DUITSE MOORD EN
1NTVOERING UIT NEDERLAND
I
ZOEKLICHT
WAT
EEN
LEVEN!
10 NOVEMBER KWART EEUW GELEDEN
R!
mm
r
^erucjblik
op cle ^iei
"Trdag 7 november 1964
rod
Pagina 1
■J-
)tVenlo-incident" (J
ivas sluitstuk van
y gefingeerde l
v[ vredespogingen j
hitenant DIRK KLOP
f.
iitein S. PAYNE BEST
fa/oor R. H. STEVENS
(Van een onzer
Vijfentwintig jaar geleden, op 10 november
1939, werd een Nederlands officier, luitenant
Dirk Klop. op Nederlands gebied door in ons
land binnengedrongen Duitse militairen neerge
schoten, dodelijk getroffen en ontvoerd over de
grens tezamen met een Nederlandse chauffeur
en twee Engelsen: een flagrante schending van
de toen nog zo strikt mogelijk naar alle zijden
gehandhaafde Nederlandse neutraliteit.
Dit ,,Venlo-incident" besloot een reeks ont
moetingen op Nederlands gebied tussen agen
ten van de Engelse geheime diensten en zoge
naamde Duitse oppositionelen die voorgaven,
betrokken te zijn bij pogingen om een eind te
redacteuren)
maken aan het bewind van Hitier en een eervolle
vrede te bewerkstelligen voordat de oorlog in
volle omvang zou zijn ontbrand.
Het Venlo-incident van een kwart eeuw ge
leden was een van de vele schendingen van de
Nederlandse neutraliteit voordat ons land zelf
op 10 mei 1940 werd overvallen: schendingen
van het luchtruim, beschietingen van Nederland
se vliegtuigen, torpedoring en beschieting van
talloze Nederlandse schepen, ongeoorloofde
handelsbeperkingen en wat dies meer zij. Het
Venlo-incident was echter tevens een voorbode
van*de rauwe, meedogenloze terreurmethoden
van de Duitsers, waarmee ons land precies een
half jaar later zo grondig kennis zou maken.
verlaten, toen de tijdbom ontplofte
om zeer vele slachtoffers te ma
ken behalve de man waar het om
ging.
De dader werd bij het over
schrijden van de Zwitserse grens
door de gestapo gegrepen: het was
Georg Eiser, die later in hetzelfde
concentratiekamp heeft vertoefd
als Best en Stevens.
Heydrich vond dit een uitge
zochte gelegenheid, de Engelse ge
heime diensten in opspraak te
Ni GEORG ELSER
i dader van de aanslag op
\itler op 8 november 1939.
De wereld hoopte nog op uitkomst
Het was een „rare" oorlog, een kwart eeuw geleden nadat Polen was
overweldigd. Eigenlijk werd alleen op zee een werkelijke oorlog gevoerd. Vele
schepen, ook Nederlandse, werden er het slachtoffer van, een Duitse duik
bootkapitein wist door te dringen in de Engelse vlootbasis Scapa Flow waar
het slagschip Royal Oak op 14 oktober 1939 tot zinken werd gebracht, het
Duitse vestzak-slagschip Graf Spee ging na een zeegevecht voor de kust
van de Zuidamerikaanse stad Montevideo onder, duizenden mensen vonden
een zeemansgraf als gevolg van duikbootoorlog en mijnen.
Maar op het land, waar de legers in Maginotlinie en Siegfriedlinle tegen
over elkaar lagen, gebeurde er eigenlijk zo goed als niets. Bij de westelijke
mogendheden was zelfs de oorlogsproduktie nog niet goed op gang ge
komen.
In die maanden na „Polen" hoopte een groot deel van de wereld nog, dat
het ergste vermeden zou kunnen worden, dat op een of andere manier een
eervolle vrede mogelijk zou zijn. Een getuigenis daarvan was het nieuwe
vredesaanbod, dat Koningin Wilhclmina en Koning Leopold op 7 november
1939 deden, aan de vooravond van een aanslag op Hitler die toonde, dat ook
in Duitsland groepen bestonden welke streefden naar het einde van een nog
niet ten volle ontplooide oorlog.
