KLEIN
RUSLAND
Was het
die
freule,
de
baron,
de
globetrotter,
de
bankier,
de
dokter
Of
waren het
de
smeden,
de
lotelingen,
de
kozakken
Een landelijk weggetje slingert zich van het kleine Zuid
hollandse dorp Nieuwveen naar het nog kleinere Utrechtse
dorp Vrouwenakker. De officiële naam van dit bescheiden
verkeersadertje luidt Blokland. Maar de mensen in deze
streek spreken alle maal over Klein Rusland.
Aan het weggetje staan op het territoir van de polder
Zevenhoven zes boerderijen, welke sinds mensenheuge
nis de namen van Russische steden dragen: Riga, Odessa,
Petersburg, Kazan, Moskow en Smolensk. En evenals de
machtige staat achter het ijzeren gordijn heeft dit Klein
Rusland zijn „satellieten"een eind verder in de polder,
in de richting van het watersportcentrum Nieuwkoop,
vindt de ondernemende reiziger namelijk de hoeven Ar
changel, Charcow en Astrakan.
gevolg van geruchten over enor
me bodemrijkdommen ln de
Oeral), dat hij met zijn geld
nauwelijks raad wist. Een deel
'van zijn vette winst belegde hij
toen in boerderijen, welke hij
uit erkentelijkheid Russische
namen gaf.
Elders hoorden wij een vervolg
op dat verhaal. De bankier had
een dochter als enig kind. Zij
huwde met ene baron Van
Heeckeren van Enghuizen, bij
welke gelegenheid zij in de adel
stand werd verheven en de titel
van freule kreeg. Weer een freule
dus. Of dezelfde?
Nog een theorie: in de omge
ving van Blokland waren inder
tijd veel smederij tj es, welke
harpoenen maakten voor de
Russische walvisvaart; toen zijn
boerderijen genoemd naar de
havensteden waar die harpoe
nen naar toe gingen. Het is een
theorie die moeilijk is te verde
digen tegenover iemand die op
school altijd goed heeft opgelet
bij de aardrijkskundeles. Men
kan Moskou, Kazan, Smolensk
en Charkow bezwaarlijk haven
steden noemen.
J Reportage: j
Frits Koffijberg t
j Foto's J
W. DIJKMAN J
Wat de puzzel nog wat moei
lijker maakt, is het feit dat niet
alle Klein-Russische boerderijen
even oud zijn. Oorspronkelijk
waren er vier of vijf, welke in
het begin van de negentiende
eeuw zijn gebouwd. Later zijn
van de bijbehorende grond stuk
ken afgehapt, waarop nog eens
vier of vijf hoeven zijn neerge
zet. Tot de oudste groep behoren
Riga (overigens niet zozeer een
Russische als wel een Letlandse
naam), Petersburg, Moskow en
Archangel. Dat dit viertal in
dezelfde periode is gebouwd,
blijkt üit de vrijwel identieke
bouwstijl.
En al zijn de bewoners vol
gens boer Buijs niet erg ge-
De boerderij Riga. Op de tractor boer Buijs, een van de weinige „autochtone" Klein-Russen.
interesseerd in de herkomst van
de namen, ze zijn er wel aan
gehecht. Toen de heer Van der
Vaart kort voor de oorlog zijn
bouwvallige Odessa door een
moderne hoeve verving, kwam
op het hek weer de oude naam
te staan. De heer Buijs zelf
overigens liet een nieuw naam
bord maken, toen het oude on
leesbaar was geworden.
polder verzeild, waar zij hun
wapentuig voor ploeg en eg ver
wisselden en in de naam van
hun bedoening de herinnering
aan hun „heldendaden" levend
hielden. Volgens een andere ver
klaring zijn de Russische namen
opgedoken, nadat Kozakken, die
ons hadden geholpen het Franse
juk af te schudden, in de des
betreffende boerderijen inge
kwartierd waren geweest.
Slecht land
„De aannemelijkste verkla
ring", aldus gemeentesecretaris
J. J. Roovers van Nieuwveen,
„welke ik ooit heb gehoord, is
dat een schatrijke dokter Van
Spanje in Amsterdam de boer
derijen kocht en daaraan de
namen gaf van graanhavens en
landbouwcentra in Rusland.
Misschien wel in de hoop, dat de
landerijen veel graan zouden op
brengen".
De heer Roovers schudt glim
lachend het hoofd. „Het Blok
land was berucht slecht land.
