I
Sandberg: pionieren met het
Jhr. Sandberg: piori
Israëlisch Museum
Zaterdag 8 mei 1965
Pagina 2
Wekelijks bijvoegsel Uw Wereld
Een ran de duizenden Duit
se parachutisten springt uit een
laagvliegend transporttoestel.
Deze opname werd gemaakt
In de buurt van de Moerdijk,
een belangrijke strategische
verbinding die de eerste oor
logsdag reeds in handen van de
vijand viel.
linie bil de Grebbeberg, het zwaar
te verduren kregen en niet lang
stand meer zouden kunnen hou
den. Dat de capitulatie onder deze
omstandigheden ejirst na vijf da
gen kwam. en dan 'nog na een laf
hartig bombardement en dreige
menten met nieuwe luchtaan
vallen. kan de Nederlandse militair
slechts tot eer strekken.
Grootste klap was
juiste beslissing
De grootste morel® klap voor het
verbeten strijdende en lijdende Ne-
(Van onze correspondent In
Jeruzalem)
Architectonisch en technisch
behoort dit museum tot de hes-
te ter wereld zegt jhr. W. J.
H. B. Sandberg. oud-directeur
van het Stedelijk Museum in
Amsterdam. Hij bedoelt het Is
raëlisch Museum in Jeruzalem,
dat 11 mei wordt geopend en
van welks dagelijks bestuur hij
voorzitter is. Die functie, die
vrijwel neerkomt op die van
artistiek adviseur om niet te
zeggen artistiek directeur
bekleedt hij sinds maart van
het vorige jaar.
„Ik had me heilig voorgenomen
om na 1 januari '63 geen enkele
job meer te accepteren", vertrouwt
hij ons toe. „maar ik ben gezwicht
voor da aandraag van het museum
bestuur om voorlopig twee jaar in
Israel te komen werken". Dat „voor
lopig" is een ietwat rekbaar begrip
en het zou dan ook niemand in
clusief de heer Sandberg zelf
verwonderen, als hJJ ook na afloop
deriand kwam. toen hel Koninklijk
gezin en de regering de wijk ble
ken ie hebben genomen naar F,n-
geland. In de eerste uren na de
berichten daarover werd zelf* van
verraad en lafheid gesproken, maar
-dat bleken later opwellingen te zijn
waarvoor een ieder rechtgeaard Ne
derlander zich bij nader inzien
schaamde.
Koningin Wilhelmfcna. had ver
klaard, onder alle omstandigheden
bij haar volk en strijdkrachten te
willen blijven en iedereen had als
vaststaand aangenomen, dat dit
ook gebeuren zou. Achteraf gezien
en vooral met het Belgische voor
beeld voor ogen was het een juiste
beslissing, dat ons Vorstenhuis in
vriibeid bleef: voor de veiligstelling
van de dynastie en voor het moreel
in de zeer donkere jaren die zou
den volgen. Hoeveel heeft het Ne
derlandse volk niet gehad aan de
bezielende toespraken van de Ko
ningin vanuit het ballingsoord En
geland!
Hoe dankbaar kunnen wij nu
niet zijn dat de Koninklijke fami
lie de vernederingen bespaard zijn
van die term iin nog ln Jeruzalem
zou blijven. Want het werk hier
trekt hem rum. Niet alleen om de
steun, die hij van een vooruitstre
vend en enthousiast directorium
ontvangt, maar ook, omdat pionie
ren hem ligt.
„We zullen er een kunstcentrum
van Internationale betekenis van
maken", zegt hij geestdriftig. „Wb
willen de strijd aanbinden tegen
drempelvrees, die ook bij de Israë
li's voor musea bestaat. En ik geloof
zeker, dat we zullen slagen. Kijk
eens naar de liefde voor toneel en
muziek hier. Datzelfde enthousi
asme moeten we voor beeldende
kunst zien op te wekken. Tot op
zekere hoogte bestaat het trouwens
aJ".
Het Israëlische Museum, dat een
zestien miljoen pond (ongeveer ne
gentien miljoen gulden) heeft gekost
en ontworpen werd door prof. A.
