HOE KAN EEN VIS WETEN
DAT HET WATE
R NAT IS
a
Na herdenking van de doden de
bevrijding oprecht honoreren
(Van een o
Een kwart eeuw, een generatie geleden stortte
liet eeuwenoude conflict tussen vrijheid en
dwingelandij als een bandjir over Nederland,
België, Luxemburg, Frankrijk naar de kust van
het continent, voor ons land een onherroepelijk
einde makend aan meer dan een eeuw van vrede
en neutraliteit. Een nacht van vijf jaren begon
voor ons volk, jaren nadat voor miljoenen elders
het leven reeds verduisterd was door dolzinnige
haat, beestachtige terreur en blinde machtswel
lust.
Enkele dagen geleden hebben wij onze doden
herdacht en ,,de" bevrijding gevierd. Die doden
hadden recht op herdenking: slechts hun offer
heeft het herdenken mogelijk gemaakt. Het is
voorts goed van tijd tot tijd aan de bevrijding
te denken, al zou het alleen maar zijn om ons
de vrijheid weer te doen beseffen, die wij nu
er redacteuren)
twintig jaren dagelijks als zó gewoon ervaren,
dat wij haar nauwelijks meer werkelijk beleven.
Dat laatste klinkt vreemd maar het is een bit
tere realiteit: kan de vis beseffen, dat het water
waarin hij leeft nat is? Wij noemen water nat,
omdat het niet ons element is. Hoe zou de vis de
lucht noemen, waarin wij leven? En vraagt die
vis zich niet af: Hoe kan de mens nu weten
dat luchtis?
Deze enigszins filosofische bespiegeling is niet
overbodig bij het herdenken, dat ons land een
kwart eeuw geleden overvallen werd.
Heeft naast een herinnering aan de doden en
een herinnering aan de bevrijding ook een her
innering aan die stralende en toch donkere
tiende mei 1940 zin? Wat moeten wij ons dan
herinneren? Onze verbijstering? Onze haat? Ons
verbeten gevecht om het ergste af te wenden?
Waren wij maar geen mensen geweest
Het is nu eenmaal een eigenschap van ons mensen, dat wy alles Indelen,
In tydperken, in afstanden; onze weg door het leven en de wereld om
zomend met mijlpalen opdat wij kunnen weten hoever wy gekomen zijn,
om te kunnen hopen hoever wij nog komen zullen.
Het is daarom haast onvermijdelijk, dat wij omzien naar die tiende mei.
Maar laat ons dat doen in eerlijkheid, niemand, ook ons zelf niet, ont
ziende, niets vergoelijkend maar ook niet rancuneus. Want hier botsten
(afgezien van de leiders) mensen uit twee verschillende elementen, water
en lucht, dde de. hoedanigheden „pat" en het aequivalent voor lucht niet
meer konden ervaren.
Een terugdenken mag vooral niet rancuneus zijn. Werd immers niet dat
grootste conflict uit de menselijke geschiedenis mede geboren uit ran
cunes? En uit bekrompen zelfgenoegzaamheid, uit egoïsme, uit angst voor
het eigen hachje? Kortom uit menselijkheid? Waren wij maar geen
mensen geweest met menselijke tekortkomingen, dan was alles zo anders
gelopen
halen. Elk volk, behalve het Engel
se. Want zelfs Frankrijk vermeed
na een oorlogsverklaring alles, wat
de vijand kon „prikkelen", want
dan kon hy wel eens boos wor
den
Dit egoisme heeft Hitier de kans
gegeven, die hij op 10 mei 1940
aangreep met een kracht, die nie
mand had vermoed. Op een later
tijdstip zullen wij nog gelegenheid
krijgen, de andere hoofdpunten
van de slag in het westen te be
zien, thans willen wjj ons beperken
tot de eigen belevenissen van het
Nederlandse volk. dat in de vroege
ochtend van die tiende mei gewekt
werd door het zware geronk van
honderden vliegtuigen, het gedon
der van geschut en bommen, en
en het geratel van machinegewe-
Stap voor stap
Achteraf gezien was het onver
mijdelijk, dat Hitier zou trachten,
zich een weg te banen naar de
kust van het continent, waar hij
uitvalspoorten zou vinden voor een
aanval op Engeland. Maar achteraf
is er zoveel duidelijk geworden.
