IB IQ, 0 A ID W Ik YI ZOEKLICHT Melancholieke herinneringen van Hemingway aan jaren "2(1 „IMAGE" KOMT NIET OVEREEN MET WERKELIJKHEID HET MEKKA VAN DE SHOWBUSINESS j ONDANKS GENIETEN VAN HET LEVEN: ,9Waarachtigheid' in A moveable feast Zaterdag 23 mei 1964 Pagina 2 (Van een speciale verslaggever) New York Broadway: een naam met een magische klank, het Mekka van de showbusiness, het belangrijkste theatercentrum van de Verenigde Staten. Broadway: visioenen van prachtige theaters, spectaculaire shows, schitterende avondtoiletten, suc cesvolle musicals, grote sterren, mooie vrouwen, licht, kleur, muziek, dans, vrolijkheid. Misschien, dat iemand, die nooit in Amsterdam is geweest, zich toch een vrij natuurgetrouwe voorstelling van het Leidseplein kan maken. Met Broadway is dat moeilijker. Niet alleen omdat het oneindig veel uitgebreider en veelzijdiger is dan het Leidse plein, maar omdat we hier minder te maken hebben met een plein of straat dan met een begrip. Goed, we zijn in New York en we gaan eens kijken in hoeverre dat Broadway overeenkomt met onze fantasie. Stap in de subway, de onder- grondse, die in negen van de tien gevallen wel dat grote overstap station onder Times Square aan doet, het punt, waar de 7de avenue en Broadway kruisen en waar het eigenlijke theaterdistrict begint. Tegen het vallen van de avond worden duizenden en duizenden mensen bij treinen vol door de in gewanden van New York naar Times Square gestuwd. Weinig Newyorkers, meestal „hicks" (Amerikanen van buiten) en na tuurlijk de toeristen en zeelieden en zakenlieden-op-reis die hun hotelkamer ontvluchten. Het beeld v zoals dat tot alle uithoeken van de wereld is doorgedron gen: aan -en uitflitsende licht reclames in vele kleuren. BLOOT Terug ORGIE Zij reageren allemaal gelijk als zij daar op Times Square boven de grond komen: even stil staan om de orgie van lucht en beweging op zich te laten inwerken, dan vaag- lijk een richting bepalen en ten slotte met de handen op de rug en een afwachtend gezicht wegslente- rend, het onbekende tegemoet, als sightseeërs op de Amsterdamse walletjes. Die orgie van licht: de foto's en de films die ieder van Broadway kent, liegen niet. Zover het oog reikt, is er geen gevel zon der lichtreclame van aan- en uit flitsende, draaiende, op-en neer- bewegende en van kleur wisselende lampen. Zij vertellen van de film titels en van restaurants, van tandpasta en lotion, van weerbe richten en whisky. Tegen een ge vel staat een tien meter hoge kop van een sigaretteroker, die om de twee seconden een enorme stoom wolk uitblaast. Waar zijn de theaters? Biosco pen, jawel, op één vierkante kilo meter meer dan in heel Amster dam. en met lichteffecten, die de voorbijganger murw maken. Maar naar de theaters moet men zoeken. Daar, op de hoek van de 50ste straat, is Winter Garden, waar top-musical Funny Girl" gaat. Sinds het weekblad Time een co verstory van titelrolspeelster Bar- bra Streisand heeft geplaatst, loopt het storm. Ze vallen niet op, de theaters, waaraan Broadway in feite zijn faam te danken heeft. Ze zijn er trouwens niet ge moet er voor in de duistere zijstraten duiken en dan nóg loopt ge er bij na ongemerkt voorbij. Hier links en rechts van Broadway, van de 42ste tot ongeveer de 57ste straat, staan ruim veertig grote en kleine theaters. De praktik is, dat als bepaald stuk wordt uitge bracht, het gezelschap een schouw burg huurt. Als het publiek niet komt, worden de opvoeringen snel stopgezet, soms al na enkele da gen. Want ook hier kent men geen subsidie. Omdat stukken zijn de theaters van New York vrywel altijd uitverkocht. De plaat sen worden vaak maanden tevoren besproken, een zaak die per post en giro wordt geregeld. Ook kan men terecht by een van de talloze theaterbureaus, die