Dit was een sfeer, waarin de
achtergronden van het gebeurde in
Venlo moeten worden bezien.
Hoofdrolspelers waren de Britse
geheime agenten majoor R. H. Ste
vens en kapitein S. Payne Best
(reeds in de eerste wereldoorlog
een sleutelfiguur in de Engelse ge
heime diensten in ons land) en
aan de andere zijde Heydrich en
zijn trawanten.
Payne Best had via uitstekende
contacten in Duitsland vernomen,
dat belangrijke, ook militaire groe
pen Hitier wilden elimineren en een
eervolle vrede wilden bereiken. Die
geruchten waren juist, die groepen
bestonden. Maar de Duitsers, met
wie Best en later ook zijn mede in
het komplot komende Stevens con
tact kregen behoorden niet tot die
groepen: het waren handlangers
van Heydrich, die voorgaven tot
de oppositie te behoren, maar die
probeerden, door deze contacten
met Stevens en Best de Engelse ge
heime diensten een gevoelige klap
te kunnen toebrengen.
Generale staf
ingeschakeld
Payne Best schakelde, toen hij
eenmaal van oordeel was dat het
bij deze besprekingen over zeer be
langrijke zaken ging met verstrek
kende gevolgen, niet alleen zijn
landgenoot Stevens in, maar ook
de Nederlandse generale staf, in
het bijzonder de chef van de in
lichtingendienst generaal-majoor
Van Oorschot. Laatstgenoemde
zag in de strikte neutraliteit van
ons land geen beletsel om contac
ten tussen Engelse en Duitsers in
ons land over mogelijk beëindiging
van de oorlog door te laten gaan.
Hij was van oordeel, dat dergelijke
besprekingen beide partijen ten
goede zouden kunnen komen, geen
van de partijen zou kunnen scha
den en bovendien dat zij het Ne
derlands belang zouden dienen,
omdat naar zijn oordeel op den
duur ons land bij een werkelijke
oorlog niet buiten schot zou kun
nen blijven.
Maar wel werd aan een Neder
lands officier, luitenant Dirk
Klop, opdracht gegeven de Engel
sen steeds te vergezellen bij hun
onderhandelingen, die ook door
zijn assistentie beter mogelijk ge
maakt zouden kunnen worden.
Versnellende factoren
Heydrich speelde het spelletje
voortreffelijk: Stevens en Best lie
pen volledig in de val, luitenant
Klop moest het dichtslaan van de
val met zyn leven betalen.
Er waren enige besprekingen ge
weest tussen Stevens en Best ener
zijds en Duitse militairen ander
zijds: laatstgenoemden wisten de
besprekingen in Dinxperlo, in Arn
hem, in Den Haag en Amsterdam
telkens te rekken zonder dat tot
concrete zaken werd gekomen, zon
der dat de gefingeerde „leiders"
van de oppositionelen voor de dag
kwamen voor definitieve regelin
gen.
Begin november gebeurden er
enkele dingen, die het ongewenst
voor de Duitsers maakten, het spel
verder voort te zetten, gewenst
zelfs om toe te slaan, hoewel zij uit
langduriger contacten met de En
gelsen meer gegevens hadden ho
pen te verkrijgen.
In de eerste plaats was er het
vredesaanbod van Koningin WU-
helmina en Koning Leopold, een
bemiddelingspoging die terecht bij
werkelijk goedwillende oppositione
len had moeten aanzetten tot snel
handelen. Voorts was er op 8 no
vember een mislukte bomaanslag
op Hitler in München. Hitler had
het terrein van de aanslag juist
brengen en medeschuld aan de
aanslag in de schoenen te kunnen
schuiven. Door de „contacten" van
Stevens en Best werd een nieuwe
ontmoeting gearrangeerd: op 10
november in café Backus in Ven
lo. vlak aan de grens, tussen de
Nederlandse en de Duitse grenspos-
ten. Stevens. Best, Klop en de Ne
derlandse chauffeur Lemmens lie
pen hier in een verraderlijke val,
die tevens een van de meest bruta
le grensschendingen door de Duit
sers zou worden.
