DER BAMM"
Ondanks ergernis toe
geloof in de toekom*
Kom er
ACHT-er
Gevarieerde oefening
in ogengymnasiek
DOCUMENTA III
Zaterdag 15 augustus 1964
PETRA
VLABG KRISTL
■fr Een filmbeeld van het mooie tragische meisje in
de rolstoel
MÜNCHEN In het aan originele talenten bloedarme Duitsland
heeft onlangs in München de jonge Joegoslaaf Vlado Kristl voor vrien
den en vakbroeders zijn lang verwachte nieuweling Der Damm" ten
doop gehouden. Het is de eerste avondvullende speelfilm, die Kristl
maakte en de faam die Der Damm" aan deze onofficiële première
vooruit uxis gesneld dankte de regisseur 'aan de keus van zijn vrouwe
lijke hoofdrolspeelster: de Hamburgse tëlevisie-omroepster Petra
Krause, na een zelfmoordpoging in 1961 vanaf het middel verlamd. De
geïllustreerde massa-pers roijdt de laatste maanden grote aandacht aan
Petra Krause en haar huwelijk met de Hamburgse filmcriticus Uwe
Nettelbeck. Toch komen de kijkers, die om Petra Krause „Der Damm
gaan zien van een luidruchtige kermis thuis. Net als Petra zijn de
beide andere „hoofdrolspelers" niet meer dan de bouwstenen in een
spel met origineel aangewende filmtechnische middelen dat tot een
3 avant-garde in de Duitse film zou kunnen leiden.
Sensatiezucht
Vele regisseurs vóór Kristl had
den Petra Krause gevraagd een
film met haar te mogen maken,
maar dan een film van haar leven.
Petra wees al deze verzoeken van
de hand. omdat ze sensatiezucht
vermoedde.
Natuurlijk was dit ook sensatie
zucht en winzucht met bovendien
de publiciteit van de boulevard
pers op de achtergrond. Toch is
het opmerkelijk, dat ook Kristl
(welbewust) ondanks het „mate
riaal". dat hem ter beschikking
stond een onderwerp grotendeels
heeft laten rusten, dat kennelijk
nog tot de heel weinige taboes in
de cinema moet worden gerekend.
De filmbezoeker is de laatste
jaren door de wol geverfd geraakt.
Drama's rond „geestelijk gestoor
den" zijn aan de orde van de dag.
maar de perversiteit van het ver
minkte lichaam is zelden of nooit
't onderwerp van 'n filmstudie. Het
opmerkelijke feit doet zich daarbij
nog voor, dat in het dagelijks
leven een geestelijk tekort zo mo
gelijk met de mantel der liefde
wordt bedekt (over een gang naai
de psychiater spreekt men niet
graag), maar dat een lichamelijk
tekort in de publieke opinie „geen
schande is".
Realistisch
Ter Illustratie van dit verschijn
sel zou men niet zozeer moeten
wijzen op een realistische film als
het vlak na de oorlog in Amerika
geproduceerde „The best years of
our lives" het verhaal van een uit
de strijd zonder handen in de
burgersamenleving terugkerende
soldaat, dan wel op scènes in films
van de Spanjaard Luis Bunuel. die
Nieuws vormen
Vlado Kristl behoorde enige jaren
tot de „groupe de recherche" in
Parijs, nadat hij in zijn geboorte
land Zagreb de academie had af
gelopen. De modernste uitdruk
kingsmiddelen in de schilderkunst
(die in de ogen van de verbaasde
buitenstaander nauwelijks nog iets
met schilderen te maken heeft)
wendde Kristl aan bij het zoeken
naar nieuwe vormen in de film.
„Der Damm" werd dan ook een
op een klassiek gegeven gevarieer
de oefening in ogengymnastiek. De
schuchtere jongeman, die verliefd
wordt en de strijd tegen de dom
me, maar sterke medeminnaar
verliest en daarnaast wordt afge
beeld in zijn wanhopige strijd
tegen de overweldigende kakofonie
Charlie Chaplin terugvinden in
„Der Damm", en hij zal aan
Jacques Tati moeten denken en
daarbij tot de slotsom komen, hoe
veel absoluter de botsing is gewor
den tussen het individu en de har
de wereld om hem heen. Chaplin
vond nog troost bij een (desnoods
geknakte) bloem, Tati's „Mon On-
cle" bij een hoog in de zon opge
hangen kanariepiet. Kristls natuur
is, wanneer ze al een vluchtoord
zou kunnen betekenen, hard en be
vroren en met sneeuw bedekt.
