HET WARE SYMBOOL DER OVERWINNING
IN DE DONKERSTE UREN WAS CHURCHILL
„We zullen vechten op stranden
en velden en in straten, maar
we zullen ons niet overgeven"
r
Hij wekte hen, die nog sliepen
CHURCHILLS HANDSCHRIFT
x
LEIDEN ROUWT OM VERLIES
VAN EREDOCTOR CHURCHILL
Leven met
een doel
ZIJN BUK REIKTE VEEL VERDER DAN HET HEDEN
September 1939: Duitsland valt Polen binnen,
Engeland en Frankrijk verklaren Duitsland de
oorlog, Chamberlain neemt Churchill en Eden
in zijn kabinet op, doch laat de liberalen en
Labour er buiten. Op zijn 64ste jaar is Churchill
dus wederom minister, en wel First Lord of the
Admiralty, welke functie hij reeds een kwart
eeuw eerder van 1911 tot 1915 eveneens
had vervuld. Al spoedig luisterde niet alleen
Engeland, doch de gehele wereld weer naar zijn
robuuste redevoeringen. Chamberlain wrong op
(Van onze Londense correspondent)
dit kritieke moment in 's werelds historie de
handen, maar Churchill schudde dreigend de
gebalde vuist. Hij profeteerde, dat de Russen de
kant van Engeland zouden kiezen omdat zij
Duitslands opdringen naar het oosten niet lan
ger zouden kunnen gedogen. De opschuiving in
westelijke richting van Ruslands grenzen in de
Oostzee-landen beschouwde Churchill als een
actie tegen de Duitsers. Zoals steeds zag hij de
gebeurtenissen in historisch perspectief en be
perkte hij zijn blik niet alleen tot het heden.
van de ydele Goring („unser Her
mann") verloor tenslotte de slag
om Engeland: brandend ging hij gro
tendeels ten onder: „Nooit hadden in
enig menselijk conflict zovelen zoveel
te danken aan zo weinigen", riep
Churchill gepassioneerd uit.
Toen Mussolini Frankrijk een
dolkstoot in de rug toebracht, noem
de Churchill „il Duce" een jakhals,
doch nagenoeg niemand was toen
reeds vergeten, dat Churchill Benito
destijds wegens zyn binnenlands be
stuur had geprezen.
In juni 1941 viel Hitier Rusland
binnen. Churchill zegde toen Stalin
direct alle steun toe. Het had echter
maar een haar gescheeld, of Enge
land was ook met Rusland in oorlog
geraakt! Dat was in januari 1940,
toen een Brits expeditieleger gereed
stond om zich aan het Finse front
in de strijd te werpen. Als Zweden
geen barrière had gevormd en Fin-
i land de strijd niet had beëindigd,
had Churchill mogelijk dezelfde
blunder gemaakt als Hitier door de
1 Russen aan te vallen.
Onderlinge wrijving
Met hartstochtelijke woorden en dappere
daden inspireerde hij het Westelijk verzet
Gedurende de eerste maanden van de tweede wereldkrjjg werd de strijd
nagenoeg alleen ter zee uitgevochten, zodat er uitsluitend werk
Churchill en „zijn" vloot scheen te zy'n.
In januari 1940 gaf hij de beangstigde neutralen de wijze raad zich met
Engeland en Frankrijk te verbinden in het verzet tegen de agressie, c
eenkomstig de beginselen van de Volkenbond. Maar tevergeefs. Churchill
schroomde echter niet de Duitse „Altmark" waarop zich Engelse krijgS'
gevangenen bevonden, in de Noorse territoriale wateren te laten aanvallen
door de „Cossack", zodat de Britse soldaten voor internering in Duitsland
bewaard bleven.
Alhoewel de strijd zich gestadig ontwikkelde, scheen Engeland nog half
ingeslapen. Chamberlain gaf nauwelijks leiding, doch Churchill zei de din
gen, die de premier had moeten zeggen. De Britse regeringsleiding vertrouw
de op het Franse leger, de oorlogsproduktie was bjj lange na nog niet onder
volle stoom, terwijl de vakbeweging nog nauwelijks begreep dat de tijd van
offers gekomen was.
