DOODVONNIS VOOR
VIJFENDERTIG MILJOEN
OORLOG EN VREDE
Eer en schande
DAS ANTLITZ DES FUHRERS"
Een van iedere zestig op aarde
Was die Zukuuff
bring!, das wissen
wir nicht
Zaterdag 22 augustus 1964
Simpele pennestreek van kwart eeuw geleden
(Van een onzer redacteuren)
Er trekt een kolonne mensen langs een weg. In rijen van vier bij
vier. Mensen van allerlei leeftijd, van baby's tot grijsaards. Mensen van
allerlei ras. Mensen van allerlei aard en welstand.
1 Het lijkt een hele rij wanneer het einde van de stoet na een kwartier nog
niet in zicht komt.
De kwartieren rijen zich aaneen tot uren. De kolonne trekt verder. De
uren worden dagen, de dagen worden weken, de kolonne loopt voort, dag
en nacht.
De weken worden maanden. Het einde komt na twee en een halve maand.
De kop van de kolonne bevindt zich dan bijna negenduizend kilometer
verder. Zoiets als van Amsterdam naar Curasao
Vijf en dertig miljoen mensen zijn dan voorbijgetrokken: ter dood veroor
deelden wier vonnis een kwart eeuw geleden met een enkele pennestreek
werd bekrachtigd. Een vonnis dat in de zes jaren nadien met een tempo van
gemiddeld 16.000 per dag zou worden voltrokken, iedere vier seconden
één, zes jaren lang, een van iedere zestig mensen op aarde de doden
van de tweede wereldoorlog.
Monsterverbond tussen twee
gezworen vijanden
Op 23 augustus 1939 zette Stalin in Moskou zijn handtekening onder
een niet-aanvalsverdrag tussen Rusland en Duitsland, een monsterver
bond tussen de gezworen vijanden fascisme en communisme, ultrarechts
en uiterst links. Dit akkoord gaf Hitier vrij spel in Polen. Hij wist zo
goed als zeker dat een aanval op Polen oorlog met Engeland en
Frankrijk zou betekenen. Na de bezetting van de Saar, het Rijnland,
Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije zonder dat er een schot viel, zouden de
geallieerden ditmaal vermoedelijk het been stijf houden. Het verbond met
Rusland gaf hem niettemin de kans, Polen binnen te vallen zonder het
risico van twee-frontenoorlog, terwijl hij van het zwakke Engeland en
Frankrijk alleen weinig te duchten zou hebben.
Vele schuldigen
1 Stalin maakte zich met zijn
handtekening onder het akkoord in
zekere zin medeschuldig aan het
uitbreken van de tweede wereldoor
log. Zonder die handtekening zou
Duitsland de fatale stap waar
schijnlijk niet hebben durven zet
ten.
Maar Stalin had van zijn stand
ten van Engeland
het Kremlin antichambreerden
onderhandelingen over een militair
verbond tussen het westen en Rus
land. Stalin was niet méér schuldig
dan vele geallieerde politici dit wa
ren door nalatigheid, door onder
ling wantrouwen, door gebrek aan
realiteitszin en door hun streven
om de vrede te redden tot élke
prijs, waardoor zij zich stap voor
stap in zes jaren langs een gevaar
lijk hellend vlak naar de tweede
wereldoorlog lieten slepen.
Eén dader
Er was slechts één werkelijke da
der, één hoofdschuldige, één man
die een week na het monsterver
bond de wereld in een chaos zou
storten: Adolf Hitler. De man, die
bij het vernemen van de onderte
kening in Moskou in een hyste
rische vreugde-uitbarsting gilde
„Ik heb de wereld in mijn zak".
Niet lang daarvoor had Hitier ge
zegd dat het hoogste, wat de mens
op aarde bereiken kon, was dat
zijn naamstempel op een periode
der wereldgeschiedenis gezet zou
worden.
