JOH. ADMIRAAL regisseert
lonesco's „Hunger und Durst*
brak door weerstanden heen
RACHS „LUKAS PASSION"
kunst
kalei öoscqqp
Ingenieus goochelen
met het absurde
IN KATWIJKS NIEUWE KERK:
DUSSELDORF WAS ER SNEL BIJ:
Tweelingkoor heeft
zich onderscheiden
Opgericht 1 maart 1860 Woensdag 7 april 1965 Vijfde blad no. 31536
Romanprijsvraag
Ned. Boekenclub
Op verzoek van vele belangstellen
den heeft de Ned. Boekenclub in Den
Haag besloten, de inzendtermijn voor
zjjn grote romanprijsvraag te ver
lengen tot maandag 2 mei 1966.
Zoals bekend, organiseert de Ned.
Boekenclub deze prijsvraag ten einde
enerzijds reeds .gevestigde" schrij-
aan te sporen, anderzijds nieuwe
schrijvers te ontdekken. Ook auteurs,
die nooit eerder iets hebben gepubli
ceerd, kunnen dus inzenden.
De drie uitgeloofde prijzen bedra
gen resp. f. 10.000. f. 5.000 en f. 2.500;
daarenboven zullen de bekroonde
ans op normale wijze door de
Ned. Boekenclub worden uitgegeven
•n dienovereenkomstig gehonoreerd.
Exemplaren van het prijsvraag
reglement kunnen worden aange
vraagd bij het Lectoraat van de Ned.
Boekenclub, Prinsevinkenpark 2, Den
Haag, tel. (070) 512081.
Expositie Rodolphe
Bresdin in Arnhem
Van vrijdag a.s. af tot 16 mei
wordt in het Gemeentemuseum in
Arnhem een expositie gehouden van
grafiek en tekeningen van Rodolphe
Bresdin (18221885). Tijdens de
opening zal mr. B. Kist spreken over
„De genoegens van het prentenver-
zamelen" en de graficus Dirk van
Gelder zal vervolgens een inleiding
houden, getteld „Rodalphe Brendin,
zijn grafisch werk".
De Lente duurt
toch at zo kort.
Laat
voorjaarsmoeheid
Uw lentevreugde
niet vergallen.
Sanatogen
nemen
Het
zenuwsterkend
middel
Een Judith Leyster voor
Frans Halsmuseum
Het Frans Halsmuseum in Haar
lem heeft met steun van de Vereni
ging Rembrandt voor zijn verzame
ling een vrouwenportretje aange
kocht van de hand van Judith
Leyster, gemonogrammeerd en ge
dateerd 1635, Het paneel is 54 by Al
centimeter groot.
Judith Leyster (plm. 1610 Haar
lem 1660) was omstreeks 1630
leerlinge van Frans Hals. Totnutoe
was zij in het Frans Halsmuseum
slechts vertegenwoordigd met een
bruikleen uit het Rijksmuseum.
Het paneeltje is afkomstig uit de
collectie van Albert Rothschild in
Wenen. Het was het enige zich nog
in de kunsthandel bevindende gesig
neerde werk van de kunstenares.
„Kunst en vliegwerk"
in Schoonewelle
In het museum Schoonewelle in
Zwartsluis is gistermiddag onder de
titel „Kunst en vliegwerk" een na
tuurhistorische tentoonstelling ge
opend. Het betreft hier een stan
daardverzameling van fauna en
avifauna uit het natuurgebied van
Noordwest Overijssel, dat uniek is
in West-Europa. De tentoonstelling
is gewijd aan wijlen dr. Jacob P.
Thijsse.
De opening van de expositie, die
het gehele jaar te bezichtigen is.
geschiedde door de burgemeester
van Zwartsluis, de heer J. G.
Bynink, waarbij explicatie werd ge
geven door de heer G. van der
Heide, directeur van het museum
Schokland.
Het museum Schooirewelle trekt
een jaarlijks groter wordend aantal
bezoekers uit binnen- en buitenland.
Erna Spoorenberg zingt
in Holland Festival
Op 2 juni zal het Concertgebouw
orkest oJ.v. Bernard Haitink in het
Holland Festival een concert geven in
het RAI-gebouw in Amsterdam,
waaraan, Erna Spoorenberg haar
medewerking zal verlenen. Zij zal
Mozart-aria's en een aria uit „La
Traviata" van Verdi zingen.
