»C-« KOST MILJOEN
Laos: economisch een
in leven gehouden
kunstmatig
patient
maar er zit
(nog) geen
kleerborstel in
DE RODE MIEREN (V)
Al jaren op rand
van faillissement
Zaterdag 22 augustus 1964
EIGEN FILOSOFIE
Dan zijn er nog de speciale
wensen van de gebruiker zelf.
Douglas weet hoe ze een instru
mentenpaneel moeten inrichten,
maar de KLM heeft ten aanzien
van de plaatsing van de meters
en de klokjes op het dashbord
Uit het dikke pak werkorders, dat
de aan te brengen modificaties voor
zfjn mensen omschrijft, somt de heer
De Jong er nog en paar op. De klei
ne standaard-boordkeuken moet er
uit. Een helemaal door de K.L.M.
ontworpen en gebouwde pantry
komt er voor in de plaats. Laden en
Douglas aan de buitenkant van de
romp inbouwt, naar het bagageruim
aan de onderkant. Dat is verwarmd
en je hebt geen centje last meer".
Het ei van Columbus.
Nog ietsvliegers staan be
kend als grote koffiedrinkers.
Tijdens de lange, inspirerende
tocht hoog over de oceaan ple
gen ze hun bloeddruk, hun hu
meur en hun opmerkingsvermo
gen op peil te houden met on
meetbare plassen bruin dam
pend vocht. Gedienstig reikt de
stewardess telkens als de cap
tains-bel in de kombuis gerin
keld heeft, de gloeiendhete be
kertjes aan door het cockpit
deurtje. „Zet daar maar neer"
zegt de vlieger. Maar waar is
„daar"? In heel die 25-miljoens-
machine kon er geen voorzie-
ninkje af voor het koffiebeker-
tje van de bemanning. „Dan
zetten ze het maar op het gas
kastje", vertelt de heer De Jong,
„Dat is die zwarte standaard
waar de vier bedieningshandles
van de motoren uitsteken. Maar
als het bekertje omvalt heb ik
al die koffie over mijn electri-
sche bedrading. Ik ben daar
vierkant op tegen. Dus maak ik
naast de stuurstoelen heel een
voudig een mooi houdertje waar
het bekertje precies in past".
Technisch belangrijker is het hy
draulische remdrukmetertje, dat de
K.L.M. in de cockpit aanbrengt. Het
vertelt de vlieger hoe groot de maxi
male druk van de remmen op het
neuswiel is. „Staat het wijzertje op
nul dan hoeft hij ook nergens op te
rekenen", zegt Henk de Jong laco
niek.
Hier een verbetering, daar een
vereenvoudiging. Als de K.L.M. al
haar wensen door Douglas laat ver
vullen kost dat tweehonderdduizend
gulden méér, dan dat zij het zelf
doet.
HEEL BELANGRIJK
Is dat belangrijk op een prijs van
vijfentwintig miljoen? Misschien
niet eens. Met 10.5 zuivere vlieguren
per etmaal, haalt de KJj.M. meer
uit een DC-8 dan welke andere ge
bruiker. Dat prachtige exploitatie-
cijfer, dat óók aan de technt
dienst te danken is, zet i
aan de dijk dan een éénmalige!
sparing van twee ton. Maaiï
K.L.M. wil service geven. Alsfc
passagier bezweet en bestoft bin
komt, en hij wil zich opknaJ
voor hij aan zijn duurbetaalde v|
reis begint, dan moet de
functioneren en een kleerbc
voor het grijpen hangen. Doil
levert die kleerborstel niet, I
hangt de K.L.M. hem erin. En[
er nu maar één keer per dagr
passagier die zegt: verdraait,
K.L.M. denkt ook aan alles,
die kleerborstel ineens heel belij'
rijk geworden.
