SHOW in LEIDEN
Premiere van Arthur Millers'
5;
INCIDENT IN VICHY"
Verzorgde opvoering
van „ELEKTRA"
„De plaatsbekleder" nu:
officieel verboden
kunst
kalei óoscqqp
HAAST ALLEEN MAAR GESPREKKEN
Auteur werd mens
onder de mensen95
Speciale hulde voor
Henni Orri
VERWONDERING IN ROME:
Publiek begrijpt
er niets meer van"
LEIDSCH DAGBLAD DINSDAG 16 FEBRUARI 1965
(Bijzondere medewerking)
ARTHUR MILLERS „Incident in Vichy", waarvan het Nieuw
Rotterdams Toneel zaterdagavond de Europese première
heeft gegeven, enkele maanden al na de wereldpremière in New
York, speelt in Vichy anno 1942, onder de be
zetting. Geen enkele figuur op de bank voor een hulppost van de
politie heet weliswaar Miller,
Miller gesplitst in
tien figuren
HU heeft zich in de tien aange
houden geplist. HU weet zich even-
serviel en laf als de kelner, even
„rein" van geweten als de acteur,
even bezeten als de kunstschilder,
of „link" als de elektricien, even auto
ritair als de zakenman, verbUsterd
als de Jongen, debiel als de zigeuner,
moeilUk als de psychiater, of gela
ten als de oude jood. Maar in hem
leeft ook de Oostenrijkse aristocraat,
de estheet die zich van de vulgaire
wereld afwendt. Allen worden één
voor één door de foute Franse po-
litie-chef in het kantoortje aan de
tand gevoeld, als er nog twee over
zUn, de aristocraat en de psychiater,
ontstaat tussen hen een hooglopen
de twist. De psychiater zegt, te be
treuren dat hU geboren is voor de
mens zichzelf geaccepteerd heeft zo
als hij is: „een gevaarlijk beest".
Dat hU als jood zUn onderduikadres
verliet om een middeltje voor zUn
vrouw te halen die erge kiespün had
(waardoor hij gepakt werd) bewUst
misschien dat hUzelf toch geen beest
is, een man met een gevoel, die zelfs
iets voor zUn medemens waagt.
Maar in zUn dispuut met de aris
tocraat is hU hard, hü beweert bij
alle niet-joden, die h(j tot dusver
behandelde, sporen van anti-se mi-
tisme ie hebben ontmoet. De aristo
craat beweert er volstrekt vrij van
te zijn. Heeft hjj niet gehuild
een jonge hoboist die uit een orkest
dat hU in Wenen financierde weg'
gebaald werd? Spelen kon hjj dat
het hart er van stil stond. De psy
chiater weet dat hjj gecollaboreerd
heeft. De aristocraat was toen een
moment slachtoffer van zUn familie
zin.
Gekwetst door de wrede visie van
de psychiater, op wat de mens is
en eeuwig zal zUn, volgt de aristo
craat het bevel om in het kantoor
tje te verschUnen, na eerst nog even
blUk te hebben gegeven van zUn
trots. Teruggekomen met een briefje
waarmee hij de schildwacht kan
Advertentie
Is uw
gezinsinkomen
f5000.-of f25000.-?
Hoe hoog dit Inkomen ook ls, elke
vrouw zal er op uit zUn haar huis
houdgeld zo nuttig mogelUk te
besteden.
Heeft u er wel eens over gedacht
om op de markt uw inkopen te
gaan doen en daar eens te gaan
kUkeh?
Het zal een openbaring voor n
zUn te zien wat daar allemaal
voor uw huishouden te koop ls
en het meest zult u opkijken van
de ongedacht goede kwaliteit en
de vaak uitzonderlijk lage prijzen
van groenten, fruit, levensmidde
len, textiel, schoeisel, speelgoed,
De marktkoopman kan altijd
goedkoop zijn omdat hfl door in
koop van grote hoeveelheden te
gelijk een lage prijs kan bedingen.