„Geen uur mag verloren gaan", riep Churchill uit, pogende het nog verre
m doelbewuste Engelse volk de ernst van de toestand te doen begrijpen.
terug van 200 tot 81 stemmen. Hij
vroeg toen of Churchill hem wilde
opvolgen. Tevens wilde hij Labour
in het kabinet opnemen. Daar men
echter weigerde, trad Chamberlain
af. Labour had namelijk duidelijk ge
maakt, dat het alléén onder Chur
chill aan de regering wilde deelne-
Hierbij mag overigens nog worden
aangetekend, dat na de oorlog be
paalde stemmen zijn opgegaan, die
het mislukken van de Noorse ope
raties toeschreven aan Churchill zelf.
Hij zou zich namelijk wel enthou
siast, doch marine-technisch onjuist
hebben ingelaten met de strijd zelve,
daarbij rechtstreeks commando's ge
vende, die verwarrend hebben ge
werkt)
In de negende maand van de oor
log na de inval in de Lage Landen
werd Churchill premier en tevens
Loop der historie
gaf hem gelijk
Toen de Duitsers Denemarken en
I Noorwegen binnenvielen, was het
Churchill, die leiderschap toonde.
Torpedobootjagers drongen de Noor
se fjorden bij Narvik binnen en de-
den uitstekend werk. De daarop vol
gende mislukking van een Britse ex
peditie op Noors grondgebied bracht
i een ommekeer op het Britse thuis
front. Churchill viel in het Lager
huis Chamberlain openlijk aan en
beschuldigde hem dat het gebrek
1 aan steun voor de Britse troepen in
Noorwegen het gevolg was van de
verwaarlozing van de Engelse lucht-
I macht gedurende 'de afgelopen vijf
<aar. Chamberlains meerderheid viel
Churchill-de-strijdbare heeft naast zijn ..vechtlust' altijd een
grote dosis humor weten te bewaren.Hij had iets van de figuur
van Pickwick, die onvergankelijke schepping van Charles
Dickens. Vooral tijdens zijn veelal briljante redevoeringen
verried hij ongemerkt die goedmoedige trek in zijn karakter, zoals
men op deze markante foto duidelijk kan zien.
het symbool van de uiteindelijke
overwinning. De post van minister
van Defensie nam hij eveneens op de
Sterke rots
wereld kon blijven vertrouwen,
danks hier en daar opduikend de
faitisme.
„Wij zullen vechten op de stran
den, in de velden, in de straten,
maar we zullen ons nooit overgeven",
kondigde hjj als een buldog aan.
„Eventueel zal de strijd van Ameri
ka uit voortgezet worden", was zelfs
zijn sombere toekomstblik.
De Luftwaffe paradepaardje
I fereerden zij geregeld, de Amerikaan
se stafchefs bewonderden Churchill
eveneens, doch zij trokken zijn stra
tegisch oordeel in twijfel en zij had-
|den enige achterdocht met betrek-
iking tot zijn politieke motieven. Zij
apprecieerden tenvolle zijn kracht,
zijn vermogen aan te vuren en te in
spireren, maar zij vroegen zich af
I waar dit alles toe zou leiden. Zij
hebben nooit precies kunnen vatten
hoe zijn geest precies arbeidde en
zij hadden een afkeer van zijn bui
tensporige ideeën, waarmede hij hen
plotseling kon overvallen.
Tenslotte werden de Duitsers te
ruggedrongen op een steeds kleiner
gebied in Europa. Landingen in Ita-
Een pagina uit het „Dagboek" van Montgomery, waarin Churchill
bij tijd en wijle enkele hoofdstukkenschreef. Dit hoofdstuk, No. X,
werd geschreven op 24 mei 1945 ter herinnering aan de 8ste mei.
De vertaling luidt:
Tenslotte is het doel bereikt. De verschrikkelijke vijand heeft zich
onvoorwaardelijk overgegeven. In loyale overeenstemming met onze
schitterende Amerikaanse bondgenoot iverd volledig en vriendschap
pelijk contact tot stand gebracht met de Russen, die van het Oosten
uit oprukten.