Geluid
Deze actueelste visie op het
„menselijk tekort" wordt door
Kristl behalve met beelden voor
een belangrijk deel aangeduid met
geluid. Behalve de beangstigende
dimensies van de grotendeels met
telelenzen vastgelegde omhoogto-
rende flatblokken en balkonreek
sen, bumper-aan-bum per voort-
schuivende autofiles, samengebalde
en daardoor koortsig uitziende ge
velrijen van stegen en sloppen, is
er een muur van geluid, die iedere
ontmoeting in deze krankzinnige
Kristl-wereld onmogelijk maakt.
Het geluid van Kristl overschrijdt
na een kwartier al de grenzen van
het fysiek draagbare en is dan niet
meer dan een te hardhandig in
feite onartistiek overtuigings
middel Een volgende stap is, dat
de bioscoopbezoekers dankzij een
ingenieus systeem de rotsblokken
op het hoofd krijgen, die de onge
lukkige minnaar (als een steeds
terugkerend thema) van de vijan
dige hoge steengroeve in een
hysterische dans losrukt in een
poging zich met de onwrikbare ma
terie te meten. De toonband van
„Der Damm" als zelfstandigheid is
daarmee evenwel niet veroordeeld.
In een wat bescheidener volume
zou ze het als „symphonie
te" wellicht goed doen.
Fenomeen Petra
Toch is met dit alles het feno
meen Petra Krause in deze film
nog niet voldoende recht ge
daan. Kristl ontmoette het om-
roepstertje na afloop van een
filmfestival in Baden-Baden en
bedacht in een flits een draai
boek om het beeld van het
meisje in de rolstoel, dat hij
toen nog niet kende, en wier ge
zicht hem bijzonder fascineerde.
Petra Krause stamde uit een ge
zin van gefortuneerde, geschei
den ouders. Ze ivas intelligent,
onrustig en ivilde toneelspeelster
worden. Maar ze zakte voor alle
toelatingsexamens. Ze leerde in
München het boekverkopersvak
toen ze om redenen die zij niet
wil onthullen („geen liefdesver
driet") besloot een eind aan
haar leven te maken. Op 17 fe
bruari 1961 stortte ze zich uit
het raam van haar vierde etage
in de Adelbertstrasse 74 om zes
uur in de morgen op straat.
Toen de benedenbuurman haar
zag liggen zei deze verbouwe
reerd: „Maar juffrouw Krause,
wat hebt u nu toch gedaan?"
Daarop verloor Petra het be
wustzijn. In het ziekenhuis er
voer ze, dat ze nooit meer zou
kunnen lopen. Ze maakte de
vergeefse reis langs de dure kli
nieken, die de gefortuneerde on
gélukkig en zich kunnen veroor
loven, en met het klassieke re
sultaat: geen hoop, geen verbe
tering. Toen Kristl Petra Krau
se voor het eerst in Baden-Ba
den zag lag hij op haar gezicht
de worsteling rond een beslis
sende keuze: een gelaten bur
germeisje worden in een glim
mende rolstoel dan wel vanuit
de onvermijdelijke situatie iets
anders opbouwen, dat een bevre
digender rechtvaardiging van
het voortbestaan zou verschaf
fen.
Deze strijd komt bij Petra
Krause in „Der Damm" aan de
oppervlakte en ze strijdt hem
tot een voorlopig eind. De bio
scoopbezoeker zal hier weinig
van merken. Petra is terecht ge
zakt voor haar toneelexamens,
al is dat in Kristls film geen be
zwaar het is nauwelijks een
film, veel meer een originele
beeldmontagewaarbij het „ge
zicht" van Petra een grote rol
als „die bepaalde voorliefde voor
het afschuwelijke, die nostalgie
naar de smart en het kwaad die
dit kwaad en die smart zoekt om
zichzelf bot te vieren".
Bunuel „verlustigt" zich inder
daad (onder de afkeurende kreten
van bepaalde filmcritici) in het
bewegingsprobleem van de licha
melijk verminkte. In een van zijn
films hijst een nozembende een
beenloze man uit zijn wagentje en
laat hem hulpeloos op een een
zame weg achter. Dezelfde film
critici slaan niet op de trom der
moraliteit als het om bijvoorbeeld
„The snake pit" of .Suddenly last
summer" gaat tot in details uitge
sponnen histories van geestelijk
gestoorde vrouwen.
Het voortbewegingsprobleem is
het enige aspect, dat de lezer van
de geïllustreerde bladen aan het
geval Petra Krause interesseert.