De m
OP DE MARKT IS
(JW GULDEN EEN DAALDER
WAARD 1
Fluitconcert na
voorstelling
,The living theatre'
Het Amerikaanse toneelgezelschap
„The living theatre", uit New York
heeft gisteravond in het Amsterdam
se theater Carré de eerste van de
twee voorstellingen gegeven van het
nieuwe toneelspel „Mysteries and
smaller pieces" door Julian Beck. Aan
de vertolking verleenden o.a. Judith
Malina en Julian Beck hun medewer
king.
De voorstelling, die een experimen
teel karakter had, werd door het pu
bliek met zeer gemengde gevoelens en
6oms met hilariteit ontvangen. Zoals
bekend heeft „The living theatre"
ook vorig jaar een toemee in ons land
gemaakt met de indertUd veel be
sproken voorstelling van „The con
nection" en „Hie brig".
Het muzikale sluitstuk van deze
voorstelling werd verzorgd door de
Jazz-combo van Piet Kuiters, be
staande uit Piet Kuiters, piano en sa
xofoon, Steven Ben Israël, slagwerk
en Barry Schuck, bas.
De toneelmanifestatie vond ten
slotte haar eind in een lang en aan
houdend fluitconcert, dankzU de
bamboe fluitjes, die de acteurs kwis
tig onder het publiek hadden ver
deeld.
r de auteur ls toch aanwezig.
passeren, staat hU opnieuw voor de
psychiater die nog maar één uitweg
weet: de schildwacht een zakmes in
de rug drijven op het moment dat
hU het briefje controleert. Maar de
aristocraat, uitgedaagd door de wre
de visie, drukt hem het briefje in
de hand. Een moment aarzelt de
psychiater. Maar hy mag niet lang
aarzelen, want elk ogenblik kan hU
als laatste binnengeroepen worden
en dat betekent voor hem het einde.
Hij weet van de gaskamers, waar
van hij zUn vrouw niet eens heeft
willen vertellen. De aristocraat lijkt
onvermurwbaar in zUn aanbod. Mis
schien redt zyn neef hem Wat
kan er in één seconde door het
hoofd van de psychiater zijn omge
gaan? Hij bewyst zijn gelijk als hy
van het briefje gebruik maakt: „de
mens is een beest".
Maar tegelijk bewijst hij zijn on
gelijk: één mens toont, hoewel ge
kwetst in zUn eergevoel, tot een of
fer bereid te zyn, met zyn leven.
De psychiater snelt weg met het
briefje. En als men hem in het
kantoortje ontbieden wil staat daar
de aristocraat, de mens die boven
zichzelf is uitgegroeid, grandioos te
genover de kerels die misschien zyn
beulen zullen zyn, hoewel de weer
machtsofficier, geen SS-er onder
wiens gezag de selectie geschiedt, hem
met een benevelde drankkop staat
aan te staren. Dit fenomeen van
een mens heeft hy, meeloper in een
orde die hem afkeer inboezemt, nog
nooit ontmoet. Misschien dat de offi
cier.
Maar dan slinkt het licht op het
toneel en zinkt het doek.
Ongekende
versobering
Vrywel het gehele stuk, dat op
verlangen van de auteur zonder
pauze wordt gespeeld, voltrekt zich
op de bank. Er is eigenlijk maar één
theatereffect: het slot. De overige
„scènes" zyn maar incidentjes in
„Incident in Vichy". Gesprekken
moet men dus aanhoren, haast al
leen maar gesprekken. En kyken
kan men, naar de zwijgenden. Een
ongekende versobering bij Arthur
Miller! Doch aldoor vlijmt in de
gesprekken het menselijk tekort.
Miller is ,,mens onder de mensen" ge
worden. Onder regie van Jan Teu-
lings is de instudering denkelijk wat
te gehaast gegaan. De vorm was er,
de toon ook, maar de tekst was te
vaak niet verstaanbaar.
Het was ook duidelyk dan Coen
Flink er als de psychiater in een
week tijd nog niet in geslaagd was,
de rol, die hij had moeten overne
men van Rob de Vries, toen deze
voor zijn kuur naar het ziekenhuis
moest op zUn niveau (zijn eigen
niveau) te beheersen. Hoewel hij in
de laatste scène met de aristocraat,
gespeeld door zUn vader Richard,
al héél ver kwam. VoortreffelUk ac
teerde vader Richard. De rol van de
aristocraat ging hem duidelyk zeer
ter harte.