In de val
Bfj café Backus aangekomen,
werd de auto "met de twee Engelsen
Café Backus aan de Neder
lands^ Duitse grens bij Venlo
waar het geruchtmakende inci
dent van 10 november plaats
vond.
den Best, Stevens en Lemmens, die
en twee Nederlanders plotseling de
terugtocht geblokkeerd door een
tevoren in hinderlaag opgestelde
vrachtauto met acht gewapende
Duitsers. In enkele seconden wer-
geen gelegenheid kregen zich te
verzetten, gegrepen en over de
grens gevoerd. Alleen luitenant
Klop zag kans weg te snellen. Ter
wijl hij vluchtende schoot op de
Duitsers, werd hij zelf door een
Duits schot getroffen. Stervende
werd hij over de grens gesleurd.
Op weg naar een Duits ziekenhuis
overleed hij. Het gehele drama
speelde zich in enkele seconden af.
Het stoffelijk overschot van Klop
werd later door de Duitsers naar
Nederland teruggebracht. De Ne
derlandse chauffeur Jan Lemmens
werd na een kort verblijf in een
concentratiekamp vrijgelaten toen
bleek dat hij niets met de affaire
te maken had behalve dat hij ge
heel onschuldig de auto had gere
den.
Best en Stevens brachten de ver
dere oorlogsjaren in concentratie
kampen door. Payne Best heeft ge
ruime tijd na de vernietiging van
Duitsland een boeiend relaas gepu
bliceerd over de voorgeschiedenis
tot de gebeurtenissen in Venlo en
zijn verblijf in concentratiekampen
waar hij in nauw contact kwam te
staan met vele politieke en mili
taire leidende figuren die hun ver
zet tegen het nazibewind met hun
vrijheid betaalden.
Verliezen op zee
Deze flagrante schending van de
Nederlandse neutraliteit, dezer da
gen een kwart eeuw geleden, was
niet de enige gelegenheid, waarbij
Nederland op harde wijze met de
realiteit van de nog niet ingetre
den oorlog kennis maakte.
Talloze schepen werden getorpe
deerd of liepen op mijnen. Om er
enkele te noemen: de Arendskerk,
de Burgersdijk, de Immingham, de
U leest dit waarschijnlijk in
't weekeinde. Ik hoop, dat
er dan even tijd is om tot u-zelf
in te keren. Misschien kan dit
stukje u helpen, juist als u vech
ten moet om in het drukke leven
de nodige stille tijd over te hou
den.
Overigens wordt dit geschre
ven aan het begin van een dag,
die „vol" is. Af en toe treft het
me, hoe mijn agenda de dagen,
alsof het invulraadsels zijn,
stukje voor stukje bezet ziet ra
ken. Nu, een bezette dag wordt
het vandaageen begrafenis
vanmorgen, een huwelijksinzege
ning vanmiddag, een kerkdienst
in een Tehuis en daarna een
vergadering vanavond. Elk on
derdeel wil ook voorbereid wor
den. En wat denkt u, van het
een naar hét ander moet over
geschakeld worden; er wordt af
stemming, instelling gevraagd.
Mag ik met u wat hardop
denken? De agenda geeft elke
dag de dingen aan, die verricht
moeten worden. Maar slechts de
buitenkant. Al doende blijkt de
vulling soms totaal anders te
zijn. Van de week dacht ik
iemand te bezoeken na thuis
komst uit het ziekenhuis, maar
in werkelijkheid bleek het be
zoek nodig te zyn om een ander
in datzelfde huis moed in te
spreken. En toen ik die middag
ook ergens wilde feliciteren met
een blijde gebeurtenis, kwam la
ter voor de dag wat de mensen
in dat huis bezighield: ernstige
ziekte en een stuk huwelijks-
ellende verderop in de familie.
Ik doe heus mijn werk met
plezier, maar kunt u begrijpen,
dat je door de drukte van de
dagen en vooral door wat daarin
telkens onverwacht „gewichtig"
wordt, vaak tot de verzuchting
komt: „Wat een leven!"?
