HARI:
MATA
EEN ONDERGRONDSE TRAM
IN STUTTGARTS CENTRUM
Eenheid
en
waarheid
GEEN Dl USE SPIONNE
GEEN „ECHTE" DANSERES...
Tweemaal vergissing
van de tijdgenoten
OPLOSSING VAN VERKEERSPROBLEMEN
Pagina 1
Zaterdag 17 oktober 1964
(Van onze correspondent te Rome)
Over Mata Hari die o.a. vier jaar van 1892—1895 in
jiden waar zij leerlinge was van de „Kweekschool voor be-
4?aarschoolonderwijzeressen aan het Rapenburg dachten wij alles
i weten. Er zijn over haar een oneindig aantal boeken versche
len. En het beeld, dat men zich doorgaans van haar maakt, is vrij
impel: een beeldschone vrouw, geboren in Leeuwarden, die zich
itgeeft voor „Indisch", in nachtlokalen optreedt als danseres met
yulpse", Indische dansen, voor en tijdens de eerste wereldoorlog
contact kwam met heel wat Franse en geallieerde officieren, die
haar tegenwoordigheid onvoorzichtige dingen zeiden, niet we-
nde, dat ,Mata Hari' een sluwe spionne was in dienst der Duit-
B is. Maar tenslotte werd zij door de handige Franse contra-
lionage op heterdaad betrapt en eindigde haar leven voor het
1 lecutie-peleton.
MATA HARI
den gelegd op haar bontmantels,
vond zy, dat zy dit wel als een
vergoeding kon beschouwen. Er
werd haar ook een nummer gege
ven om te corresponderen met Ber
lijn. Maar het flesje onzichtbare
inkt gooide zij onmiddellijk in het
afvoerkanaal Later terug in Pa
rijs wilde zij weer naar Holland
en ging, daar ze natuurlijk niet
door het front kon reizen, met een
Spaans schip. Dit werd door de En
gelsen aangehouden en zij werd
als verdacht persoon van boord ge
haald en teruggestuurd naar Span
je. Daar zij absoluut naar Den
Haag wilde, bleef haar toen alleen
de weg over Frankrijk, Zwitserland
Duitsland!. Daartoe had zij 'n Duits-
visum nodig. Om dat te krijgen
stelde zij zich in Madrid onder
„haar nummer" in verbinding met
de Duitse militaire attaché, ver
telde de man (op wie zij overigens
dadelijk verliefd werd: uniformen
waren voor haar onweerstaanbaar)
een paar onbenulligheden, b.v. dat
de koning van Griekenland beslist
pro-Duits was, wat iedereen wel
wist en kreeg toezegging, dat zij
in Bern het visum zou krijgen.
Van diezelfde Duitser wist zü
voor de Fransen zeer belangrijke
militaire berichten los te krügen,
die zü ook in Parüs prompt aan
Ladoux, chef van de Geheime
Dienst, meedeelde.
Maar Ladoux vertrouwde haar
niet meer. Hy had bovendien van
zijn Engelse collega een soort be
risping gekregen, omdat hy zich
van die vrouw bediende, tegen wie
de Engelsen hem hadden gewaar
schuwd. Waagenaar maakt volko
men dtddelük, dat zy spioneerde,
weinig en gedurende zeer korte fljd
in Franse dienst en de Duitsers
alleen bedroog.
Foto onder:
Zo zal binnen
twee jaar
een van de
drukste pleinen
in de binnenstad
van Stuttgart
er uitzien.
Hier zal de
eerste
Westduitse
ondergrondse
tram rijden.
Boven: Kosten
noch moeite
worden
gespaard bij de
bouw van de
onderaardse
stopplaatsen.
hagenaars „De
moord op
Mata Hari
Thans verscheen er een boek
in Waagenaars „De moord op
Ida Hari", waarin aan de
ui van talrijke documenten
rdt bewezen, dat van die
ngbare voorstelling ongeveer
i tlt waar is en dat Mata Hari
B heel wat interessanter fi-
iiris dan men zich had voor-
Iteld. Het boek is op 15 okto-
r ie „verjaardag" van Mata
rts dood, uitgekomen in Am-
dam, Londen en in Duits-
i. De Franse vertaling zal
f een kleine vertraging het
jj it zien.
