Residentie-Orkest" voor
liet afscheid naar de V.S.
Getuigenisscliilders leverden
weinig picturale inspiratie op
kunst
kalei öoscqqp
„WIJN EN BROOD'
Uiteenlopende visies
maar geen mysticisme
Sobolew doet scherpe
aanval op jongeren
TEGEN DE „MODERNISTENBENDE"
UIT STRAALMOTORENTIJDPERK
Stordiau: bekwaam
solist in David
Johan de Meester
naar Ver. Staten
Verfilming verhaal
van Dola de Jong
een STERK
STAALTJE
11.95
6 95
5.25
Opgericht 1 maart 1860
Vrijdag 5 maart 1965
Vierde blad no. 31508
(Va
nze Parijse correspondent)
„Wijn en brood" is dit jaar het thema geweest, dat de „schil
ders die van hun tijd getuigen" ter inspiratie voor hun veertiende
jaarlijkse expositie in het Musee Galiera, was aanbevolen. Men
kan zeggen, dat de kleine 90 leden van dit genootschap over het
algemeen wel over de kundigheden en de techniek bleken te be
schikken, om ook over dat onderwerp een serie doeken te maken,
waarmee een picturale show redelijk was te organiseren. Maar
opzienbarende kunst hebben het brood en de wijn, waarzonder
de mens niet leven kan, toch niet of nauwelijks opgeleverd. En
ettelijke doeken die vermoedelijk al eerder waren ontstaan, moes
ten bovendien weer met de haren bij het onderwerp worden
gesleept.
Een iets gevarieerder, interessante
re of fundamentelere belichting van
het thema, treft men eigenlijk vooral
aan in de verschillende opstellen of
I toelichtingen, die door bekende of
I illustere schrijvers werden bijgedra-
i gen om, oudergewoonte, de fraaie
catalogus weer te kunnen vullen.
In die stukken worden het brood
en wün b.v. omschreven als „deze
beide essentiële voedingsmiddelen der
mensheid" en als „de zonen van de
- zon en de metgezellen der mensen".
En dan zijn er de nodige toespelin
gen op Het Laatste Avondmaal, de
J Emmaüsgangers en andere bijbelse
of klassieke bronnen, die door de
schilders, ter stimulering van hun
J fantasie, echter vrijwel stelselmatig
1 verwaarloosd werden.
die twee bestandde
len in de „mystieke kern" te raken,
hadden verreweg de meeste schil
ders dat brood en die wijn gebruikt,
als ze deze gebruikten bij wijze van
decoratief hulpmiddel. En zelfs op die
weg, werden dan veelal de grote voor
beelden der illustere meesters ge
volgd. De variaties op Manets' „Dé
jeuner sur l'herbe" en op de Guin-
guettes zijn inderdaad legio, waarbij
zich voorts dan nog een lange rij van
binnenhuisjes, maaltijden in café's of
kantines voegen, die men elders ook
al wel eens eerder meende te hebben
gezien.
Zelfs binnen het kader van een be
roemd voorbeeld is, in beginsel nog
ruimte voor enige oorspronkelijkheid
of althans voor bijzondere picturale
kwaliteiten. Maar ook aan die ver
langens of condities werd hier helaas
maar sporadisch voldaan.
Mr. Reinink weigert
erepenning Stichting
Kunstenaarsverzet
Onder meer uit waardering voor
hetgeen mr H. J. Reinink gedurende
de bezetting met gevaar voor eigen
leven gepresteerd heeft ten bate van
het kunstenaarsverzet, heeft de
Stichting kunstenaarsverzet 1942/45
besloten hem op 20 maart een ere
penning van de Stichting uit te rei
ken tegelijk met o.a. aan prof mr R.
P. Cleveringa.
Prof. Cleveringa werd door de be
zetter in hechtenis genomen nadat hij
op 25 november 1940 in Leiden in het
openbaar geprotesteerd had tegen het
ontslag van de joodse universitaire
docenten. Daar mi'. Reinink op dat
moment nog optrad als waarnemend
secretaris-generaal van het Departe
ment van O, K en W, heeft hij de
Stichting meegedeeld dat hij, met er
ken telijkheid voor het eerbetoon dat
men hem wenst te brengen voor zijn
houding tijdens de bezetting als ge
heel, meent dit eerbetoon niet te kun
nen aanvaarden, zo deelt het bes turn
de Stichting Kunstenaarsverzet in
een communiqué mee. (Mr. Reinink is
directeur-generaal voor de Kunsten
en voor de internationale culturele
betrekkingen bij het ministerie van O,
en W).
