0
Ontwikkeling kwam
moeizaam tot stand
v
Leidse raad komt van 37
op 39 raadsleden
Grenswijziging eerst
in zomer definitief
LEIDSCH DAGBLAD MAANDAG 27 DECEMBER 1965 TWEEDE BLAD
LANG ZEER LANG HEEFT
LEIDEN er over gedaan 0111 van
stadje naar een grote stad te groeien.
Enkele eeuwen waren daarvoor
nodig, waarbij wij dan uitgaan van
de gedachte, dat eerst sprake is van
een „grote stad" op het moment,
dat de 100.000ste zich heeft gemeld.
Voor Leiden is dit vandaag het ge
val. Met honderdduizend ingezete
nen neemt Leiden thans de vijftien
de plaats in op de ranglijst van Ne
derlandse gemeenten, voorafgegaan
door Hilversum, dat zijn inwonertal
dit jaar tot ruim 104.000 zag stijgen.
Leidenhet is al gezegd, heeft er lang overgedaan om de 10Q.00Q,
te bereiken. Aan het einde van.de zeventiende eeuw om precies
te zijn in 1672 woonden binnen Leidse veste reeds 70.000 per
sonen. Het aantal ingezetenen liep sedertdien zo sterk terug, dat
Leiden in het begin van de negentiende eeuw nog slechts circa
28.000 inwoners telde. Ruim twee-en-een-halve eeuw heeft Leiden
nodig gehad om weer op die 70.000 ingezetenen van 1672 te
komen. Op 10 december 1928 meldde zich opnieuw de zeventig-
duizendste, het was Christina Johanna Maria Elisabeth van der
Burgh. In 1960 was Leiden gegroeid tot een stad, met plm. 96 500
'inwoners. Vandaag mag LeidenjjjZich met .J ÖQ <000 inwoners, een
rgrote stad'tioemen.
r.eer Leiden stadsrechten heeft ge
kregen staat nog steeds niet vast
een hele sprong geweest. Duiken wij
terug in de vroegste geschiedenis
den in-het Hollandse jiolderland. Het
oudste gedeelte is gebouwd op boe-
zemland, betrekkelijk hoog gelegen
gronden langs de Rijn, waardoor
vrijwaring tegen overstroming be
stond. Mocht men het al te benauwd
krijgen, dan diende „Den Burcht" als
een laatste vluchtheuvel bij zware
en hoge zeevloeden. Een heuvel
waaraan Leiden in de jaren 1659 tot
1890 zijn naam als vestingstad ont
leende.
Het feit, dat de oude stad op
hoog boezemland is gebouwd, kan
nog heden ten dage worden gecon
stateerd. De Breestraat loopt immers
van haar beide uiteinden op en is
bij het Standhuis het hoogst, ter
wijl de op de Breestraat uitkomende
zijstraten in sterke mate naar be
neden hellen.
singels. Dit was het territoir van
Leiden tot 1 augustus 1896, zij het,
dat in de 19de eeuw het gedeelte
ter weerszijden van de Stationsweg
mede daarin werd opgenomen. Daar
buiten grensde onmiddellijk het ge
bied van Oegstgeest, Leiderdorp en
Zoeterwoude.
De zes uitleggingen van Leiden,
waren nodig voor de opname der be
volking, welke tot het beleg in 1574
I vrij regelmatig steeg tot circa 15.000
Leiden breidt
zich uit
- Uit het op deze pagina gepubliceer
de kaartje blijkt, dat de oude kern
rond de Breestraat door zes uitleg
gingen (tegenwoordig noemt men dat
grenscorrecties», waarvan drie in de
14de eeuw en drie in de 17de eeuw,
is gegroeid tot een stad binnen de
Drukte een pest- en cholera-epide-
mie de toename van het inwonertal,
een invasie van lakenwevers, deed de
bevolking omstreeks het einde van de
zeventiende eeuw stijgen tot circa
70 000.
