„Ik speel elk werk,
als 't maar mooi is"
Gigantische Buchinesse
sloeg alle records!
kunst
kaleiöoscoop
Climax: Vredesprijs
voor Nellie Sachs
schertsbedrag?
Hebt u een rijbewijs?
Dan hebben wij voor u
•dicht bij huis*
een goede baan!
LEIDSCH DAGBLAD WOENSDAG 20 OKTOBER 1965 VIERDE BLAD
GEDRANG IN FRANKFURT
(Van onze correspondent in Bonn)
De Frankfurter Buchmesse is ten einde. 1.113.000 bezoekers
schuifelden langs de 2376 stands, w.o. 1585 niet-Duitse. Van
Nederlandse zijde waren bijna alle grote en veel kleinere uitnave
rijen vertegenwoordigd. Ook was er een stand van de Amster
damse stichting, die zorgt voor de vertaling vart de Nederlandse
romans in vreemde talen. Behalve op deze bescheiden afdeling had
den de buitenlandse bezoekers weinig contact met in ons land ge
koesterde auteurs als Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans
of Gerard Cornelis van 't Reve. Voor de Duitsers die goed bij kas
zijn hoefde overigens Jan Cremer geen onbekende meer te zijn.
Voor niet minder dan 25 mark kunnen zij Cremers al ..klassiek"
geworden boek ,,Ik" bestellen bij een uitgeverij die zich op porno
grafie toelegt (gemiddelde prijs per boek 100 DM). In de Bonds
republiek heet Jan Cremers ,,Ik" simpel: ,.Ich. Jan Cremer".
boekhandel" aan de breekbare en
ontroerende joodse dichteres Nellie
Sacns. Pas in 1940 slaagde deze nu
74-jarige vrouw erin met steun van
de Zweedse schrijver Selma Lagerlöf
naar Zweden te ontkomen, waar ze
s'ndsdien woont. Net als die andere
hoogstaande joods-Duitse vrouw, de
in de Ver. Staten wonende filosofe
Hannah Arendt, was voor Nellie
Sachs de grootste klap by de komst
van Hitier dat ze moest merken op
welk een lafhartige manier het Duit
se intellectuelendom haar uit angst
voor eigen huid als lucht begon te
behandelen. Wat het toeval of op
zet dat de „Laudatio' (een mooi
woord voor een zo commerciële aan
gelegenheid als een boekwinkelprys)
voor de Zwitserse criticus Werner
Weber werd uitgesproken? Nelie
Sachs deed wat iedereen in zo'n si
tuatie zou doen: ze sprak haar ver
trouwen uit in de Duitse jeugd, over
andere generaties in het Duitse volk
sprak ze niet, en evenmin over de
evengeliserende jeugd in Düssel-
dorl die van boeken een brandstapel
bouwde
„Morgen zult gy stof zyn in de
schoenen der komende", dichtte eens
Nellie Sachs
Concertgebouworkest
naar Zwitserland
Het Concertgebouworkest vertrekt
maandagochtend a.s. per trein voor
een zesdaagse concertreis naar Zwit
serland. Onder leiding van Berhard
Haitink concerteert het orkest in
Ba.zer Ziirich, Bern en Genève.
Er worden twee verschillende pro
gramma's ten gehore gebracht, t.w
'i Beethoven Ouverture Egmont,
Schubert Der Symfonie, Bruckner
Negende Symfonie., en Beethoven
i Ouverture Leonore III, Van der
Horst Reflexions sonores Brahms
Eerste Symfonie. Het orkest keert
zaterdag 30 oktober in Amsterdam te
rug.
Activiteiten KuilSt VOOl*
„Danscontact"
Jonge choreografen de gelegenheid
geven hun ideëen op het toneel te
brengen, contact tussen dansers on
derling, en tussen dansers en publiek
bevorderen, dat alles en nog meer
is het doel van de Stichting Dans-
contact. Zondagmiddag om twee uur
begint in „De Nieuwe Komedie" in
Amsterdam de eerste voorstelling van
deze nieuwe stichting, waaraan o.m.
leden van het Dans Theater, het
Nationaal Ballet, Ccapino. Dansthe
ater Internationaal en Terpischore
zullen meewerken. Na afloop is er
een discussie.
Vooral de belangstelling van alle
grote Nederlandse balletgezelschap
pen acht het Stichtingsbestuur, waar
in o.a. Hans Snoek, Nel Roos, J.
van Doveren en Manuel van Loggem,
zitting hebben verheugend. Het zal de
eerste keer zyn dat vertegenwoordi
gers van deze groepen gezamenlijk in
het openbaar optreden.