Het verdere programma omvat:
vier delen uit Mendelssohns „Midzo-
memachtsdroom", „Romeo en Julia"
van Tsjaikowsky en de „Arlésienne
suite" van Bizet.
Rudolf Noerejew
naar Wenen
De bekende Russische danser
Rudolf Noerejew, die enkele Jaren
geleden bij een optreden in West-
Europa besloot niet terug te keren
naar de Sowjet-Unie, gaat als
choreograaf werken bij de opera van
Wenen. In mei van het volgend jaar
zal zijn eerste werk worden opge
voerd. Tot dusver was Noerejew ver
bonden aan het „Royal ballet" in
Londen.
(Van onze correspondent)
De uitgehongerde christen
roept uit: „Ik geloof alleen in
mijn soep", terwijl de Marxist
het „Onze Vader" bidt. (Teke
ning van A. Paul Weber).
Opwinding over
hersenspoeling
Bij het zien van de voortreffelijke
opvoering in Düsseldorf met Karl
Maria Schley als Jean en Eva
Böttcher als Eva, komt de opmerking
van Ionesco in gedachten, dat deel
2 en 3 van „Hunger und Durst" door
een willekeurig aantal andere kun
nen worden vervangen. Alleen deel 1
is essentieel: het thema van de een
zame, zichzelf zoekende mens wordt
er in geëxposeerd. De beide andere
delen vormen op dit thema niet de
onafwendbare uitwerking Het zijn
kunstige variaties op hetzelfde in
wezen banale thema. Ze missen de
overtuigingskracht van het onver
mijdelijke en blijven het resultaat
van geroutineerd vuurwerk-maken.
Blijft de verbazing over de oor
spronkelijke reactie van het Duitse
publiek, dat zich hogelijk opwond
over het hersenspoelüigs-tafereel.
Het is dus, en dit ter geruststelling
van al de over hun hoogtepunt ge
raakte toneelschrijvers, nog steeds
mogelijk te epateren met het „erge"
in een wereld waarin men verwacht
te dat het erge tot de waarde van
kleingeld was gedegradeerd. Het erge
verandert echter niets aan de in
trinsieke waarde van een thema.
Ook een damesroman blijft een da
mesroman, of het nu een psycholo
gische, een historische, een socio
logische of een „open-hartige"
damesroman Is. Het enige thema
hierin is immers altijd dat „ze el
kaar krijgen". Ook dit behoort bij
„Hunger und Durst" overigens niet
tot de mogelijkheden.
Eugene lonesco's laatste stuk, in het Frans "La faim et le soif"
itheten, maar tot nu toe alleen in West-Duitsland opgevoerd
nder de titel „Hunger und Durst", heeft zich door de eerste weer
ouden heen gebrokenLiepen tijdens de première en de eerste
daarop volgende voorstellingen toeschouwers nog ontevreden tij
mus het derde en laatste bedrijf de zaal uitnu de kunstcritici het
hbacadabra van Ionesco nog eens hebben voorgekauwd, is het stuk
Duitsers „in" en wordt geen onvertogen woord meer ge-
Critici zaten elkaar
in de haren
Ionesco werd in 1912 in Roemenië
lboren. Na litteraire studies aan de
glversiteit in Boekarest, trok hij in
136 naar Parijs, waar hy als cri-
cus ging meewerken aan de „Ca-
iers du sud". Later schreef hij in
t „Nouvelle revue Frangaise" en de
Lettres nouvelles". Het eerste grote
icces als toneelschrijver behaalde
inesco in 1949 met „La cantatrice
iauve". Het in 1959 voltooide „Le
bmoceros" werd over de gehele
jld opgevoerd. In het theater in
usseldorf, waar „Hunger und Durst'
Jn première beleefde, werden ook
Le rhinoceros" en „Le pieton
ipr" voor net eerst opgevoerd,
llonesco vertelde bij de première
Jn zijn laatste stuk dat de Duitsers
el vlugger zjjn met de enscene-
van zijn stukken dan de Fran-
Rn. Terwijl het gezelschap van Jean-
mis Barrault in Parijs nog steeds
ar een gelegenheid zocht om „La
jfjlm et le soif" ten tonele te bren-
bn, hadden de Westduitse kunst-
Rltlcl elkaar over het stuk al lang
J breed in de haren gezeten.