Het speelt in „Der Damm" welis
waar een kardinale rol, maar niet
op de manier, waarop men het
behandeld had willen zien. Daar
om wilden de sensatie-regisseurs
Petra ook tot een verfilming van
haar leven overhalen. Het is in
verband hiermee vreemd, dat in de
literatuur noch in de film tot nu
toe een artistiek geslaagde poging
is ondernomen de problematiek
van de in zijn bewegingen gehin
derde mens 'na twee wereldoor
logen bovendien van grote actua
liteit) zonder schaamte en „kei
hard" (zoals het in de eeuw van
Kristl en de zijnen nu eenmaal
hoort) aan de orde te stellen. Ook
het revalidatiecentrum is een
„snake pit".
Zonder dat dit een strafpunt
van Der Damm betekent, duidt
deze film toch op een verschijnsel,
wellicht een omissie, die in dit
verband niet verzwegen kan wor-
Kunt U de acht afwijkingen in de beide bovenstaande tekeningqen
vinden? De juiste oplossing vindt U elders in dit Bijvoegsel. I
Het gezicht van Petra Klause speelt een
groterol in Der Damm".
Speciale berichtgeving) dc
DE beeldhouwkunst op de Documenta III in Kassei heefi*1!
opgesteld op een verschrikkelijke dillettanterige wijïj®
vóór de ruïne van Karlsaue, een barok zomerpaleisje, da|cl
al werd gebombardeerd en dat niet meer hersteld kon wees
Maar het prachtige park is gebleven. Het trekt steeds wcjjjt,
aandacht en goed moet de sculptuur zijn, die het er tegeiwi
houdt. lï
Met ziet hoe de overschatte ba
len/ten zoals Norbert Kricke met
zijn Spoetnikverbeeldingen of Lip-
chitz, die wel heel erg op zijn re
tour is, David Smith, Erich Hauser
enz. het niet uithouden. En ook hoe
Aschibacher, de Zwitser, met zijn
marmeren figuur de blik tot zich
trekt, hoe Bemhard Heiliger's „Pan-
ta Rei", een drie meter hoog reliëf
van cement en ijzer en gips ook in
het felste zonlicht van een monu
mentale bewogenheid blijft, zo groot
als de gevel van een Toscaanse
kerk, hoe Henry Moore zijn talent
voor de zoveelste keer bevestigt., hoe
totdat men thans bemerkt d2
bij hem het „grapje", de „vtf
ons heeft geamuseerd en ovf
peld.
Misschien zeggen we dar
over enige jaren ook van htf
van George Rickey, een in 1?
boren Amerikaan, die stalen',
den van zet tot elf meter
bekroning
van pomodore is geweest, hoe wei
nig eigenlijk de „stabiles" van Cal-
der te betekenen hebben. Ook weer
zo'n talent, Calder wiens „Mobiles"
een jaar of tien geleden zo boèiden,
gladde uiterlijk schuilt RU
'iKkclde apparatuur, H
slinger van een precisie-
langzaam laat heen en weer
op wind en temperatuurversdr
Er zijn horizontale en vertier3
tegen het park zijn ze een „v
kulluk" speeltuig. Bepaald ir~
wekkend is Hajek's „Frani
Frühling", een soort Japans
met betonnen sculpturen, hu,
heel een kijkkast van 19 bij sA
ter, bij elkaar gehouden door^
je en lichtblauwe verfstrepen
Wie ontbrekei
i moeten vertellen doch
van de veell
Rauschenberg
pere Konrad Klapheck, een i>2:
geboren schilder uit Dussfy
over James Mcgarrell, die eei
kelijke schilder is, over de ie
mydelijke Appel (die in éénly
een schilderij heeft gemaakt l,
het zijne ergens was gestre',
het nieuwe is er dan ook nr
over vele Duitse schilders vai*>
delijk tweede en derde rant
door vriendjespolitiek zijn sc
genwoordigd, tot en met hett)
kelijke talent van Mark
(men ziet dan weer tegelijk,,
veel zwakke navolgers er 2?,
eigenlijk praktisch iedereen 1
genwoordigd.
neljj
■jür Petra Klause werd bij haar huwelijk door de bruidegc
filmcriticus Uwe Nettelbeck naar het stadhuis gereden.
het
aan voortvarendheid van de
landse museumdirecteuren, di
de leiding van de Document]
raad worden gevraagd maa"
blijkbaar de .reisjes of oveiT
kosten" prefereren boven hu,
doen voor de Nederlandse kuiT
guren als Bogart, Henkes
Bohemen. Zij lopen na
Nederlandse ambtenaren
noeg achterna. Het zij zo
Documenta III zal geen vert'
talent aan de openbaarheid L
gen, wel overschattingen
wat terugdringen in de pue'
waardering. Ondanks romnȐ
erger geeft ze toch een beefy
hetgeen er heden ten dage t?
geschilderd en gebeeldhouwd
de hoogtepunten nog steeds
om te geloven in de toekoms,
de beeldende kunst.
De Documenta III duurt toS
tober.