tegen een ge ringe vergoeding plaatsen reser veren. Het publiek komt voor het stuk, niet voor het theater en men neemt genoegen met een eenvou dige accommodatie. naar het licht van zelf. De bioscopen, ln felle concurrentie met de televi sie. kunnen zich niet permitte ren in stille zijstraten op klan ten te wachten. Zij schreeuwen de passanten toe met brutale re clames en beloven meer dan zij geven, zelfs bij de beste films. En als er geen goede film kan wor den getoond, dan moet het er een zijn met veel seks. Van 's morgens tien tot 's nachts drie uur kan men op zijn kaartje de doorlopende voorstellingen blij ven bekijken. Men kan er ook slapen en dat wordt veelvuldig gedaan, want voor twee dollar vindt je geen hotel met air-con- ditioning. Tussen de bioscopen in de discountshops met transistorra diootjes, walkie-talkies, bandrecor ders, filmtoestellen en tv-ontvan- gers tegen dumpprijzen, tien, vijf tig. honderd, misschien wel twee honderd. En de winkels die er dan nog overblijven, staan volgestouwd met afschuwelijke souvenirs, gram mofoonplaten met blote hoezepoe- zen, naaktfoto's, pikante lingerie, seksboekjes en andere prikkellec tuur of -attributen. Onbestaanbaar in ons nette Nederland, maar heel gewoon ln deze stad, waar een man EEN Een ZOEKEN Ze zien er aan de buitenkant weinig imposant uit. de theaters van het Broadway-district, en men moet werkelijk zoeken naar de het repertoire, zelfs bij Hamlet brengt. De officiële thea- tergids van New York beperkt zich tot het opsommen van vijftien to neelstukken en twaalf musicals, maar een oppervlakkige ontdek kingsreis langs de vaak vervallen theatergevels levert al gauw een tiental extra op. Er zijn maar wei nig echte theaters, zoals wij die in Europa kennen. Het dezer dagen geopende New York State Theatre in Lincoln Center is er een, ja, maar dat is dan ook zo luxueus in gericht dat er een speciaal fonds nodig is om de exploitatie sluitend Hall met zijn 6200 plaatsen, de voorstellingen drie uur duren en bestaan uit een hoofdfilm en een aantal duurgemonteerde mon stershows met o.a. de 48 Rocket- tes, de beroemde showgirls, en het grootste theaterorkest van New York. De schouwburgen rondBroadway doen denken aan die van een pro vincieplaats. zy aUn alle ongesub sidieerd en kennen geen eigen gc- 'uw, Nina genaamd, ont- oude secretaire van haar grootmoeder terug. Deze secretaire had zij als kind geërfd, maar hij was lange jaren opgeborgen ge weest. Nu zij het meubel weer in haar bezit heeft neen, gelukkig vindt Nina geen oude, vergeelde brieven in verborgen laadjes, waar uit zij het geheime leven van haar grootmoeder kan samenstellen. Wat zij in een lade vindt, is heel iets anders, nJ. haar eigen jeugd in de vorm van een gehavend vogeltje, dat eens haar dierbaarste bezit heeft uitgemaakt. Het vogeltje, waarvan zij zich als kind verbeeld heeft dat het voor haar zong. Won derlijk en ontroerend zijn de her inneringen aan de kinderjaren, die zij met haar ouders heeft doorge bracht in een flat in Praag, in een joods stadsgedeelte aan de Moldau. Het meisje Nina heeft een sterk geëmotioneerd leven geleid, dat toch niet onkinderlijk geweest is. Zij groeit op als enig kind tussen zeer beschaafde volwassenen en zij is in zekeren zin een kasplantje. Het kind heeft een mystieke inslag en bovendien dat wat men ,,het tweede gezicht" pleegt te noemen. Zij zegt b.v. op een avond, als zij in haar bed gelegd wordt, vlammen te zien, maar de huishoudster Theresa vindt het onzin en gaat weg. Die nacht ontstaat er brand in de flat, terwijl haar ouders niet. thuis zyn. Door de brand ontmoet zij een joodse medebewoner van het flatgebouw, Nathan, die haar uit de brandende flat heeft gehaald. De verhalen, welke die oude man het kind doet, blijven