling van hartziekten, longaandoeningen, schedellet
sels, hersenbeschadigingen, ernstige koolmonoxyde (kolendamp-) vergif
tiging en sommige kankergezwellen kan de overdrukkamer veel nut heb
ben. In bijgaand artikel schetst onze medische medewerker dr. J. Karter,
de betekenis van de overdrukkamer die in alle grote medische centra
ter wereld wordt ingevoerd.
Links onder: Schematische
voorstelling van de drukkamer
met leidingen, sluizen en ventie
len. Links bovenVoorbereiding
voor een operatie in de overdruk'
hamer. Hierboven: Chirurgen,
assistenten en technici in actie
in de overdrukkamer.
f de bactèViële infecties die
ens bedreigen, kunnen de
soorten herkend en bestre-
orden zodra zij ziektever-
leien veroorzaken. De laat-
:ennia hebben sera en vac-
hemotherapeutica en anti
een ware ommekeer in de
ning en bestrijding van de
ziekten veroorzaakt, met
ver ongekende resultaten,
de sulfamiddelen en daar-
iicilline, spoedig gevolgd
en reeks van andere anti
zijn zó werkzaam tegen-
e bacteriële infecties, dat
slechts weinig soorten zijn
ebleven waartegen de mo-
geneeskunde machteloos
Cholera, tyfus en pest, om
enkele ziekten te noemen
Jg niet zo heel lang geleden
steden en landstreken ont-
i, worden, wanneer zij in
jd de kop opsteken, snel en
ide bedwongen. Dit geldt
ook voor tuberculose,
poliomyelitis en andere em-
besmettelijke ziekten, al
zij nog altijd een bedrei-
van de mens die niet moet
onderschat. De recente
ssie" van tuberculose in Arn-
hiervan een sprekend voor-
en de talrijke „polio"-patiën-
jn dat evenzeer. Er blijven
nog altijd enkele soorten
riën bekend waartegen geen
gewassen; vooral de
robe" soorten, die deze
ontlenen aan het feit dat
tegenstelling met „gewone"
den, bij voorkeur groeien in
wrstof-arm milieu, zijn en
i voor de mens uiterst ge-
ik, De meest beruchte onder
jjn de Clostridium en de te-
acil, waarvan de eerste
-gangreen en de laatste de
wenzeer gevreesde tetanus-
veroorzaakt, beide levens-
dijke aandoeningen. Gas-
ten kan ontstaan bij grote
'^•verwondingen waarbij zo-
Huid als de eronder gele-
iêefsels ernstig zijn bescha-
de spieren, de bloedvaten,
'en> vet en pezen. Hierin ont-
!'t zich de Clostridium bij
er treedt een ontste-
^es op dat gepaard gaat
''sterving van deze weefsels
^latiestoornissen in dit ge-
wdat de voorziening met
W slechts heel gering is.
'het ideale milieu waarin de
'humbacil snel kan groei-
tot al na een incubatietijd
^■Jgeveer 48 uur (wat kan
r® van 6 uur tot 5 dagen)
verschijnselen van gas-
k ontredenEen toenemen-
jfa ^bruine verkleuring en zwel-
J ?epaard aan steeds heftiger
pijn in dat gebied, ho-
en verslechtering der
J toestand van de patiënt,
Verwardheidstoestanden en
shockverschijnselen vormen de
voornaamste bij-verschijnselen
van het zich ontwikkelende gas,
dat al vroeg door röntgenonder
zoek kan worden geconstateerd.
De bacterioloog vindt dan tevens
in de wondafscheiding de zo ge
vreesde bacteriën, waarvan een
hele reeks soorten bestaat. De uit
breiding vordert enorm snel, zodat
men tot ingrijpende chirurgische
maatregelen moet overgaan ten
einde het leven van de patiënt te
redden. Hierbij konden de laatste
jaren nog een aantal hulpmidde
len worden aangewend zoals het
tegen gasgangreen gevonden se
rum, de toediening van penicilli
ne, die beide nog steeds worden
gebruikt. Ook na abortus provoca-
tus, met zijn groot risico van in
fectie, en bij andere aandoeningen
treedt wel gasgangreen op, maar
het overgrote deel wordt toch ge
vonden bij grote ongevalsletsels,
gecompliceerde beenbreuken en
niet te vergeten bij oorlogsver
wondingen. In de Tweede Wereld
oorlog kwam bij de geallieerde
troepen in het Midden-Oosten bij
de gewonden regelmatig gasgan
green voor, met een zeer hoog
sterftecijfer: vijftig procent. In
Europa bedroeg dit vierentwintig
procent, bij het Duitse leger nog
meer.