De 21-ste Legergroep, voortrollend en opdringend naar het noor
den, had de eer Holland en Denemarken te bevrijden. Het nam over
en maakte zelf in de periode van drie of vier dagen meer dan twee
miljoen krijgsgevang —zen van het eens beroemde Duitse leger.
Arto fUu.
i< a t
77u. "f
JL- Y
iZc.
WINSTON CHURCHILL
zoals de kunstenaar Max Nauta hem zag
lië en Frankrijk volgden, doch had
men Churchills advies opgevolgd, dan
had de wereld thans waarschijnlijk
een ander aanzien gehad!
Churchill toch is een strijdbaar
voorstander geweest van een aanval
„in de zachte buik van Europa",
waardoor hij de Russen zo ver mo
gelijk in het Oosten wilde houden.
Het mocht echter niet geschieden:
de Amerikaanse militairen bekom
merden zich slechts om een militaire
zo snel mogelijke overwinning.
Churchill hechtte groter belang aan
een politieke overwinning.
Hoe dit ook moge zijn, Europa
as tenslotte gezuiverd van het hit-
leriaanse wanbeheer en de hitle-
riaanse machtswellust.
De overwinning op Japan heeft
Churchill als premier niet mogen
naken. De kiezers in Engeland
zonden de grote oorlogsleider huis
waarts ten tijde van de conferentie
in Potsdam. Anderen hebben toen
Churchills werk beëindigd.
.JZuropa herrijze"
Van medio 1945 tot einde '51 stond
Churchill buiten de regering. Labour
had in Engeland toen de teugels in
handen en Churchill voerde de oppo
sitie aan, vaak met bijzonder scherpe
uitvallen op de regering.
In deze periode september 1946
hield Churchill zijn historische
rede te Ztirich, waarin hij zich een
n voorstander toonde van een
Europese gemeenschap. „Ik ga nu
iets zeggen, waarover gij u zult ver
bazen: de eerste stap naar de her
oprichting van de Europese gemeen
schap moet bestaan in een samen
gaan tussen Frankrijk en Duits
land. Slechts op die manier zal
Frankrijk het morele en culturele
leiderschap over Europa kunnen her
krijgen Ik zeg u: laat Europa
herrijzen".
Engeland hield zich echter, zowel
onder Labour als tijdens Churchills
tweede premierschap van '51 tot '55,
buiten de direct-Europese organisa
ties.
Enkele maanden eerder, in maart
van dat jaar, had Churchill zijn op
zienbarende Fulton-speech gehou
den: „Het is nog nooit gelukt sym
pathie te koesteren voor het com
munisme". Dit pleidooi voor een
Amerikaans-Brits samengaan om de
Russen „op hun plaats" te houden,
ondervond destijds wel enige tegen
kanting, doch de loop der geschiede
nis heeft bewezen, dat zijn pleidooi
tenslotte ter harte werd genomen.
In 1951 keerde Churchill terug
naar Downing Street, tot begin 1955.
Toen onttrok hij zich op zijn
80-ste jaar verder aan alle lei
dinggevende politiek.
Zijn levensideaal van een top-ge-
sprek met de Russen, in 1953 defini
tief naar voren gebracht het jaar
waarin Churchill met grote wils
kracht een scherpe en venijnige
aanval van de dood weerstond
heeft hjj niet tot een succes mogen
brengen. Zijn vaak brute aanvallen
op de leiders van het Kremlin zijn
hier ongetwijfeld de oorzaak van ge-
„Hem die destijds zich inzette
tor het welzijn der wereld, die
haar vervolgens stug en staag en
stoer steunde en die door de
grootste noden en gevaren heen
haar opstuwde naar haar red
ding, die haar midden in het
meest gigantische gevecht wees
naar hoger levenspeil, die kunste-
r en die strijder voor het recht
der mensheid tooien wij met deze
krans, buiten roelke ivij geen scho
ner kunnen vlechten; hem roepen
wij aan deze Universiteit, die zelf
opkwam uit een worsteling om
verlossing uit de greep van weer
zinwekkend onrecht, uit tot „doc
tor iuris honoris causa".