Zondagmiddag 12 december zullen
nog onbekende jongeren hun choreo
grafieën presenteren. Verder denkt
men voor de toekomst aan discus
sies, lezingen van binnen- en bui
tenlandse prominenten en het verto-
Aan de eerste voorstelling van
Danscontact werkt ook mee „Studio
Grammofoonplaten
Concertgebowuorkest
onderscheiden
(Van
NIEUW STUK VAN WEISS
GING IN 14 THEATERS
Groot spel achter
de schermen
Maar de Frankfurter Buchmesse
is er ook niet allereerst voor de
nieuwsgierige boekenwurm. Hoewel
op deze gigantische boekententoon
stelling, die alle vorige records ge-
slagen heeft, alle moderne wervings
trucs z^n toegepast die een boek
winkel met een goede reputatie zich
up het ogenblik durft te veroorloven,
speelde het grote spel. van de inter -
I nationale boekhandel zich achter de
schermen van de dure Frankfurtse
hotels af. Niet minder dan het su-
i per-Amerikaanse „Hotel Interconti
nental" en het klassiek- deftige
..Franklurter Hof" dienden als on-
derkomen voor de groothandelaars
in schrijversnamen. Het boekencir-
cus op het „Messe Gelande" tartte
hoofdzakfclyk de eenvoudige bezoe-
kers die, als ze het geld al bezaten,
de boeken van hun hart toch niet
i mochten kopen. Zo wil het beurs-
i reglement het nu eenmaal
Geen „bestsellers"
Weinig tevreden waren de uitge
vers in de Bondsrepubliek dit jaar
over de „oogst" van 1965. Behalve
l'we Johnsons (weinig enthousiast
beoordeelde) nieuwe boek „Zwei An
sichten" was er niets dat het tot
ook maar een kleine „bestseller" zou
kunnen brengen. Hardop, drufde nie
mand spreken over het ongehoorde
succes van de in High-Browkringen
tfns bewierookte Ernst von Salomon
(Fragebogen),-die voor zyn oude uit
gever Rowohlt met een in elkaar
geknutseld kassucces op de proppen
kwam, dat zyn reputatie bij de vak
broeders voorgoed gebroken moet
i hebben (Die Schone Wilhelmine).
i In levenden lyve waren voor de toe
schouwers met harde ellebogen op
de Euchmesse behalve oud-kanselier
Adenauer (Erinnerungen) en minis
ter van Buit. Zaken Schroder (zonder
auteur te zyn), vele leden van
I ce onuitroeibare voortbabbelen-
de „Gruppe 47" te bezichtigen. En
dan dc even onuitroeibare Hermann
Kesten (Meine Freunden die Poë
ten*. Als algehele verademing was
fr de Franse afdeling met als mid
delpunt kassucces nummer 1de
vroegere Picasso levensgezellin
I Fransoise Gilot (Leven met Pikasso»
I tn als onvermydelyke Gaullistische
i tik het uitbiyven van de Gaulle-be-
kladder en Maureac- verguizer
Jacques Laurent, die niet mocht uit-
I reizen omdat hy door zyn anti-
Gaullistische boek in een proces ge
wikkeld is
Wat de ondanks Europese gezind-
I heid taalluie Duitsers al niet aan
r vertalingen in boekenwinkels krij
gen voorgezet blykt uit twee uiteen-
Op de Buchmessete Frank
furt ontving de in Zweden wo
nende schrijfster Nellie Sachs
(71) de ..Vredesprijs van de
Duitse Boekhandel"Zij is hier
vergezeld van de heer Friedrich
Wittig, voorzitter van de „Duit
se Boekhandel"
lopende voorbeelden: de door Rupert
Hart-Davis in 1962 prachtig uitge
geven correspondentie van Oscar
Wilde (nu bij Rowohlt) en „37 ge
dichten" van Mao Tse-toeng, rood-
China's sterke man, in een oplaag
van 3000 exemplaren (bij Hoffmann
en Campe, die eens de uitgever van
Heinrich Heine was).
Nellie Sachs:
ontroerend
Binnenkort
voor radio en T.V.