3? He is de schrijver van dit boek
hoe komt hü aan zijn belang
eend en volkomen nieuw ma-
- Bal? 8am Waagenaar is van
iprong Nederlander, maar werd
8 i Jaren geleden Amerikaan. Hij
4 en fotograaf-journalist, die met
de boeken, vooral met zijn foto-
k „Vrouwen van Rome", later
ügd door „Vrouwen van Israël"
eendacht heeft getrokken. HU
nt sedert verscheidene jaren in
ne, waar hy „PIx ine." verte-
iroordigt.
a 1930/35 was Waagenaar de re-
nechef, we zouden nu spreken
tde „public relations-man" van
t Iro-Goldwyn Mayer in Parijs,
die tyd werd er een film ge-
ikt over Mata Hari. Natuuriyk
het niet meer dan het gewone
iywoodprodukt, waarbij de his-
Khe waarheid byzaak is.
j wr Waagenaar meende, dat
1 om voor zyn reclame gege-
s te verkrygen over Mata Hari,
best zou doen eens naar Ne
land te gaan, waar hy dacht
wel het een en ander over haar
linden zou zyn en waar zeker
weel mensen moesten leven, die
r gekend hadden. Weinig kon
vermoeden, dat hy zo ontzet-
d veel zou vinden en dat het
triaal zo belangryk zou biy-
w Hy heeft er dan ook wyseiyk
fa de filmpropaganda maar een
L beiden deel van gebruikt en
5 de rest ter zyde tot hy tyd
*"11 vinden het materiaal verder
tel te vullen en van de merk-
jj idige vrouw, die Mata Hari
k te zyn geweest, meer studie
rlaken.
11 heeft daar 32 jaar mee ge-
t1*
't 1 ij dienstmeisje
'Anna Lientjes
»k verwacht vond hy in Ne-
ffid nog heel wat mensen, die
hadden gekend, o.a. de be-
t schilder van Mondaine
retten, Piet van der Hem, die
portret van haar heeft ge-
1 Berd, dat nu eigendom is van
- leer Waagenaar.
i a van haar vele vroegere ken-
I b, verwees Waagenaar naar
mond: „daar moet haar vroe-
dienstmeisje nog wonen". Dat
te kloppen. Het was een toen
rig vrouwtje, Anna Lientjes,
buitengewoon verknocht was
laar vroegere meesteres, Mar-
ia Geertruida Zelle. want dat
le echte naam van de danse-
Juffrouw Lientjes was in de
r, die voorafging aan het be-
v van Waagenaar erg ziek ge
en had toen, naar hy zei
van mevrouw verbrand zo-
iet niet in verkeerde handen
omen". Maar toen Waagenaar
ele middag met haar had zit-
iraten en bUjkbaar haar ver-
1 en had gewonnen, bleek het,
11 toch niet „alles" had ver-
t Heel omzichtig, als een
ire schat, haalde zy twee
in leer gebonden boeken te
Jhijn, goud op snee, de plak
ta van Mata Hari en ook nog
I heel byzondere brieven, o.a.
4e componist Massenet, die zy
bewaard en die zy nu aan
fenaar toevertrouwde.
Voor ons is alles wat met de
dans als kunstuiting samenhangt
van byzondere betekenis en dus
hebben wy het niet weinig op prys
gesteld, by Waagenaar thuis naar
hartelust in die plakboeken, waar
zyn boek ten dele op terug gaat,
te kunnen bladeren. Wat blykt?
Dat Mata Hari, al zou zy in onze
tyd als danseres stellig niet „au
serieux" worden genomen (maar
geldt datzelfde niet voor b.v. Loie
Fuller en enkele andere „groten"
uit die tyd?) eigenlyk de grootste
en zeker de meest bekende danse
res is, die Nederland ooit heeft
voortgebracht, Polly de Heus-Cun-
ninghamme eventueel uitgesloten.
