HERINNERINGEN AAN EEN
VEELZIJDIG COMPONIST
kunst
kAleiöoscQQP
Scheppingskracht en
enorme fantasie
jagraag!
Frans-Duits gesprek
over de graanprijzen
pgericht 1 maart 1860
Donderdag 11 juni 1964
Derde blad no. 312C3
1
RICHARD STRAUSS
(Van onze kunstredacteur)
RICHARD STRAUSS: de scheppingskrachtige. veelzijdige en
fantasierijke werd 11 juni 1864dus precies 100 jaar geleden
te München geboren.
Grootmeester en exponent der neo-romantische muziek, vóór al-
les de componist der „Symfonische Dichtungen", der muziekdra-
matiek (opera's) en der liederen. Voorts de veelbewonderde diri
gent van wereldvermaardheid, overleden op 8 september 1948.
Men mocht en mag hem stellig tot de zéér groten der muziek
geschiedenis rekenen.
Eenmaal door de conservatieven beschouwd als „hyper-modern"
heeft deze zienswijze zich sedert lang gewijzigd.
De muzikale ontwikkelingsgang sloeg reeds tijdens zijn leven
gans andere wegen in en wijzigde zich daarna volkomen.
De huidige generatie kan zich eigenlijk niet meer indenkendat
een Richard Strauss „eenmaal" als „radicaal" beschouwd werd.
Schatten", „Intermezzo", „Die
Aegyptische Helena", „Arabella",
„Die schweigsame Frau", „Der Frie-
denstag", „Daphne".
Daarbij, naast zijn werken voor
piano en orkest, viool en orkest,
hoorn en orkest, koor- en kamermu
ziekwerken, de vele, niet steeds ge
lijkelijk geïnspireerde, hoewel prach
tige liederenreeksen, waaruit de
zangwereld sinds jaar en dag put en
speciaal in dit Strauss jaar
blijft putten.
Programmamuziek
In kort bestek een analyse te ge
ven van zijn velerlei stijlkenmerken,
is vanzelfsprekend een onmoge
lijkheid. Hoofdzaak is dat zijn mu
ziek, ondanks de schokkende verba
zingen, welke indertijd zijn psycho
analytische „Salome" of zijn „Elek
tra" met zijn enorme problematiek
opriepen, door het fascinerende en
meeslepende karakter steeds hevig is
ingeslagen en een niet meer te ver
dringen plaats verkregen heeft. Zelfs
i de hofopera te München
die slechts dweepte met een Men
delssohn of een Schumann en voor
wie een Liszt en een Wagner taboe
waren, ging Strauss via Brahms toch
naar Liszt en Wagner en stortte zich
op de illustratieve programmamuziek
met haar litteraire en visuele ele
menten.
De absolute muziek werd voorgoed
afgezworen. „Wissen Sie was abso
lute Musik ist? Ich nicht", zo zei
Strauss eens. En tóch het op
vallende en merkwaardige is, dat
Juist het „zuiver-muzikale" veelal de
bewonderende verrukking der toe
hoorders blijft oproepen.
Een lange reeks
Na zijn romantische jeugdwerken
kwam reeds met zijn symfonische
fantasie „Aus Italiën" de wijziging,
welke ten volle haar beslag kreeg
met de „Don Juan" (1887).
In snel tempo want Strauss
werkte altijd, zelfs in de trein - volg
den toen zijn andere Symphonische
Dichtungen: „Tod und Verklaring",
„Till Eulenspiegels lustige Streiche",
„Also sprach Zarathustra", „Don
Quichotte". „Ein Heldenleben".
Na „Feurersnot" „Synfonia Do-
mestica" en „Eine Alpensymfonie"
(1915) werd Strauss volledig gevan
gen in de ban der opera.
Er ontstond toen die lange reeks,
waarvan wij noemen „Salome",
„Elektra", „Der Rosenkavalier",
.Ariadne auf Naxos", „Die Frau ohne
Hoe hij was
Mijn veelvuldige herinneringen
aan Richard Strauss zijn groot en
sterk: ik zie de blozende, immer vi
tale dirigent nog voor mij in de
nse Staatsopera tijdens de uit
voeringen van zijn opera's.
Steeds rustig en beheerst, niets op
vallends of sensationeels was aan
hem. Eenvoud in de bewegingen,
van extatische uitbarstingen,
kon desondanks niemand zich aan
zijn fascinerende invloed onttrekken.
