Nederland mobiliseert om
neutraliteit te handhaven
kunst
kaleiöoscQop
WAT „DE NIEUWE KOMEDIE"
EN ARENS ZULLEN BRENGEN
Dempingsplan Utrecht
op losse schroeven
Maar strijdkrachten speelden
geen rol hij vele incidenten
Opgericht 1 maart 1860
Donderdag 27 augustus 1964
Derde biad no. 31349
(Van een onzer redacteuren)
In de laatste week van augustus 1939, nu 25
jaar geleden, werd het duidelijk dat een groot
Europees gewapend conflict vrijwel onvermij
delijk was. Over een „tweede wereldoorlog''
werd nog niet gesproken, maar dat er strijd
zou komen in Europa was wel zeker.
Nederland verklaarde zich neutraal in het
geschil tussen de Duitse tirannie en de kam
pioenen van de democratie, Engeland en
Frankrijk, maar ons land moest die neutraliteit
achteraf bezien een onjuiste stellingname
een substantiële basis geven.
Op 24 augustus 1939, daags na de onderte
kening van het monsterverbond van Moskou,
werd in óns land de voormobilisatie afgekon
digd, d.w.z. dat specialistische troepen in ac
tieve dienst kwamen om een mogelijke alge
mene mobilisatie vlot te doen verlopen. In sep
tember 1938, ten tijde van de crisis om Tsjecho-
Slowakije en het drama van „München" was
een dergelijke voormobilisatie ook reeds van
kracht geworden, maar het „peace for our
time'' van Chamberlain had toen de gemoede
ren weer gesust.
Honderdduizenden naar hun posten
In 1939 was die voormobilisatie de inleiding- tot een algemene mobilisatie,
die op 28 augustus werd afgekondigd. De volgende dag meldden honderd
duizenden zich bij hun opkomstcentra.
De mobilisatie van onze strijdkrachten wilde niet zijn het vormen van
een strijdmacht om deel te nemen aan het conflict, dat op uitbarsten
stond, maar de vorming van een macht, die een werktuig zou kunnen
vormen voor de handhaving van de voorgenomen strikte neutraliteit. Een
onzijdigheidsverklaring zonder machtsmiddelen om deze na te leven was
waardeloos.
Soepel dank zij
voorbereiding
De mobilisatie verliep zeer vlot,
mede dank zij het feit, dat de spe
ciale diensten, die tijdeps de voor
mobilisatie waren opgeroepen, hun
taak efficient en soepel ten uitvoer
hadden gelegd.
Koningin Wilhelmina hield op de
ving van een strikte neutraliteit de
mogelijkheid eist, aan-de wil tot on
zijdigheid de vereiste kracht te kun
nen bijzetten. Nederland behoeft
zich, zo zei de Koningin, van geen
enkele zijde bedreigd te gevoelen,
maar het moet tonen, paraat te zijn
tegenover iedere uitzonderlijke ge
beurtenis.
KIJK en lees wat er
25 jaar geleden gebeurde
SESAM GESCHIEDENIS VAN
DETWEEDE WERELDOORLOG
IN FOTO'S EN DOCUMENTEN
land. In tegenstelling
tot 1914 kon worden verwacht, dat
de economische omstandigheden zeer
moeilijk zouden worden voor een
klein neutraal land tussen twee oor
logvoerende partijen die de verre om
geving van dit landje zouden beheer-
erucjbiik
op de 3£el
sen. Niettemin moest besloten wor
den. vele honderdduizenden te ont
trekken aan het arbeidsproces, aan
produktie, handel en verkeer. De eer
ste gevolgen deden zich al de dag na
de afkondiging van de mobilisatie
voelen: het gehele spoor- en busver
voer in het land voor particulieren
en particulier vervoer werd verbo
den. Het gehele vervoersapparaat
moest voor de militaire concentra
ties beschikbaar blijven.
Inmiddels werd luitenant-generaal
I. K. Reijnders tot opperbevelhebber
van de strijdkrachten benoemd. Hij
zou deze functie niet meer bekle
den toen de Nederlandse strijdkrach
ten zich teweer zouden stellen tegen
de schaamteloze overval van de
Duitsers in mei 1940.
Er kwamen hamster-verboden,
op 1 september werd de staat van
oorlog ingevoerd, er kwamen aller
lei beperkingen voor geldverkeer en
persoonlijke vrijheid. Nederland, hoe
onzijdig ook, voelde toen reeds de
druk van de oorlog.