\T IJFENTWINTIG MILJOEN GULDEN kost één DC-8
V cn het duurt een jaar voor hij klaar is. Maar als hij wordt
afgeleverd, is hij nog lang niet zoals je hem hebben wilt. Er zit
geen kleerborstel in. de stoelen staan nog in hun „ondergoed"
en er is voor de captain geen mogelijkheid om zijn bekertje
koffie neer te zetten, als het vocht hem wat te heet is. Om in
deze leemtes en nog een paar andere, die technisch van iets
meer belang zijn, te voorzien, moet de technische dienst van
de K.L.M. in hangar 8 op Schiphol nog vier weken ijverig aan
zo'n gloednieuwe aanwinst werken. Zesduizend manuren gaan
erin zitten, opgebracht door vijftig hoog-gekwalificeerde arbei
ders, die in een tweeploegendienst als mieren op en in het lijf
van de grote vogel rondkrioelen. Maar als ook het laatste vlekje
op de glanzende vlerken is weggepoetst en de werkmeester het
sein geeft om de hangardeuren nu maar open te gooien, dan is
de DC-8 „op standaard", zoals dat heet. En heeft de K.L.M.
twee ton verdiend.
HENK DE JONG Is de chef mn
de Dougl as - onderhoudsaf deling op
Schiphol. Hij heeft de staalblauwe
ogen van iemand die gewend is ver
weg be kijken, zoals je dat ook bij
zeelui ziet. Hij beheerst in zijn her
sens en zijn handen een niet in
geld uit te drukken kapitaal aan
ervaring, maar hij mist elke vorm
van wat een Amsterdammer zou
noemen „kouwe drukte. "Onophou
delijk zwaait de deur van zijn werk
kamer open. Vaak is het „Hi Hank"
dat zegt de rondborstige Ameri
kaan, die deze weken op Schiphol
rondloopt om de technische over
dracht van de Dougglasmachine aan
de KLM te voltooien. Nog vaker is
5t de e enaf andere KLM - technicus
dit *n klein probleempje heeft, maar
allemaal worden ze met dezelfde jo
vialiteit te woord gestaan. Geen
schroef wordt er gedraaid In de
DC-8 of Henk de Jong weet ervan.
Helder en zelfs voor een leek begrij
pelijk kan hij alleen uitleggen
waarom de KLM nog zoveel werk
heeft aan een vliegtuig, dat splin
ternieuw uit de fabriek komt.
We hebben het over de DC-8 F
„Jet Trader", de speciaal voor
vrachtvervoer gebouwde machine,
die precies de honderdste is die
Douglas in de dertigjarige zaken
relatie met de Nederlandse lucht
vaartmaatschappij aan de KLM
heeft geleverd. Maar het verhaal
jraat op voor elke andere machine,
oók voor de zestiende DC-8, die de
KLM half augustus in Los Angeles
gaat halen.
VOL JAAR
daarom voordeliger het toestel
maar in de standraad-uitvoering
te bestellen en er de wijzigingen in
eigen beheer in aan te brengen.
een eigen filosofie. Niet beter en
niet slechter dan die van Dou
glas misschien, maar het is nu
eenmaal zo, dat een KLM-cock-
pit een eigen „gezicht" heeft.
Belangrijk voordeel van deze
Hollandse eigen-wijsheid: dat
gezicht is in elk type vliegtuig
dat voor de KLM vliegt hetzelf
de. Om het even of hij dienst
doet in de stuurhut van een Vis
count, een Electra of een DC-8.
Steeds vindt de vlieger de hoog
temeter, de horizonaanduider en
de toerenteller op dezelfde
plaats. Het is duidelijk dat dit de
kans op vergissingen sterk ver
kleint. „Uitsluit, zelfs", vindt
Henk de Jong. „Daarin vergist
hij zich nooit". Die eigen-wijs
heid (die trouwens langzamer
hand veld wint bij andere lucht
vaartmaatschappijen, want de
KLM doet het nog zo slecht
niet) kost ook weer geld, maar
rekken in deze keuken zijn precies
even breed en hoog als die van de
Electra, de Viscount, de DC-7 of
welke K.L.M.-machine ook. Wat in
de een past, past in de ander. Ge
makkelijk voor de koks op Schiphol,
die de karbonaadjes allemaal op de
zelfde breedte kunnen afsnijden,
gemakkelijk ook voor de stewardes
sen die, in welke kombuis ze ook
dienst doen, zich steeds vertrouwd
als bij moeders thuis voelen.
HET EI
De waterleiding moet drastisch
worden omgelegd. Douglas-ingeni-
eurs leven in „sunny Califomië" en
ze kunnen zich maar slecht voor
stellen, wat het is om twee maan
den achtereen in de vrieskou te
leven. „Niets echter", zegt de K.L.M.
