Johan van der Keuken filmt
leven van
Lucebert
Gé Hofenk
TOPPERS
N3IldOiaiN3UdOJ.aTNaildOJ.ai
ZATERDAG 12 MAART 1966
LEÏDSCH DAGBLAD
L.D.-EXTRA 5
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiii!iiiiiiiiii!iiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiniiiuiiiiiiniininiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiii)i
I Jonge Amsterdamse cineast bouwde in korte tijd j
j een solide reputatie op met drie „voltreffers"
iiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiii
lllilllllilllllllllllllllllllllllllllllHllllilllllllllllllilllllllllllll III
het gaat om de verdediging daar
van. Zoals ze bijvoorbeeld nu in
Vietnam de boel platgooien met een
beroep op, uit naam van of ter be
scherming van onze westerse waar
den. Op den duur moet die kritiek
op de samenleving er nog meer uit
komen in mijn films. Daarnaast
moet ik een artistieke, compacte
vorm weten te vinden".
faam is de verandering van Joan in
Johan van der Keuken om te voor
komen dat correspondentie uit het
buitenland wordt geadresseerd met
„to MISS JOAN VAN DER KEU
KEN
PARIJS
REPUTATIE
Breedgeschouderde Johan praat
systematisch en doelbewust over
zijn werk. Hij is juist terug uit
Oberhausen waar een kortefilm-
festival werd gehouden. De 27-ja-
rige Amsterdammer maakte zijn
eerste film In I960 („Een zondag",
35 mm, subsidie O., K. en W.) en
bouwde sindsdien een solide repu
tatie als cineast op. Een reputa
tie, die hU naar zijn eigen mening
voornamelijk dankt aan drie „vol
treffers „Blind kind", „Beppie" en
„Vier muren". In Oberhausen dong
hij met „Vier muren" (1965 op
dracht VPRO) mee naar de hoog
ste eer, maar verder dan een twee
de plaats bij de „persprijs" kwam
hij niet. Een andere film, „Blind
kind" (1964, VPRO), draagt er wel
aanzienlijk toe bij, dat Van der
Keukens faam als cineast tot over
de Nederlandse grenzen gaat rei
ken. De Duitse en de Finse tele
visie kochten deze film en vier
andere landen zijn daarover in on
derhandeling. „Beppie" draait met
succes in België en een internatio
nale versie van deze film is in
voorbereiding. Rechtstreeks ge
volg van deze internationale
Na de voltooiing van zijn gym
nasiumopleiding volgde Johan van
de Keuken een opleiding aan het
„Institut des Hautes Etudes Ci-
nématografiques" in Parys, waar
hij de medische student James
Blue leerde kennen, met wie hy tus
sen 1957 en 1960 „Paris a l'Aube'
filmde. James Blue doet de laat
ste tijd van zich spreken met films
als „Les oliviers de la justice" en
„The march". In Parijs verzamelde
Van der Keuken het materiaal voor
zijn derde fotoboek —Paris Mor
tel" Van veel belang voor de ont
wikkeling van de cineast Van der
Keuken zijn diens contacten met
de VPRO. In 1962 maakte hU een
filmfragmentje voor een program
ma over de cartoonist Yrrah en
daaruit vloeide een serie korte
films over Nederlandse kunste
naars voort. Van der Keukens
meeste films werden via de tv uit
gezonden en het is dit tv-werk, dat
een van de belangrijkste stimulan
sen (en bronnen van inkomsten)
is geweest. Het geeft hem name
lijk voldoende vrijheden om zijn
artistieke opvattingen over filmen
te kunnen uitleven en maakt het
financieel mogelijk voortdurend
bezig te zijn met dat, zijn leven
beheersende vak.
„Het is namelijk met filmen zo,
dat Je gewoon moet blijven pro
duceren wil je iets tot stand
brengen. De televisie is gelukkig
ook artistiek een markt waar je
mee kunt werken. De subsidie
spoeling is de laatste jaren erg
dun geworden door de grote aan
tallen aanvragen van jonge ci
neasten, ik meen zelfs dit Jaar
tussen de 60 en de 80. Als je
erg je best doet en je hebt een
hoop geluk, heb je kans eens in
de twee, drie jaar een subsidie
te krijgen. En één film in de
twee drie jaar is natuurlijk veel
te weinig
JOHAN VAN DER KEU
KEN,
geboren 1938, getrouwd
met Yvonne Apel (gebo
ren 1940), gymnasium in
Amsterdam, studeerde ci
nematografie in Parijs.
Fotoboeken:
Wij zijn 17 (1955)
Achter glas (1957); tekst
Remco Campert
Paris Mortel (1963)
Films:
Paris k l'Aube (samen
met James Blue, 1957-
1960)
Een zondag (1960, met
subsidie van O. K. en W.)