In de Griekse oudheid wist men
al dat zuurstoftoediening de ont
wikkeling van gasgangreen tegen
houdt, hetgeen ook in latere tij
den steeds werd toegepast, meest-
al plaatselijk als een „zuurstof-
kussen" in de omgeving der ver
wonding, of door middel van per-
oxyde, dat zoals bekend gemak
kelijk zuurstof loslaat. Ook bij
dierproeven werd gepoogd door
systematische zuurstoftoediening
opzettelijk verwekt gasgangreen
te genezen. Toch waren de resul
taten meestal slecht, ook bij het
plaatselijk inspuiten van zuurstof
bij lijders aan gasgangreen; afge
zien van het feit dat dit niet kon
worden toegepast wanneer de aan
doening in het hoofd of in de buik
zetelde, bracht deze methode an
dere gevaren met zich mede, want
om de clostridiumbacillen te do
den moet de zuurstof onder een
druk van 90 mm kwik worden
toegediend, wat op zich zelf al
heel moeilijk en gevaarlijk is.
Gasgangreen bleef dus een ge
vreesde levensgevaarlijke compli
catie.
Er zijn voorbeelden te over dat
grote ontdekkingen op een genia
le gedachtensprong berustten, wat
ook nu weer heeft geleid tot het
gebruik van de hogedrukkamer in
de behandeling van gasgangreen
en van de tetanusinfectie en an
dere ziekten. Omdat de auctor
intellectualis van deze nieuwe
methode geen prijs stelt op open
bare lof, moet hier worden vol
staan met de vermelding dat dit
alles werd ontwikkeld in de chi
rurgische kliniek van het Wilhel
mina Gasthuis te Amsterdam
door professor Boerema en zijn
medewerkers. Sinds 1956 werkten
zij met een hoge atmosferische
druk bij hartoperaties. Hieruit
werd de gedachte geboren om te
trachten clostridiumbacillen on
der overdruk bloot te stellen aan
zuurstof, die hen zou moeten do
den. De weefsels die met Clostri
dium waren besmet, zouden als
het ware met zuurstof doordrenkt
worden en in voorbereidende dier
proeven met verschillende soorten
Clostridium werd zuurstof onder
een druk van drie atmosfeer aan
de besmette dieren toegevoerd.
Dit gebeurde in een bij de Mari
ne Duikschool in Den Helder ge
construeerde „kamer", waarmee
de overdrukonderzoekingen reeds
eerder waren verricht.
Eigenlijk heeft men al eeuwen
geleden technisch geëxperimen
teerd met dergelijke overdruk-
ruimten. Vér voor onze jaartelling
beschreef Aristoteles dat Alexan
der de Grote een soort klok ge
bruikte waarmee men in zee kon
afdalen. De Engelse arts Henshaw
gebruikte in 1662 een luchtkamer
waarin hij lijders aan bepaalde
ziekten behandelde en in 1782
loofde de Nederlandse Academie
voor Wetenschappen een geldprijs
uit teneinde soortgelijke onderzoe
kingen te stimuleren, welke pogin
gen door Franse en talloze ande
re onderzoekers werden gevolgd,
alle zonder tastbare resultaten.
De Amsterdamse hogedrukka
mer is in een cilindrisch vat ge
bouwd met een binnendiameter
van 4.63 meter en kan via een
sluis worden betreden. In beide
ruimten kan een maximale druk
van 4 atmosfeer worden bereikt.