In het begin was haar dansen
niet meer dan een imitatie van
Javaanse dansen, maar een ver
maard oriëntalist als prof. Guimet
(oprichter in Parüs van het „mu-
see Guimet" voor Oosterse kunst)
biykt zo weinig van de danstaal
der Oosterse volkeren te hebben ge
weten, dat hü haar aankondigde
als een „Indische danseres", dus uit
India. Eerlijk gezegd Rjkt ons dat
bijna onmogelijk, hoewel men in
die tüd veel minder reisde dan te
genwoordig en er zelfs in Parys
geen of nauwelijks gelegenheid be
stond om echte Indische of Ja
vaanse dansen te zien. Maar de
naam „Mata Hari" Maleis was en
niet Hindi of Tamil, zal hü toch
wel geweten hebben! Het lijkt ons
daarom waarschijnlijker, dat hü
haar tot „Indisch" promoveerde,
omdat „Javaans" voor Parüzenaars
een wel héél vaag begrip was.
Zij nam het niet
zo nauiv
Mata Hari zelf nam het niet zo
nauw, wat de naam van haar dan
sen betrof. Zü heeft overal in Eu
ropa gedanst en heus niet in. nacht
lokalen, maar in theaters van
naam. Wilde men. dat het „In
disch" was, dan vond zy dit best.
Vroeg iemand haar, of zy uit Bor
neo kwam en haar dansen van dat
eiland stamden, dan antwoordde zy
zonder meer „zeker, het zyn de
dansen van heel wilde stammen
uit het binnenland. Ik ben daar -
geboren" en zy fantaseerde er lus
tig op los. In het ene krantearbi-
kei vertelt zy, dat haar wieg in
India heeft gestaan „In Madoera"
Myn vader was daar gouverneur,
mijn grootvader, een officier had' 'n
Indiase adellijk» dame getrouwd.
Myn vader was ook officier en
zelf ben ik ook weer met een offi
cier getrouwd, maar dat werd een
mislukking". Alleen de laatste woor
den, haar huwelyk met de officier
van het Nederlands-Indische leger
Mac. Leod, klopte. Een paar weken
later heette zij geboren in Wies-
baden. zy had geen voorkeur.
Maar wel trachtte zü ook van
de techniek van de klassieke dans
altijd iets onder de knie te krü
gen en toen Diaghilew in Parüs
verscheen, probeerde zü opgeno
men te worden bü de „Ballets Rus-
ses'". Maar juist de Russen wis
ten iets te veel van klassieke dans
af om er in te lopen. De theater-
directies In West-Europa en ook
de toenmalige critici aanvaardden
baar wel degelyk ook als „klassie
ke" danseres. Zij heeft gedanst in
de Opera in Monte Carlo tot grote
voldoening van de vermaarde di
recteur Ginsbourg. En zü is de
enige Nederlandse danseres tot nn
toe, die ooit de „gewüde plan
ken" van de „Scala" in Milaan be
trad.
En niet zo maar als iets bijkom
stigs. Neen, zy trad op als eerste
danseres by de opening van het
seizoen in november 1911. Wie weet,
wat „opening van het seizoen" in
Milaan zeggen wil, begrypt zonder
meer, dat zy als een ster van de
eerste grootte werd beschouwd.
Het ballet dat zy danste was „Bac
chus en Gambrinus" en zü was
daarin „Venus". Maar ook in „Ar-
mida" van Gluck danste zy in de
Scala. En het gaat nog verder, wy
zagen een blodzyde van „Vogue"
met afbeeldingen van beroemde
danseressen: Taglioni, Cerroto,
Fanny Elsler, Anna Pawlowa, Isa
dora Duncan en Mata Hari, als
volkomen gelijkwaardige. Men was
beslist niet kritisch im die dagen en
zeker niet in Parys en wanneer
het om een by zonder knappe en
niet al te preutse dame ging
maar goed, zy danste dan toch
maar in de „Scala" tezamen met de
wereldvermaarde Zambelli en met
Olga Preobrajenskaja, van wie zy
opmerkt, „heel wat te hebben ge
leerd".