Yrrah, Tajiri, Opland en
Lucebert, schilder-dichter
(vier films over kunste
naars in opdracht van de
VPRO, 1962)
De oude dame (naar een
verhaal van Remco Cam
pert, VPRO, 1963)
Even stilte, een stadsge
zicht (O. K. en W. 1960-
1964)
Indische Jongen (scena
rio met Remco Campert,
VPRO, 1964)
Blind Kind (VPRO,
1964)
Beppie (VPRO, 1965)
In 't nest met de rest
(een filmpje naar aanlei
ding van het fotoboek van
Eddy Posthuma de Boer,
1965)
Vier muren (VPRO,
1965).
JOHAN EN BEPPIE
Van der Keuken te realiseren ln
de kleur, een factor, waaraan hij
grote emotionele waarde toekent.
VERHAAL
„Een verhaal hebben we niet. Al
mijn films van de laatste tijd zijn
op een dergelijke wijze gemaakt. Ik
ga uit van een thema en laat het
dan verder aan de werkelijkheid
over om dat thema in te vullen",
omschrijft Johan van der Keuken
zijn werkwijze, die duidelijk werd
gedemonstreerd in „Beppie", het in
1965 in opdracht van de VPRO ver
vaardigde „succesnummer". Voor
hij met de opnamen begon, praatte
hij eerst urenlang met Beppie, al
le gesprekken op de band vastleg
gend. Toen pas doemde bij hem
een beeld op van de te maken
film, maar toch werd de opzet
nooit definitief, want als er iets
van belang in Beppies leven voor
viel, werd dat ter plaatse ln de
film opgenomen, zodat de loop er
van zich weer wijzigde. Johan van
der Keuken over „Beppie":
„Beppie" had veel succes omdat
de film ogenschijnlijk geen kritiek
bevatte. De mensen waren verte
derd door een gewoon, gek, leuk
meisje van de gracht. Maar als
ik in het eind van de film haar
milieu teken, dan zie je dat het
niets wordt met Beppie, althans,
dat suggereer lk. Ik geloof niet,
dat veel mensen het zo hebben
gezien. Zo is het vaak met filmen.
Als cineast kun je naar mijn me
ning geen grote invloed op de
maatschappij uitoefenen".
VOLTREFFER
„Beppie" was een voltreffer, die
Johan van der Keuken een goede
naam als cineast bezorgde, maar
van zijn bijna 28 levensjaren ls
hij toch ai zo'n kleine twaalf Jaar
„in de running", zoals dat heet.
Zijn eerste lauweren vergaarde de
nog heel jonge Johan met zijn
fotoboek „WU zijn 17", dat hU
maakte toen hij nog op een Am
sterdams gymnasium zat. Het was
meteen raak. Het succes van „WU
zijn 17" (later gevolgd door „Ach
ter glas" en „Paris Martel")
schrijft Van der Keuken nu toe
aan twee factoren: het opleven
van de belangstelling voor de foto
grafie in die jaren (1955) en het
rumoer, dat ontstond rond de uit
gave van een reactie op zijn foto
boek. Iemand, die het niet eens
was met de naar zUn mening „de
cadente" inslag van „WU rijn 17"
gaf een ander fotoboek uit onder
de titel „WU rijn ook 17" en raakte
prompt verwikkeld in een procedu
re met de vader van een van de in
het boek afgebeelde meisje, die het
op zUn beurt „obsceen" vond. De
opleving van de belangstelling voor
de fotografie in die Jaren werd
vooral gestimuleerd door massaal
verkochte fotoboeken als „Vrouwen
van Parijs" (Bruna Utrecht, 1954)
en de fototentoonstelling van de
Amerikaanse fotograaf Steichen
„Family of man".
KRITIEK
MaatschappU kritiek leveren met
een zekere agressiviteit, de toe
schouwer een beetje aantasten ln
zUn zekerheden, maar daarnaast
ook boeien, artistiek verantwoord
er» volwaardig filmwerk leveren.
Dat zijn enkele van de niet gerin
ge eisen, die Van der Keuken aan
zUn werk stelt. Nader toegelicht:
„Ik zoek in mUn films naar mo-
geUjkheden om een systeem van
gezagsverhoudingen aan te tasten,
naar raakpunten in de maatschap
pij waar sprake is van een troebele
mentaliteit. Op die manier wil ik
een bijdrage leveren aan een soort
tegenstroom in onze maatschappij,
een bUdrage, die overigens door een
programma als „Zo is het" veel be
ter geleverd kan worden. In de
kunst zit de boodschap verstopt.