I De eeuwige
I waarheidszoeker
§»In „Hunger und Durst" is de
gofdrolspeler, Jean geheten, zoals
ij de meeste van lonesco's stukken,
g eeuwige waarheidszoeker, de een-
•ÏS iu het niet eindigende twisige-
rek met de collectiviteit. Jean zoekt
vergeefs zijn eigen ik en vlucht uit
|in wereld die het in z\jn onbeha-
jn nog behaaglijk heeft weten te
en. In het eerste deel van het
breekt Jean los uit wat hU als de
lemming van het gezin onder-
[Verdubbeling aantal
bezoekers bij
Kunstmaandorkest
Cit Kunstmaandorkest in Amster-
heeft in het seizoen 1964/1965
'1.500 bezoekers getrokken, d.i. twee-
laai zoveel als in het jaar daarvoor.
Jpt komend seizoen zal het aantal
nncerten worden uitgebreid. Het
ikest zal worden geleid door Anton
lisjes.
7*e Rus Eugène SwetJanow zal van
tot 25 januari als gastdirigent op-
pd«n. In deze periode zullen o.m.
•JSymphonie nr. 83 „La poule" van
"pdn en de „Tableaux d'une expo-
2»on" van Moussorgsky worden uit-
:Voerd.
Behalve werken van vele buiten-
Mse componisten zullen er ook
(Jkele Nederlandse werken worden
Ingevoerd. Welke dat zullen zijn
brdt bepaald na terugkeer van
pton Kersjes, die thans een rust-
P" op de Canarische eilanden
vindt: zijn vrouw Eva en de baby,
en de oude hysterische tante die de
verstikkende mufheid symboliseert
die Jean angst bezorgt voor de be
klemming van het verleden.
In het tweede gedeelte wacht Jean
in een romantisch landschap voor
de pcort van het „museum der idee-
en". Hfj heeft er een afspraak met
de „ideale vrouw", de „vrijheid", die
hem zal verlossen van alle proble
men en hem de sleutel voor een beter
leven zal overhandigen. Jean raakt
in gesprek met de beide wachters
die de poort bewaken. Jean probeert
de vrouw waarop hij wacht te be
schrijven, maar hij slaagt daarin
niet. Tenslotte halen de wachters de
schouders op en kondigen aan dat
het museum gesloten wordt. Op
nieuw begint Jean zijn zwerftocht.
Het derde en laatste gedeelte van
„Hunger und Durst" noemt Ionesco
„Zwarte mis de goede herberg". Twee
„broeders" ontvangen Jean in een
bizar klooster met spijs en drank en
stillen zijn „Hunger und Durst". Als
tegenprestatie verwachten ze een uit
voerige beschrijving van zijn bele
venissen, waarin Jean aan de diepste
•selen van zijn geest niet voorbij
mag gaan. Het blijft echter bij ba
naliteiten en de monniken zijn dan
ook diep ontevreden.
Ze tonen hem een satanisch
schouwspel waarbij twee menselijke
•ns ieder in een kooi tegelijker
tijd een soort hersenspoeling onder
gaan. De ene gevangene is Marxist
(hij zou een persiflage op Bert
Brecht zijn), de andere verdedigt de
binding met het christelijk geloof.
De uitgehongerde wezens wordt net
lang een kom soep voorgehouden,
tot de christen tenslotte uitroept: „Ik
geloof alleen in mijn soep" en de
Marxist op zijn knieën het Onze Va
der bidt.
Maar dan blijkt het drama alleen
ter instructie van Jean te zijn opge
voerd, en als de tot kletsende clowns
gedegradeerde gemartelden uit hun
kooi getreden zijn ontpoppen ze zich
eveneens als „kloosterbroeders".
Veeg uit de pan
Het zou lonesco's bedoeling zijn
geweest in dit tafereel de z.g.
„geëngageerde litteratuur" een veeg
uit de pan te geven. Jean blijft
overigens onder de boze ban van de
duivelse monniken. Verstrikt in de
vage beloften van zijn overheersers
moet hij afscheid nemen van zijn
vrouw en hun inmiddels groter ge
worden dochter, die in een aureool
en voor een ideaal landschap achter
de tralies van het klooster even te
zien zijn. De laatste woorden in
„Hunger und Durst" komen van Eva.
