BROK SCHOKKENDE
HISTORIE TEN EINDE
Onvergetelijk bezoek
van Churchill in 1946
Churchills grandioze
ontvangst in Leiden
UITSPRAKEN VAN BRILJANT
EN SLAGVAARDIG REDENAAR
Scheppende kunstenaar9 die de
gebeurtenissen hielp kneden
Zegetocht door een
dankbaar volk
Opgericht 1 maart 1860
Maandag 25 januari 1965
(Van onze Londense
correspondent)
Met Sir Winston's heengaan
is een brok adembenemende we
reldhistorie afgesloten, een ge
schiedenis die hij tot een kleine
tien jaar geleden nog met schep
pende kunstenaarskracht hielp
kneden en vormen en die hij met
zijn eigen onnavolgbaar com
mentaar begeleidde, prachtig
proza in grootse dramatische
stijl. Zo werd Churchill de Ju
lius Caesar van de twintigste
eeuw.
Hoe oud de generaties van dit
ogenblik ook mogen worden,
zijns gelijken zullen zij niet meer
aanschouwen, merkte oud-pre
mier Harold MacMillan terecht
op toen de .Grand old man" de
vorige zomer afscheid nam van
het Lagerhuis, dat hij meer dan
60 jaar had gediend en
waarmee hij totaal vergroeid
was.
Sir Winston Churchill was de laat
ste overgeblevene uit het roemrijke
Victoriaanse tijdperk, dat zovele an
dere politieke reuzen heeft opgele
verd. Hij was in werkelijkheid een
brug welke twee eeuwen, ja twee
werelden overspande, een leidende
rol spelende in de schrijnende men
selijke lotgevallen, die het kenmerk
van dit stormachtige tijdsgewricht
vormden.
fiy behoorde tot de politiekactieve
aristocratie, die zich in Engeland nog
altijd tot regeren geroepen voelt.
Zijn grote voorzaat, de 17de eeuwse
John Churchill, hertog van Marlbo
rough, de zegevierende aanvoerder
in de Spaanse Successieoorlog, in
wiens monumentale Blenheimpalace
in Hampshire Winston was geboren
het gebouw was een geschenk
van het dankbare Engelse volk aan
de onoverwinnelijke generaal was
zijn inspirerend voorbeeld.
Hij maakte blunders zoals ieder
een. Maar doorgaans zag hij verder
dan zijn tijdgenoten. Zijn profe
tische blik werd legendarisch. Doch
hij kreeg pas zijn grote kansen in
twee wereldoorlogen. Zijn falen in de
eerste, o.a. in de operatie tegen de
Dardanellen, kwam niet zozeer door
hem als wel door de tegenwerking die
hij ondervond en de slechte voorberei
ding. Bij het uitbreken van de tweede
wereldoorlog was Winston Churchill
Engeiands belangrijkste „reserve"
van de natie. Hij werd eerst minister
van Marine om in 1940, toen Hitier
Nederland en België binnenviel pre
mier van de nationale coalitierege
ring te worden. Het was alsof Chur
chill al die jaren, dat hij werkloos
had moeten toezien, op deze climax
had gewacht. Er was maar één man
in het Westen, die Hitier moreel en
geestelijk aankon en dat was
Winston Churchill. Hij werd al me
teen het symbool voor het universele
verzet en de ontwijfelbare overwin
ning.
Niemand kon het Engelse volk of
bezet Europa beter aanvuren dan
deze Britse bulldog, de onversaagde
strijder Churchill. Niets ging er bo
ven de sublieme kracht van zijn be
zielende onsterfelijk geworden rede
voeringen, gekenmerkt door als blik
sems inslaande kernachtige formu
leringen en door met sonore stem
uitgesproken stoer indringende en
voor dc vijand vaak geselende taal.
Geniale „amateur'"
Churchill was in de politiek de
laatste der geniale amateurs in de
beste betekenis van het woord, voor
al r.iet te verwarren met het begrip
dilettant. Hoeveel ministeries hij ook
bezet heeft (Koloniën, Handel, Bin
nenlandse Zaken, Marine, Munitie,
Oorlog, Financiën), hij was nooit de
alwetende vaktechnicus. Hij was
zeldzaam veelzijdig en zag verder
dan de meeste in hun functies in
gekapselde „professionals". Churchill
Een herinnering aan het glorieuze
bezoek van Churchill aan Leiden op
10 mei 1946: wachtend op de stoep
i (van de later afgebrande) sociëteit
Minerva op de auto's die lady Chur-
chili en haar dochter ophaalden van
de VVSL maar daar in het gedrang
j waren vastgelopen. De forse sigaar,
die Churchill hier nog rookt, gooide
hij even later vanuit de auto weg
j tijdens de rit door Leiden: de peuk
I ging nog geen half uur later voor
800 gulden van de hand
In antwoord op de excuses van
I velen, dat Churchill zo lang op zijn
I auto moest wachten, merkte de grote
j man op „O. ik heb in de Afrikaan
se woestijn eens een paar uur op een
Jeep moeten wachten, en toen had
ik geen enkele sigaar meer bij me...