Zeer levendig, maar nog iets te
kort van gebaar, opende Eli Blom
de discussies op de bank als ner
veuze kunstschilder. Ietwat stroef,
maar ook goed van dictie, was Jo-
han Schmitz als toneelspeler met
oogkleppen. Wim Hoddes zette de
autoritaire zakenman stevig over
eind. Piet van der Meulen voldeed
als „linke" elektricien. Pieter Lutz
als de serviele, laffer kelner in aan
zet goed. Maar er had iets meer by
moeten zyn van beroepsmisvorming.
Verrassend was de zigeuner van
Niek Pancras. Hans Culeman maakte
genre-stukje van betekenis van
de weermachtsofficier, maar ten
slotte typeerde hy hem toch te lou-
(lastige rol overigens voor een
Nederlandse acteur). De minder be
langrijke rollen kregen contour. De
zwygende oude jood van de mime
Will Spoor was aandoenlUk.
„Bedeesd" beter
dan „behendig"
Voor zover nauwkeurig te volgen
klonk de vertaling van Anty Wester
ling zuiver. Het grauwe décor vol
deed. De acteurs alleen maar
mannen dankten ernstig voor het
applaus. Het leek ons overigens een
.succes d'estime". Nu Arthur Miller
zichzelf gezuiverd heeft van „Volks
toneeleffect" schijnt hij hetv ak op
nieuw te moeten leren. Maar deze
„bedeesde" Miller is ons liever dan
de „behendige" van voorheen.
Centrum bracht in Schouwburg:
Met Aischylos (525-456 v. Chr.) en Sophocles (496-406 v.
Chr.) behoort Euripides (480-406 v. Chr.) tot de drie grote Griek
se treurspeldichters die het thema Elektra-Orestes in een tragedie
hebben verwerkt, eerstgenoemde in de trilogie „Agamemnon"„de
Choephoren" en de Eumeniden"Klytaimnestra. de moeder van
Elektra en Orestes, die in deze drie delen voor komt is de eerste
tragische figuur die haar daad uitvoert onder invloed van haar
eigen, zinnelijke aard. die van een naar bevrediging en macht hun
kerende vrouw. Geleid door haar vernuft schuwt zij geen middel,
hoe laag ook. om haar verlangens te bevredigen. Hier wordt in
wezen met de invloed van hogere machten, voorbestemming en
noodlot gebroken omdat haar eigen ontembare innerlijk de drijfveer
van haar daden is en de verantwoordelijkheid daarvoor moeilijk op
het noodlot kan worden afgeschoven.
Realistisch
In Euripides „Elektra" wordt het
begrip „noodlotstragedie" volkomen
omvergeworpen omdat zijn figuren
een psychologisch sterke karakter
tekening hebben, waardoor zU een
realistische inslag krijgen.
Het motief van „Elektra" ligt in
het verleden. Agamemnon, Koning
van Argos, getrouwd met Klytaim
nestra die hem een zoon, Orestes en
een dochter, Elektra schonk, is door
de minnaar van zijn vrouw, met haar
medeweten vermoord. Om zUn kroon
veilig te stellen moet ook Agamem-
s zoon Orestes uit de weg ge
ruimd worden. Deze wordt echter
door een oude dienaar in bescher
ming genomen en in een naburig land
in veiligheid gebracht. Elektra wordt
het verblUf in het paleis ontzegd en
vindt onderdak in de hut van een
landbouwer waar zU een schamel be
staan voert, verteerd door haat je
gens haar moeder.
Zo staan de zaken als het doek op
gaat en na enige tUd de thans vol-
en Orestes verschynt. Na het
weerzien dringt Elektra er bij haar
broeder op aan de moordenaar van
hun vader te doden. Hy slaagt hierin
met dezelfde bijl waarmee Agamem-
vermoord werd. In haar blinde
haat prest Elektra Orestes ook Kly-
taimnestre, de medeplichtige, te do
den. Orestes' aanvankelyk verzet
houdt tegen de furieuze argumenten
geen stand en zo eindigt dit treurspel
met een moedermoord.