Zij zegt: „Ik wacht op je zolang het
nodig is. Ik wacht op je tot in de
oneindigheid".
Van belang bij een beoordeling van
lonesco's nieuwste stuk is waarschijn
lijk te weten dat de auteur de laatste
jaren last van zijn lever heeft. Van
zichzelf bekent hij „kribbig" en „te
serieus" te worden. Zijn volgende
stuk, dat op Daniel Defoe's „De pest
in Londen" geinspireerd is (ook Ca
mus inspireerde zich er op) wordt
„het grappigste stuk dat ik ooit ge
schreven heb", zoals Ionesco er zelf
van zegt. Hij grondt deze bewering
op de mededeling: „Ze gaan er met
honderden tegelijk in dood".
De toneelwereld van Ionesco is
nauwelijks met een andere te verge
lijken, hoogstens met die van Ar
thur Adamow, de man die in zijn
„La grandeet la petite manoeuvre"
de hoofdrolspeler in vier tonelen
achtereenvolgens berooft van al zijn
ledematen. Ionesco is minder Grand
Guignol dan Adamow, hij goochelt
ingenieus met het absurde en ver
heelt niet beinvloed te zijn door een
toneelliteratuur die van Henrik Ibsen
tot Kaf ka loopt. Absurd wordt, wat
t niet meer dan een banaliteit
leek en wat komisch aandeed, blijkt
uit te groeien tot een werkelijk dra-
Een Frans criticus schreef eens
Ionesco: „Het begint allemaal
heel natuurlijk, maar het eindigt in
het fantastische, wat dan weer niet
of minder blijkt te zijn dan
het normale van het begin en dan
duizendmaal door een loep vergroot".
Admiraals Lukas Passion, die traditioneel in de stille week in de
Grote Kerk van Noordwijk-Binnen plaats vindt (a.s. dinsdag voor
de 22ste maal), heeft thans na jaren weer eens in de Katwijkse
Nieuwe Kerk weerklonken.
Waarom zo'n kostelijk koor als de vaste combinatie Halleluja
(Katwijk) en Cantate Domino (Noordwijk) altijd bij haar Lukas
gebleven is? Deze Passie schonk kennelijk, zowel naar binnen als
naar buiten, voldoening. Deze twee koren onderscheiden zich van
vele anderen doordat zij nimmer ambitie aan den dag leggen. Hun
hele ziel ligt in dit onvolmaakte werk. dat juist daardoor z'n functie
vervult: evangelie te prediken en het „gesjacher" met de Heiland
aan de kaak te stellen door middel van een schaars overtroffen
muziektechnisch dienen.
Solisten
EUGENE IONESCO
Met de kwaliteit van het uitvoe
rend koor staat of valt deze Lukas,
gevolg van het groot aantal koralen,
meer dan in „Johannes" en „Mat-
thaeus" samen. De tenor-evangelist
heeft als verteller van de bijbeltekst
uiteraard een voorname rol, maar
juist deze recitatieven zjjn artistiek
weinig suggestief.
Toch heeft Joop Kramer, die ze
zong, er door zijn eenvoud, beschei-
öenheid en liefdevolle zorg, veel van
gemaakt. Hij trachtte nergens er
méér van te maken dan er muzikaal
in aanwezig is en heeft dusdoende
ook nergens afgeleid van de bedoe-
Iing:evangelie-mededeling te zijn.
Dramatiseren, door aJi.w. de regie
van de Passion in handen te nemen,
waartoe Bach's Johannes zich wel
leent, zou de zwakheden versterkt
hebben.
Kramer nam sinds verleden jaar
een aanmerkelijke voorsprong naar
de geestelijke toeëigening van deze
partij en de klank van zijn wellui
dende stem doet goed. Hij werkte
zonder klavecimbalist, de organist
Johan Zweers speelde fijntjes en als
vakman de totale continuo. Daar hij
afwisselend evangelist en Christus
vertolker diende te ondersteunen,
nam hij twee timbres daarvoor te
Voor wie de baszanger Henk van de
Brink nog niet hadden gehoord in de
Christus-rol zal deze als echte ver
rassing zijn voorgekomen. Zoveel so
noriteit en egaliteit, zo'n vaste sta
tige klankvorm en machtige zegging,
zo'n taakbewustzijn komt vaak bij
grotere namen niet voor. Zulk een
stem staat onwrikbaar in de ruimte.