„is zo vervelend voor passagiers die
hun handen willen wassen, te moe
ten constateren dat de waterleiding
het niet doet. Heel moeilijk aan
vaarden ze de verontschuldiging dat
De DC-8 „Daniël Bernouilli" in het dok in hangar 8.
De bouw van een viermotorige
verkeersmachine duurt een vol jaar.
Tijdens dat jaar krijgt Douglas van
alle klanten over de gehele wereld
(er zijn op het ogenblik 27 maat
schappijen die met de DC-8 vlie
gen) informaties op basis van de
ervaringen in het gebruik. Sommige
van die meldingen leiden tot ver
anderingen in de constructie. Een
kleinigheidje hier, een handigheid
je daar - meestal zaken die het
vliegen met de machine veiliger of
gemakkelijker maken. Zoveel mo
gelijk worden die modificaties aan
gebracht in het lopende band-sy
steem van de fabriek in Long
Beach, Califomië die op het ogen
blik twee DC-8en per maand afle
vert. Dat gaat echter maar tot aan
een zeker punt Ergens op die lange,
lange lopende band ligt een grens,
waar voorbij het bouwproces te ver
gevorderd is om aan die bepaalde
machine nog iets te kunnen wijzi
gen. Dan gaat de afbouw normaal
verder, maar de koper krijgt koste
loos van de fabriek de spullen, die
nodig zijn om de modificatie zelf te
kunnen aanbrengen.
IETS ANDERS
De besteller van de DC-8 wil
vaak iets anders dan het stan-
daard-produktieschema voorschrijft
Net als bij een auto kan je ook bij
een vliegtuig alles krijgen, zoals je
het hebben wil. Douglas heeft eer
keuze uit verschillende types in
strumenten voor de navigatie en
voor de verbindingen, zij levert de
DC-8 met verschillende types mo
toren en zij geeft een vracht
machine als de „Jet Trader" een
zwaardere cabinevloer en een veel
grotere deur, dan die van de pas
sagiers-toestellen.
Deze afwijkingen van de stan
daard -produktie kosten geld. On
evenredig veel geld zelfs, omdat in
Amerika een technicus die méér
presteert dan dag in dag uit de-
(Van onze reisredacteur H. L. Leffelaar)
VIENTIANE Niet ver van de krioelende ochtendmarkt
in Vientiane staat een kolossaal monument, een Are de Triom-
phe-achtige poort, waaraan al enkele jaren wordt gebouwd.
Officieel staat het bekend als het „monument voor de gesneu
velden". Officieus heet het „Phoema's dwaasheid". Laos' pre
mier Soevanna Phoema nam het initiatief tot het oprichten van
de kolos, volgens sommige cynici het enig initiatief waarop hij
zich kan laten voorstaan.
liseren, antwoordde premier prins
Soevanna Phoema: „Er is geen
enkele mogelijkheid een gezonde
economie op te bouwen, zolang de
huidige militaire en politieke toe
stand niet geregeld is. Op dit ogen
blik brengt de buitenlandse hulp
verlening ons enige verlichting.
Wanneer de vrede behaald zal zijn,
zullen wij nog enkele jaren deze
hulp nodig hebben in de vorm van
materiaal en kapitaalsinvesterin
gen".
van Laos, en centrum
zet tegen de Franse kolonialis^
De rest is de geschiedenis
twee Geneefse conferenties: de
ste (1954) regelde het uiteenvi
van het voormalige Frans
China, waarbij de Pathet Lao
twee noordelijkste Laotiaanse
vincies, Samneua en Phoni
kreeg toegewezen; de tweede cr
de de coalitie-regering van
Soevanna Phoema, waarin ook
Pathet Lao vertegenwoordigd
Corruptie
Het monument wordt gebouwd
met via het buitenlandse econo
mische hulpverleningsprogramma
geleverd cement. Het project staat
al vier jaar op de nationale be
groting en een ingenieur heeft uit
gerekend, dat er van het tot nog
toe aangevraagde en afgelverde
cement ongeveer vier soortgelijke
monumenten opgetrokken hadden
kunnen worden.