Het zit hier echt wel prettiger".
Onlangs werd in de ontvangstka
mer van de Academie (waar in het
zweetkamertje ook al zijn handteke
ning op de muur prijkt) een door
mevr. Payne Best geschilderd por
tret van de oorlogsleider en Leidse
eredoctor opgehangen. Dezer dagen
werd op de muur van de grote zaal
van het nieuwe Minerva een citaat
uit de daar door hem gehouden toe
spraak geschilderd: „I feel tremen
dous forces in this room". Hij sprak
die woorden als aansporing, om de
strijd voor vrijheid en recht levens
lang te voeren, zoals een groot aan
tal Leidse studenten in de bezet
tingsjaren deze strijd mét hem had
den gevoerd in het verzet.
was in de eerste plaats de grote
artiest., die met wijde blik en zijn
intuïtief gevoel het instrument dei-
grote politiek en vooral der militaire
strategie onnavolgbaar wist te be
spelen. Als het aan Churchill had
gelegen hadden de geallieerden voor
de Russen Berlijn bereikt. Hij wilde
op een kort front doorstoten maar
de Amerikanen verzetten zich er
tegen. Churchill realiseerde zich
ook de komende complicaties van de
na-oorlogse politiek. Maar als rea
list moest hij zich in Jalta bij de
opvattingen van Roosevelt neerleg
gen.
Na de oorlog kwam hij buiten
dienst De taken welke er toen nog
veideeld dienden te worden, vereisten
figuren van ander formaat. Dat. was
de hoofdreden dat. Winston Chur
chill op het toppunt van zijn popu
lariteit in 1945 bij de stembusver
kiezingen werd verslagen. Ten dele
lag het ook aan zijn in diskrediet
geraakte partij. Maar hij moest na
al die zware jaren worden afgelost.
Churchill hief weliswaar de toorts
op van het „Verenigd Europa", maar
zijn hart was er niet in. Opnieuw
blies hij alarm in zijn Fulton-rede
maar moeizame constructieve bena
dering van de ingewikkelde na-oor
logse problemen lag hem niet.
Hij was echter een unieke oorlogs-
leider. ridder zohder vrees, redder
van vele vaderlanden. In de don
kerste tijden was Winston Churchill
he; stralende lichtbaken voor hon-
derder- miljoenen, dat als onver
getelijk in de herinnering blijft
voortleven.
Geen
paukenist
Churchill, die zoveel heeft
heeft welen te bereiken, heeft
één ambitie niet kunnen ver
wezenlijken: hij is er nooit in
geslaagd, paukenist te worden!
Toen hij eens zijn oude school
in Harrow bezocht om een feest
van de jongens bij te wonen,
vertelde hij: „Als jongen heb
ik altijd graag paukenist willen f
worden, maar ik had geen ta- f
lent voor- muziek. Daarom zag f
ik er maar van af en verplaat- f
ste mijn aspiraties naar een an- f
dre functie in het schoolorkest
ik wilde dirigent worden,
daar kwam ook niets va\
„Tenslotte echter", zo
volgde hij, „ben ik er met
veel volharding toch
slaagd, een „band" van respec
tabele omvang onder me te
krijgen. Het was zelfs een heel
grote band, die heel vreemde
en geweldige instrumenten be-
Het geda
t heel f
i ge- f
>s®ec- f
de
galmde over de gehele w
We spéélden allerlei melodieën
en ons concert eindigde met
„Rule Brittanniaen „God
save the king".
eld. J
eën f
met f
7od f
Toejuiching
nam geen einde
Churchill, veelbereisd, heeft
ook Nederland enige malen be
zocht. waarbij het vanzelf
spreekt, dat de bezoeken, die hij
tijdens en na de Tweede wereld
oorlog aan ons land bracht gro
tere belangstelling hebben ge
trokken dan die daarvoor.