Het is wel zeker, dat Hitier geen
kans zou hebben gekregen zich van
bet grootste deel van Europa en
Noord-Afrika meester te maken,
wanneer de landen, die hy stap
voor stap verpletteren zou, hem
van meet af aan tezamen een halt
hadden toegeroepen. Maar uit een
niet onbegrypelyk egoisme gaf elk
volk er de voorkeur aan. anderen
de kanstanj es uit het vuur te laten
erucfblik
op de. cl£el
Gewaarschuwd,
niet voorbereid
Nederland was gewaarschuwd.
Hoewel op de achtste mei officieel
in Berlyn werd ontkend, dat Duits
land van plan zou zyn onze neu
traliteit te schenden, wist de Ne
derlandse attaché in Berlyn op de
avond van de negende mei telefo
nisch aan Den Haag te melden,
dat de aanval de volgende ochtend
vroeg beginnen zou. De troepen, de
luchtmacht, de marine en de rege
ring (beslist niet de burgerbevol
king) waren paraat maar on
voldoende voorbereid.
Men moet zich de achtergron
den van de situatie realiseren om
te begrijpen, dat de stryd voor
onze militairen verloren was reeds
voordat het eerste schot was gelost.
Ginds door en door getrainde
troepen, gebrand op de aanval door
een jarenlange vergiftiging van de
geest. Een mentaliteit die men de
overgrote meerderheid der militai-
Zaterdag 8 me! 1965 Pagina 1
Terugblik naar mei 40
somier rancune want:
B
IJ
L
A
G
E
(LEIDSCH DAGBLAD
r: órandend Rotterdam op de dag van de capitulatie. Ook andere Nederlandse steden werden met
jji het lot van de Maasstad bedreigd, waardoor een staken van de strijd onvermijdelijk werd.
ren eigenlyk nauweiyks meer kwa
lijk kon nemen na de stelselmatige
verpesting van de samenleving in
het duizendjarig rijk van Hitier:
zy wisten inderdaad niet beter
meer. Weet de vis
Aan de andere kant ons volk,
het volk van een landje dat in
geen eeuw kruitdamp had geroken,
waarvan de verdediging jarenlang
ondergraven was door het toen wel
begrijpelijke maar toch fatale „ge
broken geweertje", waarvan de vi
sie op de wereld en het wereldge
beuren beneveld was door zelfge
noegzaamheid. zwakke regeringen,
inwendige ziekten, misleidend sus
sende woorden en een heilige angst
om betrokken te worden by de el
lende van medemensen elders. Aan
het hoofd van de regering op het
moment van de aanval een man,
die tydens zyn korte ballingschap
in Londen nog in een radiobood
schap durfde verklaren dat wy
loyaal met de bezetters moesten sa
menwerken en die enige tyd later
vrywillig uit Engeland terugkeer
de naar het bezette gebied om zich
onder het regime van de verdruk
ker te stellen.
Een volk met een militaire uit
rusting die zelfs in de eerste we
reldoorlog geen gebalde vuist mo
gelijk gemaakt zou hebben, laat
staan in de tweede oorlog een steg
met die vuist
Geen rein geweten
Neen. het was materieel noch
mentaal een goed voorbereid volk,
dat stand moest zien te houden
tegen een vloedgolf van geweld.
Het had zelfs niet een „rein ge
weten" dat een ieder in staat zou
stellen zijn plicht te doen op de
plaats waarop hij was gesteld, zoals
het zo lyrisch en heroisch werd
gesuggereerd in de proclamatie, die
Koningin Wilhelmina uitvaardigde
op die tiende mei 1940.
Zulk een „rein geweten" was
niet te rijmen met het jonste ver
leden, met het lamlendige wanbe
grip voor de realiteit zoals dat
bleek uit het toelatingsbeleid van
de minister van Justitie Geseling,
die de spreekwoordeiyke en tradi
tionele gastvrijheid van ons land
voor vervolgden-om-gewetenswille
tot een aanfluiting maakte toen hy
in de jaren voor die fatale tiende
mei in doodsnood verkerende jood
se vluchtelingen aan de oostgrens
in massa de deur (van de Duitse
hel) wees en hen slechts by
mondjesmaat toeliet.