Vraag: waarom zoveel cementt
Er is geen officiële instantie in
Laos die daar het antwoord op kan
geven, maar goed ingelichte waar
nemers wijnen op de talrijke vil
la's die aan de rand van Vientiane
als paddestoelen uit de grond
springen. Het zijn pastelkleurige
twee-verdiepingshuizen met een
garage en een groot terras. Wie
navraag doet naar de eigenaars
van deze voor Laos ongebruikelijk
riante woningen, wordt verwezen
naar kolonels, generaals en hogere
regeringsambtenaren
Feiten
Volgens betrouwbare bronnen ligt
het salaris van de hogere officieren
en ambtenaren in de buurt van
40.000 kip (ongeveer 350 gulden) per
maand. Vraag: hoe kan iemand met
een inkomen van 350 gulden per
maand zich een Mercedes veroor
loven en er enkele villa's op na hou
den? Antwoord: men verhuurt een
villa voor ongeveer 1500 gulden per
maand, vraagt zes maanden hum-
vooruit en laat met dat bedrag vast
een volgend huis bouwen. Wie zijn
de huurders? In sommige gevallen
buitenlandse ambassades, of kolo
nels en generaals die nog geen eigen
villa hebben. Men stelt geen vragen
meer. Men bestudeert enkele feiten.
De Laotiaanse valuta, de kip, is
vrijwel ongedekt. De schatkist
heeft zo goed als geen goud
reserves. Devaluatie wordt sinds
oktober 1963 voorkomen door
een stabilisatiefonds van ruim
26miljoen gulden, gecreëerd
door Amerika (14% miljoen),
Engeland (6 miljoen)Frankrijk
(6 miljoen) en Australië (3%
miljoen)
In 1962—'63 bedroeg het natio
nale inkomen 819 miljoen kip,
de uitgaven 1640 miljoen kip
een ongedekt begrotingstekort
van 821 miljoen kip.
De kosten van levensonderhoud
lagen in 1963 ongeveer 400 pro
cent hoger dan in 1962.
De rijstoogst in 1962—'63 lag 20
procent beneden die van het
voorafgaande jaar.
De enige industrie van (geringe)
betekenis in Laos bestaat uit de
door een Franse maatschappij
geëxploiteerde Phong Tioe tin
mijnen. De produktie in 1962
bleef beneden het gemiddelde
van 700 ton, waarvan het groot
ste gedeelte naar Maleisië werd
geëxporteerd.
De feiten wijzen op een onomsto
telijke conclusie: ware het niet dat
Amerika sinds 1955 ruim een mil
jard gulden aan economische hulp
in Laos investeerde, dan zou het
land al enkele malen failliet zijn ge
weest. Laos Is economisch een kunst
matig in leven gehouden patiënt.
De diagnose is: onderontwikkeling
en politieke labiliteit. De prognose:
aanhoudend kritiek, onder de gun
stige omstandigheden een uiterst
langzaam herstel met talrijke in
zinkingen.
Op mijn (schriftelijke) vraag hoe
hij zich voorstelde de nationale
economie op lange termijn te stabi-
Er is een nevenkwestie: ln hoe
verre is Laos' deplorabele economie
te scheiden van de politieke labili
teit? Kan men verwachten dat een
bevolking welke nu al ruim tien jaar
een minimum-bestaan leidt, zich
met enige overtuiging achter een
regering plaatst om een ideologische
vijand te verslaan, wanneer deze
regering de middelen niet heeft zelfs
maar eenvoudige verbeteringen aan
te brengen?
„Als je ergens tot het communis
me overgehaald wilt worden", zegt
een waarnemer, „dan moet je niet
naar de Pathet Lao gaan, maar
naar Vientiane. Daar heb je de hoge
functionarissen die 40.000 kip ver
dienen, terwijl de soldaten en lagere
ambtenaren op z'n hoogst 5000 kip
krijgen. Daar heb je ook de „thibas",
huishoudsters die voor de Amerika
nen werken en evenveel verdienen
als een kolonel".
Wat daar ook van waar mag zijn,
en van de corruptie-verhalen welke
in Vientiane even hardnekkig zijn
als de vliegen in de lobby van Hotel
Constellation, er is geen ontkomen
aan de realiteit dat Laos een land
per procuratie is. Dit kwam het dui
delijkst tot uiting in februari 1962,
toen Amerika de dollarkraan even
dichtdraaide en daarmee het ge
wenste resultaat bereikte: het kabi
net van prins Boen Oem en gene
raal Phoemi Nosavan accepteerde
de formatie van een neutralistische
coalitie-regering.