Nu eens was het te nat en dan
weer was de grond te gauw uit
gedroogd. Vanuit Wageningen is
er veel aan gedokterd. Een
graanschuur is het nooit ge
weest
Smolensk, in 1887 herbouwd (of gebouwd?)
Nog n paar
Dat anderen wel zijn geïnte
resseerd in de herkomst van de
namen, blijkt uit de vele theo
rieën welke er over in omloop
zijn, waarvan echter geen enkele
door welke instantie ook prak
tisch kan worden bevestigd. Hier
zijn er nog een paar. Hollandse
lotelingen, die in Napoleons
leger tegen de Russen streden,
raakten in de Zevenhovense
Negen „Russische" boerde
rijen in een goed-Hollandse
polder. Het is een even onschul
dige als mysterieuze infiltratie.
Onschuldig, omdat de bewo
ners van deze bedoeningen
brave Nederlandse staatsbur
gers zijn, die geen woord Rus
sisch spreken en evenmin
voor zover zij weten ooit
voorouders hebben gehad wier
wieg aan de Don, Djnepr of
Wolga stond.
Mysterieus wegens de talloze
vage verhalen over de
oorsprong van de naamgeving,
niemand weet er het rechte van.
Het mooiste verhaal, een legen
de bijna, is dat van de rijke Rus
sische freule, om onnaspeurbare
redenen uit haar vaderland ver
jaagd, die met een kapitaal aan
Russische staatspapieren in deze
contreien terechtkwam. Toen de
legers van Napoleon steeds ver
der oprukten in Rusland, koos
zij het zekere voor het onzekere.
De freule zette de waardepapie
ren om in klinkende munt,
waarmee zij de bouw van een
aantal boerderijen financierde.
Om toch maar een herinnering
te hebben aan haar onbereik-
Nee, zeggen anderen, de hoe
ven hadden al Russische namen,
voordat baron Van Heemstra ze
in zijn bezit kreeg. En dan krijgt
men soms een verhaal te horen,
waarin de rol van de baron is
overgenomen door een globe
trotter uit Zevenhoven, die in
de polder veel land en boerde
rijen bezat. Op een van zijn
wereldreizen kwam de man in
Rusland, waar hij zo werd be
koord door de namen van de
verschillende steden, dat hij
meteen na zijn terugkeer zijn
hoeven omdoopte.
Fantasie
„Er wordt ontzettend veel bij-
gefantaseerd", vertelt mevrouw
Buijs. De familie van haar man,
de landbouwer J. W. Buijs, huist
al vier generaties lang in Riga
en steekt daarmee alle andere
Klein-Russische gezinnen de
loef af. Niettemin weet ook boer
Buijs niet, hoe het met de her
komst van de namen zit. „Er
zijn natuurlijk legendes die van
vader op zoon worden overgele-
verd,.maar wat er van waar is
Tien, twintig jaar geleden wa
ren er nog wel oude mensen, die
er meer van wisten". Eerlijk
voegt hij er aan toe: „Het heeft
me eigenlijk nooit zo bijzonder
geïnteresseerd".
Mevrouw Van Leeuwen, de
boerin van de „satelliet" Ar
changel, heeft weieens een ver
haal gehoord over een Amster
damse bankier Hoope, die met
zoveel succes in Russische
staatsobligaties handelde (er
werd toen druk gespeculeerd als
bare vaderland gaf zij de hoe
ven Russische namen. Roman
tische streekbewoners willen er
nogal eens aan toevoegen, dat
op kille herfstavonden de geest
van de ongelukkige freule rond
de boerderijen dwaalt. Zuch
tend.
Wat zakelijker klinkt de ver
klaring, dat een baron Van
Deze vrij nieuwe boerderij
i erfde de naam „Odessa" van
haar voorgangster, die we-
i »ens bouwvalligheid het veld
moest ruimen.
Heemstra, die Nederlands am
bassadeur is geweest in Moskou,
na afloop van zijn ambtsperiode
de boerderijen ongeveer een
eeuw geleden in zijn bezit kreeg.
Uit liefde voor het land waar hij
had gewerkt en als hoffelijk ge
baar jegens Russische vrienden,
die dikwijls schenen te komen
logeren, zou hij de boerderijen
naar Russische plaatsen hebben
genoemd.
i
I# De boerderij Petersburg, een van de oudste, lijkt sprekend op
Moskow en Archangel, iets minder sprekend op Riga.