Mansvelt. uit Haifa en mevr. De-
bora Gad uit Tel-Aviv bestaat uit
vier delen: het in 1906 gestichte
Joods nationale museum Bezalel,
een oudheidkunsige sector (met de
archaelogische afdeling van het Is
raëlische departement van opvoe
ding en Cultuur als kern), het
gebleven, die onverbiddelijk ver
bonden zouden zijn geweest aan
een verblijf in ons land onder het
juk van de bezetter. De hoogheid
van en de liefde voor het Vorsten
huis in ons land zouden er onher
roepelijk door zijn geschaad,
zo niet geknakt.
In opdracht, van de Koningin
gingen Prinses Juliana. Prins
Bernhard en de Prinsesjes Beatrix
en Irene na een avontuurlijke
tocht in een geblindeerde pantser
auto van de Nederlandse Bank
naar IJmuiden, waar zij zich in
scheepten op de Engelse torpedo
bootjager Codrington. De Koningin
volgde een dag later op een andere
Engelse oorlogsbodem vanuit Hoek
van Holland. De Koningin had ver
zocht. haar naar Zeeland te bren
gen. waar de strijdkrachten het
langst stand zouden houden, maar
de Engelse kapitein weigerde en
voerde de orders van zijn Engelse
meerderen uit. daarmee wellicht
het Koningshuis voor Holland be
houdend. Ook de regering nam de
wijk naar Engeland toen bleek, dat
het einde van de weerstand nader
de.
Schrijn het Boek" en een
beeldenpark.
Beeldenpark
Het. beeldenpark zou men een
openluchtmuseum voor sculptuur
kunnen noemen. Het draagt de
naam van Billy Rose, een Ameri
kaanse-joodse showbusiness-mag-
naat, die er niet alleen zijn kostbare
privé-collectie voor afstond, maar
ook de tuinaanleg voor zijn reke
ning nam. Die tuinaanleg werd
ontworpen door de Amerikaans-Ja
panse tuinarchitect en beeldhouwer
Isamo Nogsoetsj, die ook de ..land
scaping" voor het Unesco-gebouw
ln Parijs verzorgde.
De „Billy Rose Art Garden" bevat,
een sculptuur-verzameling, waar
van de waarde in de miljoenen
loopt. Rodin. Richier, Jacques Lip-
schitz, sir Jacob Epstein, Hannah
Orloff om maar een greep te
doen zijn er vertegenwoordigd
door een of meer specimina van
hun werk. „Ik kan het beter Israël
cadeau doen dan mijn zuster Pol
ly", moet Billy Rose gezegd hebben,
toen hij zijn beslissing had geno
men. „Dan kan tem ins te de hele
wereld ervan genieten".
Ellendig einde
Dat einde kwam met de ellendige
dag van Rotterdam
De Duitsers stonden voor de
den. De vesting Holland moest
snpl worden bezet, en zij meenden
noodzaak, de situatie te forceren.
Zij waren al niet in hun opzet ge
slaagd. en nu moesten zij alles op
alles zetten om zoveel mogelijk
krachten vrij te maken voor de
doorstoot naar de kust in het zul-
de sleutel gevonden te hebben in
chantage.
Er is reeds veel over die tragi
sche episode geschreven. Het. Duit
se ultimatum, de Nederlandse ver
klaring dat. Rotterdam een open
stad was, de aanvaarding na vele
dreigementen en verwarringen van
de overgave van de stad, het moor
dende bombardement van de bin
nenstad tegen de regelingen ln.. De
binnenstad van Rotterdam werd
het, rokende slachtoffer van een
lafhartig dubbelspel, waarvan het
noodlottige gedeelte zich op 14 mei
in de eerste middaguren afspeelde.
Hef dreigement, dat eenzelfde lot
Utrecht en andere grote steden zou
treffen, wanneer de Nederlanders
niet capituleerden, kon niet terzij
de worden gelegd. Reeds kraakte
overal de laatste verdediging in
haar yöegen. De toestand was ho
peloos. In de laatste uren nog een
volkomen en onherstelbare doch
ook zinloze verwoesting van onze
steden riskeren was onaannemelijk
De capitulatie werd een feit, na vijf
dagen ven harde en eervolle strijd
HU Ier kon de scalp van nog een
slachtoffer aan zfjn gordel binden
Verliezen
Nederland had tn vfjf dagen on
geveer 2900 doden en 7000 gewon
den te betreuren en grote mate
riële verwoestingen. Dat, alles was
echter nog niets vergeleken bij wat
komen zou: vjjf jaren van moord,
ellende, plundering, verraad, hon
ger tot ons volk aan de rand van
de afgrond bevrijd zou worden.