Amerikaanse zegslieden In Vien
tiane ontkennen zulke interventie in
binnenlandse politieke kwesties.
Maar wanneer zij geconfronteerd
worden met het niet uitstervende
gerucht dat de mislukte staatsgreep
op 19 april van een uiterst-rechtse
vleugel Amerika in feite niet onge
legen kwam, zfjn zij er vlug bij om
erop te wijzen dat de V.S. „nog
steeds hun invloed aanwenden om
de regering van premier Soevanna
Phoema te steunen tegen bepaalde
heethoofdige elementen die ook nu
nog tegen de regering ageren".
uit Noord-Vietnam spreekt alsof het
iets nieuws zou zijn. In werkelijk
heid heeft de nu 74-jarige president
van Noord-Vietnam, Ho Tsji-minh,
zich al sinds het eind van de laat
ste wereldoorlog met Laos bemoeid.
Onmiddellijk na de capitulatie van
Japan werd Vientiane het centrum
van de Lao Issara (vrij Laos)-be
weging, welke met steun van door
Ho Tsji-minh gestuurde soldaten
het herstel van het Franse gezag
wilde voorkomen. Zowe' prins Soe
vanna Phoema als de „rode" prins
Soevanoevong maakte deel uit van
de Lao Issara.
Een van de talrijke paradoxen ln
Laos is het feit dat men over de
Infiltratie van Viet Minh troepen
Toen de Fransen op 25 maart 1946
Vrij LaOS Vientiane veroverden, vluchtten de
J twee prinsen naar Bangkok waar zij
met een andere Lao Issara-leider,
Petsarath, een regering-in-balling-
schap vormden. Het Lao Issara-
Pathet Lao-soldaten bewaken
de villa van hun ministers in
Vientiane.
leger werd een guerrilla-strijdmacht
welke in Laos vanuit de bergen te
gen de Fransen bleef ageren.
Nadat Laos een grotere mate van
zelfstandigheid had gekregen van
de Fransen, besloten prins Soevan
na Phoema en Pethsarath terug te
keren naar Vientiane. Prins Soeva
noevong beschouwde hun repatriatie
als verraad. Hij was toen tl de zaak
van de Viet Minh toegedaan, en in
maart 1951 dook hij op in Noord-
Vietnam als aanvoerder van de Lao
tiaanse rebellen. Niet lang daarna
werd de formatie van de Pathet
Lao (land van de Lao) aangekon
digd als de enige „vrije" regering
De rode mieren van prins Soc j
noevong hebben zich sinds die
in strijd met de Geneefse akk<
den, als een plaag over aanziet
meer dan de twee provincies uil g
spreid. In Vientiane maakt met
geen geheim van dat tweederde t
Laos in feite in handen is
Pathet Lao, maar deze schat!
moet gekwalificeerd worden. Ovi
waar het voor neutralisten onvffN
is, wordt Pathet Lao-gebied
bied genoemd d.w.z. dat een
ne guerrilla-groep met een
verspreide acties een groot gede
van een provincie voor zich op
eisen. Bovendien is het door de
mieren geannexeerde gebied
armste en meest onherberg» t
handen van de neutralisten c.
al zijn de verbindingswegen ln t
meeste gevallen Pathet Lao-hincf 1
lagen.
De burgeroorlog in Laos,
waarnemers, is als politiek probli at
ondergeschikt aan de toestand I
Vietnam. Het verloop vCn de st ha
tegen de Vietcong in Vietnam
de toekomst van Laos bepalen, l
niet omgekeerd. Dat neemt
weg dat ook in Laos een oorlog
loren kan worden. Voorlopig i
het er echter niet naar uit dat S itj
vanoevongs rode mieren zich pj
verder zullen wagen zij weten
zodra zij zich in de Mekong-VJ
en dus aan Thailands grens g ji,
nestelen. Amerika de stormbal b JL
en de ZOAVO-partners in het^
weer komen.
Maar wie zich aan voorsfiju
lingen over de toekomst L"
Laos waagt, kan zich beter W
pen op een onschuldiger vrm
stuk: hoe lang zal het dm
voordat het „monument voor
gesneuvelden" in Vientiane i
gewijd zal worden, en hoer
cement zal er tegen die tijd v
geleverd zijn? Bijkomende l [wi
?:onderheid: het monument i
tioee liften bevatten, de eertyiei
in Laos.