Wat ook aangetast moet worden ls
het beroep, dat <ïe mensen doen
op culturele en morele waarden als
LDTOPTIENLDTOPTIENLDTOPTIEN
n \r*
1. Michelle (Beatles) Q
2. That Day (Golden Earrings) i
3. As tears go by (Rolling Stones)
4. Glaasje op, laat u rijden(Sjakle Schram)
2 5. These boots are made for walking (Nancy Si-
[lij riatra) fTj
P 6. Baldheaded woman (Jay Jay's)
O-t 7. Mystic eyes (Them) j-' I
O 8. Midnight to 6 men (Pretty Things)
C* 9. Een glaasje madeira, my dear (Ted de Braak)
10. Ever seen thats mine (Motions)
DE ZAAK VOOR LEI
DE ZAAK VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Muziek- en
grammofoonplatenhandel
HAARLEMMERSTRAAT 66
lenbal! Advertentie
meert
Sporthuis van Delft
zakf"
plaat). STEENSTRAAT «5
die lee Voor TIENERS die weten
i ham wat IN is.
ngetje I zaa^ voor moderne
MEISJES- EN JONGENS-
PANTALONS.
Johan van der Keukens kleine
werkkamer heeft uitzicht
op een rij grauwe kolenpak-
huizen aan de Amsterdamse
Achtergracht.
De gapende losvensters, de
>ffe bergen kolen en de
schepen vormen vooral
[op regenachtige dagen een
[somber beeld. Aan de zonnige,
ide en heel wat fleuri-
zijde van de gracht woont
cineast Johan van der Keu-
~~*ken (27) met zijn vrouw Yvon-
(25), die op het ogenblik
d .onder haar schildersnaam
ln cApol in Bussum exposeert.
edsDaar op die Achtergracht met
8 '•zijn dode en zijn vrolijke zijde
de .vond Johan van der Keuken
vaahet meisje voor „Beppie"
h*ijn meest bekende film en
^Üaar op diezelfde Achtergracht
wordt de dualiteit aanschou-
ix éwelijk, die centraal staat in de
D«[ilm waaraan de Amsterdam
mer op het ogenblik bezig is:
leven van Lucebert.
«Ingf
door
MARIUS
VAN RIJN
it ^^Gefascineerd praat Van der
jeuken over het merkwaardige
tuk filmwerk, dat hU op het ogen-
ntru^k samen met de dichter-schil-
~jer Lucebert aan het scheppen is.
vaii?ien dagen lang reisde h(j elke
een (vond naar Bergen ln de Noord-
lollandse duinen, waar Lucebert
rerkte aan een schilderU met een
■^•Oppervlakte van meer dan zes vier-
inte meter. De filmcamera op
vaste plaats, de belichting
vaai.
j. fit ingesteld: zo filmde Van der
111 jeuken avond na avond een klein
ideelte van het wordingsproces
dat schilderij- De schilder-scè-
f\e.rs wordt het slot van zijn film
^rèr het leven van een van de
Heest opmerkelyke figuren in de
1 fc-oorlogse Nederlandse kunst,
iUcebert. Al eerder werkte Johan
■m kn der Keuken met Lucebert. In
Cf $62 maakte hU in opdracht van
te VPRO een serie korte tv-films
ver bekende Nederlandse kunste
aars. maar de film waar hU nu
an bezig is, gaat een veel volle -
ïger beeld geven van Lucebert en
feeft bovendien andere uitgangs-
unten. De film wordt gemaakt
Spej& opdracht van het ministerie van
ulturele zaken op 35-millimeter-
flï&rmaat ln kleuren.
/den j
„Schilderen is voor Lucebert ei-
enlijk een volmaakt vrUe toe
hap if&ncL Hij begint met een bepaal-
vorm en daarmee provoceert hU
wyze van spreken een andere,
roept hU een andere vorm
Soms haalt hU ook weer een
jorra weg, en dan nog een, het
j in de film een voortdurende
troom beelden, die elkaar over-
die groeien in de meest
kleuren. Elk schilderU van
ondergaat zo een aantal
jdrag&sen. Ik geloof wel, dat de aan
wezigheid van mU en de camera
laarbij nog voor een extra span-
iLng zorgt dat hij zich laat beïn-
'loeden door het filmen", aldus
fan der Keuken. In de verfilming
■an het leven van Lucebert wil
de dualiteit van deze figuur tot
brengen: een bUna
vrolijkheid tegenover
politieke geën-
met de wereld. Deze
reist de Amsterdamse cine-
Lucebert naar diens huis
om daar de resterende
bij elkaar te zoeken om
van de splUting „vroHjk-
versus ellende" te complete-
Een belangrUk deel van de
de botsing, het mense-
conflict, of
maar noemen wilt, hoopt