Vooral o.a. niet wanneer Strauss er
zijn „Salome" dirigeerde en men ge
grepen werd door de tover der exo
tische klankenpracht. Het orkest
volgde hem blindelings en de span
ning, zowel bij auditorium als uit
voerenden bereikte dan haar hoogte-
ït was ook het weergaloos mees
terschap aan ongehoord composito
risch „kunnen", briljant en virtuoos,
dat mij telkens weer in diepe be
wondering sloeg, zelfs toen zijn mu
ziek geen „vooruitgang" meer bete
kende.
Triomfen
In Wenen leidde Strauss van 1919
tot 1924 met Franz Schalk de Opera
en ook in later jaren trad hi) er veel
vuldig als gastdirigent op. Hij woon
de er in het paleis „Am Belvédère",
waar ook een Bruckner in zijn klei
ne huisje daar vlakbij in alle be
scheidenheid zijn vrome symfonieën
had geschreven.
In Wenen, waar een ware Strauss-
cultus heerste en men „muziekvorst"
Strauss zijn grandioze hulde bracht,
groeide elke nieuwe opera van zijn
hand uit tot een triomf, zelfs toen
het woord Strauss is nu nog slechts
Sklerosenkavalier" er ad absur-
dum werd uitgesproken. Zelfs ook
„Die Aegyptische Helena", waar-
ien toch de romantiek van „Die
Frau ohne Schatten", de kamerstijl
der „Ariadne auf Naxos" en ook het
lieflijke „Der Josephslegende" (bal
let) herkende, werd een triomf.
Hij spreidde er weliswaar een ver
zameling van vorig scheppen in ten
toon. met uitzondering van de scher
pe dissonanten uit „Salome" en
„Elektra": het was zuivere tonale
melodie en drieklank. Ondanks al
dit „schon dagewesene" kon toch
weer een ieder diep de hoed afne
men voor een belangrijk werk. Niet
minder dan zestien maal ging het
doek voor de enthousiaste „bravo's"
omhoog!
En zo was het bijv. vooral met
„Die Frau ohne Schatten" vol
gens Strauss zelf zijn beste werk
dat in 1919 reeds de eerste opvoe
ring had beleefd en het „radicalis
me" van „Salome" en „Elektra" be
zat.
Intiem Intermezzo
Veel tammer was de muziek van
„Intermezzo" (1924), hoewel gehou
den in een nieuwe, doch uiterst
moeilijke parlando-stijl en door
Strauss „Meine kleine Ehe-Oper" ge
noemd. Daarbij heeft hij stellig op
te indiscrete wijze zijn eigen huwe
lijksleven behandeld. De luimen van
zijn vrouw, die waarlijk geen „Frau
ohne Schatten" was en haar echtge
noot „gar kein Damenmann" noem
de, zijn er bitter nauwkeurig in ge
schilderd, zulks in tegenstelling tot
bijv. een Wagner, die slechts met het
„Nie solist du mich befragen" iets
van zijn intieme leven op het toneel
bracht, daarbij zinspelend op min
der pleizierige vragen van zijn eega.
Maar misschien is het aan een ge
nie als Strauss toch wel veroorloofd
geweest zoveel huiselijke „grappen"
openbaar te maken
En wie kon beter de tekst voor dit
werk schrijven dan Strauss zelf?
„Heb dank!"
Dit jaar herdenken wij deze grote
componist.
Overal op de wereld klinken zijn
composities.
Met gTote weemoed herdenk Ik
Moge zijn overweldigende muzika
le produktie, waarbij de naam van
zijn congeniale, echter wel zeer ge
compliceerd schrijvende tekstdichter
Hugo von Hoffmannsthal, waarmee
hij voor de eeuwigheid verbonden is,
niet onvermeld kan blijven, slechts
ten dele baanbrekend of bevruchtend
geweest zijn, zij heeft toch de wereld
veroverd, zowel in concert- als in
operazalen.
Laat ik, in harmonie met de titel
van een zijner scnoonste, meest be
kende en dankbaarste liederen eindi
gen met een eerbiedig en oprecht
gemeend „Habe Dank" voor zoveel
schoons, dat hij de mensheid heeft
willen en kunnen schenken!
Th. J. Hannema
Modern ballet
in Italië goed
ontvangen
De Belgische groep „Ballet van de
20ste eeuw" is begonnen aan een
serie uitvoeringen in Rome en heeft
daar groot succes gehad.