„Spionage"
pijnlijk geval
En de spionage? „Dat is een pyn-
ïyk geval". Het biykt en Waage
naar publiceert de documenten, dat
de Fransen een vrouw hebben „ver
moord", die als spionne juist in
hun dienst stond!. Het moet gezegd,
zy deed het wel erg onhandig en
daar het haar fysiek vrywel onmo-
geiyk was de waarheid te spreken,
probeerde zy met een netwerk van
leugens bepaalde verdachte zaken
goed te praten. En intelligent was
zü beslist niet. Dus stellig niet op
gewassen tegen de geheime dienst,
zy had in Den Haag een aanbod
gekregen om voor de Duitsers te
spioneren en ging daarop in, omdat
haar een flink bedrag werd voorge
schoten. Daar de Duitsers by het
uitbreken van de oorlog beslag had-
Als eerste Westduitse stad
heeft Stuttgart besloten een
verkeerssysteem in te voeren,
dat aan alle eisen van de hui
dige tijd en ook van de toekomst
zal voldoen. Het voornaamste
punt is, dat de tram onder
gronds zal rijden. De reusach
tige bouwputten midden in het
centrum van de stad zijn reeds
veelbezochte studieobjecten voor
binnen- en buitenlandse des
kundigen geworden. Alle grote
steden staan namelijk voor het
zelfde probleem: zij moeten de
verkeersstroom verwerken, die
vooral 's ochtends en 's avonds
een bijna niet meer te ontwar
ren verkeerskluwen veroorzaakt.
Voordat het stadsbestuur besloot
dit miljoenenproject aan te pakken
werd een zeer nauwkeurig onder
soek naar de doelmatigheid en de
rentabiliteit van een metro en een
ondergrondse tram ingesteld, een
onderzoek diat ondubbelzinnig in
het voordeel van de ondergrondse
tram uitviel. Dat het verkeer van
de grote steden zich in de toekomst
voor een groot deel ondier de grond
zal moeten afspelen, in een opvat
ting welke onderschreven wordt
door alle erkende deskundigen uit
de westelijke landen. Voor de ste
den met een inwonertal van een
half tot één miljoen heeft Stuttgart
pionierswerk verricht. Gebleken is
namelijk, dat de ondergrondse tram
voor steden van deze grootte de
voorkeur verdient. Het aanwezige
wagenpark en alle bedrijfsinrichtm-
gen kunnen namely k verder ge
bruikt worden en die tram kan ge
woon biyven rijden terwyi men met
de aanleg van nieuwe trajecten be
zig is.
De totale" kosten van het project
in Stuttgart worden begroot op 375
miljoen mark, een bedrag waarover
deze stad niet kan beschikken.
Daarom zal de tram in de binnen
stad van Stuttgart in twaalf etap
pes onder de grond worden ge
bracht, in de buiteniwytoen krijgt de
tram een eigen spoorbaan.
Men is begonnen met het moei-
lykste deel: een kruising van drie
verdiepingen. Binnen twee jaar zul
len hier de eerste trams kunnen rij
den. Op het Charlottenplein (zie
modelfoto) passeren dagelijks meer
dan 70.000 motorvoertuigen. Hier
kruisen twee veel bereden autowe
gen elkaar: wat lag dus meer voor
de hand dan ook de auto's onder de
grond te laten ryden. De Zwaben,
die het algemeen als voorzichtig en
spaarzaam bekend staan, hebben
met dit project bewezen, dat zy zeer
vooruitstrevend denken nu het er
om gaat een moellük stedelijk pro
bleem op te lossen.
Vele buibenkerkeMjken stoten
zich aan de verdeeldheid
der kerken. Hoe is het mo-
geiyk, dat, als er één Vader in
de hemelen is, er zoveel ver
schillende kerken zyn, die allen
zeggen Hem te dienen, maar on
derling elkaar bestrijden of ten
minste niet met elkaar samen
werken. Hoe is dit te rijmen met
Gods liefde?
Gelukkig zyn er tegenwoordig
al wel gesprekken gaande tussen
de verschillende christelyke
kerkgenootschappen, er is ook
gemeenschappeiy k werk denk
aan de kerkbouwactie, waarin 9
kerken samengaan.
Maar wat dan weer te denken
van uitingen binnen de kerken
waarin gewaarschuwd wordt te
gen samengaan en eenheid uit
naam der Waarheid? Welke
waarheid? De waarheid van de
bybel. Maar alle christelijke
kerken beroepen zich toch pp de
bybel? Nu kan de waarheid van
de éne kerk ingaan tegen die
van de andere kerk, terwyi zy
beiden Christus dienen?