in haar leven, als een betovering. Hetzelfde overkomt haar bij haar verblijf aan het strand in Nederland, als zij bijna verdronken is en met de herinne ring aan haar grootvader. Niets is ooit weg bij dit wonderlijk heftig levende kind. Later hoort zij haar ouders spreken over de komst van Hitier. Ook hoort zij van de moord op de oude Nathan, die op weg om passage te bespreken voor Jeruzalem op geheimzinnige wijze wordt neergestoken. Bijgeloof, slechte voortekenens, de Golem. Op de avond van dat treurige bericht zit Nina in haar bed en ziet dat haar vogel een gewoon houten vogeltje is en zij voelt dat zij aan het zingen niet meer geloven kan. Grote mensen horen hem immers in een volle bus in zijn prikkel- plaatjes is verdiept en niemand enige notitie neemt van hem of van zijn plaatjes. i danskelder, een restaurant, een drugstore en een bar. Broad way, het wereldcentrum van de showbusiness, is niet meer dan één grote, goedkope kermis. BEDELAARS gerjongetje dat klanten runt voor een schoenpoetser, door de paffe rige bink die een aardig meisje naar uw hotelkamer wil sturen, door het oude vrouwtje met haar lucifers, door de man op krukken die nog niet heeft gegeten, door de blinde kleurling die een oog wil kopen voor transplantatie, door de non die voor daklozen collecteert, door de dronkaards, die zwygend de hand ophouden. Broadway, die wereld van klatergoud, in het hart van de belangrijkste stad van Amerika God's own country is vol bedelaars. Een goed geklede man vraagt ons een dime, een dubbeltje. Waarom? Kan hij dan geen werk krijgen? „Er is hier werk genoeg, maar geen werk dat voor mij ge schikt is", zegt hij. Wat voor werk? .Allemaal ondergeschikte baantjes'. Voelt hij zich dan niet te goed om te bedelen? „Ik doe dit liever dan minderwaardig werk aanne- Er zijn ook andere manieren om aan geld te komen. Op de hoek van de 46ste straat zit een Jonge man te vissen in een rooster van de subway. Als hy ophaalt blijkt onderaan het touw een magneet te zitten. „Gisteravond had ik aan de overkant drie dollar aan klein geld", zegt hy wrevelig. Waarom vragen wij ook? Er is hier immers niemand, die ook maar een blik op hem werpt. Geen vermaakscentrum ter we reld of het Leger des Heils is pre sent. Ook op Broadway. Men maakt muziek en verkondigt het evangelie. Maar er is hevige con currentie. Tientallen moeilyk de finieerbare mannen en vrouwen trachten aandacht te trekken en met overslaande stem gehoor te vinden voor hun interpretatie van bijbelteksten of van bepaalde toe standen in de wereld. Zij nemen daarbij geen blad voor de mond. maar zij kunnen heel ver gaan voordat een agent hen tot doorlo pen maant. Voorwaarde is. dat iedere straatredenaar een Ameri kaanse vlag bij zich draagt. En dat is een kleine moeite als je dan mag zeggen waar het op staat. Tot de 42ste straat. Times Square, is Broadway 's avonds een betrekkeiyk saaie straat met win kels en kantoren zoals de overige noord-zuid-avenues en na de 57ste straat dooft het licht van de ker mis geleidelijk. Toch zal het amusementsge deelte van Broadway zich op den duur nog meer naar het noorden verplaatsen. Want voor de. be roemde straat wegduikt in de trieste woonwijken van de West- side jawel, waar Jerome Rob- bins inspiratie vond voor zijn West Side Story rijst een prachtig gebouwencomplex op: het Lincoln Center. Hier, tussen de 62ste en 66ste street, langs Broadway, wordt het grootste theatercentrum van de wereld, bestemd voor de kunst met een grote K, gebouwd. Het project gaat byna 600 mil joen gulden kosten. De eerste zaal, die gereed kwam, de Philharmonic Hall, die 2600 muziekliefhebbers kan bevatten, is reeds beroemd. Eind april is het New York State Theatre in gebruik èenomen, cen zaal met vijf balkons en in totaal 2800 zitplaatsen. Een derde ge bouw, dat van de Metropolitan Opera, nadert zyn voltooiing. De drie theaters zijn gegroepeerd rond een groot voorplein. Het nieuwe Lincoln Centti brengt New York voi eerst grote, feestelijke theaten van Europese allure. Maar omdat het hier Amerika is, 2a! het alle bestaande theaters de wereld overtreffen. De« met roltrappen bereikbar lounge van de Philharmonk Hall ziet uit op een voorplein, waaraan een gigantisch schouwburg en een enorm opt ragebouw grenzen. 