Dat is een eigenschap, die van de
sopraan Nelly Schulze ook viel vast
te stellen. Deze stem is sterker gewor
den, heeft aan vrij stromende kracht
gewonnen. Over haar twee aria's mag
niet gering denken, zjj zijn ge
nadeloos als orkeststukken geschre- J Halleluja Katwijken Can
tate Domino (Noordwijk) zon
gen Bachs „Lucas Passion" on
der Admiraal.
(Foto LJ5./J. van Duljn, Katw. a/Z®e)
Een der raadselen van deze Passi
on Is de vraag, waarom de drie tenor
aria's vocaal zoveel meer betekenen.
Zijn de twee eerste van de Jonge
Bach en is de laatste een t
vene van de rijpere Bach? Jan Koot,
amateur, heeft er een knappe teke
ning van gegeven en het menigmaal
hachelijke toontreffen kundig tot
stand gebracht. De tenorale kleur
een heel gezonde. Hij kweet zich ook
van de kleine tenorpartijen, daar Cor
de Heiden door ziekte verhinderd
was om dit te doen.
Voor de alt Bella Keyzer,
waarlljke alt, ls ln de gecoupeerde
weergave van Admiraal maar één
aria beschikbaar, maar haar vertol
king hiervan is steeds een volmaakte.
Han Campfens, amateur en bas voor
de Pilatus-figuur en andere kleine
partijen, mist die vak-zekere egaliteit
en routine, wat voor hem de eigen
aardigheid meebrengt, gewoonlijk eer
aanloop nodig te hebben om met de
ontplooiende stemkracht de vocale
persoonlijkheid tot gelding te bren
gen. De stemkleur is fraai, zoals
iedereen deze avond, en hy haalt de
diepe ligging zonder toonloosheid.
Admiraal: generaal
Het orkest was gelegenheidsen
semble, meest Haagse amateurs,
jaarlijks getrouwelyk voor Admiraal
zich formerend en daarna weer ont
bindend. De status van amateur was
niet te miskennen, maar daar werd
men toch maar by tyd en wyle aan
herinnerd. We beperken ons tot het
ir. herinnering brengen van de stry-
kersinleiding tot het tweede deel en
het fagot-hobo duetteren ln de aria
Den Fels hat Moses Stab geschla-
gen".
Admiraal is de grootste amateur ln
heel dit omvangryke Passions-appa
raat, een totaal onvergeiykbare fi
guur, door geen leermeester recht
streeks geschoold! Maar deze Admi
raal dirigeert als een generaal: het
geringste, door hem gewild, wordt
uitgevoerd en zoals door hem gewild.
De solisten, hoe bont van geaardheid
ook, richten zich om zo te zeggen
hypnotisch naar zyn zienwyze. Admi
raal regisseert zyn Passion als een
spel („Was dürfen wir weiter Zeug-
niss"! of „Er hat andem geholfen"
als een rondedans om de kruispaal!),,
keihard waar nodig, roerend van
mildheid waar de reactie dat na tuur-
ïyk doet zyn, omdat hy zich alles zo
reëel voorstelt. Hy denkt in ..gebeur-
Expresief
In de koorstemmen, koraal zowel
als volkskoor of openingskoor, huist
een rykdom aan expressiviteiten,
van een kapitaal afdwingend. Jeugdig
verend „Kreuzige", model van door
zichtigheid zonder ook maar één uit
springende stem, tot het zeldzaam in
nige „Führe uns nicht in Versu-
chung", als gregoriaans, waar de
laatste rest van menselyke eigenheid
werd weggewist. Meer dan directie:
regie.
V.
Expositie in Voorscholen
Van 10 tot 23 april zullen Hans van
Draanen en Johan van den Berg hun
werken exposeren in het atelier van
Willem Schofer, Molenlaan 3, Voor
schoten. De opening van deze exposi
tie geschiedt 10 april, 's middags om
door drs. Gerrit Brongers.
