Perfecte voorstellingen
Nat. Theater Munchen
Zeeschip voor vervoer
van binnenschepen?
„Lamenti" van
Monteverdi en
Kreneks „Karei V"
Orgelconcert Rutger
v. Mazijk in Katwijk
Vlaardingen had een
kasteel in 12-de eeuw
Landbouwcrisis in de
EEG een voorwendsel
voor dieper geschil
LEIDSCH DAGBLAD WOENSDAG 18 AUGUSTUS 1965 VIERDE BLAD
GRANDIOOS OPERAFESTIJN
A O
Televisie en de I kunst
2 gestolen Goya
W v r
'■t
v
f't
V:vv\ i
'-.,v
-
-•>.
f
<i
k.
'Cf -
P
i f
ET toppunt van ware toneelvreugde is in München te
vinden, waar de opera reeds sedert de vroege barok
onderdak heeft gevonden In het mekka van deze cultuur-
lad, het Nationale Theater, dat in de laatste oorlog werd ver-
oest doch uit zijn as herrezen sinds 1963 weer onderdak ver
haft aan de Beierse Staatsopera, hebben wij in het kader van de
'(ïünchner Festspiele" enkele bijzondere operavoorstellingen bij-
woond, met name de „Lamenti" van Monteverdi in de bewer
ing van Carl Orff, „Der Rosenkavalier'' van Richard Strauss en
IKarel V" van Ernst Krenek.
Onder de titel Lamenti(Kinch
in) heeft Orff de bewerking van
drietal scheppingen van Monte-
trdi samengevat en wel „L'orfeo",
lallo déïle ingrate" en „Lamento
\Arianne". Naar dit fragment van
m verloren gegane opera is de
erzameltitel gekomen. Deze klacht
f» Ariadne over haar eenzaam
•.id en de ontrouw van Theseus
d door Hertha Topper op in-
ukivekkende wijze vertolkt. Heel
gamma van emoties, die derge-
'fke gevoelens kunnen wakker roe
door Monteverdi in zijn
luziek werden gerealiseerd, wist
in haar sublieme vocaal-
ènische weergave op het audito-
over te brengen.
Pendant van deze elegie kan men
Ie opera Orpheus noemen. Confron-
fetie van de mens met de onver-
Wddeliike macht van de dood vormt
lier het dramatisch uitgangspunt
ran dit naar de mystieke zanger ge
roemde libretto. Orff heeft de oor-
pronkelijk uit vijf acten bestaande
tot drie teruggebracht en daar-
alJes wat niet indirect verband
ie de dramatische ontwikkeling van
jet gebeuren stond achterwege ge
kten.
In deze ballet-opera kwam"'de Ne-
lerlandse tenor Hans Wilbrink als
brpheus tot zeer grote prestaties,
laarbij op geHjkwaaridge hoogte ter-
tUde gestaan door Hanny Steffek
idice), Hertha Topper (Gezan-
Kurt Böhme (God der onder-
ïld)
Deze in de orkestbak geplaatste
:alisten illustreerden in woord en
de op het immers grote podium
;evoerde dramatische handeling.
In een zeer fraai décor en met
ten prachtige belichting wisten de
Unssolisten Winfried Krisch, Kon-
tanze Vernon, Margot Wem er en
it corps de ballet, in de fantasie-
ike choreaografie aan dit visuele
ld een grote dramatische expres-
te geven.
ét renaissancistisch-allegorisch
lansspel „ballo delle ingrate" (bal
Ier preutse vrouwen) geeft een voor-
Iteüing van het lot der vrouwen wie
Ie liefde vreemd is.