Overigens heeft Nederland, hoe
slecht het ook op de strijd was
voorbereid, uitstekend weerstand
geboden. De Duitsers brachten
aanzienlijke legers tegen ons in het
veld. pasten een verrassende nieu
we strategie van luchtlandingen
ver achter de linies toe. hadden
een vrijwel volstrekte overmacht in
de lucht en konden niettemin in
vijf dagen slechts een deel van ons
grondgebied veroveren. De rest
kregen zij slechts door lafhartig
bombarderen en chantage in han-
Niet slecht
Zelfs wanneer het gehele land in
vijf dagen veroverd was geweest.,
zou dat oen terreinwinst van
slechts 6500 vierkante kilometer
per dag zijn geweest. D« Blitzkrieg
ln het westen toonde een totaal
gemiddelde winst per dag voor de
Duitsers va.n 11.500 vierkante kilo
meter. Driekwart Jaar tevoren
brachten de Duitsers het in Polen
tot 7000 vlerkante kilometer per
deg.
Hoewel deze cijfers natuurlijk
geen objectieve maatstaf vormen,
zeggen zij toch wel iets over de
verbetenheid, waarmee ons volk de
vrijheid heeft verdedigd.
Daardoor werd een aanzienlijke
Duitse strijdmacht (die in één et
maal zijn doel ha4 moeten berei
ken» v\jf dagen vastgehouden. Ook
in een jarenlange oorlog kan een
dergelijke relatief kleine vertraging
Dode-Zeerollen
Het. „schrijn van. het boek" Is
architectonisch het vreemdsoortig -
ste gebouw, dat men zich kan voor
stellen. Grotendeels ondergronds
en met een wit-glazuren koepel,
die aan de Maginot-llnie uit de
tweede wereldoorlog herinnert, her
bergt het zeven van de beroemde
Dode-Zeerollen en verder originele
brieven uit de periode van Bar-
Kochba (de leider van de Joodse
opstand tegen Hadrianus) en rol
len. die gevonden werden ln Mas-
sada, de joodse burcht ten westen
van de Dode Zee, waarvan de ge
hele bezetting in het jaar 73 zelf
moord pleegde,, om niet levend in
handen van de Romeinen te vallen.
Piece de résistance is de rol van Je-
saja, die een lengte heeft van zeven
meter en in liet midden van het ge
bouw. recht onder de koepel, om
een bronzen cilinder Is gevonden.
Het bouwwerk, dat een machtige
indruk maakt, al kan met het mis
schien niet mooi noemen, werd ont
worpen door de Amerikaanse archi
tecten Frederick J. Kiesler en Ar-
mand P. Bartos.
Het archaeologisch museum geeft
een voortreffelijk beeld van de vele
culturen, die Palestina in de loop
van de veelbewogen historie hebben
beinvloed. De collecties zijn even
representatief als instructief. Iets
heel bijzonders is de verzameling
Perzische kunst, die een periode
van meer dan vierduizend jaar ver
tegenwoordigt.
Bezalel
Bezalel, bijna zestig jaar lang een
..Landmark" in Jeruzalem, ontleen
de tot zijn opneming in het Israë
lische Museum zijn betekenis in
hoofdzaak aan zijn fraaie collec
ties joods volks- en religieuze kunst.
De ongeveer tweeduizend schilde
rijen. die ln het oude, romantische
gebouw met zijn kantelen waren
ondergebracht, hebben weinig meer
dan sentimentele waarde. „Met
kunst hebben ze eigenlijk niets uit
te staan", zegt Sandberg. „Hoog
stens één procent is voor een mu
seum dat zichzelf respecteert, bruik
baar".
van beslissende betekenis rijn. Im
mers. op het laatste nippertje kon
Engeland in juni 1940 de kern van
zijn expeditieleger op het continent
uit Duinkerken evacueren. Dit le
ger was het plechtanker, waarop de
vrije wereld zou drijven in het
daarop volgende jaar. waarin En
geland alleen stond tegenover een
schijnbaar oppermachtige vijand.