De eerstgenoemde uitlating zou
een grandioze misrekening blijken,
de tweede werd door de geschiede
nis bevestigd, al was het dac. in
andere zin dan Hitier bedoelde. Hij
zal in de geschiedenis blijven
voortleven als de grootste usurpa
tor aller tijden, als de aanstichter
van de onmenselijkste wreedheden
en de initiatiefnemer tot een nieuw
soort misdaad, de genocide, als de
waanzinnige onmens die de wereld
naar een ongekende vernietiging
leidde en in zijn eigen val bewust
en gewild zoveel mogelijk mensen,
ook zijn eigen volk, meesleepte. Al
in september 1942, bijna drie ja
ren voor zijn val, zei hij in een
redevoering ,,Wir werden dafür
sorgen, dass nicht nur der Anstan-
dige an der Front stirbt, sondern
das auch der Unanstandige zuhau-
se unter keinen Umstanden diese
Zeit überleben wird."
Geen „omzien
in wrok"
Wjj behoren niet tot hen, die
menen, dat de geschiedenis zich
herhaalt, en dat het daarom goed
vervallen, de geschiedenis echter
geeft door het eindeloos wisselend
patroon der samenleving een tel
kens weer ander beeld van het con
flict tussen falend idealisme en on
uitroeibare boosaardigheid. Het is
dan ook niet daarom, dat wij aan
de verbijsterende gebeurtenissen
van de jaren 1939 tot 1945 willen
herinneren in een serie onder het
motto „Terugblik op die Hel".
erucfbiik
op do etlsi
Evenmin geloven wij dat het
goed is, rancunes levendig te hou
den bij hen, die de ellende van deze
hel op aarde hebben doorleefd,
noch om jongeren in deze rancunes
te indoctrineren uit angst, dat deze
gevoelens anders met de generaties
zouden uitsterven.
Toch is het goed, van tijd tot
tijd herinnerd te worden aan de
ellende, waar de wereld een kwart
eeuw geleden doorheen moest gaan.
Uit die ellende is de wereld van
vandaag geboren, met alle onvol
maaktheden en conflicten maar
ook met alle (gelukkig vele) posi
tieve aspecten. Maar een herinne
ring kan meer zijn dan begrip voor
de oorsprong van de wereld waarin
wij leven.
Hoewel de geschiedenis zich
nimmer herhaalt kan Zij toch les
sen geven voor de toekomst, kan
zij voorbeelden stellen, kan zij het
streven naar het goede bevorderen,
kan zij waarschuwen tegen het
kwaad.
Hellend vlak
De weg naai' de hel van een
kwart eeuw geleden was er een van
onmacht, om zich staande te hou
den op een eenmaal betreden hel
lend vlak. Met een verbijsterend
koelbloedig elan wist Hitler in
eigen land de bij zijn komst ver
deelde krachten te bundelen, weer-
spannigen te liquideren en een
niets ontziend machtsapparaat op
te bouwen, terwijl hij naar buiten
zijn land stukje bij beetje wist te
vergroten. Met herinnering aan de
ellende van de eerste wereldoorlog
voor ogen, in het groeiend besef
bovendien van vele onredelijke as
pecten van het verdrag van Ver
sailles, tenslotte onderling verdeeld
en militair zwak aanvaardde het
westen zij het protesterend op
papier telkens weer die „laatste
territoriale verlangens" van de
machtswellustige Duitse dictator.
Men was niet bereid tot een nieu
we oorlog voor de zelfstandigheid
van een toch in wezen Duits Oos
tenrijk, men was niet bereid tot
onvoorstelbare offers voor een
strookje Sudetenland dat door
Duitsers werd bewoond.
Een handdruk tussen Stcdin en Ribbentrop bezegelt op 23 augustus
1939 het lot van de wereld en het doodvonnis van 35 miljoen mensen:
een kortstondig monster-verbond tussen ultra-rechts en extreem-links,
dat het uitbreken van de tweede wereldoorlog mogelijk maakte.
Laatste les
Het is goed zich dit alles nog
eens te herinneren, omdat de
NAVO, het systeem van collectieve
veiligheid van thans, alleen dan
krachtig genoeg kan zijn wanneer
allen beseffen, dat zonder deze ge
zamenlijke verantwoordelijkheid
de vrije wereld weer de prooi zou
kunnen worden van de politiek van
stap voor stap en beetje bij beetje.