In dit fraai gedanste en gezon-
|en verhaal kwamen Hertha Top
per (Venus), Hanny Steffek (Amor)
i ftn vooral Kurt Böhme (Pluto) in
Ipmenwerking met de in suggestieve
Ipostuums gestoken „preutse" danse
ressen tot een aan duidelijkheid
vr<4tfets te wensen overlatende weerga-
re. Regie, décors en belichting toon
den ons verrassende vondsten en
Versterkten in niet geringe mate de
iwezelijke sfeer van dit gegeven. De
nuikaie leiding van deze uitvoering
Ms in handen van de in Neder-
Jjjnd nog onbekende Christoph von
LEfcohnanyi, die op voortreffelijke, rus-
lig lei lende manier de schoonheid
Monteverdi's muziek wist te rea-
111*
|,fcm
Prachtige
„Rosenkavalier"
Alvorens tot de bespreking van
het werk van Krenek te komen, wil
len wtf enkele woorden wijden aan
de magnifieke uitvoering van Straus
„Der Rosenkavalier". Het was een
uitmuntend verzorgde uitvoering. Ca-
rire Watson (Feldmarschallin),Kurt
Böhme (Baron Ochs), Erika Köth
(Sophie) en Hertha Topper onge
twijfeld de beste vertolkster van de
titelrol in onze dagen hebben tus
sen de werkelijk vorstelijke décors
en in verblindend schone kostuums
in samenwerking met de vele ande
re vocale solisten en het uitstekend
spelend Staatsopera-orkest geheel
onder leiding van Heinrich Hollrei-
ser) in vocaal-scenisch opzicht een
vertolking op zeer hoog niveau gege
ven. Het enige bezwaar dat we te
gen deze uitvoering konden inbren
gen was, dat het de dirigent niet
steeds gelukte de klanksterkte van
de orkestrale begeleiding aan te pas
sen aan de dynamische expressie van
de vocalisten, waardoor deze begelei
ding soms te veel overheerste.
Karei V: tegen
nationaal-socialisme
Onze grootste belangstelling ging
echter uit naar de opvoering van
Ernst Kreneks „Karei V. Met de com
positie van deze opera nam de compo
nist stelling tegenover de problema
tiek van het nationaal-socialisme. De
zucht en het streven naar de wereld
macht was ook het Habsburgse huis
niet vreemd, welke zich in de per-
ton van Karei V manifesteerde.
Daarin vond de componist de stof
►or zjjn „Buhnenwerk mit Musik",
zoals hij zelf noemde. Deze in 1933
voltooide compositie beleefde tot u
toe slechts vier uitvoeringen, door
dat de uitgesproken anti-nationalis
tische tendens opvoering tijdens het
Hitier-bewind onmogelijk maakte.
In deze opera is het historisch ge
geven niet, zoals in vele andere ope-
zonder meer een geschiedkun-
dig stramien waarop de ryk gescha
keerde patronen van menselijke
hartstochten, liefde en dood worden
geweven. De geschiedenis is hier
veel meer de kern van het gebeuren,
in de menselijke beproevingen
vanuit het hedendaagse denken
worden belicht. De ernstige doch
vruchteloze poging van de stervende
keizer om zijn misvattingen en ge
maakte fouten als gevolg van een
onontkoombare drang die sterker
dan zijn vrije wil te recht
vaardigen, vormt het thema van de
dramatische handeling. Terwijl de
keizer zijn biechtvader, de geschie
denis van zijn leven verteld om be
grip en vergevensgezindheid te ver
en, verschijnen de belangrijkste
feiten in dit tragische leven als vi
sioenen op een hoger gelegen podi-
Slotscène uit Karei V:
Kieth Engen in de titelrol. Ach
ter hem Richard Holm.
Als theaterstuk heeft Karei V een
zich duidelijk aftekenende politieke
strekking, waarbij de componist de
universaliteit van het middeleeuwse
katholieke rijk (grondslag van 's kei
zers streven naar de wereldheer
schappij» tegenover de ontbindende
krachten van het nazidom, het ma
terialisme en de religieuze onver
schilligheid stelde. Het is niet minder
dan een verantwoording tegenover
God, de kerk en het Chistendom
van deze heerser over een wereld
rijk waarin de zon nimmer onder
ging. Gewetensonderzoek en contem
platie vormen hier het thema dat
artistiek gesproken in de vorm van
het episch toneel werd uitgewerkt.