(Van onze co.-crspondent in
Bonn)
In 14 theaters in de Bonds
republiek en de DDR ging gis
teravond het veelbesproken stuk
van Peter Weiss "Die Ermitt-
lung" in première. Het nieuwe
werk van de auteur van "Marat"
is een .collage", van hetgeen
Weiss in het Auschwitz-proces
uit de mond van getuigen, be
klaagden en verdedigers en het
o.m. optekende.
Wat mislukte tenminste in de
regie by de opvoering in Keulen
was het tot uitdrukking brengen van
Weiss' beschuldiging aan het Duitse
groot-kapitaal, dat voor de levering
van de gaskamers zorgde en de
dwangarbeiders tewerk stelde. Zo
bleef om onverklaarbare redenen bij
de première in Keulen het aangrij
pende „Der Sang von Ende der Lili
Tof Ier" weg. In dit onderdeel van
het stuk wordt met name de beruchte
IG-Farben-industrie aan de kaak
gesteld.
Hier deed men de eerste proeven
met gaskamers voor dieren. Ook
Twee Russische schrijvers in arrest
Anti-propaganda
Twee Russische schrijvers, André
Sinjawski en een zekere Daniël, zijn
door de Russische Veiligheidsdienst
aangehouden en gevangengezet, zo
is van betrouwbare zijde in Moskou
vernomen. Zij hebben jarenlang ma
nuscripten naar het Westen gezon
den en worden van anti-Russische
propaganda beschuldigd Binnenkort
zullen zij worden berecht. Het proces
zal openbaar zijn.
André D. Sinjawski, bekend letter
kundig medewerker van het tyd-
schrift Novy Mir, heeft onder het
pseudoniem Abram Ertz in het wes
ten voornamelijk in Parys en
Londen werken laten uitgeven,
waaronder „Heren het hof", De
ijsschots" en „Het socialistische rea
lisme". Hy was zeer bevriend met de
Russische auteur Boris Pasternak,
die zyn laatste werken van een voor
woord voorzag.
Daniël is verbonden aan een lite
rair instituut in Moskou.
De Unie van Russische schrijvers
heeft verklaard niets te weten over
de arrestatie van de auteur
Sinjawsky.
Het bericht dat Sinjawski ervan
wordt verdacht onder de naam
Ertz te schryven heeft gestaan in
de New York Times. Het eerste
werk van Ertz werd in 1959 in
Frankrijk gepubliceerd. Het was een
ironisch essay over het socialistisch
ïealisme. Sindsdien hebben Britse en
Amerikaanse uitgevers ook ander
werk van Ertz uitgebracht, o.m.
„Ljoebinow, of het vredesexperi-
ment" dat vorig jaar verscheen. In
de werken van Ertz wordt het leven
in de Sowjet-Unie minder flatteus
voorgesteld dan de autoriteiten no
dig vinden. Het blad „Novy Mir"
is enkele malen in moeiiykheden met
de autoriteiten verwikkeld geweest
omdat het te vrijmoedig zou zijn.
ontelbare buitenlandse dwangarbei
ders werden er tewerk gesteld. Voor
Weiss was zijn aanval op het groot
kapitaal „een belangrijke bouwsteen"
van het stuk.
In Keulen vond de première in het
kleine Kammertheater plaats. Na
afloop van de voorstelling verlieten
de toeschouwers zonder applaudis
seren stil de zaal. Op iemand die het
Auschwitz-proces in Frankfurt zelf
heeft meegemaakt laat althans de
Keulse opvoering geen sterke in
druk na.
Grote verwachtingen had men van
de regie van Er win Piscator in West-
Beriyn. „Als alles klopt, moet de
sfeer zo ondraaglijk zyn dat de toe
schouwer direct weggaat" verklaarde
Piscator voor de voorstelling.
In Oost-Berlijn werd de première
by gewoond door „persoonlijkheden
met een anti-fascistisch verleden".
Onder hen was de schrijfster Anna
Seghers, Bert Brechts weduwe, Hélè-
ne Weigel, en de plaatsvervangende
premier van Oost-Duitsland Alexan
der Abusch.
Negen Westduitse radiostations en
de t.v. bereiden een uitzending van
Weiss' stuk voor.
De Amsterdammer P. Wijnberge, kocht in
Breda voor een schertsbedrag van een relatie
acht in brede gebeeldhouivde lijsten gemonteerde
kleurenlitho's, waarvan kunstenaar Eppo Doeve
en de Rotterdamse schilderijenrestaurateur Willy
Knip, beiveren dat zij zeer zeldzaam zijn.
De Litho's stellen de kruisgang van Christus
voor. Ze zouden afkomstig zijn uit een Friese
kerk, die onlangs is gesloopt.