25 KM Het Broadway dat in de wereld bekendheid heeft gekregen, is maar een bitter klein stukje van die heel oude en heel lange straat van die naam. „Brede Weg" noemden de Hollandse kolonisten 350 jaar geleden het door hen van het uiterste zuidpuntje van Manhattan aangelegde pad, dat toen reikte tot de muur waar men nu Wallstreet vindt. Broadway slingert zich nu als een 25 kilometer lange straat door het strakke stratenpa troon van het langgerekte Manhattan. Aan de basis van Broadway staan de banken en de kantoren van Newyorks financiële centrum. Het loopt langs het aloude stadhuis, evenwijdig aan de Bowery met zyn dranklokalen en 13.000 meestal op straat slapende „bums" en door- srujdt Greenwich Village, de wijk waar de schilders, dichters en an dere kunstenaars byeengroepen en hun kroegjes vinden. Hier treft men ook de jazzlokalen. In de zy- straten ontdekt men hier en daar oude theaters, meestal niet meer in gebruik; zy herinneren aan een kleine eeuw geleden, toen het theatercentrum nog downtown- tot doopte, maar haast op instorten staande Phoenix Theatre brengt stripteasekoningin Ann Corio nu al drie jaar met enorm succes een show van striptease en kolder met een uitgelezen gezelschap. Maar ook dit theater zal binnenkort zyn deuren voorgoed sluiten. lilllllilHIIIIIIIIIIIIIIilllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHII OP DE BOEKENMARKT ook niet? Nina, uit haar droom ge rukt door de twyfel aan de alwe tendheid van de volwassenen, er kent de realiteit en is daarmee bezig zelf volwassen te worden. Dit boek is een eersteling. Ik hoop dat de schryfster het er niet b(j laten zal, want zy roept in de verte en ondanks het volkomen situatie- verschil, toch herinneringen op aan die andere grote schrijfster-over- haar-jeugd: Maria Dermout. Henri Troyat. „Keizeriyk Luite nant in Parijs". (Vertaling). L. J. Veens Uitgeversmy Amsterdam. Deze roman is geschreven door een in Moskou geboren Franse auteur. Henri Troyat, geboren in 1911, is met zyn ouders uit Rusland gevlucht tydens de revolutie. De herinnering aan de omzwervingen tijdens zyn kinderjaren en zyn vestiging buiten Rusland hebben hem er waarschyniyk toe gebracht een reeks romans te gaan schryven over een Rus, die buiten zyn land gaat wonen. Deze reeks heet „La Lumière des Justes" en dit „Kei zeriyk Luitenant in Parys" is het eerste deel. Het is een boelend en zeer avontuuriyk verhaal van de belevenissen van de jonge Russi sche luitenant Nicolai Ozareff, die in 1814 met het Litause regiment Parys binnentrekt om dit te helpen bezetten. Bont en kleurig als de legers met hun vlaggen en hun uniformen is het verslag van de in_ tocht. Ozareff is verrukt van Parys en diep onder de indruk van de Fransen en het zal dus niemand verwonderen dat hy, na een amou reus avontuur van ondergeschikt belang, verliefd wordt op Sophie, de dochter van zijn tydeiyke gast heer. Zowel de afkeer van de Fran sen van de bezetter als de terugkeer van Napoleon zijn byna onneem bare opstakels voor hun huweiyk. Met moeite vindt hy Sophie na de slag bij Waterloo terug, trouwt haar en neemth aar mee naar ziin vaderlijk landgoed, tegen het uit- drukkelyk bevel van die vader in. Het bliikt duidelyk. dat de kloof tussen het Frankryk en het Rus land van de negentiende