Weldoordacht
In de voorsteling, die een verzorgde
indruk maakte en gisteravond door
de toneelgroep „Centrum" werd ge
geven, was ongetwUfeld veel te waar
deren, zoals de praktische toneelbouw
de suggestieve muziek en de weldoor
dachte mise en scène.
Henny Orri met haar sonoor ge
luid, vorstelijke en vloeiende plastiek
had uiterlijk alles mee voor de veel
eisende figuur van Elektra. Maar op
den duur misten wij de innerlijke be
leving van dit felle, door haat ver
wrongen karakter. Carol Linssen als
Orestes wisselde sterke met zwakke
momenten af en was soms moeilijk
te verstaan. Zonder voorbehoud was
de scène van de bode, onovertrefbaar
en volmaakt in styl gespeeld door
André van den Heuvel, het hoogte
punt van de voorsteling. Ook de klei
ne rol die in deze tragedie is toege
kend aan Klytaimnestra werd door
Elisabeth Andersen met beheerste
bewogenheid op sublieme wijze weer
gegeven. Verder noemen wy een goe
de Pylades van Ben Hulsman, een
ietwat uit de sfeer vallende landbou
wer van John Koch en een goed ge
troffen grijsaard van Broes Hartman.
Het koor van Mykeense vrouwen
volbracht zijn sfeervormende taak
stijlvol en met toewijding. Meer ge
lijkheid van klank en geluidsterkte
zou het effect nog verhogen. Teo
Kling zorgde voor een goede verta
ling en voerde de regie.
Langdurig applaus
Het publiek volgde de voorstelling
in gespannen aandacht en gaf aan
het einde uiting aan zyn waardering
door een langdurig applaus
K. en O. huldigde Henny Orri met
fraaie bloemen.
B.H
Henny Orri (rechts) als Elektra
in een der scènes.
(Foto L.D./Holvast)
(Mannequins uit Parijs tonen u creaties van Guy Laroche,
Jacques Heim, Maggy Rouff, Nina Ricci.) - U bent van
harte welkom in de Stadsgehoorzaal op donderdag 25 fe
bruari om half drie of om acht uur. Kaarten f3.50 ver
krijgbaar aan onze zaak of aan de kassa van de Stadsgehoor
zaal. Thé-complet is hierbij inbegrepen.
Botermarkt 18, Leiden
gave
Italiaanse functionarissen hebben nu gisteravond formeel de op
voering van het toneelstuk „De plaatsbekleder" verboden, waar
bij zij het concordaat van 1929 tussen Italië en het Vaticaan
aanhaalden.
Op hetzelfde tijdstip heeft een groep acteurs die het stuk wilden
opvoeren de tijdelijke schouwburg verlaten en een voorstelling
van het stuk gegeven in een boekhandel voor 150 toeschouwers.
De prefectuur heeft verklaard, dat
de uitvoering verboden werd ter
handhaving van de openbare orde
en van de bepalingen van het on-
cordaat, waarin verklaard wordt dat
Rome als centrum van het katholi
cisme een speciale status geniet en
dat de Italiaanse regering verplicht
is de paus tegen beledigingen in het
openbaar te beschermen.
Onze Romeinse correspondent meldt:
De mensen begrijpen er absoluut
niets van. Het lykt een ieder onge
hoord dat toneelspelers dagenlang in
een kelder moeten zitten en niet vrij
zUn hun stuk op te voeren, dat in
de hele wereld al werd opgevoerd en
waarvan ieder bovendien de tekst
in elke boekwinkel kan kopen.
Nu is de tekst, die Volonte laat
opvoeren, afwijkend van het oor
spronkelijke. Hij heeft het stuk sterk
bekort, alle onnodige dingen wegge
laten en het veel toneelmatiger ge
maakt. Uw correspondent is de enige
buitenlander die het stuk volledig
heeft gehoord. Bevriend met een van
de toneelspelers en wel met degenen
die de rol van Ricardo speelt, de
hoofdrol, hebben wy tesamen met
de familieleden en een paar vrien
den van de acteur reeds vrijdag
avond de repetitie bijgewoond.