Begrijpt u me wel. Ik ben op
dit punt geen uitzondering. Het
WOORD
VAiN
BEZINNING
zal bij een arts, een makelaar,
een maatschappelijk werkster,
een wethouder, een fabrieksdi
recteur ik noem hier zeer ver
schillende branches precies
hetzelfde zijn. Als je niet oppast,
wordt je een slaaf van de agen
da. En het verrassingselement,
het onvoorziene dat om je hart,
je persoonlijke inzet vraagt,
komt daar dan tussendoor.
Trouwens, degene, die dag in
dag uit zijn werk doet, daar echt
geen agenda bij nodig heeft, om
dat er ogenschijnlijk weinig va
riatie in het leven en het werk
is. kent deze dingen net eender.
De vulling van de dag, de om
gang met mensen, het beslag dat
de buitenwereld op je legt, het
beroep dat je uitoefent èn het
beroep, dat op je wordt gedéén,
maakt alles bijeen het leven
druk. bont en onberekenbaar.
„Wat een leven!"
De verzuchting om iets dat
zwaar valt, kan met een an
dere toon ook uitdrukking
zijn van verbazing. In deze tijd
moeten we opkomen uit de te
genzin, de afkeer, de walging
van Met leven tot de vreugde en
de zegen ervan! „Wat een le
ven", dat kan evengoed slaan
op de rijkdom, de kansen, de
openheid van het bestaan, dat
we leiden. Hoe krijg ik daar oog
U leest dit denkelijk in het
weekblad. Zorg ervoor dat het
een adempauze tussen twee
chaotische 5- of 6-daagse werk
weken inblijft. Recreatie, her
schepping, maakt dat we met
moed en verwachting verder
kunnen.
Zelf behoor ik tot een groep
mensen, die de afspraak maak
te om niet tussen de drukke da
gen in, maar elke dag aan het
begin, met alles wat voor de
boeg ligt, stil te worden voor
God. Wat in de agenda staat en
vooral wat er niet eens in kan,
de verzuchting en de verrassing
van het leven willen we plaatsen
ln het licht van Jezus Christus.
Dan komt er ordening, eenheid
in. Kritiek gaat erover en er
komt richting. De legpuzzel of
het invulraadsel krijgt een fi
guur en inhoud. Jezus zei eens
tot iemand, met of zonder agen
da: „Gy maakt u bezorgd en
druk over vele dingen, maar
weinige zijn nodig of slechts
één". Dat wordt de grote ver
eenvoudiging. „Wat een leven",
dat ik voor de Here God en dus
voor de mens naast me leven
mag.
Hebt u daarvoor geen tyd?
Voor deze bezinning geen tijd
overdag en zelfs in het week
einde? Dan kunnen we elkaar d<
hand geven, ik ook niet. Ik wee
er maar één oplossing voor: st
hiervoor een kwartier eerder oi
Ik meen, dat het Luther was, di
eens zei in zijn gebed: O God, i
heb het zó druk vandaag; i.
mag wel veel langer bidden da
anders.
JOH. POORT,
Hervormd predikant, Leiden
Jan Tajandoen, de Willem van
Ewyck, de Nora, de Rijnstroom, de
Elziena, de Grutto, de Vecht, de
Amor, de Eulota.Bijna 250 Ne
derlanders lieten het leven bij deze
scheepsrampen, waarvan de schuld
dikwijls niet, soms wel was vast te
stellen.
Over het algemeen is in deze
maanden voordat Nederland zelf
werd binnengevallen het op
treden van de Duitse duikboten
schandalig geweest. In het geval
van de Burgersdijk bv. weigerde de
Duitse duikbootcommandant, die
het schip op 10 februari 1940 praai
de, de scheepspapieren in te zien
om te controleren, dat het om een
neutraal schip ging dat geen con
trabande voor enige oorlogvoeren
de partij aan boord had. Nadat de
opvarenden het schip hadden ver
laten om later door een ander
Nederlands schip te worden opge
pikt werd het zonder omhaal in
de grond geboord. Dergelijke prak-
tyken waren aan de orde van de
dag. Hoewel ook de Engelsen en
Fransen niet huiverig waren voor
een optreden dat in volkomen
strijd was met alle regelen omtrent
oorlogvoering en neutraliteit, heb
ben zij zich nimmer schuldig ge
maakt aan het barbaarse gedrag
van de Duitsers.