Men kan daarom deze kolossale
opera niet met in de traditie worte
lende esthetische normen beoorde
len. Evenmin kan men ermee vol
staan de reeks herinneringsbeelden,
die het geweten van Karei V be
nauwen, te zien als een soort illus
tratieve aanvulling. Daarvoor is de
innerlijke samenhang te groot en
dit organisch verband komt nog
duidelijker tot uitdrukking in de
zich onverbiddelijk tragisch ont
wikkelende muzikale expressie. De
daartoe geëigende werkwijze vond
krenek in de toepessing van de
twaalftoontechniek. die door de va
riatiemogelijkheden van de muzika
le grondgedachte symbolisch de in
nerlijke eenheid en totaliteit in
klank op de best denkbare wijze kon
realiseren. In een beslist niet gefor
ceerd klinkende muziek heeft de
componist het onderlinge verband
in de verschillende op zichzelf
staande muzikale fasen weten te be
waren. Weliswaar in een niet een
voudig te volgen thematiek, maar
voor de met de hedendaagse mu
ziek vertrouwde toehoorders zeker
waarneembaar.
Kleurrijke en originele
instrumentatie
De partituur is bijzonder kleurrijk
en soms zeer origineel geïnstrumen
teerd, welke orkestratie het visionai
re karakter van het toneelspel op
suggestieve en soms imponerende
manier versterkt. Afgezien van en
kele te lang uitgesponnen fragmen
ten, die echter zonder bezwaar kun
nen worden bekort, is dit een opera
van formaat. De componist leid
de deze uitvoering zelf en wist de
muzikale en koloristische waarden
van zijn schepping duidelijk naar
voren te brengen. Hans Hartleb,
die ook in Essen al eens een op
voering regisseerde, heeft geen po
ging gedaan om ons de losse, op zich
zelf staande levensbeelden als een
aaneensluitende historische ontwik
keling te doen ervaren. Door een
bijna onmerkbaar continuerende be
weging in de actie wist hjj evenwel
een boeiend en levendig toneelge-
beuren te scheppen. Decors en kos
tuums van de hand van Ekkehard
Grü bier bleken uitstekend aan regie
en muziek te zijn aangepast.
Voortreffelijke solisten
Verrassend was vooral Kieth En-
gen in de titelrol. Hoe deze kunste
naar de folteringen van een door
wroeging gekweld geweten zonder
enige inzinking wist uit te beelden,
was bewonderenswaardig en een
zangkunstige en voordrachtskunsti-
ge prestatie van de allerhoogste or
de. Van de vele voortreffelijke me
dewerkende solisten (30) noemen we
nog gaarne in het bijzonder Anne-
lies Waas, Lilian Benningsen, Otto
David en Richard Holm, die zich als
vocalisten van groot formaat en be
gaafd met grote toneelkunstige kwa
liteiten hebben doen kennen.
De Beierse Staatsopera heeft de
naam van het beste operaensemble
der Bondsrepubliek te zijn. Die naam
heeft ze zich met de door ons bij
gewoonde uitvoeringen ten volle
waardig getoond.
Hertha Topper als Adriad-
le in ..Lamenti" van Monte-
jerdi-Orff.
De verdediger van de 61-
jarige Kempton Bunton,
heeft verklaard dat Kempton
die een portret van Welling-
- ton, vervaardigd door Goya
B uit een museum in Londen 5
q stal, dit deed om geld te krij- J|
B gen voor de armen die tele- B
B visie zouden willen zien in H
B Groot-Brittannië kost een B
B kijkgeldvergunning 5 pond b
(14 dollar).
Bunton weigerde eerder zelf
zijn kijkgeld te betalen om-
5 dat hij, naar hij zei. alleen
a naar het onafhankelijke re- J
B clameprogramma keek en
B niet naar de BBC. Hij kreeg z
B toen een veroordeling van 13 B
B pond subs, dertien dagen, B
B waarop hij verkoos de hech- R
tenis uit te zitten.