De groep maakt een tournee van
vier maanden door vijf landen. Het
programma bestond uit Parade van
Satie, Temps van Anton Webern,
Promethée van Maurice Ohana en
Bolero van Maurice Ravel.
Het moderne ballet was iets nieuws
voor de meeste Italiaanse schouw
burgbezoekers. In de pauze werd her
haaldelijk de opmerking „vreemd
maar goed" gehoord. Verscheidene
sterren werden met bravo-geroep
ontvangen.
Keizer Maximiliaan t
in Den Bosch onthoofd
(Van onze correspondent) t
De roemruchte VVV-slag- t
zin „Den Bosch heeft weer J
wat" indachtig en met de J
„Zeemeermin" van Kopen-
hagen als inspirerend voor- a
beeld hébben even onbeken-
de als wrede koppensnellers'
Studio brengt
„Viooltjes"
De toneelgroep „Studio" heeft als
eerste stuk voor het volgend speel-
en op het repertoire genomen
het muzikale blijspel „Viooltjes" van
George Shéhadé, in de vertaling van
Remco Campert. De regie voert Pe
ter Oosthoek. Wim Vesseur ontwerpt
de décors en kostuums.
Ton Lensink zal in dit stuk een
gastrol vervullen. Voorts treden er in
op: Nel Koppen, Els Bouwman, Elsje
Scherjon, Lex Goudsmit, Lou Steen
bergen, Ad van Gessel, Jaap Hoog-
stra, Henk Voges, Aart Staartjes, Pe
ter van Rooij en Bram van der
Vlugt.
Ernst van Altena heeft de liedjes
bewerkt. Een trio onder leiding van
Henk van Dijk voert de muziek uit.
De première kan half september wor
den verwacht.
Keizer Maximiliaan van Oos- a
4 tenrijk in Brabants hoofd- a
stad onthoofd. In vroeger i
l tijden prijkte de imperator j
l op de oude Wilhelmina-brug, j
die tegelijk met het nabijge-
legen station ten offer viel f
aan het oorlogsgeweld. In de f
tweede wereldoorlog werd er f
geen haar van het hoofd van
de trotse keizer gekrenkt. De f
nachtelijke aanslag, die nu i
echter is gepleegd op de in- l
middels sinds jaren in het j)
Baselaarpark residerende j
Oostenrijkse heerser, deed j
Maximiliaan het hoofd ver-
liezen. De onthoofde majes- 4
teit biedt op zijn stoere ros
een allesbehalve vorstelijke
aanblik en daarom hopen de t
Bosschenaren, dat het fraaie
staiidbeeld van Hilde Krop i
snel in ere zal zijn hersteld, i
Juist als man
kun je dat zo
waarderen
Een lekkere
Amerikaanse sigaret
Componist Louis
Grünberg overleden
De componist Louis Gründig is
dinsdagavond in een ziekenhuis in
Hollywood na een beroerte overdeden.
De 84-jarige componist van Pool
se afkomst is het best bekend
om zijn opera „The emperor Jones".
Hij heeft als eerste jazz en negro spi
rituals bij concertcomposities ge
bruikt. Gründig schreeft ook de mu
ziek van verscheidene films, alsmede
talrijke symfoniën, kamermuziek
stukken en een vioolconcert voor
Jascha Heifetz.
„COMEDIE FRAN£AISE"
SUCCESSEN IN RUSLAND
De „Comedie Fran<?aise" heeft
gisteravond bij haar opvoeringen in
Moskou evenveel bijval geoogst als
verleden week in Leningrad.
De toneelspelers brachten twee
stukken, „Andromaque" en „Hom
mage k Molière". Het gezelschap
kreeg 20 open doekjes en het toneel
werd bestrooid met talrijke bloemen.
De voorstelling werd bijgewoond
door de Russische onderminister van
Cultuur, Gregory Vladikine.
Het toneelgezelschap zal van 16
tot 21 juni te Moskou opvoeringen
van „Le mariage de Figaro" geven
en vervolgens naar Kiew en Riga
reizen.
Waarnemend directeur
Schouwburg Eindhoven
Tot waarnemend-directeur van de
Eindhovense Stadsschouwburg-in-
aanbouw is benoemd drs. J. J. Bou-
mans, hoofd van de afdeling perso
neelszaken en organisatie van de
gemeente Eindhoven.