Volgens de heer Wijnberge hebben de 8 litho's
waarschijnlijk deel uitgemaakt van een reeks van
14, waarop in katholieke kerken meestal de kruis-
statie wordt afgebeeld. Vier van de acht door de
heer Wijnberge gekochte tableaus, die met een
dikke stoflaag waren bedekt, zijn beschadigd. Zij
zullen moeten worden gerestaureerd. Maar de
heer Wijnberge gaat eerst eens nader zijn licht
opsteken over de werkelijke waarde van de ta-
bleuas, die ieder een afmeting hebben van 100
A 'damse corresponden 11
Het concertgebouworkest heeft uit J
West-Duitsland het bericht ontvan-
gen dat de „Preis der Deutschen
Schallplatten Kritik" voor 1965 o.m. j
is toegekend aan de opnamen van
Beetliovens vyf pianoconcerten door
Claudio Arrau en het Concertge
bouworkest o.Lv. Bernard Haitink. i
By deze prys werd de volgende
kwalificatie gegeven: „Als derde vol
ledige opname der vyf pianoconcer
ten van Beethoven (Na Backhaus en
Kempff) representatief voor het
niveau en de styi der internationa
le Beethoven-interpretatie". De
genoemde prys is ingesteld in 1963.
Zy kent 16 categorieën. De onder
scheiden opnamen behoren tot de
categorie „solistenconcerten."
Eerste optreden
Engels Kamerorkest
In de jubileumserie van het Ned.
kamerorkest, dat op het ogenblik een
tournee door Amerika maakt, zal het
English Chamber Orchestra een drie
tal concerten geven. Het is de eerste
keer dat dit ensemble in ons land
optreedt. Het zal 22 oktober in Den
Haag, (Diligentia), 23 oktober in Am
sterdam (Concertgebouw) en 24 ok
tober in de Rotterdamse Schouwburg
concerteren. Solist is de 20-jarige
Engelse pianist Roll, die Mozarts
piano-concert KV 449 zal vertolken.
Meer fietsen -
minder hartziekten
„Om hartziekten te bestryden moet
het fietsen worden bevorderd". Dit
was een resolutie die tydens het
onlangs gehouden tweede nationale
congres ter bestryding van hart
ziekten in Washington werd aange
nomen. zo wordt vermeld in een
publikatie van de Stichting Fiets.
Tydens het congres werd het ver
band tussen fietsen en gezondheid
verscheidene malen onderstreept.
Na het televisietoestel begint nu
de fiets weer in trek te komen als
speciaal geschenk bij prysvragen,
jubilea etc., zo meldt de Stichting
Fiets verder. Op het platteland is de
voorkeur voor de fiets dan iets gro
ter dan in de steden. Jubilarissen
die opvallend veel met een fiets wor
den bedacht zyn predikanten, hoof
den van scholen, burgemeesters cn
gemeente-secretarissen.
GESPREK MET ISAAC STERN:
Gemoedelijk en sarcastisch
(Van onze kunstredactie)
De wereldberoemde violist Isaac Stern, die dit weekeinde in ons
land was om enkele concerten te geven, is een kleine, geestige
man van 45 jaar met grijsblond haar, die de hem met licht ontzag
gestelde vragen beatnwoordt op een gemoedelijk, sarcastische en
spitse manier. Traditiegetrouw heeft hij nu ook weer enkele mo
derne vioolconcerten ten gehore gebracht, want dat is eenmaal een
zaak waarvoor hij vecht, n.l. om het concertpubliek méér voor te
zetten dan alleen Beethoven en Brahms, welk een groot bewonde
raar en vertolker hij van vroegere stromingen in de muziek ook is.
Hy is een van de weinigen die
regelmatig werken van Prokokjew,
Hindemith, Bartók en anderen op
zijn repertoire heeft staan. „Ik ben
niet alleen violist, ik ben in de eer
ste plaats musicus, mijn instrument
is toevallig een viool. Zou ik een goe
de stem gehad hebben, dan was ik
zanger geworden: want de mense
lijke stem is het beste en meest na
tuurlijke instrument, dat ik ken".
Jaarlijks
160 concerten
Stern, die ongeveer 160 keer per
jaar cpireedl op concertpodia over
de gehele wereld, vond het fyn weer
eens in Amsterdam te zyn. „Ik houd
van het Concertgebouw. Het is een
scort instrument, waar je heerlyk
mee kunt spelen".
