DIAMANT
"LOommssER
Drie romans: een debuut
goede en slechte lectuur
In melkbussen
Wijdverbreid
Toeval
Gespannen
HOE
WERKT
HET
Zaterdag 31 juli 1968
Pagina I
WekeHJk» bijvoeg«el Uw Wereld
"MmILJOENEN vrouwen
Irx gewone vrouwen
dragen tegenwordig diamanten
of hebben een diamant. In
Amerika werd het afgelopen
jaar voor vierhonderd miljoen
dollar aan diamanten verkocht
waarvan viervijfde in de vorm
van verlovingsringen. De voor
spelling is. dat de vraag dit jaar
nog tien procent zal rijzen. In
Europa, dat nog niet de traditie
van de de diamanten verlo
vingsring kent. maar bezig is
..opgevoed' 'te worden, stijgt de
vraag thans dubbel zo snel. Het
simpele gouden verlovings
bandje heeft concurrentie ge
kregen van een soort dat de ju
welier met genoegen ziet.
En behalve de jeugd met een
verlovingsdiamant aan de vinger,
behalve de gezeten burgeressen met
diamanten in de oren. op de lapel
of in het avonddecolleté, zijn er
in deze politiek onevenwichtige we
reld velen (van het sterke ge
slacht) die een deel van hun kapi
taal in de vorm van glinsterende
stenen in hun vestzak meedragen
of in een kluis opbergen.
Kortom, de vraag is groot, groter
dan het aanbod. Er is een tekort
aan diamanten. De prijzen gaan
omhoog. Een goede 1-karaat ring
kost vandaag meer dan anderhalf
maal zoveel als vijf Jaar geleden
en handelaren profeteren dat die
zelfde ring in tien Jaar tijds twee
maal de huidige prijs zal opbren
gen. ook al verhoogt de juwelier
zijn winstmarge niet en blijft hij
trouw aan de gebruikelijke 100%
winst.
Het diamant-tekort dateert van
de laatste jaren. Een goede vijfen
dertig Jaar geleden, tijdens de cri
sis. lagen de diamanten in Zuid-
Af rika in melkbussen opgeslagen:
niemand kocht, niemand kon ko
pen. Vandaag overtreft de vraag
het aanbod, gedeeltelijk omdat de
mijnen hun onzekere voorraden
niet willen uitputten.
De Zuidafrikaanse De Beers mij
nen. die tachtig procent van
's werelds diamanten op de markt
brengen en slechts verkopen waar
en wanneer het hun behaagt, heb
ben verleden jaar de prijs van ru
we diamanten met vijftien procent
verhoogd, niettegenstaande het feit
dat ze tweemaal zoveel ten verkoop
aan hebben geboden als zes jaar
terug. Ze hebben zelfs een oude.
niet langer rendabele mijn her
opend en zijn er met modern en
meer economisch materieel aan het
delven gegaan. Bovendien hebben
ze zich financieel geinteresseerd in
een gelukzoekende Amerikaan, die
langs de zuidwestkust van Afrika
op de zeebodem diamanten aan 't
graven is. Maar zelfs de miljoenen
die worden gespendeerd voor het
zoeken naar nieuwe diamant
bronnen, vervult geen handelaar
met angst: hij is er van overtuigd
dat de produktie nooit zo zal stij
gen dat de prijzen er door zouden
vallen of de diamant waardeloos
gemeengoed zou worden.
Diamanten blijven voorlopig
een begeerd sieraad en zijn als
geldbelegging zo goed als goud
20 niet beter. (Wat overigens
evenmin een slechte geldbeleg
ging is, zijn de aandelen van De
Beers: met meer dan 540 mil
joen gulden winst hebben ze on
langs maar liefst 180 procent
dividend uitbetaald maar dit
terzijde).
Ondanks zijn hoge prijs is de
diamant een veelverbreid mineraal
dat in vele landen over de gehele
wereld wordt gevonden. De oud
ste vindplaatsten zijn in India. Ook
op Borneo, waar de stenen soms
ter plaatse worden geslepen. in
Australië, Rusland, de Verenigde
Staten en Canada worden diaman
ten gevonden, evenals in Brazilië.
Zelfs iii Europa komen diamanten
voor en wel in Lapland (waar heel
kleine kristalletjs gevonden zijn'
en Bohemen (waar in de tweede
helft van de negentiende eeuw een
steen werd gevonden en meer dan
een halve eeuw later nog één).