Het is een zeer ingewikkeld toe
stel, dat in samenwerking met
Werkspoor en de technische af
deling van de Amsterdamse Pu
blieke Werken ontworpen en ge
construeerd werd. In de wanden
bevinden zich niet minder dan 45
openingen voor de controle-ramen
en allerlei buizen, die zodanig
moeten worden aangebracht dat
alle naden vrij blijven. In de
ruimte bevindt zich een volledig
ingerichte operatiekamer op een
aluminium vloer, waaronder zich
de pijpleidingen bevinden. Er
moesten heel wat ingewikkelde
technische problemen worden op
gelost om de sluis en de foegangs-
deuren goed te laten functioneren
terwijl de druk toe- of weer af
neemt, om instrumenten en ande
re ingrediënten in de tank te bren
gen, om de ventilatie en de tem
peratuur nauwkeurig te kunnen re
gelen en om de lucht in de ruim
te vrij van olie- en andere dam
pen te houden. De binnenstromen
de lucht moet gezuiverd, ver
warmd of zo nodig afgekoeld wor
den en de afgewerkte gassen van
de narcose worden afgevoerd. Ver
der moet de vochtigheidsgraad,
die onder meer door degenen die
in de ruimte verblijven wordt ver
hoogd, op peil worden gehouden.
Voor dit alles zijn een aantal
motoren, filters, kleppen, koelin
stallaties, drukregelaars en een
toevoersysteem van bronwater
(dat de afkoeling verzorgt) nodig,
het is een ware fabrieksinstalla-
tie, die door speciaal getrainde
technici bediend wordt. Vooral de
regeling van de drukverlaging
voordat men de kamer weer ver
laten kan is een heel nauwkeurige
opgave. De Technische Hogeschool
te Delft construeerde een vijftal
geluiddempers die elk lawaai in
de tank helpen onderdrukken. De
brandbeveiliging en de maatrege
len om een mogelijke explosie in
de kamer te voorkomen vormden
een apart probleem dat moest
worden opgelost. Ten slotte zijn
er dan de controle van en op al
les, het oefenen van ieder die bij
de werking van de overdrukka
mer betrokken is, de systemati
sche samenwerking van het gehele
team chirurgen, bacterioloog,
anaesthesist, keel-, neus- en oor
arts (die moet nagaan of de pa
tiënt de verhoogde druk goed ver
draagt), de laboranten die aller
lei bepalingen moeten verrichten
en de belangrijke taak van het
technisch personeel dat moet zor
gen voor de zuurstofvoorziening
en de regeling van de druk.
Maar het resultaat is een inge
nieuze (en ongetwijfeld kostbare)
installatie, waarmee men mensen
kan redden die zonder de over
drukkamer zouden zijn gestorven.
De „tank" betekent een enorme
vooruitgang in de behandeling van
gasgangreen en tetanus, de twee
infectieziekten waarbij tot nu toe
de beste resultaten zijn geboekt.
Door de hoge druk worden de
door Clostridium aangetaste weef
sels met zuurstof verzadigd en het
vroeger snel dodelijke gasgan
green tot staan gebracht. De ont-
giftiging kan reeds binnen vieren
twintig uur tot stand komen, zo
dat de anders vaak onvermijde
lijke amputatie van getroffen le
dematen niet hoeft te geschieden.
Bovendien verkrijgt men door de
zuurstoftoediening onder over
druk, samen met de andere toe
gepaste maatregelen zoals anti
serum, penicilline, bloedtransfu
sies en de geneesmiddelen die de
verslechtering van de algemene
toestand bij lijders aan gasgan
green helpen bestrijden een veel
beter resultaat, de werking van
al deze middelen is er effectiever
door geworden. Er blijven natuur
lijk ook mislukkingen optreden
wanneer het gasgangreen al te
ver is voortgeschreden en de ver
wondingen te uitgebreid zijn. Dan
blijft de enorme inspanning die
gedurende dagen en nachten door
het gehele team wordt aangewend
onbeloond. Toch kon de chef de
clinique aan de chirurgische kli
niek van het Wilhelmina Gast
huis, dr. W. Brummelkamp in
zijn uitnemende monografie over
de behandeling van Clostridium
Welchii, de in Nederland meest
voorkomende soort, (welk boek hij
opdroeg aan professor Boerema)
indrukwekkende gegevens vermel
den; voor zijn werk werd hem de
Tilanusprijs toegekend, een al
leszins verdiende erkenning.*)
Wonden die met straatvuil of
aarde verontreinigd zijn, waarin
de anaerobe tetanusbacil graag
wil groeien, komen nog altijd veel
vuldig voor, en door de steeds
toenemende verkeersongelukken
neemt hun aantal zelfs toe. In on
ze tijd worden de meeste baby's
ook tegen tetanus gevaccineerd,
wat echter niet voor het gehele
verdere leven afdoende bescher
ming biedt. Bij verwondingen
wordt als routine anti-tetanusse-
rum ingespoten, maar desondanks
ontwikkelt zich toch nu en dan
een tetanusinfectie die de beken
de gevreesde spierkrampen ten
gevolge heeft. Ondanks penicilline-
toediening en andere maatregelen
sterven 30-50% van deze patiënten.