De grootste verliezen aan men
senlevens trof de Nederlandse
koopvaardij in de neutraliteitspe
riode bij de ondergang van de Si
mon Bolivar, die op 18 november
1939 voor de Engelse kust op een
mijn liep. Van de 392 opvarenden
kwamen toen 86 mensen om het
leven, namelijk de kapitein. 18 an
dere bemanningsleden en 67 pas
sagiers.
Schendingen van
luchtruim
Van de verdere slagen, die ie
oorlog aan het nog neutrale Neder
land toebracht, moeten in het bij
zonder de grens schendingen in de
lucht worden genoemd. Talloos is
het aantal keren, dat vliegtuigen
van vreemde mogendheden ons
luchtruim schonden. In enkele ge
vallen kwam het tot beschietingen
over en weer, zoals op 12 novem
ber 1939 boven Vlieland tijdens
een treffen tussen Nederlandse en
Duitse jagers, de volgende dag by
Schiermonnikoog, op 25 februari
1940 boven midden-Noord-Brabant.
Protesten tegen al dergelijke
voorvallen liepen op niets uit: per
slot van rekening ging het hier, in
het groter verband van een
groeiend wereldconflict, om „klei
nere zaken", om ondergeschikte be
langen, om een klein neutraal
landje
Door deze en dergelijke voorval
len maakte Nederland heel voor
zichtig en een heel klein beetje
kennis met wat een oorlog is: een
ervaring die de in 1940 levende
generatie (behalve de „kolonialen"
en de Span j e - vrij will igers) niet
hadden kunnen opdoen.
EEN
illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllttlllllllillMHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIliillllll
OP DE BOEKENMARKT
Randstad, het driemaandelijks
tijdschrift van de fameuze uitge
verij „De Bezige Bij", heeft één
ding heel zeker en dat is een
eigen gezicht onder de Nederland
se tijdschriften. De keuze van de
redactie valt voor het merendeel
op het avant-gardistische en ver
volgens op het uitdagende van wel
ke aard dan ook. Het is gewoonlijk
interessant of boeiend, soms zelfs
allebei. De nationale en buiten
landse bijdragen zijn ongeveer ge
lijk in aantal als men de totnutoe
verschenen zeven nummers bekijkt,
waarbij opvalt dat de Nederlandse
bijdragen, althans wat bizarriteit
betreft, niet onderdoen voor de
buitenlandse.
Door deze voorkeur heeft het
tijdschrift een zekere gelijk
luidendheid gekregen; boeien doet
het evenwel. In de eerste plaats
zeker ook omdat men er dingen in
vindt, die men elders tevergeefs zal
zoeken.
In dit nr 7 beginnen wij met
een vertaling uit het Duits van
„Het Liefdesconcilie" van Oskar
Panizza (18531921). Een van de
aantrekkelijkheden zal zonder
twijfel het feit zijn geweest ech
ter niet alleen voor de Nederlan
ders dat deze Hemelse Tragedie
de auteur op een jaar gevang is
komen te staan in 1895, wat nie
mand, die deze tragedie leest, een
ogenblik verwonderen zal. Deze is
yselijk lasterlijk ten opzichte van
het christelijk geloof. Men vindt er
God de Vader als een verkouden
schertsfiguur met het hele hemel
se hof navenant en vervolgens scè
nes aan het hof van de paus, die er
ook niet om liegen, maar dat was
dan ook Alexander VI Borgia. De
duivel krijgt een opdracht ter ver
delging van het mensenras; even
wel niet van de ziel, want die moet
gered kunnen worden. Het stuk is
fantastisch van duivelse verbeel
ding, kracht en compositie. De
tweede auteur is Daniël Spoerri
(1933), danser, regisseur, clochard
en vervaardiger van fopschil-
derijen. De vertaler vindt dat het
woord „tableaupiège" niet vertaald
moet worden. Zijn „Geanekdoteer-
de Topografie van het Toeval" is
met zijn talloze voetnoten en zijn
kaart niet te volgen. Ik heb er wat
in rond gelezen. Conclusie: me
sjokke, maar als zodanig niet ver
werpelijk. Ewalt Vanvugt vertelt
van Situaties met zijn vrouw Ta
nya. Hij vertelt die in willekeurig
afgebroken zinnen (verzen). Zij
past precies op een bepaald stuk
fotokarton. Hij speelt met haar
spelletjes in bed en op de rand. Hij
is jaloers als zij leest. Wat er bij
en na de maaltijden gebeurt, kan
ik niet volgen. Ewald en Tanya:
negen maanden getrouwd. Laten
wij hopen dat zy zich blijven ver
maken.