Buiten al die eet- en drinkgelagen,
korenoogsten en de druivenplukkerij
was er echter nog een bescheiden
minderheid van doeken die althans
getuigden van de wil de elementaire
anekdote te doorbreken. Bernard
Buffet wiens glorie hem de eer ver
schafte als vaandeldrager te mogen
fungeren, plaatste op zijn schilderij
affiche een paar gin- en jeneverfles-
sen om de wijnsmaak even te ver-
Voor Le Colas leven de ma
chines terwijl de mens tot robot
wordt.
drijven? En Carzou vulde zijn doek
met antennemasten, wielen en assen
en verwrongen stukken ijzer, die dus
ook nog al een ver verwijderd ver
band met het onderwerp onderhou
den, maar in elk geval terstond zijn
(grafische) stempel verraden.
Evenmin aan de leiband van een
letterlijke gehoorzaamheid, had de
veelzijdige Michel Ciry, schilder, gra
ficus, en componist zich verbonden
en zijn eerbetoon aan Bernanos
heeft, in de vorm van een portret
van een dorpspastoor, zeker een ern
stig en nobel karakterbeeld opge
leverd.
Eerder in de plastisch- literaire
trant had Le Colas het thema opge
vat. een vlak dat geometrisch is ge
vuld met een groot aantal symmetri
sche figuren, liggende personen met
een glas wijn in de hand en een
stuk brood onder het bereik- die
volgens de toelichting illustreren
dat in onze tijd „de machines leven
en de mensen robots worden".
Een spoor sociale tijdskritiek school
Brenots evocatie van
cocktailparty: „Fraaie en jonge
die lange en gretige
tanden planten in sandwiches en an
dere baksels, met hier en daar een
jongeling in smoking die zich aan
drank te buiten gaat".
Fougeron, na zo niet vóór Picasso
de officiële schilder van de commu
nistische partij, liet in een goud
korenveld een automatische dorsma-
chine voorrijden om zo eveneens
in ongecompliceerd naturalistisch
vaarwater te blijven. Wat meer fan
tasie spendeerde Verdi aan zjjn fitu-
ristisch werkstuk: een man die een
ingewikkelde machinerie bestuurt
waarin links de korenaren en rechts
de druiventrossen verdwijnen, om,
aan gene zijde, gereed voor de con
sumptie, de croissanten, de stokbro
den. de flessen wijn en jenever af
te leveren.
Een poging het collectieve regen
tenportret te vernieuwen, ondernam
Mac Avoy, die een tiental bekende
Bordelaanse wijnfabrikanten naast
en boven elkander plaatste, waarbij
ieder het kasteel in handel houdt
waaraan hun produkt naam en glo
rie ontleende.
Enkele graankorrels
Onder het vele kaf van deze
brood-expositie waren zo, bjj nauw
keurig lezen dus toch nog wel een
paar graankorrels te verzamenlen.
Maar niettemin verliet men de Ga
liera toch met het onbevredigende
gevoel, dat men zijn honger en zijn
dorst naar picturale waarden zelfs
onder het motto van het brood en
de wijn ook dit jaar weer ter
nauwernood had kunnen stillen.
,HAV LEVENSVERZEKERINGEN - SCHIEDAM - TELEFOON (010) 26 93 04 - HAV LEVENSVERZEKERINGEN,
Schrijverscongres Moskou:
Op het congres van Russische schrijvers in Moskou liet de
voorzitter. Leonid Sobolew. die naar verwacht wordt door de
„opstandige liberale auteurs" uit zijn functie verwijderd zal worden
een storm van verwijten tegen de jonge schrijvers horen.
De volledige tekst van zijn rede van drie uur, die afgedrukt werd
in het blad ..Literatoernaya Gazetta", leek de ervaren waarnemers
toe een van de meest ongebreidelde aanvallen van het conserva
tieve kamp te zijn op de „nouvelle vague".