In en na 1945 heeft Churchill
driemaal in ons land vertoefd:
in maart 1945 in bevrijd zuid-
Nederland;
ruim een jaar later vertoefde
hij vijf dagen in ons land. o.m.
voor de uitreiking van hef ere
doctoraat van de Leidse univer
siteit;
in mei 1948 sprak hij in de
Ridderzaal in Den Haag een be
langrijke rede, waarin hij aan
drong op samenbundeling van
Europa's krachten.
Het bezoek van maart 1945 was
eigenlijk een inspectietocht langs ge
allieerde troepen aan het front in
zuid-Nederland. Hij bezocht Den
Bosch en Eindhoven en was op 24
maart getuige van een artilleriebom
bardement op de Duitse stellingen,
een bombardement, dat de overtocht
van de Rijn tussen Rees en Wesel
inluidde. Het werd diezelfde ochtend
gevolgd door de omvangrijkste lucht
landingen van de Tweede wereld
oorlog. Ook daarvan was Churchill
getuige.
Elders vindt men een herinnering
aan het. bezoek, dat Churchill, in
middels leider der oppositie gewor
den, ruim een jaar later aan Lei
den bracht. Naar aanleiding van dit
eerbetoon vertoefden Churchill, zijn
echtgenote en zijn dochter Mary
thans mevr. Soames van 8 mei
tot en met 13 mei in Nederland. Op
allerlei manieren is hem toen duide
lijk gemaakt, dat ons volk wenste
blijk te geven van zijn dank, waar
dering en genegenneid. Er waren
op alle plaatsten waar hij zich ver
toonde ongekende mensenmenigten
op de been, die niet moe werden
van hem toe te juichen en toe te
wuiven. Churchills vliegtuig een
Dakota van de KLM vloog eerst op
5 mei over Walcheren om de oud
premier een indruk te geven van de
offers, die het eiland zich had ge
troost opdat de haven van Antwer
pen dopr de geallieerden kon worden
gebruikt. Op het strand van Vlissin-
gen stonden padvindsters, die, uit de
lucht gezien, de woorden .thank you"
vormden, gevolgd door de „V" van het
vermaarde „V"-teken. Dat V-teken
gaf Churchill aan de vele belang
stellenden, zodra hü op Schiphol in
een open auto was gestapt. Langs de
route naar het paleis op de Dam
stonden de mensen in grote drom
men en overal werd gevlagd. Ko
ningin Wilhelmina ontving haar gas
ten in het paleis. Ongekend was het
enthousiasme van de tienduizenden
op de Dam. toen de vorstin samen
met Churchill op het paleisbalkon
verscheen.
Geen einde
Op donderdag 9 mei werd Chur
chill met onverflauwde geestdrift be
groet op zijn tocht per auto door
Amsterdam op weg naar Den Haag.
Op verscheidene punten langs die
weg waren de mensen samenge
stroomd. Van de grens van Den
Haag af naar het Binnenhof toe
werd de belangstelling hoe langer hoe
groter. Daar heersten blijheid en
ontroering van jong en oud.
Churchill, naar alle zijden voort
durend dankend door het geven van
het V-teken, een van de grote siga
ren rokend, zich niet storende aan
enig protocol, hing zijn zwarte gleuf-
hoed op de knop van zijn wandel
stok en hief de stok met de hoed er
op in de lucht. Toen namen applaus
en gejuich bijna geen einde meer.
Nadat hij in de Trèveszaal had
gedejeuneerd, was hij in de Ridder
zaal de gast van de beide Kamers
der Staten-Generaal, die daar in
verenigde vergadering bijeen waren.
Bij zijn binnengeleiding in de Rid
derzaal begroette men hem met een
langdurig applaus dat overging in
luide toejuichingen.
Churchill hield in de verenigde
vergadering een rede. waarin hij de
heiligheid van de rechten der kleine
landen vastlegde, het nationalisme
besprak, in herinnering bracht dat
de Tweede wereldoorlog had kunnen
worden vermeden als de Verenigde
Staten actief aan de Volkenbond
hadden meegewerkt om verenigd
krachtig op te treden om de herbe
wapening van Duitsland te verhin
deren. Hij pleitte voor herleving van
de welvaart van Europa en voor het
nemen van alle maatregelen voor de
veiligheid van de wereld door het
bouwen van een wereldomvattende
veiligheidsorganisatie. Hij zei geen
reden te zien waarom, onder de hoe
de van een wereldorganisatie,
de Verenigde Staten van Europa niet
zouden verrijzen, zowel van Oost
als West-Europa. Hij maakte in deze
rede ook bekend, dat Koningin Wil
helm ina en de Nederlandse regering
hem een waardevol cadeau hadden
gegeven: de 613 brieven, die John
Churchill heeft geschreven aan de
raadpensionaris, tijdens de tien ja
ren der Grote Alliantie.