Goede diensten
Geheel in de geest van de neutra
liteit, welke Nederland meende te
moeten proclameren, richtten Ko
ningin Wilhelmina en Koning Leo
pold van België zich tot de tegen
over elkaar staande partijen met
een aanbod van goede diensten in
een laatste poging, om een bloedig
gewapend conflict te vermijden. Re
delijke antwoorden kwamen niet
binnen: de stellingen waren betrok
ken, en de stem van enkele kleine
neutralen legde geen gewicht meer
in de schaal.
Op 5 september, toen het conflict
al het bloedige oorlogsstadium had
bereikt, publiceerde de Nederlandse
Staatscourant een verklaring, waar
in de bijzonderheden en consequen
ties van een strikte neutraliteit in
het conflict nader werden omschre-
Achteraf gezien lijkt het enghar-
verklaring, die alleen een
'getekend uitstel van executie be
tekende. Niettemin: op diezelfde dag
vaardigde zelfs president Roosevelt
van de machtige Ver. Staten officieel
de neutralitentwet af, die zij
het later in gewijzigde vorm deze
grote mogendheid buiten de oorlog
zou houden tot het moment, dat
zijzelf in Pearl Harbour zou
worden aangevallen, ruim twee jaar
later en ruim een jaar nadat Ne
derland het slachtoffer was gewor
den van de Duitse agressie. Neder
land heeft zich zo gezien weinig te
verwijten gehad dat het niet inzag,
dat neutraliteit de uiteindelijke vij
and slechts helpen zou.
Incidenten
Het lag in de lijn van de politiek
dier jaren, dat Nederland trachtte
buiten het conflict te blijven. Het
land handhaafde een strikte neutra
liteit, zo strikt zelfs dat protesten
tegen schending door de oorlogvoe
rende partijen nauwelijks openlijk
werden gepubliceerd.
Tot het duidelijk werd dat Neder
land direct bij het conflict betrok
ken zou worden. Kort voordat Ne
derland „onmondig" zou worden
haastte de regering zich in een op
12 april 1940 gepubliceerd „Oranje-
boek" een boekje open te doen over
talloze schendingen van onze neutra
liteit: 't Venlo-incident, grcnsschen-
dingen door vliegtuigen, torpedering
van de Sliedrecht, de ondergang
van de Simon Bolivar ,de torpede
ring van de Tajandoen, de vernie
tiging van de Arendskerk en de Bur-
gersdyk, de belemmering van de
vrije vaart en talloze incidenten meer.
Bjj geen van deze incidenten heeft
overigens de gemobiliseerde Neder
landse strijdmacht kunnen ingrij
pen of een rol van betekenis kun
nen spelen.
De mobilisatie van 1939 heeft on
getwijfeld veel territoriale inciden
ten voorkomen, en bovendien ons
land het recht gegeven, ernstig te
protesteren tegen aantasting van de
neutraliteit elders, vooral op zee.
Niettemin heeft deze mobilisatie
een zeer ernstige last gelegd op de
redelijke ontwikkeling van het eco
nomische leven, doordat honderddui-
Rol van religieus
gevoel in de kunst
Over de rol van het religieuze ge
voel in de kunst zijn op het vijfde in
ternationale congres voor esthetica in
Amsterdam voordrachten gehouden.
Prof. dr. L. Flam uit Brussel gaf een
karakteristiek van wat hij noemde de
„kunstreligie" van de moderne Kiens.
Deze vervangt de christelijke religie.
Het verschijnsel hangt samen met
de opkomst van de bourgeoisie, die de
moderne subjectiviteit ingang heeft
doen vinden", aldus prof. Flam.
De moderne mens houdt er een
religie op na van de „scheppende
wil", hij heeft het geloof verloren in
beschermende essenties, zo betoogde
spreker. Kritiek op het religieuze ge
voel in de kunst werd geleverd dooi
de Russische estheticus E. Jakowlew
uit Moskou. Deze noemde in zijn
voordracht „Das asthetische gefühl
das religiose Erlebnis und ihre Wech-
selbeziehung in den verschiedenen
Kunstarten" de religie een maskering
van de scheppende verhouding van
de mens tegenover de wereld. De na
tuurlijke esthetische behoeften wor
den door de intocht van religieuze
gevoelenis van hun karakter beroofd.
„Progressieve moderne kunst rukt
de religieuze sluier af", aldus spre
ker. Er is volgens hem een wetmatige
ontwikkeling te constateren waarin,
onder invloed van socialistische idee-
en en denkbeelden van vrede en de
mocratie de invloed der religie wordt
teruggedrongen.
H-
Advertentie
DE EFTELING"
NATUUR- EN ONTSPANNINGSPARK
Kaatsheuvel.