Zouden die waarheden werke-
ïyk zo tegen elkaar ingaan, als
de belijders van die waarheden
zelf beweren.
Ik moet in dit verband denken
aan een Oosterse parabel, die
deze situatie heel goed uitbeeldt.
Vier geblinddoekte mannen
worden vanuit verschillende
richtingen naar een olifant ge
leid. Deze moeben zy om beur
ten betasten en daarna naar
waarheid getuigen wat ze heb
ben waargenomen.
De eerste man heeft de slurf
van het dier te paikken. Na
grondig onderzoek beweert hy
met stelligheid: „Dit is een lan
ge holle buis". De tweede komt
van de tegenovergestelde kant
en krijgt de staart van het dier
in handen. Hy begint eveneens
een zeer gewetensvol onderzoek.
„Hoe komt gy er by, zegt hy,
WOORD VAN BEZINNING
„een holle buis? Het is een lange
massieve stok met een pluim er
onder aan".
De derde, die van links
komt, staat voor de enorme zij
kant van het beest. Hy verklaart
de beide anderen voor gek. „Gy
met uw nauwgezette beschrij
vingen, alsof dit machtige te be
grenzen zou rijn. Het is een
groot ommeteiyk gebied", zei hy,
als strijkende over de flank van
de olifant. Tenslotte maakt een
vierde, van rechts komend, een
ontmoeting met een poot van
het beest. Hy beweert „ofschoon
gij allen wel iets van de waar
heid getast hebt, zy t gy er toch
naast, het is wel lang en rond
en machtig, maar het is een ge-
geweldige ruif".
Wat dunkt u? Hebben niet al
le vier een waarheid ontdekt?
Maar hebben ze ook niet alle
vier onwaarheid gesproken, waar
ze elkaar gingen bestrijden in
plaats van naar elkaar te luis
teren en zich open te stellen
voor de waarheid van de ander?
Zouden ze, indien ze dit wel ge
daan hadden, niet dichter by de
Waarheid gekomen zyn?
In de bybel wordt gesproken
over de véélkleurige wysheid
Gods. Wat is de mens, dat hy
deze zou kunnen bevatten met
zyn verstand? Moeben we het
dan maar opgeven naar waar
heid te zoeken? Vinden we bocih
altijd maar een stukje van de
waarheid? In de parabel waren
het geblinddoekte mannen. Van
nature rijn wy dit allen, be
paald door de „richting", van
waar wy komen. Is het moge
lijk, dat mensen met open ogen
door het leven gaan? Dat zy
open ogen krijgen voor de stuk
jes waarheid van anderen? Ik
geloof, dat mensen er rijp voor
kunnen worden. Ik geloof, dat
het geheim van de waarheid
juist opengaat in gemeenschap.
Waar twee of drie in my n naam
verenigd zyn? ben Ik in hun
midden", zegt Hij, die de weg, d«
waarheid en het leven Is.
Eenheid is meer dan een op
telsom van stukjes feitelyke
waarheid, zoals de gehele olifant
meer is dan kop, iyf, staart en
poten. Eenheid en waarheid ho
ren tezamen. Want juist in het
samengaan van mensen en me
ningen komen die krachten vrij.
die de delen tot één geheel kun
nen omsmeden, als by een schei
kundig proces. Zeker zal er by
zo'n proces warmteontwikkeling
en een sterk bruisen ontstaan.
Bet vuur, ontsprongen aan de
botsingen der geesten, kan door
de liefde gelouterd,, herschep
pend en vernieuwend optreden.
Dit geldt voor de samenleving
der kerken, waar de waarheden
der verschillende kericen door de
Heilige Geest, tot de veelkleu
rige wysheid Gods kan worden
omgesmeed. Dit geldt evenzeer
voor het samengaan van men
sen, bevolkingsgroepen, volkeren.
Er is pas sprake van werkeiyke
eenheid en vrijheid, waar alle
hun aandeel van waarheid heb
ben ingebracht.
M. J. WAGENVOORDE,
Ned. Herv. Predikant.
Voorganger Vrijzinnig Her
vormden Leiden en Oegst-
geest.