Sobolew lanceerde hevige kritiek op de meest vooraanstaande
en populaire jonge schrijvers, zoals Vasily Aksyonow, Boelat
Okoezjawa, Feliks Alekwjin en Anatoly Gladilin.
„Taaibederving"
Hij veroordeelde scherp de uitdagen
de en veelbesproken verwerping door
Gladilin van de idealen van de ou
dere generatie en uitte de klacht,
dat de nieuwe romanschrijvers de
Russische taal bederven met hun
verheerlijking van het „slang" van
de jongere generatie en dat van de
..modemistenbende uit het straalmo
torentijdperk".
„Wij waren geen slaven"
De teerste plek van het debat tus
sen liberalen en conservatieven aan
rakend, zeide Sobolew: „In sommige
werken wordt jonge
95
4 AN de vooravond van het vertrek naar de Ver. Staten voor
een zesweekse tournée, schonk het Residentie-Orkest in de
Stadsgehoorzaal een „afscheids"-concert, dat klonk als een klok.
Want zowel Strauss' „Don Juan" als Hindemiths' „Mathis der
Maler" zijn „zaalvullend.
Daartussendoor het hier nog onbekende altvioolconcert (1951)
van de Hongaar Guyla David, gespeeld door het zo gewaardeerde
orkestlid José Stordiau.
Meeslepende ,Don Juan'
Van de eerste fel-geladen opzwaai
af, hei-kent men de typische Richard
Strauss, die in deze eerste van zijn
„Symfonische Dichtungen", zijn door
de dichter Nikolaus Klenau geïnspi
reerde „Don Juan", op 24-jarige leef
tijd al onmiddellijk zijn orkestraal
meesterschap deed triomferen.
Hier vindt de geboorte plaats van
zijn strikt persoonlijke stijl, zij het
nog gebaseerd op de formele en idee-
ele principes van zijn grote voorgan
gers Berlioz, Liszt en Wagner. De
verwantschap met Berlioz komt voor
namelijk tot expressie in dat briljant
fonkelende instrumentale coloriet.
Het programmatische element staat
hier wellicht nog niet zo op de voor
grond als in de latere „Dichtungen",
waaruit zich het geraffineerde natu
ralisme in de détailschildering zou
ontwikkelen. Hier is in hoofdzaak
sprake van stemmingsachtergrond:
de psychische spanningen der eroti
sche hartstocht ontladen zich in be
wogen drift. Als op vleugelen der in
spiratie lijkt Strauss hier gedreven in
een creatief openbarsten van al wat
hem in zijn jeugd bewoog. Deze voort
varende en snel van vrouwen wisse
lende „Don Juan" geeft dan ook het
orkest, door middel van verrukkelijke
en tedere liefdesmelodieën als door
meeslepende onstuimigheid alles wat
het toekomt, tot dit opwindend leven
eindigt in de meest tragisch denkbare
somberheidDe schrijnende
trompet is er de weerklank van
Het Residentie-Orkest heeft aan dit
veelverscheidene kleurenpalet, waarin
weekheid contrasteert met uitbun
digheid, het volle pond toebedeeld,
met een bezielend en opstuwend lei
der als Van Otterloo, die weet wat
Strauss en in het bijzonder déze
Strauss! vraagt.
David viel tegen
naar het lijkt aan Kodaly verwant,
doch zonder diens genialiteit is j
ons niet meegevallen. Daartoe is dit I
sterk onder folkloristische invloeden j
staande muzikanteske werk, te zeer in
een en dezelfde sfeer gehouden, waar
bij de velerlei herhalingen, zonder dat
er iets „nieuws" tevoorschijn komt.
op den duur een vermoeiende indruk
maken.
Wel geeft het de solist, vooral in de
beide hoekdelen, alle gelegenheid zijn
technisch kunnen te demonstreren en
Stordiau heeft aan die eis perfect
voldaan.
Het is zeker geen sinecure, zo maar
plotseling als solist te excelleren,
maar Stordiau heeft dat al eerder, zo
in concerten van Bartók en Walton,
met succes gedaan. Dat succes oogstte
hij ook nu: door zijn warme en volle
toon, zijn bekwaam vakmanschap en
zijn klaarblijkelijke muzikaliteit. Op
vallend was, dat zenuwen hem geen
parten speelden en hij zich absoluut
geconcentreerd door de zeker niet
eenvoudige partituur, zij het dat de
progressiviteit daarin slechts zeer ge
matigd is, heen sloeg.