't hart van
„Nieuwe realisten" naar
Wenen en Berlijn
De grote zomertentoonstelling
„Nieuwe realisten" in het Haags Ge
meentemuseum heeft geen overwelda
gende belangstelling getrokken. De
directeur van de gemeentelijke dienst
voor schone kunsten, mr. L. F. J. Wij-
senbeek, had meer bezoekers ver
wacht. De expositie in Den Haag
wordt zondag gesloten, maar de tal
rijke en omvangrijke werken zullen
nog twee keer twee maanden te zien
zijn, n.l. in het „Museum des 20.
Jahrhunderts" in Wenen
Restauratie kasteel
Eimerick in Heeze
In Heeze (N-Br.) is het oude kas
teel Eimerick in restauratie geno
men. Het ligt in de bedoeling dit
restant van het oude kasteel van
van de heerlijkheid Heeze-Leende,
dat reeds in de 12de eeuw werd ge
noemd, op grote schaal te restaure
ren naar de plannen van ir. C. Gee-
nen te Eindhoven. Men is echter
vast met de vernieuwing van de
vloeren begonnen met het oog op
de Brabantse Antiekbeurs, welke in
dit kasteel ter gelegenheid van de
Brabantse dag van 4 t/m 13 sep
tember gehouden zal worden.
AANDACHT VOOR VEEL NIEUWS
(Van onze kunstredactie)
De eerste officiële première van de toneelgroep ,,De Nieuwe Co
ined ie diejn het Haagse Diligentia plaats vindt, zal zijn Samuël
Beckelts ,,Fin de partie (Eindspel)welke voorstelling op zondag
•i oktober is vastgesteld. Behalve Paul Meyer (die weer bij zijn
oude gezelschap is teruggekeerd) en Peter van der Linden, zullen
in deze voorstelling, die door Erik Vos wordt geregisseerd als gas
ten optreden Hetty Beck en John Lanting. Er wordt gespeeld in de
vertaling van Jacoba van Velde en Wim Vesseur ontwierp de
décors.
Omdat dit wrange, niet bepaald op- Tenslotte gaat op 2 januari 1965
?kkende stuk te kort is om avond- Dilippntia Paaivl pp» ir, r.
wekkende stuk te kort is om avond
vullend te worden genoemd, zullen
de beide gasten voor de pauze
stukje solotoneel verzorgen
Diligentia „Paard eet hoed" in pre-
ciiv/ciiiu, z,uiicii mière. Erik Vos, die ook deze voor
de pauze ieder stelling regisseert, hoopt deze Neder-
vArvnrrron landse vertaling (van de hand
John Lanting zal uit de bundel Johan de Meesier) van Eugènê La-
„Een hongerkunstenaar" van Franz biches „Un chapeau de paille d'Ita-
Kafka „Een verslag voor een
academie" voordragen, het verhaal
a-ap die mens is geworden, ais een° soort "^muslcaT "te "kunnen
Hetty Beck komt daarna aan bod presenteren,
met een fragment uit de aangrijpen- p„rcniin
de roman De grote.zaal" van Ja- biedi^,°n
coba van Velde", De laatste getuige Denna-.n
oude vrouw". Een nogal g|t-nea®ell,s
rilt HriP+^i hetgeen ais
moeilijk programma, dit drietal - x
stukken. Erik Vos stelt zich het succes, dat De
k voor er een soort introduc- ^leuw?. K»medie met De gecroonde
dan ook
vtccat „tan. vwx w cwt soort introduc
tie aan vooraf te laten gaan.
5 november is er weer een officiële
première ditmaal van Thornton Wil- hebben deze ee
der „Our town" (Onze stad), waar- gen accePteren-
voor de vertaling van Caro van Eyck
gebruikt zal worden. Voor deze voor
stelling is de Belgische regisseur
Walter Tillemans van het Nationaal
Toneel van België geëngageerd. Jo-
han Bogaerts ontwierp 1 -
Leon tien -------
K.L.M.: tien
procent meer
vrachtvervoer
op Duitsland
(Van onze correspondent in Bonn)
De Nederlandse luchtvaartdelega-
ne heeft gisteren in Bonn zijn on
derhandelingen met het Westduits
ministerie van Verkeer naar aan
leiding van de gerezen moeilijkhe
den over de chartervluchten van de
K.L.M. in het gebied van de Bonds
republiek met een bevredigend
resultaat kunnen afsluiten. De KLM
heeft daarbij gekregen waarop het
had mogen hopen.