Het gemeentebestuur en het Stich
tingsbestuur van de Schouwburg zijn
tot dit besluit gekomen, omdat aan
de directeur, de heer G. Metzelaar,
opnieuw ziekteverlof moest worden
verleend.
De heer Metzelaar had nog geen
maand geleden zijn werkzaamheden
hervat na enkele weken op ziekte
verlof te zijn geweest, toen dit be
sluit bekend werd gemaakt.
Het ligt in de bedoeling de
Schouwburg op 2 oktober te openen.
Onenigheid over Zadkine's
standbeeld van Yrausquin
„lk ben beeldhouwer, geen kleermaker
De samenwerking tussen het Arubaanse comité, dat zich beijvert
op Aruba een standbeeld te doen verrijzen van wijlen minister
Yrausquin (uit dankbaarheid voor wat hij voor dit eiland heeft ge
daan) en de beroemde beeldhouwer Ossip Zadkine, die een borst
beeld van klei van de vroegere minister heeft vervaardigd, zal
waarschijnlijk worden verbroken.
Reden is, dat op Aruba ontvangen foto's van het borstbeeld niet
de gelijkenis vertonen, die het comité zich had gedacht.
Begin 1963, maakte de „Stichting
monument Juancho Yrausquin" be
kend, dat aan Zadkine opdracht was
gegeven een twee-en-een-half meter
hoog bronzen standbeeld van wijlen
minister Yrausquin te maken.
Het beeld zou in drie fasen wor
den gemaakt: in de eerste fase een
borstbeeld van klei. Zou de Stichting
dit hebben goedgekeurd, dan zou een
miniatuur-standbeeld in brons wor
den gegoten en tenslotte zou het
ruim twee meter hoge bronzen stand
beeld worden gemaakt
De Stichting ontving reeds foto's,
die echter werden teruggezonden,
omdat men de gelijkenis niet goed
vond. Opnieuw ontving de Stichting
afbeeldingen en wederom kon men
zich er niet mee verenigen, zodat
verwacht wordt dat de samen
werking, nu de eerste fase beëindigd
is, zal worden verbroken.
Zadkine, die reeds by voorbespre
kingen de opmerking gemaakt zou
hebben „beeldhouwer" te zyn en
geen „kleermaker", had al te ken-
gegeven geen fotografisch borst-
Verwacht wordt, dat morgen beslo
ten zal worden een nieuwe beeldhou
wer voor de opdracht te vinden,
waarbij de gedachte zouden uitgaan
naar degene, van wie men de naam
niet zou weten maar die een beeld
van wijlen Paus Johannes XXIII
zou hebben vervaardigd.
Na verwerping plan-Mansholt
Frankrijk en West-Duitsland
zijn overeengekomen voorlopig
op tweezijdige basis besprekin
gen te voeren over een gemeen
schappelijke graanprijs in de
EEG, aldus deelde de Franse
minister van Voorlichting, Pey-
refitte, gisteren na afloop van
de ministerraad mee. Men hoopt
door deze bespreking tussen de
twee voornaamste betrokkenen
het vastgelopen graanprijs-
vraagstuk weer op gang te bren
gen. Zoals bekend weigert de
regering in Bonn tot nutoe haar
maatregelen op het gebied van
de graanprijs aan te passen aan
die van de overige vijf van de
EEG, zoals die zijn neergelegd
in het plan-Mansholt.
Voorts heeft de ministerraad van
de EEG gisteren in Brussel besloten
een „kleine marathon" over de graan-
prüzen te houden. Op 25 en 26 juni
en daarna op 13, 14. 15 en 16 juli zul
len de ministers van Landbouw van
de „Zes" in Brussel bijeenkomen. Op
die manier hoopt men erin te slagen
zich vóór 15 december uit te spreken
De Belgische minister van Land
bouw. Heger, noemde dit na afloop
de besprekingen „het positieve"
de korte vergadering van giste-
Tegen subsidies
voor „concoursen"
Een betere verdeling van de sub
sidie voor Fanfare- en Harmonie-or
kesten, dat is het doel van de voor
stellen die de commissie van samen
werking der vier Iandelyke organi
saties op dit gebied aan verscheide
ne gemeentebesturen, waaronder dat
van Den Haag, zal voorleggen.