Ook tegen de tetanusbacil is de
behandeling in de overdrukkamer
met zuurstof een nieuw machtig
wapen: het door deze -bacillen af
gescheiden gif, dat in dit geval
het grote gevaar voor de getrof
fene betekent, wordt door deze wij
ze van zuurstoftoediening onscha
delijk gemaakt. Te zamen met de
overige behandeling zijn nu veel
betere resultaten bereikt dan ooit
tevoren, hoewel het nog niet altijd
gelukt om op deze wijze ook het
leven van de tetanus-patiënt te red
den.
Het laat zich aanzien dat de
mogelijkheden die zuurstof-toe-
diening onder overdruk voor de
geneeskunde opent met gasgan
green en tetanus niet zijn uitge
put. Er zijn talrijke aandoeningen
waarbij een absoluut of een rela
tief tekort aan zuurstof ontstaat,
zoals het geval is bij hartziekten,
bij longaandoeningen, terwijl bij
hersenbeschadigingen de ademha
ling en de bloedsomloop indirect
minder goed functioneren. Bo
vendien kan bij ernstige schedel
letsels een stoornis in de eiwit
stofwisseling optreden, met dien
tengevolge een verstoring van de
water- en zouthuishouding" van
het lichaam. Ook in deze gevallen
kan tijdelijke behandeling in de
overdruktank veel nut hebben. Er
wordt regelmatig mee gewerkt,
zij het dat dit alles nog slechts
bij uitzondering gebeurt totdat de
methode volledig en veilig kan
worden gebruikt. Ernstige geval
len van koolmonoxyde (kolen-
damp)-vergiftiging worden ook
met zuurstof-overdruk in de tank
behandeld wanneer de toestand
zulks vereist, wat het voordeel
heeft dat het nog niet vergiftigde
deel der rode bloedlichaampjes
vollediger dan in gewone lucht
voor de zuurstofvoorziening van
het lichaam kan zorgen, door mid
del van de zuurstof die met deze
methode onder extra druk wordt
aangeboden. Ook bij de afsluiting
van een slagader in een extremi
teit en bij de tegenwoordig zo
dikwijls voorkomende aandoenin
gen der hartvaten wordt soms ge
tracht de tank in te schakelen,
het zijn nog slechts pogingen die
met de grootste voorzichtigheid
worden gedaan, terwijl de resul
taten zeer omzichtig worden be
oordeeld. Dit is ook het geval met
de behandeling van sommige kan
kergezwellen door gelijktijdige be
straling en zuurstofoverdruk,
waarmede onderzoekingen wor
den verricht. De resultaten die
bij al deze ziekten tot dusver wer
den verkregen zijn nu al belang
rijk genoeg om ze hier te memo
ren, maar er zal nog veel moe
ten worden onderzocht voordat
met zekerheid kan worden gezegd
dat deze methode ook voor die
ziekten een werkelijke aanwinst Is.
In alle grote medische centra
ter wereld is men bezig met het
invoeren van de overdrukkamer.
Wonderlijk genoeg ging deze Ne
derlandse vinding de wetenschap
pelijke wereld pas werkelijk Inte
resseren toen het weekblad Time
er in 1962 over schreef. Nadat m
Amsterdam in 1963 een congres
was gehouden, waar artsen uit de
gehele wereld kennis konden ne
men van het gebruik der over
drukkamer, zijn zij de tank zelf
gaan gebruiken.
In de buurt van Chicago woont
de landbouwer Douma, die on
danks zijn Friese naam volboed
Amerikaan is. Na een onschuldig
uitziend wondie kreeg hii tetanus
die ondanks alle goede behande
ling snel verergerde. Dat was in
1962 en de arts die boer Douma
behandelde vroeg teirfonisch in
lichtingen over de tank. waarvan
hij gelezen had. dat men er in
Amsterdam zulke goede resul
taten mee had. Met een Inder
haast gelmnroviseerde overdruk
kamer werd boer Douma behan
deld en hii genas. Misschien is
hij nu extra trots op zijn naam.
Aan dit boek zijn vele gegeven* ia
dit artikel ontleend.