Diamant als edelsteen is kleur
loos. Maar ook komen gekleurde
diamanten voor, zoals blauwe, roze,
rode en groene, die zeldzaam zijn,
en diepgele die wegens hun grote
lichtspiegeling hoog worden ge
schat. Bruine stenen hebben min
der waarde en zwarte diamanten
worden niet als sieraad gebruikt.
De meest bekende slijpvormen
zijn de diamant (of roos) en de
briljant, waarvan het achthoekige
bovenvlak de „tafel" wordt ge
noemd. Ook debriljant is dus dia
mant alleen de slijpvorm geeft
hem zyn naam. Er zijn ook nog
andere slijpvormen, zoals bijvoor
beeld de peervormige diamant en
d» vierkant geslepen steen die niet
zoveel leven geeft als de acht- of
ER rallen geen rijen klanten staan voor 's werelds beste juwelierszaken, maar
goede diamanten worden steeds moeilijker te vinden. Ieder die maar met dia
manten te maken heeft, zal het u zeggen van Harry Oppenheimer, de baas van de
machtige Zuidafrikaanse De Beers mijnen, tot de diamanthandelaren die in Londens
Hatton Garden met een sjofele tas vol met dat glinsterende goedje op straat zaken
doet. Nu deert het de meeste lezers waarschijnlijk niet, dat goede diamanten een
exclusiever en prijziger toekomst tegemoet gaan. En evenmin deert het de juwelier.
Want ondanks de prijsverhogingen stijgt de vraag. Overal: in Amerika dat meer dan
de helft van 's werelds diamanten afneemt, in Europa dat diamant-minded aan nel
worden is, in Japan dat zijn invoerbeperkingen betreffende luxe artikelen heeft ver
licht.
De gedolven diamanten worden,
op on-geregelde tijden, per vlieg
tuig van de mijn naar Kaapstad
vervoerd. De ruw-verkoop is ge
heel ln handen van de Diamond
Corporation te Londen en alle
Zuidafrikaanse stenen hebben de
zelfde bestemming: Hatton Gar
den, de diamantstraat van Londen.
Het kantoorgebouw aan de voet
van de straat is de Londenae uit
laat van de machtige De Beers
mijnen, het doorgangshuis voor het
leeuwendeel van 's werelds diaman t-
produktie. De diamanten komen er
op ongeregelde tyden aan, maar
enkele dagen na aankomst van een
partij arriveren vanuit de gehele
wereld de tweehonderd door De
Beers geaccrediteerde handelaren
(slechts drie van hen zijn in Lon
den gevestigd) om de gesorteerde
ruwe kristallen te bezichtigen. En
zodra ze hebben gekocht, gaan de
stenen Ijlings, per aangetekende
luchtpost, de wereld door, naar
slijperijen in Antwerpen, Israël
en andere centra. Vanwaar ze, vrij
van douanerechten, in handen ko
men van de handelaren in geslepen
stenen, zoals bijvoorbeeld de ex
perts die Hatton Garden bevolken.
zestienkan ter, maar de briljant is,
mode of geen mode, de meest „le
vendige" en meest begeerde.
De prijs van de geslepen en ge
zette steen is vijf a zeven maal
hoger dan die van het oorspronke
lijke ruwe kristal. Maar de weg die
de diamant van de delverl) tot de
hand van de elegante vrouw gaat
is een lange.
Diamanten zijn een kostelijk sieraad, een begeerde roversbuit, i
Een diamanten collier is hier als diadeem in een avondkapsel i
verwerkt.
ontdekt door goudzoekers, die
zich uiteraard best tevreden wilden
stellen met de tot aller verrassing
Sieraad is ook
geldbelegging
Hoewel diamanten zo'n beetje
overal in de wereld voorkomen,
zijn slechts enkele landen voldoen
de voorzien van het begerenswaar
dige goedje om het op commerciële
schaal te kunnen delven. De dia
mantmijnen van Zuid-Afrika zijn
verreweg de belangrijkste en bren
gen tachtig procent van de wereld-
produktie op de markt. De rijkste
mijn in dat deel van de wereld werd
gevonden diamanten. Zelfs puur
toeval heeft soms een rol gespeeld
in het ontdekken van een diamant
mijn zoals in het geval van de
jagers die twee struisvogels scho
ten en in de magen van de vogels
een groot aantal diamanten aan
troffen.