Bunton hield het schilderij
vier jaar onder zich, maar
toen zijn pogingen om met
behulp ervan geld los te krij-
5 gen faalden, gaf hij het te-
Z ru9
kaleiöoscQQp
LISZT EN ANDRIESSEN VORMDEN
IMPONERENDE HOOGTEPUNTEN
Biografie van
Koningin
Wilhelmina
In het komende najaar zal bij uit
geverij Leopold in Den Haag een bio
grafie verschijnen van Koningin
Wilhelmina, getiteld „Wilhelmina,
Prinses Koningin Prinses", en
in opdracht van het ministerie voor
Cultuur, Recreatie en Maatschappe
lijk Werk geschreven door Henriëtte
L. T. de Beaufort.
Mevrouw De Beaufort is als histo
rica om. bekend geworden door haar
werk over Gijsbert aKrel van Hogen-
dorp, dat in 1950 werd bekroond met
de prijs voor letterkunde van het mi
nisterie van Onderwijs. Kunsten en
Wetenschappen. Zij heeft voorts boe
ken over Willem de Zwijger, Rem
brandt en Cornelis van Vollenhoven
op haar naam staan. Spoedig na het
overlijden van Koningin Wilhelmina
is mevrouw De Beaufort begonnen
met het bestuderen en ordenen van
de omvangrijke stof.
Rutger van Mazijk is een jaar
lijks weerkerende gast op het or
gel van de Nieuwe Kerk in Kat
wijk. Een goed 30-jarige. die
Piet van den Kerkhoff en Asma
als leermeesters had. Kenmer
ken van deze beiden zijn over
gebleven, maar met Asma is de
verwantschap toch het grootst.
Een deel van de vertolking
vergleed met te weinig spanning
het andere deel in bruisend en
feilloos virtuosendom. Evenals
bij vorige bespelingen.
Te slap, zonder precisie en elas
tische articulatie en punctuatie, ging
Bach's Praeludium et Fuga in a
voorbij. De hoge geest van het werk
sprak niet door en het uitzicht op de
architectuur bleef belemmerd. In de
fuga werd de zwelkast ingeschakeld!
Dat er fraaie, technisch volwaardige
fragmenten te beluisteren bleven,
moeten we echter toegeven, met na
me in de vrije episoden aan het slot
van de fuga.
Ook de voorafgegane imponerende
Fantasie over Pslam 24 van Jan
Zwart ontkwam niet aan onzeker
heden, ondanks de pittige vaart. De
drievoudige koraalbewerking van
Bac'-> op „Nun komm der Heiden
Heiland" voldeed echter ten volle,
om. door de aantrekkelijke registra
tie en de gave figurende stem van de
derde bewerking.
Een fris virtuoos geval als de boei
ende en bloeiende Toccata van Re-
naud (leerling van Franck) leek ech
ter eerst nodig om definitief ont
spannend op de concertgevex in te
werken. Een Andante con moto ver
volgens van de in 1917 overleden
blinde Amsterdamse organist Albert
Pommer, een stuk dat zonder
Mendelssohn en enige romantische
Fransen niet zou hebben bestaan
werd aandoenlijk zingend gemaakt,
waarbij de tremulant zijn goede dien
sten bood.
Toen kwam het hoogtepunt van de
avond: Liszt's Fantasie en Fuga op
de noten B.A.C.H. (dat zfjn bes. a, c
en b). Hier raakte Van Mazijk in
vuur en vlam en gaf hij stalen van
onberispelijk evenwichtig vakman
schap ten beete. Deze B.A.C.H. is een
„Bach" door de bril van een piano
leeuw bekeken. Er komen plekken in
voor, die de artistieke zegging leeg
doen lopen door te veel noten,
maar buiten twijfel ia toch de fuga
sterk en bewonderenswaardig en van
fantasie doortrokken.
Een even voortreffelijke indruk, in
complete concentratie, verwekte de
verklanking van Andriessen's mach-
tlg-extatische Toccata, maar we
meenden dat het ook nog gespeelde
Cantabile van César Franck, tussen
Liszt en Franck ln, wat verpletterd
aandeed te midden van dit grandioze
dubbelslot. Daar Andriessen's Toc
cata ook een soort Cantabile insluit
met Franchlaanse kleuring, had dat
Cantabile beter achterwege kunnen
blijven. Het programma was lang ge-
noef. v_
Gedurfde plannen in de Ver. Staten
In Vlaardingen, de voormalige
hoofdstad van Holland, heeft de
Rijksdienst voor het oudheidkundig
bodemonderzoek in samenwerking
met de gemeenten Rotterdam en
Vlaardingen, nabij het „Holy zieken
huis" weer enkele belangrijke bewo
ningen uitgegraven.