Erfenis uit
verleden
Het laat zich verklaren, 'dat bij
zulk een dichtbevolkte binnenstand
plm 400 inwoners per ha de
bevolking van actieve of passieve re
creatiegebieden vrijwel verstoken
was. Stedebouwkundig rug-aan-
rug-woningen aan Oranje- en
Waardgracht was in die jaren het
beleid van de overheid dan ook wei
nig bevredigend. Anno 1965 zit men
nog met deze erfenis uit het verle
den. Het is niet voor niets, dat de
huidige wethouder van Openbare
Werken, de heer Piena, alle aan
dacht moet besteden aan de stads-
sanering. Een doorbraak hier, een
afbraak daar.
Met de grote welvaart, voorzover
daarvan dan nog sprake was, was
het tegen het einde van de zeven
tiende eeuw gedaan; door politieke
en economische omstandigheden kon
de Leidse industrie de concurrentie
van andere landen en het eigen land
niet het hoofd bieden. De aftakeling
m de achttiende eeuw leidde tot een
sterke bevolkingsafname, welke eerst
veer werd goed gemaakt in de daar
op volgende eeuwen.
Vele afbraken
Evenals nu kenmerkte zich de
tweede helft van de vorige eeuw door
vele afbraken. Heeft het huidige Col
lege van B. en W. het o.m. voorzien
op de doorbraak voor de Noord-
Zuidverbinding en een sanering van
de Camp en het „achterland" van
de Herengracht, in die tijd zocht men
het in de afbraak van de meeste
'stadspoorten en walrtiolens. De vrij
gekomen terreinen werden echter
met benut om de binnenstad door
een gr oengordel een passieve recrea
tie, te omringen, doch grotendeels
voor vestiging van industriegebou
wen, S.L.F. en een onderkomen van
de Gemeentereiniging.
Aan het einde van de negentiende
eeuw dringt <lan het besef door, dat
Leiden voor zijn uitbreiding een gro
ter rechtsgebied nodig heeft. Dit leid
de tot annexaties van 1896 en 1920,
waardoor ook het huidige Station op
het gebied van Leiden kwam te lig
gen. Voor de volkshuisvesting kwam
in het begin van deze eeuw een be
langrijk wetsontwerp tot stand, t.w.
de Woningwet van 1901, waardoor
aan de gemeentelijke overheid een
taak t.o.v. de volkshuisvesting en ste-
debouw werd opgedragen. Een wet,
worden gebouwd en aan welke
eisen diende te worden voldaan.
Reeds voor het totstandkomen van
deze wet had de hoofddirectie van de
Leidsche Maatschappij voor Welda
digheid bij circulaire van 17 april 1835
scherp gereageerd op de slechte wo
ningtoestanden voor werknemers.
Men liet het in die dagen echter niet
bij een protest, doch pakte de wo
ningbouw energiek aan. In de Looi
erstraat werden 33 huisjes gebouwd
tegen een aanvankelijke huur van
f 0,75 per week. Een zelfde doel en
streven, waarmede de Leidsche
Bouwvereniging en de Vereeniging
tot bevordering van den bouw van
werkmanswoningen hun werkzaam
heden in de tweede helft der 19de
eeuw aanvingen.
Leiden binnen de singels. A.
de oorspronkelijke oude stad; B.
de eerste uitlegging in 1294; C.
de tweedei uitbouw in 1355, al
spoedig (in 1389) gevolgd door
D. In 1610 kwam de vierde uit
breiding- (E) van de stad tot
stand. De vijfde (F) en zesde
(G.) bebouwing kwamen resp.
i 1644 en 1659 tot stand.
WATER
SPOORBAAN
■R'JKSWEG
t VOORSCHOTEN
NU DE 100.000 ste ER IS
Uit bestuurlijk oogpunt gezien is de honderdduizendste precies
op tijd gekomen: nog in dit jaar, hetgeen betekent, dat bij de a.s.
gemeenteraadsverkiezingen (woensdag 1 juni) niet 37, doch 39
raadsleden moeten worden gekozen.