Vi-ijdag 10 mei, zes jaar nadat de
Duitsers ons land waren binnenge
vallen en zes jaar nadat Churchill
premier was geworden, reed de grote
man door een vrij Nederland naar
I.eiden, waar hem het eredoctoraat
in de rechten werd verleend.
Erelid van raad
van Rotterdam
Zaterdag 11 mei had Amsterdam
de Britse staatsman voor zich alleen.
De dag begon met een ontvangst in
het stadhuis waar wethouder mr. W.
F. Schokking hem de gouden me
daille met oorkonde overhandigde.
Met een rondvaartboot voer het ge
zelschap later door de grachten van
Amsterdam naar het gebouw van de
Ned. Hervormde diaconie aan de
Amstel. Daar bood het gemeentebe
stuur de lunch aan. 's Middags
maakten Koningin Wilhelmina en
haar gast een vaartocht op het IJ.
Zondag 12 mei begaven Churchill
en zijn familieleden zich naar paleis
Soestdijk. waar de lunch werd ge
bruikt. Na afloop daarvan werden
in de tuin opnamen gemaakt van
het gezelschap en die foto's hebben
grote bekendheid gekregen.
Maandagochtend tenslotte gingen
de gasten naar Rotterdam waar al
evenzeer een overweldigende ont
vangst door de bevolking wachtte.
De reis naar Rotterdam werd ge
maakt via Aalsmeer als dank voor de
bloemversieringen in de Pieterskerk
en in de aula van de Leidse univeri-
teit.
Churchill werd in het raadhuis
van Rotterdam begroet door burge
meester Oud, die hem aan het slot
van een toespraak mededeelde dat
de raad hem tot erelid van de raad
had benoemd. Hij kreeg een penning
in goud aan een draaglint in de
kleuren van Rotterdam.
Via Den Haag en Wassenaar ging
de tocht naar het vliegveld Valken
burg waar Churchill de terugreis
naar Engeland aanvaardde. Zyn
vrouw en dochter bleven nog enkele
dagen in ons land.
In mei 1943 was Churchill terug
in Nederland waar hü op de zeven
de van die maand als ere-voorzitter
van het in de Ridderzaal gehouden
eerste congres voor een Verenigd
Europa een rede hield en nogmaals
aandrong op samenbundeling van
krachten. Prinses Juliana en Prins
Bernhard woonden de zitting bij.
Tydens zijn verblijf bracht Chur
chill een bezoek aan de bollenvelden.
CHURCHILL kig huwelijksleven heeft gehad
en zijn echtgenote Clementine op latere leeftijd.
Hozier met wie hij een geluk- I
Churchill vermaard om beeldende taal
Sir Winston Churchill was behalve een groot politicus ook een briljant redenaar,
die niettemin de gewoonte had zijn toespraken op papier te zetten en ze daarna uit het
hoofd te leren. Hij, de oud-journalist, schiep er genoegen in zich zo duidelijk mogelijk
uit te drukken en vele van zijn beeldende uitspraken zijn dan ook vermaard geworden.
Als een postume hulde aan de man, aan wie ons land zoveel verschuldigd is, hebben wij
enkele bekende en minder bekende citaten bijeengebracht, die typerend zijn voor deze
grote man.
Iedereen geeft mij de
schuld, waarschijnlijk omdat
men denkt dat ik de breedste
rug heb.
<„My **rly life", 1930)
Als ik in het buitenland
ben val ik de regering van
ons land nooit aan. De verlo
ren tijd haal ik weer in als ik
thuis ben.
(Lagerhuis 1947)
Al deze jaren heb ik één
ding voor ogen gehouden: val
nooit iemand in de rede. Ik
ben er nooit in geslaagd mij
aan die regel te houden.
(Lagerhuis 1935)
Weest op uw hoede! Ik ga
nu Fraiis spreken. Een gewel
dige onderneming, die de
vriendschap tussen Engeland
en Frankrijk zwaar op de
proef zal stellen.
(Redevoering na
bevrijding van Frankrijk
1945)
Een Lagerhuislid onder
brak zijn toespraak, toen hij
zag dat Churchill bedenkelijk
het hoofd schudde. „Ik zie
dat de geachte afgevaardigde
het hoofd schudt", zei hij ge
prikkeld. „Ik mag hem er
misschien op attent maken
dat ik slechts mijn eigen me
ning weergeef'. Het antwoord
van Churchill luidde„Ik
mag de geachte spreker er
misschien op attent maken,
dat ik slechts mijn eigen
hoofd schudt".