Het delven, vervoeren en ver
kopen van diamanten is aan
talloze voorschriften en beper
kingen onderhevig, de straffen
voor overtreding zijn streng. De
mijnen en de wegen die er naar
toe leiden, worden streng be-
ivaakt. De arbeiders die per
auto naar de mijn worden ver
voerd, moeten zich bij aankomst
ontkleden en in voorgeschreven
werkpak steken. Na het werk
verkleden ze zich onder toezicht.
Hun maaltijden worden in het
kamp bereid: ze mogen geen
eetwaar, zelfs geen rookgerei,
meebrengen. Wat er aan kliekjes
overblijft wordt direct na de
maaitijd verbrand, om te voor
komen dat er diamanten in ge
smokkeld zouden kunnen wor
den. Een X-stralen apparaat
barricadeert de laatste smokkel-
weg: het inslikken van de ste
nen. De wetten op het I.D.B.
Illicit Diamond Buying) zijn
streng genoeg om het verduiste
ren, het ongedekt vervoeren en
verkopen van diamanten tot een
hoogst riskante aangelegenheid
te maken.
Hatton Garden is uniek een
soort Perzische markt, met als eni
ge koopwaar: diamanten. Het is
een veeltalige gemeenschap met een
groot aantal mensen uit Nederland
en België die indertijd voor de na
zi's zijn gevlucht. Het is de enige
straat in Londen waar dagelijks
mannen rondlopen met een slordi
ge half miljoen gulden aan dia
manten in hun zak. De pakjes en
de leren tassen die in Hatton Gar
den worden meegedragen, zijn van
binnen heel wat kostbaarder dan
ze er van bulten uitzien.
De handelaars van Hatton Gar
den verkopen aan de juweliers,
voor zover ze tenminste niet in
industriële diamant handelen, en,
zo zeggen ze. „je moet achter de
klanten aangaan, ze komen Je niet
opzoeken". Sommige Hatton Gar
den figuren verlaten het trottoir
dan ook niet hun koopwaar
„sicty pointers" (100 point is 1 ka
raat) of .stones" (naam voor de
volmaakte oktaëder) in tissue
papier in de zak. De meer respec
tabele dealers doen hun zaken ech
ter in meestal kleine, haveloze
kantoortjes achter uiterst beschei
den en gore winkelfacades, waar
voor kapitalen aan glinsterstenen
in envelopjes de koper- en tegen
woordig ook de bandiet wach-
De sfeer in Hatton Garden is
de laatste maanden gespannen
en tussen de keuvelende en mar
chanderende handelaars loopt
een versterking van politie-de-
tectives rond. Binnen een week
hadden in Londen onlangs vijf
grote juwelendiefstallen plaats,
waarvan twee in Hatton Gar
den zelf, en versrheidene over
vallen op juwelierszaken waren al
voorafgegaan.
„We zijn een gemakkelijke
prooi", zegt een van de hande
laars die arhter zijn open win-
kelfacade zijn bedrijf voert,
„iedereen kan naar binnen wan
delen. Een klop op de deur en
Het sukses is echter sterk
afhankelijk van het snelle I
overbrengen der kisten I
van weg-op railvoertuig I
en omgekeerd.
Vtoor het overbrengen op de
wagon wordt de kist over de
weer uitgeschoven rails van
het thans naar voren gekan
telde bovenchassis gedrukt.
n gekanteld bovenchosi:
Na optrekken van de kist worden I
de rails ingeschoven en wordt
het bovenchassis in normale stand I
gebracht.
binnen een kwartier is je tafel
schoongeveegd, de safe uitge
ruimd en ben je een slordige
zeven ton kwijt" zoals in een
van de recente overvallen. Of
tienmaal zoveel zoals de ju
welier die in zijn auto door twee
„douaneambtenaren" werd aan
gehouden en zijn doos met dia
man ten kwijt was voor hij aan
het woord overval kon denken.