Op de zesde verjaardag van de
verraderlijke aanval der Duitse
horden op ons land, op de ge
denkwaardige tiende mei 1946
werden deze woorden gesproken
in de Pieterskerk tot de toen
s grijze „veldheer der bevrij
ding", Winston S. Churchill aan
wie voor het eerst na 1925, toen
Koningin Wïlhelmina deze onder
scheiding verwierf, het eredocto
raat van de Leidse Universiteit in
rechten werd toegekend. (Zie
foto).
In Churchill verliest de Leidse
Universiteit een van haar zeer
weinige eredoctoren, wiens pro
motie indertijd een uitbundig
feest voor de Sleutelstad is ge
worden. Onvergetelijk voor ieder
een die deze dag meemaakte wa
de rijtoer door de Sleutelstad
toen dichte rijen Leidenaars de
gehele route omzoomden, was de
sfeer in de Pieterskerk bij de
plechtige promotie, bijgewoond
door Prinses Juliana en Prins
Bernhard, was de enthousiaste
ontvangst in Sociëteit Minerva,
was de gehele sfeer van dit unieke
bezoek aan het „bolwerk van de
vrijheid".
Zo groot was de belangstelling
dat de auto's voor Churchill en
zijn echtgenote Minerva en de
VVSL, waar zij aan het eind van
de middag vertoefden, niet meer
konden bereiken. Dat bood ove
rigens voor de wachtenden in de
Breestraat een zeldzame gelegen
heid de Britse oud-premier toe te
juichen, toen hij, wachtend op de
auto, genoeglijk op de (nu ver
dwenen) stoep van de sociëteit
was gezeten.
Churchill zelf getuigde van zijn
bezoek kan Leiden, dat het een
van de hoogtepunten was van zijn
verblijf van enkele dagen in ons
land, en dat het Leidse eredocto
raat, hem uitgereikt door de voor
man van het Universitair verzet,
prof. mr. R. P. Cleveringa, bij hem
in hoog aanzien zou blijven staan
onder de vele eredoctoraten die
hem ten deel waren gevallen en
die hem tot „de geleerdste man
ter wereld" hadden gemaakt.
De Leidse Universiteit heeft het
door de jaren heen als een eer be
schouwd, dat de „grootste man
van deze eeuw" het hoogste Leid
se huldebetoon heeft willen aan
vaarden.
De Leidse Universiteit deelt
daarom in de rouw die de wereld
omspant, nu deze uitzonderlijke
figuur aan de mensheid is ont
vallen.
WINSTON LEONARD SPEN
CER CHURCHILL de mi
litair, oorlogscorrespondent,
avonturier, parlementariër, minister,
auteur, geschiedschrijver, journalist,
(mislukt) romancier, politicus, par
tijleider en bovenal minister-presi
dent tijdens 's werelds donkerste da
gen stamde uit een beroemd ge
slacht, waardoor reeds bij zijn ge
boorte de kiemen in hem gelegd wa
ren voor een leidende positie in het
politieke leven, kiemen, die uitge
groeid zijn tot een imponerend gewas.
Op 10 mei 1940, te zes uur in de
avond toen de tweede wereldbrand
door de inval in de Lage Landen hef
tiger was opgevlamd werd hij in
Buckingham Palace ontboden door
Koning George VI, die hem ontving
met de woorden: „Ik veronderstel,
dat u niet weet waarom ik u heb la
ten komen". Sir Winston antwoord
de daarop: „Sir, ik kan mij dat met
geen mogelijkheid voorstellen". De
Koning begon daarop te lachen en
zei. „Ik wilde u vragen een regering
te formeren".
Het doek was opgegaan voor Chur
chills grootste rol in de historie. En
zelf schreef hij later, in zijn boek „De
tweede wereldoorlog", over dit ogen
blik als volgt: „Tenslotte had ik de
autoriteit verkregen instructies te ge
ven op alle gebied. Ik voelde dat ik
een bepaald doel had gekregen en dat
mijn hele leven tot nu toe een voor
bereiding was geweest voor dit mo
ment, voor deze beproeving".