Isaac Stem werd in 1920 in Rus
land geboren, verhuisde binnen een
half jaar met zyn ouders naar San
Francisco, kreeg pianoles op zyn
zesde jaar, vioolles op zyn achtste
jaar. Zyn enige leraar is Nauoum
Blinder. Op 13-jarige leeftijd maak
te hy zyn concertdebuut met Bachs
concert voor twee violen. New York
ontving hem toen hy 17 was. Zes
jaar later gaf hy zyn eerste recital
in de Carnegiehall en werd sindsdien
door critici en publiek een van 's we
relds begaafdste violisten genoemd,
wat sindsdien door critici en publiek
in de ganse wereld is beaamd.
De grote musicus is
niet altijd ernstig
Stern heeft een grote reeks gram
mofoonplaten op zijn naam staan:
niet alleen de klassieken en de mo
dernen, maar daar tussendoor ook
nog een plaat voor eigen ideeën: pre
tentieloze salonmuziekjes zoals
Kreislers Liebesleid, Claire de lune,
een Hongaarse dans van Brahms,
werkjes van Copland, Gershwin,
Foster en Britten. Waarom juist de
ze muziek? „Ik weiger me in het
imago van de traditionele grote mu
sicus die altijd ernstig is, te hullen.
Als ik een werk mooi vind, dan
speel ik het, dat is myn enige crite
rium. Als men mij zegt: dat is te
gen de tradities dan vertel ik u dat
wij meer respect hebben voor de tra
dities dan die tradities voor zichzelf
hebben".
Er komen vragen over het ver
schil van concertgeven en platen-
maken en men wil weten wat Stern
liever doet.
„Ik doe het een niet liever dan
het andere. Met een concert bereik-
je veel mensen, met een plaat ook.
Natuuriyk is het rechtstreeks con
tact tussen het publiek enerzyds
en de componist anderzyds met als
schakel daartussen de uitvoerende
musicus, inspirerend. Maar by iede
re opname zal een goed musicus zyn
eigen publiek zyn, zyn eigen klank
bodem worden. De fabel dat een
platenopname perfect is, is niet
waar: je kunt wel wat veranderen,
maar niet alles. Juist de kleine de
tails verraden het meesterschap of
het gebrek aan meesterschap van de
uitvoerende kunstenaar".
Wat is „Amerikaans"?
De kreet „Amerikaanse manier
van muziekmaken" valt en Stern
maakt er zich boos om. „Wat stelt u
zich daarbü voor? Toscanini's, Sterns
en Bernsteins met Kauwgum, Wild
west-pistolen, grote hoeden en rau
we muziek? Wat is de Amerikaanse
maniet van spelen anders dan een
samenvoeging van het beste uit Eu-
Veel in eigen land, vertoeft Stern
zelden. Hy heeft pas twee grote we-
reldtournée's achter de rug, die hem
o.a. gevoerd hebben naar Australië.
Honoloeloe, IJsland en de landen
achter het IJzeren Gordijn. Hy is
een voorvechter van internationale
culturele ontwikkeling, zeker Indien
het gaat om de ontwikkeling van
jong talent.
Nu is hu uit ons land vertrokken,
op weg naar Parys, naar zijn vrouw
en drie kinderen. Daarna gaat hij
naar Boedapest, Joegoslavië en Ja
pan om in december terug te zijn
in de V.S.
(Advertentie)
Het werk van een buschauf
feur heeft vele aantrekkelijke
kanten. Wij zullen u gaarne in
lichten over onze opleidings
mogelijkheden, over onze loon-
en arbeidsvoorwaarden (waar
onder vijfdaagse werkweek,
twee weken vakantie, vrij ver
voer en uitstekende sociale
voorzieningen).
Standplaatsen: LEIDEN,
VOORBURG en HAARLEM.
Minimum leeftijd21 jaar.
Loopt u eens binnen op onze
wekelijkse contactavonden
DEN HAAG: Elke dinsdag»
avond in café-restaurant „Pa
viljoen", Rijswijkseplein 39.
LEIDEN: Elke donderdag
avond in het N.Z.H.-haltekan
toor, Stationsplein.
Telkens van half acht tot half
negen.
Of vul onderstaande coupon
Noord-Zuid-Hollandse Vervoermaatschappij N.V.
Leidsevaart 396 Haarlem Tel. (02500) 18460
KIES EEN BOEIENDE BAAN BIJ EEN STERK BEDRIJF,
KIES DE