Een bijzonder hartelijke huldiging
is hem ten deel gevallen: zowel van
de zijde van het publiek als van die
zijner collega's.
Zeggingskracht van
Hindemith
Na de pauze nog eens Hindemiths'
fameuze orkesttriptiek, de symfonie
„Mathis der Maler", niet te verwar
ren met de gelijknamige opera. Naar
wij menen heeft Van Otterloo deze
uit 1934 daterende compositie hier
voor het eerst in 1937 gebracht. Toen
reeds was onmiddellijk merkbaar, dat
een meesterwerk werd gedemon
streerd, ondanks de hem toestro
mende verguizing der toenmalige
machthebbers.
idee ingeprent, dat hun vaders dom-
m* slaven van de (Stalinistische)
persoonverheerlijking zijn geweest
en dat hun geest daar zozeer van
heeft geleden, dat men aan hun
woorden geen enkele betekenis kan
hechten.
„Daaruit komt dan de verkeerde
raad voort: „Handel op uw eigen
verantwoordelijkheid, naar uw eigen
inzicht en alles zal prima zijn, omdat
de jongeren de zonde van de ver
heerlijking niet hebben gekend".
Sobolew keerde zich met grote fel
heid tegen deze opvatting, die, naar
hij zeide „de jeugd verleidt tot een
soort idee van voorbeschikt Messia
nisme".
Gevoel van zwakheid?
De conservatieve woordvoerder
wijdde het grootste gedeelte van zijn
rede aan zijn aanval op de nieuwe
schrijvers en hun denkbeelden, m^jtr
hij sprak ook vurige woorden van lof
aan het adres van jonge schrijvers,
die door de oude garde in bescher
ming worden genomen om hun dui
delijke „partijgezindheid en nationa
le instelling en hun toewijding aan
opvattingen van het „socialistische
realisme".
Het leek er echter op, dat Sobolew
een gevoel van zwakheid onder de
conservatieven tegenover de sterker
wordende golf van vijandigheid van
de zijde der liberalen verried, toen
hij verklaarde, dat hij niet wilde be
pleiten de werken der jongeren te
verbieden.
..Maar men kan hun geen mono
polie verlenen", waarschuwde hij.
OSÉ STORDIAU
Hindemith, oorspronkelijk onder in
vloed van Reger, „post"-romanticus,
bereikte hier een volstrekt eigen over
tuigende zeggingskracht, geïnspireerd
door het beroemde Isenheimer altaar
stuk in Colmar, het drieluik van de
middeleeuwse schilder Mathias Grü-
newald.
Deze boeiende en suggestieve mu
ziek, herhaaldelijk reeds door ons be
schreven, is verdeeld in drie stukken:
„Engelkonzert", „Grablegung" en
„Versuchung des heiligen Antonius",
culminerend in een dramatische en
verscheurende climax. Alle verzoe
kingen komen op weergaloze wijze tot
expressie, uitlopend op het stralende,
imposante „Hallelujah", voorafgegaan
door het authentieke „Laude Sion
Salvatorem", dat doorweven is met
alle fugatische mogelijkheden, waar
over het inventief vermogen van Hin
demith beschikte.
Men mag over deze veelomstredene
denken zo men wil de pro en con
tra's zijn nog altijd, hoewel steeds
minder, in beroering en daarbij
overwegen, dat Hindemith in zjjn
stylistische ontwikkeling, welke ten
slotte uitliep op een „herontdekking
van de klassieke kunst", ook zijn on
twijfelbare inzinkingen heeft gehad,
één ding staat vast: aan de taal van
deze „Mathis", waarin zijn creatieve
potentie een hoogtepunt bereikte,
kunnen weinigen meer ontkomen.
Vooral wanneer dit werk,
mengeling van realiteit en fanta
sie. gevoed door een ambachte
lijk kunnen van hoogste orde,
vertolkt wordt door een orkest,
en een dirigent, die er volkomen
mee vertrouwd zijn. Een enkele
inzet bij vergissing! uitge
zonderd.