eeuw niet te overbruggen is. Aan het eind van het boek gaan Nicolai en So phie terug naar Parys. De roman is boeiend genoeg om graag te willen weten hoe het dit ongehjke paar in Parijs zal vergaan. CLARA EGGINK. (Van onze correspondent te Washington) MARY, de vierde en laatste vrouw van de beroemde auteur Ernest Hemingway, heeft een postume uitgave verzorgd van een opmerkelijk boek, waarin men de herinneringen aan die unieke periode der twintiger jaren, toen Amerika's „lost gene ration" in Parijs (Montpamasse) woonde enwerkte, kan vinden, die de schrijver kort voor zijn dood op schrift stelde. In deze herinneringen geeft Hemingway de grote man van het eenletter grepige woord in de Amerikaanse literatuur, niet alleen portret ten van vrienden uit die tijd: Ezra Pound, Gertrude Stein, Scott Fitzgerald, maar ook herdenkt hij met melancholieke ontroering zijn eigen geluk als onbekend, arm schrijver, levend in scha mele klein apartementen samen met zijn eerste vrouw Hadley en zijn zoontje Bumby. Het boek heet „A moveable feast", sket ches of the author's life in Paris in the twenties". (Charles Scribner's Sons, New York). Het zyn, ondanks de melancholie, geen zoetige schetsen en iedereen die Hemingways werk kent zal dat ook niet verwachten. Maar wel be steedt hy de meeste aandacht aan die mensen, die hem sympathiek waren. Zo zyn er mooie bladzyden over Scott Fitzgerald, die ondanks zyn vele drinken en onberekenbaar heid door Hemingway als een echte vriend werd beschouwd. Onverbloemde antipathie laat hy echter biyken tegen Scotties vrouw Zelda, die jaloers is op het schrijven van haar man en geen gelegenheid voorby laat gaan hem teveel te la ten drinken opdat hy niet schry ven kan. Het duurde jaren voordat Scott zelf begreep dat Zelda zenuw ziek was. Hemingway begon al aan haar verstand te twyfelen, zo schryft hy, toen zy hem in dode- ïyke ernst vroeg: „Geloof jy ook niet dat Al Jolson groter is dan Jezus?" Gertrude Stein Gertrude Stein, de „pausin" van het literaire en schilderkunstige leven van die tyd, zeker in haar eigen gedachten. Dat zy op het schryven van Ernest grote invloed zou hebben gehad, ontkent hy. Eer toont hy zich dankbaar voor de raad en de vriendschap van Ezra Pound, die beschreven wordt als volkomen onbaatzuchtig en oprecht vriendschappeiyk. Gertrude en haar vriendin Alice Toklas boeien hem meer dan dat hy hen sympathiek vindt. Gertrudes literaire smaak trekt hy overigens in twyfel en hy aegt in dit verband ERNEST HEMINGWAï dat zy alleen positief oordeelde over mensen, die gunstig over haar werk geschreven hadden. Een ko misch verhaal is dat zy Ezra Pound niet uit kon staan omdat hy een fragiel stoeltje kapot zou hebben gezeten (Hemingway acht het ech ter niet uitgesloten dat met opzet een forse Pound zo'n breekbaar meubel was aangeboden). Dat de term „lost generation" een eigen vondst van Gertrude Stein zou zyn geweest betwist Heming way ook. Het zou de uitdrukking geweest zyn, die Gertrude Steins garagehouder had gebruikt tegen zyn jonge monteur, die de auto van de fameuze cliënte niet meteen had gerepareerd. Opvallend is dat Ernest., wiens boeken niet altyd het toonbeeld hj- ken van een Victoriaanse moraal, in zyn verhouding tot vrienden als nogal conventioneel tevoorschyn komt. Hy is erop uit altyd beleefd te zyn en weigert kritiek te oefenen op kunstenaars, die door zyn vrien den bewonderd worden. Homoseksualiteitbl ykt hem danig te schokken en Gertrude Stein on derhoudt hem erover dat hy bitter slecht op de hoogte is. Als Scott Fitzgerald hem vraagt of hy met zyn vrouw Hadley al een verhou ding had voordat hy met haar ge trouwd was vindt hy die vraag schaamteloos. Tegen oudere geves tigde schryvers ziet hy op, kortom, papa Hemingway blykt een flinke