bieuze figuren der maatschappij
Diamanten zijn niet alleen
een gewaardeerd sieraad, maar
ook een internationaal ruilmid
del. Ze kunnen bovendien be
hoorlijk in waarde toenemen: in
1964 ging de waarde van kleine
stenen een zeven procent om
hoog, die van grote stenen zelfs
Van delfstof tot roversbuit
Het is zo moeilijk niet te zien,
wie zojuist in Hatton Garden in
kopen heeft gedaan. Geen wonder
dus dat de sfeer in de Londense
diamantstraat gespannen is, dat de
deuren van de kantoortjes er van
daag vergrendeld zUn en de kluis
deuren gesloten. Geen wonder dat
de verzekeringsmaatschappijen
hun premies verhogen en hun
voorwaarden herzien. Geen wonder
dat de handelaars met een winkel
nog meer neerkijken op de lieden
die buiten rondlopen met niet meer
dan een hand als toonbank en het
trottoir als adres. Diamanten trek
ken nu eenmaal ook de meer du-
tot vyfentwintig procent. En de
experts in Hatton Garden moe
ten toegeven dat zij, ondanks
alle naar voren gebrachte argu
menten, toch niet precies weten,
wat de prijsstijging bepaalt. „Je
moet er een neus voor hebben",
zeggen ze wetenschappelijk,
en drukken ze het niet uit. Maar
zolang er verschil van mening
bestaat tussen twee experts over
de waarde van een steen, zolang
zit er voor de handelaars van
Hatton Garden en hun vakbroe
ders elders in de wereld meer
dan een goed belegde boterham
in de diamanthandel.
J. Bernlef. Stukjes en Beet
jes. Querido Amsterdam.
De eerste roman van de jonge
dichter en prozaïst J. Bernlef is
de herinnering van een twaalf
jarige jongen aan de oorlog. Een
jongen zoals er tientallen ge
weest moeten zijn. Eerst worden
nog zijn amandelen geknipt op
de ouderwetse manier blijkbaar,
zonder verdoving. Daarna gaat
hij naar het platteland om de
bekende reden gebrek aan
voedsel. Het is het laatste jaar
van oorlog en bezetting.
De Jonge Michiel zegt voor zijn
vertrek dat hij niet weg wil, maar
verzetten doet hU zich niét. Hij
laat het heengaan over zich komen
en voelt zich verbannen, de woes
tijn ingestuurd zoals Ismaël in
zijn boek met bijbelse verhalen,
dat hl) meeneemt. Hij komt bij een
gezin in een dorp bestaande uit
een vader, een moeder, twee doch
ters van acht en veertien ongeveer.
Gerie en Alie en een oudere zoon
Jan Tulp die hem met paard en
wagen opgehaald heeft.
Na een paar dagen gaat hij naar
de dorpsschool. Ogenschijnlijk doet
hij de normale ervaringen op: de
kleine pestkop Gerie, de vroegrijpe
Alie, de vuilbekkerij op de school.
Hij leert op klompen lopen, helpt
bij de stroop-uit-suikerbieten berei
ding en by de verzorging van het
paard en verlangt door alles heen
naar huis. De gewone gang van za
ken, zal men zeggen.
Maar daarnaast komen oorlog en
bezetting op hem af met kleinighe
den die zich in hem vastzetten.
Zyn herinnering aan de Duitse
soldaten in Amsterdam, hun oefe
ningen en hun helmen en de „rot
moffen" zoals Jan zegt. Hij hoort
namen noemen van lui die fout
zijn, hl) moet een gewonde Ameri
kaanse vlieger eten brengen met
het nadrukkelijke bevel geen woord
over zijn aanwezigheid los te la
ten. Later ziet hij hoe de man in
een ander huis gevangen genomen
wordt. HIJ vindt en verzamelt de
zilveren repen die de overvliegende
bommenwerpers loslieten. HU hoort
een meisje voor moffenhoer uit
schelden en ziet hoe de Duitsers
de stroopketel van vader Tulp in
beslag nemen. Het treft hem als
de brug, zUn enige bewuste verbin
ding met „thuis" gebombardeerd
wordt.
Als de bevrUding, waarover hU
iedereen heeft horen praten, na
dert, bestaat die voor hem uit drop
pings (hU UJdt geen honger), uit
gedesorganiseerdheid van het da-
gelUks leven en het organiseren
spelletjes (hU wil alleen
naar huis). HU ziet Liza, de
moffenmeid, kaalgeknipt worden
en Soutenbakker, de NSB'er gevan
gen genomen worden. Beide dingen
zeggen hem niets. Dan wordt hU
naar huis teruggebracht.