En de wereld heeft, onder leiding
van Franklin Delano Roosevelt, Jo
seph Stalin en zeker niet in de
laatste plaats de bewoner van no,
10 in de doodlopende Londense Dow
ning Street, de beproeving van de na
zi-stormloop doorstaan, zij het dan
dat reeds vóór het „staakt het vuren"
da partijen zich in nieuwe slagorde
hadden opgesteld. Churchill, die de-
rampspoedige ontwikkeling reeds
vroeg had doorzien, was echter, als
gevolg van de loop der gebeurtenis-
Roosevelts jammerlijke goed
gelovigheid waar het Stalins trouw
betrof een goedgelovigheid, ont
sproten aan zijn niet voldoends
te waarderen en respecteren oprecht
idealisme, aan zijn rotsvaste geloof in
do eerlijkheid van de mens en aan
zijn afkeer van .kolonialisme" niet
staat het stramien der geschiede
nis te wijzigen.
En zijn naarstig streven om toch
nog de Oostelijke machthebbers zo
veel als in zyn vermogen lag in hun
verlangen naar ongebreidelde invloed
te beperken, werd op de 25ste juli
1945. ten tijde dus van de rampzali
ge conferentie van Potsdam (vierde
Poolse deling), wreed afgekapt: bij de
algemene verkiezingen gaf het Britse
volk de grote oorlogsleider zijn congés
Bitter en ontgoocheld schreef
Churchill over deze voor hem zo gro
te slag: „De macht de toekomst ts
zou mij onthouden worden.
De kennis en ervaring, die ik had
verworven, de autoriteit en goodwill,
die ik had verkregen in zo vele lan
den, zou verdwijnen". En in zijn af-
scheidsboodschap van de 26-ste juli-
zei hij: „Ik betreur het, dat het mij
niet vergund is het werk tegen Ja
pan te beëindigener res*
mij slechts aan het Britse volk, waar
voor ik in deze hachelijke jaren ge
handeld heb, mijn diepe dankbaar
heid uit te spreken voor de onver
saagde, onwankelbare steun, welke 't
my heeft gegeven gedurende mijn
taak, en voor de vele bewijzen van
vriendelijkheid, welke het betoond
heeft aan zyn dienaar".
Doch op 25 oktober 1951 werd
Churchill ten tweede male geroe
pen een regering te vormen. De „grij
ze eminentie" was toen bijna 77 jaar
oud, doch nog geenszins Engelands
oudste premier, daar Gladstone zijn
83-ste verjaardag al achter de rug
had, toen hij zijn laatste regering
vormde.
De wereldpolitiek was op dat mo
ment geenszins rooskleurig en Chur
chill stelde zich toen lot taak de
ue mensheid de werkelijke vre
de te brengen en een bijdrage te le
veren tot het voorkomen van een der
de wereldoorlog.
En zo leidde hij nogmaals de Brit
se natie. Tot april lüöö, toen hy
aa zware druk van zyn echtgenote,
Jjn artsen en conservatieve kopstuk
ken de last van het premierschap
..verdroeg op Sir Anthony Eaen.
..yn toen twee jaar ouae aenkoeeld
.ai: een topgesprek tussen de drie
„rote mogenneaen mocht hy. als pre-
aier, echter niet meer beleven. De
tussen oeschouwden hem als een
.Kapitalistische oorlogsophitser" en
/aren niet van zins zyn steun ten ty-
.e van de revolutie van 1917 aan tsa-
istische legergroepen en enkele
onder taktische opmerkingen uit de
.ren '50 te vergeten, noch met hem
spreken.
De moraal, welke hij zyn uit forse
cuen bestaande geschiedschrijving
an de tweede wereldoorlog meegaf,
i zyn leidraad geweest. „In oorlog:
astberadenheid, in nederlaag: uitda
ging, in overwinning: grootmoedig
heid, in vrede: goodwill".