Uit betrouwbare bron werd ver
bomen, dat de in het officiëel com
muniqué genoemde met 10 procent
verhoogde vrachtcapaciteit, nu on
geveer 220 ton per week zal bedra-
dit getal zou overeenkomen met
gen, dit t
het door
sultaat.
de K.L.M. nagestreefde re-
Na opwinding
Ook over de afspraken over de
winter dienstregeling is men in
K.L.M.-kringen niet ontevreden. Het
aantal overeengekomen twee-punts-
landingen (het op een Duits-Neder
lands traject aandoen van twee
Duitse havens) zou met 40 een meer
bedragen dan waarop men volgens
eerder gemaakte afspraken recht
had gehad. In het transito verkeer
kunnen wekelijks 12 commerciële
vluchten worden uitgevoerd. Van be
paalde zijden wordt het niet geheel
uitgesloten geacht, dat het voor de
Nederlanders gunstig is, dat het re
sultaat van de besprekingen in ze
kere zin het gevolg is van de op
winding die er in Nederland rond
de berichten over het abrupte ver-
de chartervluchten van
.'erkeer dr. Hans Christoph
Seebohm en van de directeur- gene
raal voor de Luchtvaart in hetzelf
de ministerie, de vroegere Luftwaf
fe-geneneraal Werner Kreipe.
Beide functionarissen zou te ver
staan zijn gegeven hun eisen met
het oog op de publieke opinie wat
Paal en perk
De algemene indruk in luchtvaart
kringen over het resultaat van de
besprekingen in Bonn is, dat de
K.L.M. weliswaar toestemming heeft
gekregen om haar luchtverkeer op
Duitsland nog iets op te voeren, doch
dat Duitsland daarentegen door het
de vrachtcapaciteit
vastleggen
en het aantal vluchten naar en uver
Duitsland, paal en perk heeft gesteld
aan de tot nu toe veel grotere vrij
heid, die het nogal vaag opgestelde
vroegere luchtvaartverdrag de
K.L.M. liet.
lië" met een extra subsidie waar
volgens zeggen gewerkt wordt
Persoonlijk heeft Erik Vos aan-
_iedingen t<»i A,ri„
penhagen
het succes, dat De
gezelschappen ondanks hun nauwe
banden wel gescheiden zijn blijkt uit
het feit, dat Erik Vos, die acht jaar
lang ook artistiek leider van Arena
is geweest, die leiding nu in handen
heeft gegeven aan Berend Boude-
wijn.
De> eerste voorstelling van het
-iieuwe repertoire gaat zaterdag 19
september in première: „De prins
uit het zuiden", een stuk dat werd
geschreven door Nicholas Stuart
Gray, dat door Magda Berg werd
vertaald en door Berend Boudewijn
wordt geregisseerd. Leontien van
Beurden ontwierp décors en kos
tuums. Een week later, op 26 sep
tember gaat „De verloren trouw
ring", een jeugdstuk, dat Jan Staal
in opdracht van Arena schreef en
dat een soort jacht op de onder wa
ter verdwenen trouwring van een
sluiswachter tot onderwerp heeft.
Ook hier zal Berend Boudewijn de
regie voeren. „Wie is de dief?", een
stuk dat door Peter van der Linden
werd geschreven, is de derde
première van het seizoen. De naam
van de regisseur staat nog niet vast.
maai- dit Jan Klaassen-achtige spel
zal waarschijnlijk door een jonge
gastregisseur in scène worden gezet.
Het stuk gaat op 10 oktober in Di
ligentia in primiere. Twee weken la
ter gaat „De kikkers", Aristhopha-
i nes' blijspeL Hier voert Berend Bou-
1 dewijn weer de regie.
Tenslotte heeft de nieuwe ar
tistieke leider van de toneelgroep
Arena dan nog plannen voor een in
structief programma onder de titel
„Wat is toneel?" Het is bedoeld om
met veel voorbeelden en weinig ge
praat de middelbare scholieren be
grip van toneel bij te brengen. Die
voorbeelden zullen zoveel mogelijk
o»vuo;, UO.D uiii- uitersten zijn: b.v. ShakesDeare
gesproken jeugdtoneel. Hoezeer beide tegenover Brecht.