Wellicht heeft het verbeten verzet
van de Nederlanders een belang
rijke bijdrage geleverd tot die he
roïsche terugtocht uit Duinkerken,
waardoor op den lange duur de
wereld is gered van de ondergang.
Slotbalans
De vijf jaren na de vijf dagen
strijd zouden veel grotere offers
van ons volk vragen: circa 200.000
doden waarvan bijna de helft jo
den, 95 procent van deze bevol
kingsgroep. De materiële verliezen
zijn niet te schatten geweest De
persoonlijke ellende kan niet geto
taliseerd worden maar alleen ge
voeld door de generaties, die de
jaren van deze nationale nacht
merrie hebben meegemaakt.
De verliezen aan doden, 22 per
duizend inwoners, waren in ons
land hoog. hoewel andere landen
veel zwaarder getroffen werden.
Dit aantal slachtoffers per duizend
inwoners bedroeg voor Amerika 5,
voor Engeland 7, voor Frankrijk 16.
maar voor Rusland 38. Duitsland
77. en Joegoslavië zelfs 100. om
enkele voorbeelden te noemen.
Na een generatic
Het is echter niet juist, deze her
innering aan de vijfdaagse ouver
ture vRn een drama van vijf ja
ren te besluiten met de post ..ver
liezen". De offers zijn slechts ge
rechtvaardigd als er winstposten
zijn.
Er is sindsdien een kwart eeuw
voorbij gegaan. Een kwart eeuw is
een generatie, en een generatie is
een uiterst belangrijke periode-in
deling in de menselijke samenle
ving. Kennis, begrip, cultuur en
leiding worden van generatie op
generatie overgedragen.
Verrassende aanval op het hart
van Holland in de vroege och
tend van de tiende mei 1940.
Maar toen de plannen voor het
nieuwe museum zich begonnen te
consolideren en de kunstwereld
daarvan op de hoogte werd gebracht
trad een wending ln. Er werden
veel waardevolle schenkingen ont
vangen, vooral dank zij de bui
tenlandse reizen die de heer Sand
berg ondernam. Pin als het museum
complex ln gebruik wordt genomen
zal men in Bezalel menig mees
terwerk zowel van oude als van
moderne kunst kunnen zien, uit
het oeuvre van Rembrandt, De-
gas, Chagall, Matisse, Utrillo, Re
noir, Monet, Picasso en vele an-
Bezalel bezit aan grafische kunst
ongeveer 35.000 tekeningen en
prenten. Vooral de zeventiende-
eeuwse Hollandse school ls goed
vertegenwoordigd. Maar de groot
ste pronkstukken vormen de oude
Hebreeuwse manuscripten, waar
van wij hier in het bijzonder noe
men het z.g. Rothschild-manus
cript. een weelderig geïllustreerd
werk, dat waarschijnlijk in 1475 in
Ferrara tot stand kwqjn. Van de
jongste aanwinsten van Bezalel
moeten nog worden vermeld een in
zijn geheel naar Israël overgebracht
interieur van een Italiaanse syna
goge uit het Jaar 1700 en rijk be
werkte deurpanelen van de beroem
de Malmonides-svnagoge in Cairo,
waarmee Nasser, naar mag wor
den aangenomen tegen wil en dank.
Israël heeft verrijkt. Hoe deze pa
nelen hier rijn gekomen, wordt, ge
heim gehouden. Maar een feit is.
dar. zij tien jaar geleden nog in
Cairo waren.
Het Israëlisch Museum wordt
geopend met een grote expositie „De
Bijbel in de kunst", waarvoor on
geveer veertig musea uit dertien
landen waaronder ook het Rijks
museum in Amsterdam werken
leenden. De waarde van deze collec
tie kan op 25 miljoen gulden wor
den gesteld. Honderden buiten
landse gasten, onder wie vele ex
perts op kunstgebied worden voor
de openingsplechtigheid verwacht.