En dit orkest is „ons aller"
Residentie-Orkest, dat nu in
Amerika, met Van Otterloo als
„generaal", onze muzikale vlag
breeduit gaat laten wapperen.
Een goodwillreis vol hoogge
spannen verwachtingen!
H.
Schrijver Willard
Motley overleden
De Amerikaanse schrijver Willard
Motley is gisteravond in stad Mexico,
overleden.
Motley heeft o.m. ..Knock on any
door" en „Let no man write my epi
taph" geschreven.
Italiaanse plastieken
op Madurodain
Dank zjj de medewerking van het
ministerie van O. K. en W. en de
gemeente 's-Gravenhage wordt in
Madurodam in het kader van het
Holland Festival een openluchtten-
toon toonstelling gehouden van Ita
liaanse klein plastieken.
Op 15 juni a.s. zal de officiële ope
ning worden verricht door de heer
G. Agnelli, die in Italië op cultureel
gebied een vooraanstaande plaats in
neemt en wiens zuster gravin Rattaz-
zi één der Italiaanse bestuurders Is
van de „Fondation Européenne de Ia
Culture".
De tentoonstelling zal een 90-tal
kleine sculpturen omvatten van de
meest bekende Italiaanse beeldhou
wers, zowel van de oudere als de
jongere generatie, o.w. Manzu, Marlni,
Viani, Minguzzi, Mazzagurati, Ma-
scherini, Greco, Negri, Somaini, Ta
vern ari, Mastroianni. Consagra en
Fabbri.
Koningin naar
jubileumuitvoering
Koningin Juliana heeft het voor
nemen op vrijdag 9 april de officiële
jubileumviering van de muziekschool
van het Amsterdams Conservatorium
bij te wonen in de Bachzaal van het
Concertgebouw in Amsterdam.
Dank zjj een extra subsidie van het
ministerie van O. K. en W. is het
Ned. Centrum van het Internationaal
Theater Instituut in de gelegenheid
de regisseur Johan de Meester een
eervolle uitnodiging te doen aan
vaarden van het „Institute for Ad
vanced Studies in the Theatre Arts"
in New York om daar met leerlingen
van dit instituut voor hoger theater-
onderwijs eri andere Amerikaanse be
roepsacteurs Mariken van Nimwegcn
in te studeren.
Bij de instudering zal gebruik wor
den gemaakt van een nieuwe verta
ling van Eric Colledge, die onlangs
onder de titel „Mary of Nijmeghen"
en als onderdeel van het boek .Me
diaeval Netherlands Religious Lite
rature" in de Bibliotheca Neerlandica
is verschenen. De voorstellingen in de
Ver. Staten, naar verwachting 12,
zullen worden geïllustreerd door mu
ziek van Robert de Roos, welke mu
ziek onlangs tot dit doel onder lei
ding van de componist is opgenomen.
Johan de Meester zal vrijdag 19
maart van Schiphol naar New York
vertrekken en wordt begin mei in ons
land terugverwacht.
De Amerikaanse filmster Bette Da-
vis heeft haar keus laten vallen op
een vorig najaar in New York ver
schenen en binnenkort op de Neder
landse boekenmarkt te verwachten
mysterieverhaal van de Nederlandse
schrijfster Dola de Jong getiteld „The
whirling of time" („Werveling van
de tijd") in de verfilming waarvan
rij de hoofdrol wil spelen, aldus meldt
de „Journal Americain".
Genoemd verhaal van Dola de
Jong is als een van de „toppers" van
het Jaar aangemerkt. De rol welke
Bette Davis in de filmversie ervan
zou krfjgen te vertolken zou zo on
geveer van het kaliber zijn als die
welke zij vervulde in .alles over Eva".
Dola de Jong, mede bekend om
haar jeugdromans, heeft in 1963 de
Edgar Allan Poe-prijs gekregen.
WITTE HEREN
OVERHEMDEN
BELL-O-FAST
Boord en manchetten
EXTRA VERSTERKT.
GERUITE HEREN
OVERHEMDEN
GERUITE JONGENS
BLOUSE
OVERAL KIJKEN
MAAR KOPEN BIJ
Haarlemmerstraat
172 - 174 - 179
Herenstraat 9
MIDZA