Hierdoor is komen vast te staan,
dat Holy een zogenaamd C'hateau-
a-motto is geweest, gebouwd op een
hoogte van plus minus zes meter en
omgeven door een smalle gracht met
bruggen. Het kasteel moet een toren
hebben gehad van ongeveer negen
meter hoogte met uitgebouwde bal
kons. Dit kasteel moet in 1572 ver
woest zijn. Later is het door een an
der vervangen. Dit blijkt uit bak
steen, die gebruikt werd in vroeger
eeuwen en die bij elke nieuwere
bouw steeds kleiner wordt. Uit his
torische gegevens is bekend gewor
den, dat de heer van Holy ook Leen
mannen had.
In 1614 werd het kasteel met der
tig morgen land overgenomen door
de familie Basius. Deze liet het kas
teel met de daarbij behorende boer
derij herbouwen en de teren op
knappen. Het werd een klokketoren
met spits en Romaanse ramen, waar
in de wapens van de familie Basius
voorkwamen. Het eerste kasteel da
teerde uil 1275. In een tweede put is
echter een bewoning blootgelegd, die
nog ouder is en reeds uit de twaalfde
eeuw dateert. Deze moet tijdens de
stormvloed van 1164 verloren z|jn ge
gaan.
De Amerikaanse regering bestu
deert een subsidie-aanvrage voor
een nieuw soort schepen voor zee
transport. Deze schepen zouden elk
vijftig geladen binnenschepen kun-
vervoeren. De verwezenlijking
dit plan zou 250 miljoen dollar
kosten. Daarvan zou de staat via
subsidie 50 tot 55 procent voor
zijn rekening moeten nemen. Totdat
Washington een besluit genomen
heeft zullen geen contracten voor de
bouw gegund kunnen worden.
Het voorstel is aan Washington
voorgelegd door Spyros Skouras, de
scheepvaartmagnaat en financier,
naam van het familiebedrijf
Prudential Lines Inc. te New York.
Nicholas Johnson, hoofd van de ma
ritieme administratie, noemde Pru
dentials „lichter-op-schip" een ge
durfd idee. dat wel eens tot betere
tijden voor de Amerikaanse koop
vaardij zou kunnen leiden.
Prudential is bereid 125 miljoen
dollar op tafel te brengen voor de
bouwkosten van 16 zeeschepen en
bijbehorende 1.600 lichters.
Het plan beteken een 60 procent
grotere vervoerscapaciteit, voorna
melijk doordat in de havens minder
voor het overladen in binnen
schepen nodig zal zijn.
De vrachtschepen zullen de lich
ters aan boord hijsen, die in de ha-
geladen zijn of bijvoorbeeld de
Mississippi afvaren om dan in een
haven aan boord van het moeder
schip genomen te worden. Boven
dien zullen de schepen ook opleggers
Feike Asma
speelt in Noordwijk
De Haagse organist Felke Asma,
j zal vrijdagavond a.s. een orgelcon-
i eert geven ln de Grote Kerk te Noord
I wijk-Binnen. Aanvang 8 uur nam.
Het is het laatste zomeravondcon-
eert, dat de Stichting Orgelcentrum
ln samenwerking met de Evenemen-
tencommissie Noordwijk organiseert.
Asma voert een aantrekkelijk pro
gramma uit, waarbij wij in het bij
zonder voor de minder gevormde
luisteraars de aandacht vestigen op
de Finale over Pslam 42 van Feike
Asma zelf. Een door velen graag ge
hoord orgelwerk. Dat er ook voor
meer geschoolde muziekliefhebbers
heel wat te genieten is, blijkt uit het
hieronder vermelde programma:
1. Choralvorspiele: J. S. Bach; a.
"Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ";
b. "Ach bleib" bel uns, Herr Jesu
Christ": c. "Aus t lef er Not schrei'
ich zu dir"; 2. Praeludium und Fuga
in c-moll J. S. Bach; 3. Concerto in
A-dur G. F. Handel; a. Largo Al
legro; b. Menuetto; c. Fuga; 4. Pas
torale (2e Symphonie) Ch. M. Wi-
dor 5. Choral III César Franck; 6.
Intermezzo Hendrik Andriessen; 7.
Finale (Pslam 42) Feike Asma.
en andere voertuigen aan boord
kunnen nemen, die op eigen kracht
het schip op- en afrijden.