leersse" in Engeland had. Hjj weet
echter nog niet of hjj gelegenheid
zal hebben deze eervolle aanbiedin-
Jeugdtoneel
Het werk van De Nieuwe Komedie
moet niet verward worden met dat
van de onder hetzelfde dak huizende
toneelgroep Arena. Want dat is uit-
Grachten op monumentenlijst
"trechtse grachtengordel maakt deel uit van de voorlopige lijst
van Descnermde monumenten, die de staatssecretaris van O. K. en W het
hXedemnlo Ul',''cht hee" docn toekomen. Dit houdt in daï het
r!„«emptngsplan van de gemeente Utrecht op losse schroeven komt te
Het deel van de Cathartjnesmgel
tussen het Paardeveld en de Vaartse
Rijnstraat zou onder meer moeten
worden gedempt ten behoeve van de
aanleg van een grote rondweg. Kort
nadat de Utrechtse gemeenteraad
zijn fiat had gegeven aan de singel-
dempingsplannen, in mei van dit
jaar heeft het gemeentebestuur een
verzoek ingediend bij O.K. en W. om
de Catharijnesingel te schrappen van
de lqst van monumentenzorg. Een
verzoek, dat tot nu toe dus geen re
sultaat heeft gehad.
Het gemeentebestuur van Utrecht
kan de voorlopige lijst ammenderen.
Men kan binnen 5 maanden sugges
ties doen voor aanvullingen, maar
men kan ook verzoeken bepaalde
objecten van de lijst te schrappen.
Johan de Meester
door Amerika
uitgenodigd
Drie buitenlandse toneelregisseurs,
de Japanner Sadajo Kita, de Span
jaard Don José Louis Alonso en de
Nederlander Johan de Meester, zijn
gecontracteerd voor de regie van een
toneelstuk aan het instituut voor
voortgezette theaterstudie in New
York.
De Meester zal het stuk „Marie-
ken van Mimwegen" regisseren. De
datum daarvoor is nog niet vast
gesteld. Kita zal in november een
No-spel leiden. Alonso zal in maart
stuk van Calderon brengen.
Ovei
heeft gisteren meegedeeld, dat een
briefwisseling, die onlangs tussen kan
selier Erhard van West-Dultsland en
president De Gaulle heeft plaats ge
had, betrekking had op het verlenen
van kredieten aan Oosteuropese lan
den. Peyrefitte zei dat onder het
Frans-Duitse vriendschapsverdrag ge
regeld briefwisselingen plaats hebben,
maar dat de toepassing van het ver
drag niet ter sprake ls gekomen. De
briefwisseling was op 21 augustus door
Bereiken partijen geen overeenstem
ming dan kan de gemeente in be
roep gaan bij de Kroon.
Tot de grachtengordel, die op de
voorlopige lijst voorkomt, behoren de
wallen, de stadsbuitengracht, de sin
gels en de bolwerken.
Chinese brief voor
Lodewijk Napoleon
Een op 19 augustus 1964
gedateerde en uit het Engel-
se Guilford (Surrey) verzon
den brief met als adres: The
palace of Louis Bonaparte,
Utrecht, Holland" is dank zij
de attente PTT toch op de
goede plaats terecht geko
men. De brief zat dezer da-
gen bij de voor de Universi- 1
teitsbibliotheek in de Dom-
stad bestemde post. De bi
bliotheek is ondergebracht in i
het pand Wittevrouwenstraat 1
11. Koning Lodewijk Napo
leon heeft daar inderdaad ge
woond tot 1808, toen hij naar
Amsterdam vertrok en het
stadhuis op het Dam als pa
leis liet inrichten. PTT was
dus echt wel schrander, maar
dat de firma C. Henderson
m Taipe, Taiwan, China (de 1
afzender van de brief) zo
slecht bij de tijd was, begrijpt
men in Utrecht niet goed.
Kennelijk leeft de brave man
nog in het heel grijze verle
den. Hij wilde de Koning
graag thee, citroenolie, kle
ding, bamboegordijnen en
andere mooie Chinese artike
len verkopen. Boeken waren
er niet bij en daarom heeft
men bij de Universiteitsbi
bliotheek de brief maar als
curiositeit terzijde gelegd
28 augustus kwurt eeuw geleden
Een beeld voor het Leldse
station op de ochtend van 29
augustus 1939. Honderden mili
tairen arriveerden om zich naar
hun bestemming te begeven, an
dere honderden vertrokken van
hier naar elders
zenden arbeidskrachten aan het pro-
duktieproces werden onttrokken.
Maar Nederland werd mede door
die mobilisatie in mei 1940 paraat
gevonden, toen het uur van beproe
ving kwam, althans paraat naar
zeer bescheiden vermogen.
voor koud vier dubbeltjes
per echte liter(en nog elke
dag thuisbezorgd ook)
EEN UITGAVE VAN HISTORISCHE BETEKENIS
Reserveer nu uw exemplaar bij do boekhandel
