„MASSADA" OVERTREFT DE
STOUTSTE VERWACHTING f
Opgravingen in de woestijn bij de Dode Zee
EXPEDITIE ONDER DE STRAFFE
LEIDING VAN PROF. J. JA DIN
DE BEDEVAART VAN DE PAUS
D1
Israël volgt
met
resultaten
de grootste spanning
WOORD VAN BEZINNING
Zaterdag 11 Januari 1954
Pagina 1
ji
(Van een bijzondere medewerker)
Zes maanden lang werken archeologen, soldaten, jongens uit
de jeugdbeweging en vrijwilligers zowel uit Israël als uit ver
schillende delen van de wereld samen om het verleden van
de berg Massada aan de Dode Zee weer tot leven te brengen.
Op dit rotsmassief in het woestijnlandschap liet Herodes de Grote
koning over Judea, omstreeks 30 voor Christus een immense
vesting en paleis bouwen. Tijdens de Joodse opstand tegen de
Romeinen in 66 na Chr., nam een groep streng-orthodoxe Joden,
de Zeloten (Grieks voor „ijveraars") bezit van de vesting. Van
70 tot 73 verdedigden zij de veste tegen 'n groot Romeins leger,
dat zijn tenten om de gehele berg had opgeslagen. De strijd vond
een abrupt einde door de massale zelfmoord van 960 mannen,
vrouwen en kinderen, die de dood verkozen boven Romeinse
slavernij. Deze geschiedenis heeft Massada gemaakt tot een
symbool van Joods verzet. Geheel Israël volgt dan ook met span
ning de resultaten van deze archeologische expeditie (zie ook
L.D. 7—12— 63).
deze opgravingen en zü blijven
vaak veel langer, soms twee tot
drie maanden, dan aanvankelijk in
hun bedoeling lag.
Internationale
steunverlening
De opgravingen staan onuer de
straffe en deskundige leiding van
prof. Jigael Jadin, van de He
breeuwse Universiteit in Jeruzalem.
Een expeditie van bijna 200 leden
in dit ontoegankelijke, barre woes
tijngebied vraagt een krachtige
organisatie en die is aan prof. Jadin
ten volle toevertrouwd. Als gewezen
stafofficier en enige tijd opperbe
velhebber van het Israëlische leger
heeft hü zijn sporen verdiend. Zo
als zovele oud-militairen in Israël,
die zich na de onafhankelijkheids
oorlog in 1948 in korte tijd een
vooraanstaande positie in de bur
germaatschappij hebben verworven,
heeft prof. Jadin zijn volle krach
ten gegeven aan de ontwikkeling
van zijn land. HU is de zoon van de
vermaarde kenner van het Midden-
Oosten en archeoloog prof. Sokonic
(vele Israëlische immigranten ver
anderden hun naam in een He
breeuwse) en heeft diens werk op
het gebied van de ontcijfering van
de Dode-Zeerollen voortgezet en
voorts tal van archeologische on
derzoekingen in Israël geleid.
Deskundigheid en goede organi
satie zijn dan ook de voornaamste
kenmerken van deze expeditie. De
technische voorbereidingen, zoals
het inrichten van het tentenkamp,
het aanleggen van paden en het
uithakken van toegangstrappen tot
het plateau van Massada, berusten
bij het Israëlische leger. Financieel
zijn de opgravingen mogelijk door
verscheidene donateurs in het bui
tenland en het Londense blad „The
Observer". De samenstelling van de
expeditie weerspiegelt in vele op
zichten de Israëlische maatschap
pij. Het is hier een waar Baby Ion.
Zoals in Israël de gehele wereld
verenigd is, zo is het ook hier bij
Massada Stoere ldbboetzniks (leden
van een kibboets, d.i. een kolonie
van pioniers). Engelse studenten,
Deense verpleegsters, een Neder
lands echtpaar, Israëlische solda
ten. een Pakistaanse arbeider, een
Noorse econoom, een Zuidafrikaan-
se tekenares, Israëlische veteranen,
kortom Joden en niet-Joden, allen
werken hier eendrachtig samen. Zij
slapen in oude tochtige legertenten,
staan des ochtends om half vijf op
en klimmen, in het duister, langs
een steil pad omhoog om een zware,
maar interessante dagtaak te be
ginnen. Het is hier een waar inter
nationaal werkkamp, met de pio
niersgeest van Israël en een pret
tige, kameraadschappelijke sfeer.