Het ontbreken van een systeem
van collectieve veiligheid, waarin
de aanval op één, hoe nietig ook,
als een aanval op allen beschouwd
moet worden en allen tot reactie
aanzet, is een van de belangrijk
ste oorzaken van de tweede wereld
oorlog geweest.
En het is ook goed om nog eens
met de neus gedrukt te worden op
het beangstigend verschijnsel van
de oppervlakkigheid der werkelijke
menselijke beschaving. In de ja
ren 1939 tot 1945 werden mensen
tot dieren. Dat was niet alleen het
geval bij de gerenommeerd sadis
tisch heïletuig als Eichmann, Hey-
drich en Use Koch, het gold voor
vele, beangstigend vele mensen als
u en ik. Tegenover opbloeiend
heroiek idealisme en bewonderens
waardige geestelijke adeldom groei
den mensonwaardige machtswel
lust, verbijsterende dierlijkheid en
verzaking van alle zedelijke nor
men, zoals men dat voordien niet
voor mogelijk zou hebben gehou
den.
Het is goed, zich dit alles
nog eens voor ogen te stellen
nu wij leven in een wereld,
die boordevol zit met mense
lijke problemen en vraagstuk
ken omtrent het werkelijk sa
men-leven.
Op 23 augustus 1939 werd
het sein gegeven tot deze laat
ste afschuwelijke les der histo
rie. Een les die wij NU zullen
moeten leren, want de tijd voor
een herexamen is voorbij.
De Engelse premier Cham
berlain kwam eind septem
ber 1938 terug uit München
waar hij akkoord was ge
gaan met afstand van grote
delen van Tsjecho-Slowakije
aan Duitsland en staatkun
dige verdeling van de res
tanten van het land. Tsje
cho-Slowakije was bij die
onderhandelingen niet aan
wezig. Chamberlain was
slechts op één resultaat uit:
de vrede redden ten koste
van alles.
Typerend voor twee ziens
wijzen van die dagen waren
de uitlatingen van Cham
berlain en van Churdhill, de
latere leider van Engeland
en de vrije wereld.
„Ik breng U vrede in eer",
deelde Chamberlain mede.
„Ik geloof dat het vrede zal
zijn voor onze dagen".
Bitter was het antwoord
van Churchill„Engeland
en Frankrijk moesten kiezen
tussen oorlog en schande.
Z|j hebben de schande ge
kozen. Z|j zullen de oorlog
krijgen
WOORD
VAiN
BEZINNING
BIJ het lezen van deze pagi
na zullen er heel wat her
inneringen in u opkomen.
De tijd gaat snel. Het is vijfen
twintig jaar geleden. De wereld
gistte. Een crisis-tijd werd be
ëindigd, maar op catastrofale
wijze. Er brak een wereldoorlog
uit. Niemand wist eigenlijk wat
dat was; maar lang zou het wel
niet duren. en bovendien,
Nederland bleef buiten schot.
Het duurde wél lang en ons
land bleef niét buiten schot:
ons land zou ook getroffen en
vertrapt worden.
Bij het lezen van deze pagina
zullen er ook velen zijn bij wie
geen herinneringen opkomen.
Een nieuwe generatie groeide
op, zonder te weten wat oorlog
ken: ik moet oppassen, ik moet
voorzichtig zijn, me vooral aan
de regels houden. Wie weet, zal
God me straffen. Misschien wel
met oorlog!
Die angst is met een vredes
verdrag niet weggenomen. Je
leest in de krant liever niet over
politieke spanningen. De bom
mocht eens barsten!
Bang zijn voor oorlog is,
dacht ik, iets anders dan ver
langen naar vrede. Wij denken
meestal, dat vrede de toestand
is, waarin oorlog ontbreekt.
Maar vrede, echte vrede is iets
anders. Zou vrede riet vooral
zijn, dat wij mensen niet meer
behoeven te vluchten in verre
reizen, in zaken, in muziek, in
roddelpraat? Zou vrede ook niet
zijn, dat we niet meer behoeven
te vluchten voor God? Zeifs
door naar de kerk te gaan kun
je vluchten voor God.
Angst is de vijand van God.
De vijand ook van de vrede.