Zes wethouders
Indien de blijde gebeurtenis
eerst in januari had plaats ge
vonden, was het aantal raads
leden voor de nieuwe zittings
periode (vier jaar) op 37 gehand
haafd. Dit ingevolge een bepaling
in de Kieswet, waarbij wordt uit
gegaan van het aantal ingezete
nen op 1 januari van het jaar,
waarin een verkiezing gehouden
wordt.
Bovendien geeft deze wet de raad
de bevoegdheid om het aantal wet
houders tot zee (thans vijf) uit te
breiden.
Met een grenswijziging in het v
uitzicht is de 100.000ste ook juist op
tijd gekomen. Nu geschiedde het be
reiken van deze mijlpaal immers door
natuurlijke aanwas, hetgeen altijd
méér spectaculair is dan een geruis
loos overschrijden van deze grens.
Dit toch is straks het geval indien
een gedeelte van Oegstgeest, Voor
schoten en Zoeterwoude bij Leiden
wordt gevoegd en de Leidse bevolking
op hetzelfde moment een paar dui
zend zielen méér telt.
Het ziet er echter naar uit, dat dit
nog wel enkele maanden zal duren.
Pas eind januari, begin februari,
zal de Eerste Kamer zich uitspreken
over d* voorstellen tot grenswijziging.
Het ligt in de lijn der verwachtingen,
dat de Kamer dan akkoord gaat met
deze voorsteden en de door de Twee
de Kamer reeds goedgekeurde amen
dementen. Zoals bekend behelst één
van deze amendementen, dat Noord
Hofland bij Voorschoten blijft.
Zodra ook de Eerste Kafber haar
fiat aan voorstellen en amende
menten heeft gegeven, volgt publi-
katie in het Staatsblad. Ook dan
is echter bet tijdstip nog niet aan
gebroken, dat Leiden de bordjes,
welke de gemeentegrenzen aan
geven, mag verplaatsen.
Met het uitwerken van de voorstel
len en het treffen van bestuurlijke
maatregelen zijn daarna nog circa
vier maanden ge Md, zodat do
definitieve grenswijziging niet voor
juni/juli a.s. i9 te verwachten.
Inmiddels waren ook de Diaconie i
der Hervormde Gemeente en „Eigen
Haard" tot woningbouw in resp. de
Ververstraat en Gerrit Doustraat
overgegaan. Hët voorbeeld van deze
verenigingen is na het totstandko
men van de Woningwet gevolgd door
van Leidse woningbouwvereni
gingen, die thans een gezamenlijk
woningbezit hebben van vele dui
zenden woningen, verspreid over de
gehele stad.
Met volle
kracht vooruit
Met een wegenschema en het ba
sisplan voor stadsvernieuwing en sa-
Atering in de hand, ontwikkelt het
huidige stadsbestuur plannen, welke
erop gericht zün Leiden het aan
zien van een grote stad te geven.
Een stad van honderdduizend in-
Helaas wordt men daarbij geremd
door maatregelen van de rijksover
heid, w.o. het huidige leningplafond.
Aan plannen wij behoeven slechts
i herinneren aan de bouw van een
veemarkthal, een schouwburg, een
sporthal in zuid-west, de verdere
aanleg van de sportvelden in de
Kikkerpolder etc., ontbreekt 'het
het college echter niet. ZJjn plan-
helaas) vooralsnog negatief,
de actieve kant staan voor het
huidige Leiden vele pluspunten. Wij
herinneren daarbij aan hetgeen tot
stand kwam in zuid-west, waar na
de tweede wereldoorlog een wijk uit
dc grond werd gestampt. Voorts
kwam aan de Lage Mors weg en de
Haagweg een woonwijk tot stand. De
bouw van middenstandswoningen
richtte zich vooral na deze oorlog
op de omgeving van de Burggraven-
laan, langs welke laan onlangs ook
i nieuwe kerk (de Vredeskerk)
rees. Van bijzondere betekenis
in deze omgeving verder de aan-
van hst wijkpark „Roomburg",
met hockeyvelden en tenjiisbaan.