Paul Snoek: passons. Vervolgens
een dialoog met een Parijse strip-
tease-danseres, genaamd Rita Re
noir. Iets wat je ook niet iedere
dag tegenkomt. Foto's van Frank
Horvat. Alleen van haar gezicht
overigens. Dan nog een dialoog
van Robert Pin get Nouveau Ro
man-groep.
En tot slot de levensgeschiedenis
van een legendarisch beroemde
Amerikaanse bokser Jack Johnson
(18781946), m.L verreweg de In
teressantste bijdrage. Waagt u zich
er maar eens aan.
Bert Evenhuis. „Het naak
te Bestaan." Bakker/Daa-
men De® Haag.
Een hoog ernstig pleidooi voor
het nudisme, voorafgegaan door
een gedicht van niemand minder
dan Henriëtte Roland Holst-Van
der Schalk. Men zal bepaald haar
graf moeten Inspecteren. Tussen
twee haakjes de dichteres heeft
haar eigen naam altijd toegevoegd
aan het „Roland Holst" en nie
mand heeft dus het recht die weg
te laten.
„Kruistocht tegen de ont(w) aar-
ding van het simpele leven", luidt
de ondertitel. Ontaarding en ont
waarding niemand zal het ont
kennen. Wij lijden aan van alles
en nog wat. Aan overbevolking,
aan ruimtegebrek, aan versuffing
via televisie, radio en sport, aan
lawaai en vuile lucht. Wij lopen
gevaar door Insecticiden en radio
activiteit. Wij roken en wij drin
ken. Wij hangen in bezwangerde
café's enz. enz. wy kennen de li
tanie.
Een tijdje op het He du Levant,
zoals hier beschreven, in de zon.
baden in zee. rauwkost eten, rust
en stilte, de tijd en de status verge
ten, zou iedereen stellig goed doen.
Ik heb er dan ook hard over na
gedacht. Ik zou op dat eiland wel
naakt moeten lopen, maar och. als
iedereen dat nu doetEr is
evenwel iets bij mij opgekomen,
dat een onoverkomelijk be
zwaar vormt. Gezeten temidden
van myn naakte medemensen, in
de zon, lezend of converserend over
het hogere, vrees ik dat mij de
ergste zonde zou overvallen, die
men volgens deze nudisten kan be
gaan. Te weten geprikkeld worden.
Dat overkomt mij ook wel eens te
midden van mijn helemaal aange
klede medemensen, dus zie ik niet
ln waarom dit op dat paradijselijke
eiland anders zou zijn. Nu vinden
de nudisten dat even erg „foei" als
de puriteinen en de schijnheiligen.
Maar ik kan er niets aan doen.
Zelfs mijn intellectueel geestelijk
peil (bl. 78), waarvan ik toch mag
aannemen dat het aanwezig is, kan
mijn zinnen daarvan niet weerhou
den. Maar waar zou ik ze dan an
ders voor hebben? zoals J. B. Char
les zich kortelings zo terecht heeft
afgevraagd Kortom, het verwon
dert mij dat men in het boek van
de heer Evenhuis met dit euvel
geen rekening heeft gehouden. Een
wenk voor gnuivers: aan de foto's
valt niets te beleven.
CLARA EGGINK