Tenslotte zullen de schepen ge
bruikt kunnen worden voor het ver
voer van stort ladingen.
De kosten per schip inclusief de
100 bijbehorende lichters worden ge
raamd op 14,7 miljoen dollar. Elke
lichter zou de inhoud hebben van
drie flinke villa's. Zij worden 18 me
ter lang, maar zullen vol beladen
kunnen varen in water van slecht*
2 meter diepte. De motorvrachtsche-
pen zullen 210 meter lang worden
22.000 ton meten en een snelheid
van 25 knopen kunnen ontwikkelen.
Hoewel bij elk moederschip 100 lich
ters zullen behoren, zullen zij nor
maliter slechts de helft van dit aan
tal vervoeren. De andere 50 blijven
achter om lading voor toekomstige
afvaarten op t« nemen.
Pessimisme van Blondelle
Men zal in de EEG niet meer te
rugkeren tot de conceptie der ge
meenschappelijke markt, zoals die
het uitbreken van de crisis be
stond, aldus de president van de per
manente assemblee van de voorzit
ters tier landbouwkamers in Frank
rijk, de liberaal René Blondelle.
Ik ben bang, zo verklaarde hij in
een interview dat het Franse blad
„Les Echos" gisteren publiceerde, dat
er geen sprake meer zal zijn van
gemeenschappelijke handels- en
landbouwpolitiek, d-w.z. van datgene
wat zin gaf aan de Europese op
bouw. Mogelijk zal men zich verder
gaan richten op een systeem van
economische samenwerking.
Blondelle, die lid is van de liberale
fractie van het Europese parlement,
ziet zowel politieke als economische
redenen voor het ontstaan der crisis.
Koning Boudewijn
in San Sebastian
terug
Koning Boudewijn en Koningin
Fabiola zijn gisteren van een va
kantiereis naar Frankrijk en Luxem
burg te San Sebastian teruggekeerd.
De Koning heeft voor deze reis zelf
een hofvliegtuig bestuurd. Van San
Sebastian begaf het koninklijke
paar zich naar het naburige Fuen-
terrabia. waar zij zich voor een tocht
naar Quetaria aan boord van het
Koninküike jacht „Avila" begaven.
Van Guetaria gingen zij per auto
mobiel naar hun zomerhuis te Za-
rauz Zij zijn in San Sebastian ont
vangen door de markies van Salinas
en andere bloedverwanten.
De landbouwflnanciering zelf la
slechts een voorwendsel geweest voor
een botsing die verre boven de land
bouw uitging, zo meent hij. De Fran
se partners zouden zeker veel ver-
zoenlijker zijn geweest als zij had
den kunnen rekenen op Europese po
litieke ontwikkelingen in de min of
meer nabije toekomst.
Voorts gelooft Blondelle. dat men
in bepaalde industriële kringen wei
nig gesteld is op versnelde afbraak
van de douanetarieven. Hij haalde
in dit verband een verklaring
die een woordvoerder van het mi
nisterie van Industrie en de Franse
Sociale en economische raad had af
gelegd, een verklaring volgens welke
„de Franse industrie niet in staat is
de versnelling der industriële ge
meenschappelijke markt per 1 Juli
1967 te aanvaarden".
Indonesië treedt
uit de Wereldbank
Indonesië heeft zijn lidmaatschap
van de Wereldbank, waarvan het
sinds april 1954 lid was, opgezegd ln
een brief aan de bank ln Parijs. De
Weit ld bank is een onderdeel van de
Ver. Naties en werd in 1946 in het
leven geroepen om door middel van
leningen tot onwikkeling van de ach
tergebleven landen te komen. Zoals
bekend trad Indonesië ruim zeven
maanden geleden uit de Ver. Naties,
toen Maleisië een zetel ln de Vei
ligheidsraad kreeg. De jongste lening
van de Wereldbank aan Maleisië be
liep vijftien miljoen dollar en was
bestemd voor ontwikkeling van de
haven van Singapore. Het Indone
sische aandeel in het kapitaal van
de Wereldbank bedraagt op papier
220 miljoen dollar, waarvan echter
slechts vyf miljoen dollar is betaald.