Juist door de uitermate armelijke
omgeving en het volledig wegvallen
van alle overbodigheden maakt de
tekst een veel grotere indruk dan zy
anders zou doem. Men zit daar in
die kelder op houten schragen en
hoort uitstekende toneelspelers een
sterk beknopte tekst zeggen van zes
gedeelten uit het veel te lange stuk.
De aankleding is uiterst armoedig,
alle geestelijken van de Jezuitenpater
tot de paus toe, zUn op precies de
zelfde wyze gekleed namehjk in een
doodgewone zwarte toog zoals elke
Italiaanse pastoor die draagt. Er
zyn geen decors, geen requisieten en
de belichting bestaat uit een dood
eenvoudige schUnwerper. Maar het
is uiterst indrukwekkend.
Geweldige vraag
Kamerleden van vrijwel alle par
tijen hebben vragen gericht tot de
minister van Binnenlandse Zaken,
echter niet van de liberale party,
van welke men toch in de allereerste
plaats zou verwachten dat zU voor
de vrijheid van het woord zou op
komen. Men moet niet denken dat
alle christen-democraten het eens
zUn met het gedrag van de politie.
Er zUn wel degelUk katholieken die
beseffen dat in de grond van de
zaak het stuk van Hochhuth een
christelijk stuk is en de kerk als zo
danig niet schaadt. De inleiding van
de Italiaanse vertaling van het stuk
is trouwens geschreven door een be
kend katholiek kamerlid Carlo Bo
in schrijver van naam.
De krampachtige pogingen om deze
tekst aan de Italianen te onthou
den heeft natuurlUk een averechts
gevolg. In de boekwinkels is er plotse
ling een geweldige vraag naar het
boek van Hochhuth wat tot nu toe
niet sterk de aandacht had getrok-
er zyn natuurlijk dagbladen
vooral communistische bladen, die
proberen deze zaak uit te buiten. Zy
maken er geen melding van dat
Hochhuth de opvoering van zijn
stuk in landen achter het ijzeren
gordijn heeft verboden. Maar ze pu
bliceren grote gedeelten van de tekst
die op die wyze onder ogen komt
i honderdduizenden lezers, die
zonder deze dwaze rel nooit van
zouden hebben gehoord.
Verbod van prefectuur
Het verbod werd uitgevaardigd door
de prefectuur van Rome. De prefec
tuur, de plaatselijke vertegenwoor
diging van het centrale gezag, gaf
het hoofdbureau van politie in Rome
opdracht het te handhaven.
Het toneelgezelschap, dat sinds za
terdag een zit-staking in zijn schouw
burg had gehouden, slipte in kleine
groepjes door de^ politie-afzetting
heen naar de boekwinkel, op enkele
honderden meters afstand. Daar
werd een begin gemaakt met de op
voering.
De politie bleef op post by de
houwburg, maar vertoonde zich
niet in de boekwinkel. De opvoering
werd voortgezet, ook nadat het ge
zelschap vernomen had dat het ver-
bod van kracht geworden was.
De deur van de boekwinkel bleef
in binnenaf gesloten.
De genodigden, schryvers, jom-na-
listen, toneelcritici en enkele linkse
parlementsleden, werden een voor
:n in de boekwinkel binnengelaten.
De boekwinkel is eigendom van
Giangiacomo Feltrinelli, de Italiaan
uitgever, die ondanks de bezwa
van de Sowjet-regering een uit-
ran Boris Pastemaks beroem-
nan „Dr. Zjiwago" heeft ver
zorgd. Hij heeft voor Italië de rech
ter van „De plaatsbekleder".
Feltrinelli deelde de pers mede, dat
het officiële verbod hem na het be
gin bereikte.
Toen de spelers hun schouwburg
je, een gesloten kerkgebouw, verlie
ten bleef hun zakelijk leider achter.
Ook de politie bleef.