Het ingebouwde gemeenschappelijke
trappenhuis deed in deze jaren zijn
intreden in de Leidse samenleving,
terwijl de eerste galerij woningen tot
stand kwamen in de in 1957 gereed
gekomen Torenflat (met tien woon
lagen) aan het van Vollenhoven-
I plein. De bouw van etagewoningen,
[met hun gemeenschappelijke tuinen
t openbare groenstroken heeft Lei
den in de periode van 1945 tot he
den in stedebouwkundig opzicht een
verrijking bezorgd.
Van verstrekkende betekenis voor
de stadsuitbreiding na de tweede we
reldoorlog was ook de sprong
i de spoorbaan LeidenUtrecht
Zo werd in 1947 een verdere uit
breiding van de reeds bestaande be
bouwing in de omgeving van de Da
Costastraat, welke dateert uit de ja-
en 1924 en 1933, tot stand gebracht.
In het na-oorlogse Leiden werd
ook aandacht besteed aan de bouw
scholen (waarvan wij
de Louise de Coligny-hbs, ulo-
lagere 'scholen) en kerken, t.w. de
gereformeerde Bevrijdings- en Pe-
trakerk en de hervormde Vredes-,
Maranatha- en Koningskerk. Bo
vendien is thans een r.-k. Antonius-
kerk in aanbouw (met Pasen ope
ning) en kwam aan de Sumatra-
straat een gebouw van het Apostoli
sche Genootschap gereed. Voorts
zijn er. nog het ontwerp voor een
industriecentrum aan de Roosevelt-
straat, de zeer noodzakelijke bouw
van een zwembad aan de Voorscho-
terweg en (in samenwerking met de
Ned. Spoorwegen) de bouw van een
nieuw Station en halteplaats aan
de Lammenschansweg en tal van
viaducten.
Leiden vertoont in toenemende
mate het karakter van een univer
siteitsstad. Overal binnen en buiten
zijn grenzen verrijzen de universitai
re complexen. Stationsweg, Kaiser-
straat, Wassenaarseweg en langs de
Rijksweg naar Amsterdam.
Leiden «roeit
Aan alle kanten barst Leiden uit
zijn grenzen. Met het oog op deze
„uitbarsting", heeft het Leidse stads
bestuur menigmaal aangedrongen op
gebiedsuitbreiding. Met een uitbrei
ding op beperkte schaal is de Twee
de Kamer onlangs akkoord gegaan
delen van Oegstgeest, Zoeterwou
de en Voorschoten komen straks bü
Leiden. Vermoedelijk zal de Eerste
Kamer het volgend jaar hetzelfde
besluit nemen waarmee althans in
de meest urgente behoefte aan
grondgebied zal zjjn voorzien.
Leiden vijftiende
gemeente
Nederland J
Op het ogenblik, dat de ge- t
lukkige vader zijn kind in
het register van de Burger- J
lijke Stand deed inschrijven, J
schaart Leiden zich in de rij J
aan de grootste 15 gemeenten
in ons land.
Amsterdam, gaat met 868.000 J
inwoners „aan kop". Hierna J
volgen Rotterdam met
732.000 ingezetenen. Den
Haag >603.000). Utrecht 5
1264.0001. Eindhoven
(175.0001, Haarlem 172.0001 J
Groningen (152.000), Tilburg
(143.000), Nijmegen (138.000).
Enschede 1132.000), Arnhem i
(129.000). Breda (115.000).
Apeldoorn (110.000) en Hil-
versum 104.000. J
Met in totaal circa vier
miljoen inwoners woont in J
deze vijftien gemeenten 1/3 J
van de totale bevolking van
ons land.