BU .stukjes en beetjes" inder
daad. Maar dit is zuiver en juist.
Zo kan een kind ervaren; althans
een kind dat niet gewend is vragen
te ztellen en zeker niet gewend is
uitleg te krUgen van wat er om
hem heen gebeurt. De dingen ge
beuren naast hem en hy heeft er
geen deel aan. Het is knap van de
schrijver dat hU deze Jongen zo
heeft kunnen weergeven zoals hy
geweest moet zyn, zonder ver
fraaiing en zonder bedenksels.
Want de grote indruk die dit alles
op de jongen gemaakt heeft des
ondanks, speelt door alle woorden
heen en wordt zodoende op de lezer
overgebracht. Zo moet het ook.
Age Scheffer. Branding
Vooruit. N.V. De Arbeiders
pers. Amsterdam.
De ene schipbreuk na de an
dere zou men kunnen zeggen,
maar dat zou onbillijk zijn. Het
leven van Jitze Ruig is nu een
maal een leven op zee en de
zee is gevaarlijk. Jitze is een
wees die op zijn dertiende met
de Urkervissers meegaat; hij is
vijfenveertig als het verhaal
eindigt. Dertig jaar ouderwets
zeemansleven is vol avontuur en
daarvan vertelt Age Scheffer ge
loofwaardig en onderhoudend.
Het is zo. dat men een boek als
dit kan beschouwen als een goede
reportage of als een streekroman.
Het is beide, maar het heeft van
geen van beide de zwakheid. Het
heeft niet de langdradigheid die
plusminus 25 blz. realiteit nood
gedwongen zouden krijgen en het
plusminus 250 blz. realiteit nood-
uent dat de gemiddelde streekro
man ongenietbaar maakt. Voor
zover er van sentiment sprake is,
is het het deugdelyke sentiment
dat vriendschap is met daarnaast
op het tweede plan Jitzes ongeluk
kige liefde voor de vrouw van zyn
vriend Arjen.
Aangezien Arjen en Jitze nogal
eens samen uitvaren en in moei-
lyke situaties geraken, zou er gele
genheid te over zyn tot allerlei
dramatiek van de verkeerde soort,
maar Scheffer heeft die zeer ver
standig achterwege gelaten. Nu is
dit boek een eenvoudig en oprecht
geschreven verhaal van zeemansle
ven, zonder ophef, met goede
smaak, aanvaardbaar zelfs in zyn
barste momenten. Als men een boek
als dit onder het genre lectuur wil
rangschikken, dan is dat my wel
maar dan toch onder de beste
soort.
Lide Meyer. Vallen en
staan. Van Holkema
Warendorf. Amsterdam.
Op-
Vallen en Opstaan behoort ook
tot het genre lectuur, maar zeker
niet tot de beste. Vader, moeder.
Toks, Elly en Tjibbe we horen
het al aan de kwasi-namen.
Een burgermilieu zoals we dat al
duizenden malen te pruimen heb
ben gekregen, waarin Joost, Toks
man, met een scheef oog wordt
aangezien daar hy aan kunst doet.
Moeder, een zelfingenomen nor-
maalvervelende dame, heeft het
heft in handen en valt met een
enorme plof uit haar dameshemel
als ze ontdekt dat haar man Tom,
de huishoudeiyke verveling moe,
tedere banden heeft aangeknoopt
met een zekere Heieen, toonbeeld
van begrip en goedheid natuuriyk
en daarby van een offervaar
digheid. die in dit soort boeken on-
verbrekeiyk met buitenechtelyke
liefde verbonden behoort te zUn.
Dezelfde Heieen wordt, via de
boekhandel waai Toks werkt,
overigens ook steun en toeverlaat
van deze Toks en haar Joost, het
innig verbonden kunstenaarspaar.
Dochter Elly daarentegen, wetend
waar Abraham de mosterd haalt,
heeft een man om zyn geld ge
trouwd. maar zy krygt de kous op
de kop aangezien de rijkaard niet
van plan is zich door zyn luxe-
vrouwtje op de dito te laten zitten.
Jaja, rijk en ongelukkig, gelukkig
en arm. Het patroon is toch maar
alles. Een en ander eindigt min of
meer vredig met een dinertje" in
de intieme familiekring". Dat laat
ste staat er heus.
CLARA EGGINK