Tot dusverre heeft er in Rome
geen feitelijk verbod van „De plaat
bekleder" bestaan. Het officiële
bod kwam nadat er krachtige i
wijzingen waren gekomen over
mogelUke diplomatieke stappen
het Vatikaan.
Protest van Vaticaaj
Van de zijde van het Vaticaan i
er natuurijk een protest,
vorm heeft aangenomen van
tikel in het pauselijke dagblad d
„Osservatore Romano".
In het artikel wordt eerst herin
nerd aan de namiddag van d
juni 1944, toen de Romeinen
het St. Pietersplein trokken on
paus „De Definsor Civitalis, dank t
zeggen. Dan gaat het artikel als volg 't
voort: „Thans na 20 jaar acht melk
het nodig ook in Rome de nagedach b
tenis van Pius de XII te bezoedejg'
len, onder het voorwendsel
kunst en de vrijheid der kunst, dooi
op een particulier toneel of in cata
comben zoals sommigen neo-marte r
laren der kunst zich uitdrukken, he 1
toneelstuk willen opvoeren van eei h'
Duitse schrijver, die op de paus on&
bewapend en heldhaftig verdedigd s
van de goddelUke inventuurlijki
rechten, verantwoordelijkheden wln
overhevelen waarvan de geschieden!i;
reeds heeft uitgemaakt op wieni1
naam wU moeten staan. Een dank :f
baarheid kan men niemand opdwin
gen men voelt ze of niet, al naa 1
gelang. Maar de beweegredenen vai
diegenen die verantwoordelijk zijl
voor deze manifestatie in het middei
latende, moet worden gezegd, dat heei
gebaar op zichzelf een gewilde de!l
monstratie is, een welberekende be
•lediging der gevoelens der katholiek!
Romeinen en Italianen. Deze zijl
van oordeel dat de losbandigheii!1(
van enkelen niet mag worden be^
taald met belediging van de meerder
heid. En zy menen dit als burger c
te mogen eisen. Nog daar latendi |c
de juridische garanties die wel dege
lijk bestaan en die integrerend dee01
uitmaken van de Italiaanse grond f
wet".
En helaas is dit laatste
te waar. Want Italië bezit
grondwet waarin het concordaat
opgenomen. En dat concordaat bejn
vat dingen dat geen andere natia^
ooit zou hebben aanvaard, maar dii w
Mussolini gemakkelijk kon onderte-je
kenen omdat hy op het ogenblU tj
waarop hy het ondertekende al y
nemens was, zich er nooit aan b
houden.
eet ,.f
Den Haag betaalt mee
aan concertreis R.O
Het Residentie-Orkest kan zijn
tweede reis naar Amerika volgende
maand zonder financiële zorgen be
ginnen. De gemeente Den Haag zal -
zo besloot gisteren de raad bij meer
derheid van stemmen f 85.000 bij* Q
dragen in de kosten voor de trip, dit
begroot zyn op f 766.000. Het Ryk be
taalt ook een subsidie van de f 85.000,
Er was verzet tegen het voorstel
voor een gemeentelyke bijdrage van
de zijde van de protestants christe
lijke fractie en van die van de Vrije J
Burgers. Zy vonden de uitgave ge-
zien de financiële situatie van de ge
meente niet verantwoord. Het Re- >e
sidentie-Orkest zal een concertreil
maken van 42 dagen waarop 32 con
certen worden gegeven, waarvoor
f 529.920 wordt ontvangen. Het orkest j,
reist van de oost- naar de westkust
van de VS en zal ook optreden in da 8
Canadese stad Montreal.
Advertentie
Griepbestrijding met
4 middelen tegelijk!
Zondor de maag van sireek Ie makenl
De vier geneesmiddelen, verenigd
in Chefarine „4", zijn elk afzonder-
lijk in de hele wereld beroemd ge*
worden en hebben reeds miljoenen
mensen baat gebracht. Te zamen
werken zij nog beter en doen wer*
kelijk wonderen. Eén der bestand*
delen zorgt dat - niettegenstaande
de krachtige werking - ook een
gevoelige maag niet van streek
raakt.
CKefarine 4