In onze gezapige zelfgenoeg
zaamheid beseften wy niet, dat vrij
daarmee medeschuldig werden aan
de dood van velen. Ook voor ons
gold, zij het in andere zin, de
vraag: Hoe kan de vis
Uit het latere boek van Prinses
Wilhelmina „Eenzaam maar niet
Heen" is gebleken, dat zij „Meta.
Kampf had gelezen en verstaan,
haar ministers en raadgevers niet.
Het is daardoor duideiyk ge
worden, dat niet onze Vorstin maar
haar ministers de fraaie volzinnen
hadden geformuleerd, waarin sprzke
was van een „rein geweten". Zelfs
in die fatale uren werd de rea-litert
nog verloochend.
Neen. het was geen wonder, dat
een dergelijk slecht voorbereid volk
in vyf dagen onder de voet werd
gelopen.
Wèl was het een wonder, dat de
Duitse horden daar vyf lange da
gen en een onmenseiyk lafhartig
en tot voorbeeld van barbarisme
geworden bombardement op Rot
terdam voor nodig hadden mèt het
dreigement, dat Utrecht en andere
steden het lot van de Maasstad
zouden delen wanneer de Neder
landers het hoofd niet in de schoot
legden.
In de nacht
Wonder of geen wonder, voorbe
reid of niet: vechtend tegen een
verpletterende overmacht, tegen
het verlammende gerucht, ook
tegen verraad hier en daar, en bo
vendien tegen een soms geheel
nieuwe strategie hebben de Neder
landers ondanks verbystering,
wanhoop en dagend begrip voor
de werkelyke omvang van het con
flict vyf dagen stand gehouden, de
Duitsers zware verliezen toege
bracht en voorkomen dat zy hun
eerste oorlogmerken konden uit
voeren. En wellicht heeft dat laat
ste een zeer belangrijke bydrage
tot het verdere verloop van de
oorlog geleverd, waarover straks
De aanval kwam verraderlyk. In
de nacht en zonder oorlogsverkla
ring. Pas later in de ochtend, toen
duizenden soldaten op Nederlandse
bodem streden, werd in Den Haag
een nota aangeboden waarin on
middellijke toelating van Duitse
troepen werd verlangd om te voor
komen, dat Engeland onze neutra
liteit zou schenden en via ons land
een aanval op Duitsland zou doen.
Op verschillende plaatsen langs
de grens slaagden de Nederlandse
militairen er in, strategisch belang
rijke bruggen en spoorwegen te
vernietigen. op andere plaat
sen vielen die door veelal twyfel-
achtige militaire listen in handen
van de snel oprukkende vyand.
Maar de hoofdverdedigingslinies
lagen niet langs de grens, zy la
gen om de vesting Holland en
vooral daar zouden de Duitsers op
verrassingen stuiten.
dat zy voor de aanvallers onbruik
baar werden.
Depot troepen
beten spits af
Terwyi de geoefende troepen
dichter by de grenzen de volle laag
kregen van de opmars te land,
werd de dolkstoot in de rug op ver
bluffende wyze, dikwyls met im
provisatie en veelal met grote moed
en doortastendheid, opgevangen en
afgeweerd door vrijwel ongeoefen
de depot-troepen, die in allerijl
naar de bedreigde punten werden
gezonden. Met een onvoorstelbare
verbetenheid gingen zy de para
chutisten, het puikje van de Duit
se strijdkrachten, te lijf ook on
der het angstaanjagend gehuil van
de neerduikende Stuka's. Van de
oorspronkelyke opzet van de Duit
sers kwam niets terecht. Koningin
en regering bleven in vrijheid, het
gezag in de vest mg Holland bleef
ln Nederlandse handen, ten zuiden
van en in Rotterdam grendelde het
keurkorps der mariniers de deur
tot de vesting Holland dicht, m
het uiterste noorden legden mari
ne en leger een „blok" op de Af
sluitdijk waardoor ook daar een
penetratie naar het hart van Hol
land werd voorkomen. De Grebbe-
linie bleef ln stand al was zy „ge
deukt". Het belangrijkste doelge
bied van de Duitsers, dat de eerste
dag in hun handen had moeten
vallen, bleef stand houden tot het
moment van de capitulatie vijf da
gen na het begin van de operaties.