Na vijfentwintig jaar gaan
betekent. Zoiets leer je niet op
school.
We zouden een ogenblik kun
nen denken aan al het leed:
aan de talloos gevallenen, aan
hen, die achterbleven, aan con
centratiekampen, aan bombar
dementen.
Liever zou lk u vragen een
ogenblik met me te denken aan
de nieuwe wereld, die geboren
werd uit het puin van de oorlog.
Nieuwe steden zijn gebouwd;
stadswijken zijn uit de grond
gerezen; het straatbeeld is met
al die auto's veranderd; er zijn
nieuwe mensen geboren, met
nieuwe ideeën en nieuwe over
tuigingen.
Het werd een koude wereld:
de zelfde confectie-mensen, de
zelfde betonhuizen, de zelfde
haast, de zelfde ijver naar meer
welvaart.
En de kerken zijn minder vol
dan in die oorlog. Vaak hoor Je
zeggen, dat men toen wel kon
bidden en wel naar de kerk kon
gaan. Zou de vergelijking wel
eerlijk zijn? Het zou betekenen,
dat nood inderdaad leert bid
den?
Maar angst is een negatieve
eigenschap en kam dus nooit
een waarachtige drijfveer zijn
voor een godsdienstig beleven.
Bange mensen zijn nauwelijks
mensen. Angst sluit ons af.
Angst laat ons overal dreiging
zien. De bange mens is als een
kind in een donkere kast: je
houdt het niet uit.
Angst voor God? Je gaat den-
we zien, dat het nooit vrede is
geworden. De oorlog is gebleven.
Wat minder zichtbaar mis
schien. Misschien pas plotseling
merkbaar, als je staat tegenover
een medemens. Het concentra
tiekamp of het bombardement
is misschien wat kleiner gewor
den. Maar slachtoffers maken
we dagelijks.
God. Naastenliefde. Vrede.
Drie woorden, die dicht by el
kaar staan. Angst sluit ons voor
God. Angst bant de vrede uit.
Angst doodt de ander. Angst
maakt onze ijver zo groot, dat
het die ijver wordt, waaraan de
wereld ten onder gaat.
Soms zie je even iets van de
wereld, zoals bedoeld is door de
Schepper. Dat kan zijn, als je
een enkel vers leest van de pro
feet Jesaja. Het gaat je voor
ogen komen, wat vrede is: zjj
zullen hun zwaarden tot ploeg
scharen omsmeden. Hun speren
tot snoeimessen. De wolf en het
lam zullen samen weiden.
Na vijfentwintig vette jaren
smeden wij onze wapens nog
steeds niet om. Speren worden
atoombommen of dodende
woorden. En geen wolf weidt
met het lam. De angst is geble-
En toch, als wij naar die vre
de verlangen, die de wereld ons
niet geven kan, dan verlangen
we naar God en het zal niet
vergeefs zijn.
Pastoor J. Bergers,
Oud-Katholieke Parochie
LEIDEN.
Russland und Deutschland
haben einen Pakt abge-
schlossen, der zwischen uns
beiden für alle Zukunft
jede Gewaltenwendung aus-
schliesst. Diese politische
Entscheidung bedeutet eine
ungefreure Wende für die Zu
kunft und ist eine endgül-
tige".
1 september 1939
DEZE FOTO S MET CITATEN UIT REDEVOERINGEN ALS ONDERSCHRIFTEN ZIJN ONTLEEND
AAN EEN IN 1943 ILLEGAAL IN DUITSLAND VERSPREID GESCHRIFT ONDER DE TITEL
11
„Wo der Deutsche Soldat
steht, kommt kein ander er
hin".
11 december 1940
„Der Krieg im Westen ist
beendet".
„Wir werden Hire Stadie
ausradieren
24 september 1940
Dieser Gegner, Russland,
besteht nicht aus Soldaten,
sondern zum teü aus Be
stiert".
8 oktober 1941
„Ich spreche es erst heute
aus, weü ich es erst heute
aussprechen darf, dass dieser
Gegner, Russland, bereits ge-
brochen ist und sich nie wie
der erheben wird".
8 oktober 1941