dosis schuwheid gehad te hebben voor al te directe contacten, ook met zyn vrienden, en lykt graag zyn toevlucht genomen te hebben tot algemeen aanvaard fatsoen. Eereplaats aan Sylvia Beach Een ereplaats in het boek neemt Sylvia Beach in, de beroemde eige nares van de boekwinkel, uitleen bibliotheek en uitgevery Shakes peare and company in de Rue de l'Odeon, die zich een plaats in de literatuurgeschiedenis veroverde door het enige boek dat zy ooit uitgaf: „James Joyces Ulysses" in februari 1922. Sylvia Beach vormde een ander en minder bizar middelpunt van de „lost generation" dan Gertrude Stein. Zy leende geld uit en zorgde ervoor dat jonge, arme schryvers als Hemingway konden lezen door dat zij hen Engelse boeken uit haar bibliotheek verschafte. Bovendien fungeerde zy als contactpunt voor die op de bonnefooi naar Parys ge komen Amerikaanse artiesten, die de weg naar haar winkel wisten te vinden. Nog meer dan een boek over vrienden is „A moveable feast" een melancholiek en vaak ook bittere herinnering aan het geluk van He mingway met zyn eerste vrouw Hadley. Zy blykt ook na byna veer tig jaar nog een grote plaats in zijn leven in te nemen. Bitter is hy tegen de „ryken", die hem. op een gegeven moment hebben weggelokt uiit het ware geluk in armoede met Hadley en Bumby. Bitter is hy te gen de vrouw, die hem in haar net ten strikte en hem deed scheiden van Hadley. Hemingway noemt hier geen na men. hy duidt aan met termen als „een andere rykaard" en „een loodsmannetje" en alleen diegenen, die de „ins en outs" van zijn leven kennen zullen weten wie hij bedoelt. Maar het is een bitter slothoofd stuk. waarmee hy zyn terugblik op de meer dan eens „gelukk g" ge noemde Parijse jaren besluit. Een hoofdstuk overigens, waarby men de opmerking niet kan onderdruk ken dat het niet het boze nood was, dat Hemingway uit zijn moedig paradijs verdreef, maar getwyfeld zyn eigen verliefdhi op zyn latere tweede vrouw. Ondertoon van hilariteit „A moveable feast" is een ec Hemingway, voor een groot di geschreven als was het e Het is vaak geestig met een ondij le toon van hilariteit, die i kent. Schitterend is de beschrijf van Pounds geldinzameling veelbelovende jonge dichter T, Elliot te bevryden uit de bank, fl hy moet zwoegen om zyn dagelj brood te verdienen. Ronduit onii nig de belevenis met Scott Fitq raid, die er na het drin paar glazen wyn plotseling overtuigd is dat hy elk moment sterven aan een longembolie. Typerend voor Hemingways stelling als schryver is tenslotte» Mj vertelt over zijn manier werken. Als je niet weet wat schryven, zet dan de die je kent op papier," zo luidt: methode. Waarachtigheid, authe citeit, vooral in de gesprekken, blyft- de leidende idee van zi' waaraan hy ook trouw bly: moveable feast". Hemingways boek over de jas „twintig" staat niet alleen. Het een schakel in een serie biografie autobiografieën en dergelyke, die laatste tijd over Amerikaanse sch: uit die j; boek over Sinclair Lewis Ad rika's eerste Nobelpryswinnaar, de beroemde journaliste Dorol Thompson, die jarenlang met el) getrouwd zyn geweest. Andrew Turnbull heeft voorts biografie over Scott Fitzgerald I schreven, terwyi ook diens bric pas verschenen zyn. Dit laatste t is hoogst interessant en vormt boeiende tegenmelodie tegen Positief beeld De twintiger Jaren, het roerig*' cennlum kort na de eerste werd oorlog, zal zeker nog in vele kontf de boeken tot leven worden ge*d Hemingway heeft zyn deel daafl1 bygedragen. Het is een beeld geworden van de hand een man die van het leven hield1 kon genieten van de liefde, voorjaar en de jacht, van visset bergstromen en stierengevechten' van de stad, „waarover het la*' woord nooit gezegd zal zyn":

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1964 | | pagina 8