Inmiddels richtte de Nederland
se regering wanhopige oproepen
om steun tot Engeland (waar
Churchill die dag het heft in han
den had gekregen) en Frankrijk,
Die steun bleef achteraf begry-
pelykerwys uit. Alleen de Fran
sen zonden kleine detachementen,
die in het zuiden emerzyds alleen
tot taak kregen zo snel mogeiyk
weer weg te komen en verder het
leveren van achterhoedegevechten
om de uittocht naar het zuiden te
dekken.
Spoken en
geruchten
Niemand had verwacht, dat de
oorlog reeds in de eerste uren tot
het hart van Holland zou doordrin
gen. Het was begrijpeiyk dat daar
een verwarring ontstond die een
stroom van geruchten met zich
meebracht.
Men ging spoken zien. Men meen-
'de telkens weer dat Duitsers of
landverraderlijke elementen zich in
een of ander huis hadden ver
schanst. Men meende Duitsers ver
momd als dienstmeisje, pastoor,
straatwerker of yscoman door de
straten te zien gaan met sinistere
oogmerken. Men meende ja
eigenlyk van alles.
De schaarse ongeoefende troepen
kregen behalve de stryd tegen de
parachutisten ook nog de stryd
tegen deze spoken en geruchten te
verwerken. Daardoor ontston
den op vele paatsen ondanks de
omstandigheden vaak komisch#
maar ook dikwijls tragische gebeur-
Zelfs ministens konden
omdat zy niet
De luchtmacht stond inmid
dels voor een schier hopeloze taai*
De meeste jagers zouden in óe eer
ste wereldoorlog een redelijk figuufl
hebben geslagen, maar ln mei 1940
waren zij lachwekkend veroudert!
tegenover het modernste materiaal
van de agressor. Alleen de Fok
ker G-l kon het redelyk opnemen
tegen de Duitse hxohtpiraten. Niet»
temin werden, ook door geschut e«$
zelfs geweervuur van verbaasde sol*
daten vanaf de grond honderden
Duitse Jagers en vooral laagvfle*
gende transport toestellen en bonx«
menwerpers neergehaald. Het over#
grote deel van de haehtmaoht zelf
werd de eerste dag op de gron)
vernietigd of na heldhaftige ont
moetingen in de lucht venslagan»,.
De Duitsers verwierven daarmee 0$
volstrekte overmacht in de
waardoor de vardecHgi
langs de vesting Hofland,
Duitse troepen trekken orté
danks de vernielde brrtgge*
over de Maat in Maa&Prichik
Luchtlandingstroepen op weg
naar Hollandse bodem. Reeds
in de lucht werden velen dode
lijk getroffen door het vuur van
de Nederlandse soldaten.
Hoofddoel werd
niet bereikt
De Duitsers bereikten het hoofd
doel van hun overrompelende aan
val niet: het gevangen nemen bin
nen twaalf uur van de Koninklijke
familie en de regering, die beide
in Den Haag vertoefden. Zy hoop
ten daarmee de weerstand te bre
ken en de niet onaanzienlijke troe
penmacht die voor de aanval was
gebruikt snel vrij te maken voor
de doorstoot door België en Frank
rijk naar de Kanaalkust, de
springplank voor de „beslissende"
aanval op Engeland.
Voor het eerst in de geschiede
nis van de oorlogvoering maakten
de Duitsers met dit doel voor ogen
gebruik van sterke luchtlandings
troepen. Reeds in de vroege och
tend van de tiende mei woedde de
oorlog hevig in de omgeving van
de Moerdyk, by Rotterdam, by de
vliegvelden in de vesting Holland
en om Den Haag, waar duizenden
parachutisten uit de stralend hel
dere lucht waren neergedwarreld.
Tegenover de zware Nederlandse
verliezen van de eerste oorlogsdag
zoals de snelle opmars van de Duit
sers door het oosten van het land,
de verovering van de Moerdyk-
bruggen en de vrywel totale ver
nietiging van de luchtmacht, stond
het glorieuze Nederlandse wapen
feit, dat de „infiltranten" in de
vesting Holland onschadelijk kon
den worden gemaakt, verslagen otf
ln onbelangrijke strategische posi
tie» werden vastgehouden. Vele
vliegvelden, die aanvankelijk door
de Duitsers waren bezet, werden die
eerste dag heroverd of ingesloten
en ao zwaar onder vuur genomen