Israëlischekunst
Het spreekt vanzelf, dat het. mu
seum veel aandacht zal wijden aan
Wat voor de generatie, die be
wust de oorlogsdagen beleefde, nog
eigentijdse werkelijkheid is, is voor
de nieuwe generatie geschiedenis,
zoals de tachtigjarige oorlog en de
Fran.se bezetting historie voor ons
allen zijn. Voor die nieuwe genera
tie zijn Algerije, Rusland, Cuba,
Vietnam. Rood-China en de
atoombom eigentijdse werkelijk
heid.
Wat wij ons thans levendig
persoonlijk herinneren. mag
nipt eigentijds beeld voor de
nieuwe generatie worden, want
dan worden de problemen van
toen maatgevend voor de pro
blemen van thans. Dringen wij
dit beeld wel op. dan verloo
chenen wij de doden die wij
hebben geëerd en dan hono
reren wij ..de" bevrijding niet.
Dan houden wij vast aan één
bepaald milieu, aan één be
paald beeld en karakter van de
samenleving, en dan maken wij
ons schuldig aan diezelfde ver
starring. die de bekrompenheid
van visie, de zelfgenoegzaam
heid. de haat en met dat alles
de rancune opriepen waaruit
de oorlog is voortgekomen.
Dan maken wij van de nieu-
artisfcieke ere*.ties van Israëli'®. I»
dat hetzelfde als Israëlische kunst?
Sandberg ontkent het met beslist
heid. ..De term Israëlische kunst",
zegt hij, „onderstelt een Israëlische
volksgemeenschap. Maar daarvan
is eigenlijk toch nog geen sprake.
Israël met rijn zeventien jaren is
daarvoor nog te jong en de kunst
is er nog te uiteenlopend. Er is nog
geen homogeniteit, zoals wij bij
voorbeeld in Nederland kennen, a.1
laten rich ook hier wet groepen
van min of meer gelijk geaarde
kunstenaars onderscheiden. Maar
natuurlijk wil ik daarmee helemaal
niet zeggen, dat Israël geen knappe
kunstenaars telt. Die heeft het. wel
degelijk. Figuren als Ardon. Stein-
hardt, Anna Tichó, Zaritsky zijn
ook internationaal van betekenis.
Maar werkelijke „eigen" kunst
nog niet kunnen voortbrengen".
Duitse troepen in de om ge.
ving van het vliegveld Waal
haven. een strategisch belang
rijk object dat reeds de tiende
mei doelwit van luchtlandings.
troepen was. Een van de sol
daten heeft een van de eerste
van in latere jaren duizenden
van Nederlanders te vorderen
fietsen onder zijn hoede.
we generatie viisen, die niet
kunnen weten dat water nat is,
terwijl dit besef zo bitter nodig
Daaeom, win neer w ij aan
die da^cn van mei 1940 terug»
denkeh. dan moet dat in onj
eigen ook. mAar in aller be-
lang vooral zonde* rancunt
zijn maar met het vudg verlan
gen. dat beter onderling begrip
waarnaar de wereld van van
daag zo snakt, iets dergelijks
in de toekomst onmogelijk zai
maken. Men hoeft er geen pes-
simist voor te zijn om zich tt
realiseren, dat ook zonder dit
rancune dit al een zeer moei-
lijke opgave zal blijken te zijn.
Alleen in deze geest heeft
een terugblik naar 1940 zin
Knrrvt da* alleen door Toraëti
Jeugd? „Nee", meent de h*«
Sandberg. „Er ls hier nog een an
dere factor in het geding. Israii
ligt ver van de grote kunstcentra
In dat opzicht heeft Nederland
véél voor. En vandaar het verachi
ln belangstelling voor beeldendi
kunst. De gemiddelde Israëli k
vooral de in het land geboren
gelogen Israëli zag nog te wei
nig. Maar dat ls een kwestie vm
tijd. En natuurlijk ook van opvoe
ding".
Het Israëlisch Museum kan 4»
tijd niet versnellen. Maar aan dl
artistieke opvoeding van de roasn
gaat het al zijn aandacht wijden
„Daar gaan wij stevig onM
schouders onder zetten", verzekert
Sandberg. „En over de ultkomit
maakt ik roe geen al te grote zor
gen".
Het Israëlisch museum in Jeruzalem. Rechts dekoepe
,.Het Schrijn van het Boek''