(Lagerhuis 1933)
De eerste minister heeft de
gave om het grootst moge
lijke aantal woorden samen
te persen in de kleinst moge
lijke gedachte.
«Over James R. Macdonald.
socialistisch premier 1926)
In vroeger dagen xoas de
heer Baldwin wijzer dan hij
nu is. Hij volgde toen meestal
mijn raad op.
(Lagerhuis 1935)
Als men mij van een fout
beschuldigt, kan ik alleen
maar herhalen wat Clemen-
ceau eens heeft gezegd„Ik
heb misschien wel meer fou
ten gemaakt waar niemand
ooit van heeft gehoord".
(Lagerhuis 1945)
Wanneer wij iemand erken
nen, betekent dat nog niet
dat wij hem aardig vinden.
Wij erkennen, om een voor
beeld te noemenallemaal de
geachte afgevaardigde Aneu-
rin Bevan.
De grondslag van de demo
cratie is, dat iedere gewone
man een kruisje op het stem
biljet kan zetten zonder
vrees, zonder intimidatie en
zonder enige vorm van be-
iriegerij. Als dat de demo
cratie is, zal ik haar uit alle
macht steunen.
(Lagerhuis 1944)
Het gelukt de geachte afge
vaardigde nooit goed zijn fei
ten in overeenstemming met
de waarheid te brengen.
(Lagerhuis 1954)
Het denkbeeld, dat veilig
heid kan worden gekocht
door een kleine staat voor de
wolven te roerpen, is een
noodlottige ivaanvoorstelling
De Duitse oorlogsmachine zal
sneller groeien dan de Fran
sen en Britten hun voorberei
dingen voor hun verdediging
kunnen voltooien.
(Protest tegen politiek
van concessies van 1938,
waardoor Tsjecho-Slo-
wakije aan Hitier werd
opgeofferd).
Wij zullen vechten op de
stranden, wij zullen vech
ten ik weet niet waarmee,
ik denk met het hakmes in
de keuken.
(Na Duinkerken 1940)
Nooit zyn op het gebied van
de menselijke strijd zovelen
zoveel verschuldigd aan zo
weinigen (Never in the field
of human conflict was so
much owed by so many to so
few).
(Na slag om Engeland 1940)
Vanmorgen om vier uur is
Hitier Rusland binnengeval
len. Al zijn gebruikelijke for
maliteiten van trouweloos
heid zijn met angstvallige
zorg in acht genomen.
(Lagerhuis juni 1941)
Ik heb maar één doel: de
vernietiging van Hitier. Als
Hitier de hel zou binnenval
len, zou ik zélfs een gunstige
getuigenis voor de duivel af
leggen.
(„The grand alliance" 1950).
Ik heb niets te bieden dan
bloed, inspanning, tranen en
zweet. (I have nothing to of
fer but blood, toil, tears and
sweat).
Laten wij ons aangorden
om onze plicht te doen en ons
zodanig gedragen, dat als het
Britse imperium en het Ge
menebest over duizend jaren
nog bestaan, de mensen zul
len zeggen: dit ivas hun
schoonste uur.
(Lagerhuis 1940)
Deze voortgezweepte jak
hals (Mussolini)die. om zijn
eigen huid te redden van
Italië een vazalstraat van
Hitiers imperium heeft ge
maakt, sprint rond aan de
zijde van de Duitse tijger met
gehuil, niet alleen van vraat
zucht wat begrijpelijk zou
zijn maar zelfs van triomf.
Zij (Engeland en de V.V.)
zijn landen van krijgers, die
wandelen in de vreze Gods,
zwaar bewapend en met een
in toenemende mate duidelijk
begrip van hun redding (Na
Pearl Harbour).
Van alle landen, die in de
wereld tot grootheid en
macht zijn gekomen, heeft
geen enkel zich meer dan de
Ver. Staten vrij getoond van
zelfzuchtige eerzucht, noch
meer bezield door het oprech
te verlangen om de grote
strevingen van de mensheid
te dienen.
Geef ons het gereedschap
en wij maken het werk af.
Give us the tools and ice
will finish the job).
(In oproep aan Amerika
nen om meer materiaal
1941).
Ik acht het heel belangrijk,
dat ivij de Russen de hand
drukken, maar dan zo ver
mogelijk naar het Oosten.
(Lagerhuis 1945)
Van Stettin aan de Balti-
sche Golf tot Triest aan de
Adriatische Zee is dwars over
het vasteland een ijzeren gor
dijn neergelaten
(In redevoeringen te Ful
ton 1946).