De commissie staat afwüzend
tegenover de „subsidie-concoursen"
die in vele gemeenten worden gehou
den. Volgens haar is het peil van de
orkesten hoog genoeg om dergelijke
concoursen te kunnen afschaffen.
Liever ziet men dat de subsidie af
hangt van de afdeling waarin het
orkest speelt en dat deze wordt op
gebouwd uit een basis subsidie, een
bedrag voor elk bespeeld instrument
en een bijdrage in de kosten van een
vakbekwame dirigent (wat nu vaak
de sluitpost van de verenigingsbegro
ting is).
De commissie stelt voor tot een
dergelijke regeling voor drumbands
te komen.
Hoe hoog het niveau van de Ne
derlandse Harmonie- en Fanfare-or
kesten is, hoopt men te demonstre
ren op het concert dat donderdag 25
juni in het Kurhaus wordt gegeven
als onderdeel van het Holland Festi
val.
Vier van de beste orkesten zullen
hier optreden: de R.-K. Fanfare St,-
Caecilia uit Schlnnen, de Chr. Mu
ziekvereniging uit Hattem, het Har
monieorkest van de Staatsmijn Em
ma uit Heerlen en de Prot. Harmonie
..Concordia uit Treebeek. Op het
programma staan o.m. werken van
Louis Toebosch, Flor Peeters en De
sire Dordeijne,
„Zes". Vorige week werd de minister
raad door de Duitse oppositie tegen
„het plan-Mansholt" gedwongen een
beslissing daarover tot het einde van
dit jaar uit te stellen.
Op de vergadering van 25 en 26
Juni zal de raad eveneens onderzoe
ken, of het alsnog mogelijk is de
marktorganisaties voor rijst, rund
vlees en zuivel toch op 1 juli te doen
ingaan, aldus deelde minister Heger
verder mee. De Europese Commissie
stelde de vorige week voor de inwer
kingtreding uit te stellen tot 1 no
vember, daar nog vele technische
kwesties van de uitvoeringsbesluiten
moeten worden geregeld.
Wegens ontucht
Pater (51)
gearresteerd
(Van onze Bredase correspondent)
De rijksrecherche in Breda heeft
een 51-jarige pater uit Oud-Gastel
gearresteerd, die ervan wordt ver
dacht gedurende een reeks van ja-
len ontucht te hebben gepleegd met
minderjarige jongens.
De man is in het Huis van Bewa
ring in Breda opgesloten. Hij is een
Nederlandse pater, die al monnik van
een Belgische congregatie gedurende
vier jaar een parochie in Oud-Gas
tel bestuurde. De verdenkingen te
gen de pater waren al eerder gere
zen, maar dezer dagen zijn feiten
aar het licht gekomen, die tot zijn
arrestatie hebben geleid Het bisdom
Breda heeft de pastor uit zijn func
tie ontheven. In zijn plaats is de
benoeming te venvachten van een
andere monnik van dezelfde congre
gatie.
Moeilijkheden bij
Grieks Nat. Theater
De actrice Anna Synodinou en het
lid van de adviesraad Giorgios Sefe-
riades hebben ontslag genomen uit
het Griekse Nationale Theater. An
na Synodinou is eens door de Ame
rikaanse actrice Helen Haves de
grootste tragédienne van de wereld
genoemd.
Seferiades, die schrijft onder het
pseudoniem Seferis, heeft in 1963 de
Nobelprijs voor Letterkunde gewon
nen. Hij noemde geen reden voor
zijn ontslag, maar Anna Synodinou
zei, dat zij heenging als gevolg van
meningsverschillen met directeur
Alexis Minotis.
De ontslagen zijn gekomen op een
ogenblik, dat het theater de opening
van het jaarlijkse Epidaurus Toneel
festival op 21 junr voorbereidt. De
directie van het Nationale Theater
zoekt koortsachtig naar een plaats
vervangster van Anna Synodinou.
Van Goghaquarel
op veiling
In het veilinggebouw van Paul
Brandt aan de Keizersgracht in Am
sterdam zal op de eerste van een drie
dagen durende kunstveiling (15, 16
en 17 juni) o.a. een aquarel van Vin
cent van Gogh onder de hamer ko
men. Het werk, een profielportret
van een boerenvrouw, stamt uit de
Nuenense periode, (februari—april
1885), van de kunstenaar. In deze
tyd ontstond ook het schilderij Da
aardannplpforc"