Er wordt gewerkt in perioden van
veertien dagen. Elke twee weken
wisselt de samenstelling van de
expeditie: vrijwilligers vertrekken,
nieuwe arriveren Verscheidene bui
tenlanders zijn speciaal naar Israël
gekomen om deel te nemen aan
Onvergetelijk
Het eerste ochtendgloren werpt
zijn stralen over de bergen van
Moab, die aan de overzUde van de
Dode Zee zUn gelegen, als het werk
in alle vroegte begint. En opeens is
Gezicht op de Dode Zee. Mid
den onder zijn de vierkante om
trekken te zien van de Romein
se kampementen uit de jaren
70-73 na Chr.
daar de zon, die hier zo overvloe
dig schünt en die het mogelijk
maakt zelfs half december met
alleen een short aan te werken.
Alleen reeds het uitzicht vanaf
Massada over de Dode Zee en het
omliggende landschap maakt het
verblUf hier onvergetelijk: de wis
selende kleurschakeringen op elk
nur van de dag over dit fascineren
de panorama leveren een ongekend
mooi schouwspel. Maar niet altUd
is het goed weer in de woestyn!
Het kan er in de wintermaanden
even hard stormen en regenen als
in Nederland in die tUd van het
jaar. De gevolgen van een flinke
bui in dit kale land zUn ongeloof-
Ujk. In korte tyd stromen alle
wadi's (droge rivierbeddingen) vol
en overal in de bergen hoort men
dan het gekletter van watervallen.
Met niets ontziende heftigheid
sleurt het water grote rotsblokken
en geweldige hoeveelheden zand
met zich mee. Op vele plaatsen
worden de wegen vernield. Ons
kamp lag dientengevolge enige
dagen lang afgesloten van de bui
tenwereld. Lang duurt dit evenwel
niet. Na enkele dagen schUnt de
zon weer volop en stUgt de tempe
ratuur overdag weer tot ver boven
de 20 gr. C.
Zivaar werk.
Het went is zwaar, vooral in de
beginfase als het oppervlaktepuin
van de ruïnes verwijderd moet wor
den. Geweldige stenen, die eens een
muur of toren vormden, verdwijnen
ln het ravijn. De grond wordt losge-
hakt en gezeefd om vooral geen
eventuele vondsten verloren te laten
gaan. Spoedig komen dan de vragen
naar voren, zoals: waar zitten de
oorspronkelijke muren, is dit de
vloer al, maken deze stenen deel uit
van een trap of hebben ze geen be
tekenis? Moeilijker wordt het als
blijkt, dat er sprake is van verschil
lende woonlagen of perioden van
bewoning. Steeds voorzichtiger vindt
het werk dan voortgang. De z.g.
tandenborstelfase nadert. Met klei
ne gereedschappen wordt er verder
gewerkt om de vloer te bereiken.
Schepjes, borstels en zelfs penselen
komen er aan te pas om vooral
geen fouten te begaan en eventuele
vondsten als het kan intact uit de
grond te halen.
Langzaam aan wordt het duidelijk
welke contouren het bouwwerk
heeft gehad en hoe de oorspronke
lijke vertrekken er ongeveer uit
zagen. Een gehele wereld gaat er
open. een wereld waar eens tien
tallen eeuwen geleden mensen hun
dagelijks leven hebben geleid
Vooral nabij en op de vloeren
worden velerlei interessante vond
sten gedaan. Naast grote hoeveel
heden potscherven, die vaak weer
tot gehele potten gereconstrueerd
kunnen worden, zijn er gevonden:
bronzen en ivoren gebruiksvoorwer
pen, munten, stukjes glas, touw en
kleding, ringen, een kam. zilveren
gespen, stenen kogels, zout, graan
etc. Zeer veel is er goed gebleven
door het droge klimaat. Elke dag
weer komen, van de verschillende
punten waar gegraven wordt, vond
sten naar beneden, naar de admini
stratie van de expeditie, waar
ze nauwkeurig worden onderzocht
en op een ponskaartsysteem ge
registreerd.
Her odes'1 paleis
De opgravingen in Massada heb
ben al aan zeer veel ruïnes op het
plateau vorm gegeven. Allereerst Is
daar het paleis van Herodes, dat uit
drie gedeelten biykt te bestaan, uit
gehouwen in de terrassen van de
noordelUke punt van het massief.
De verschillende delen van het pa
leis waren verbonden door torens
met trappen. Ook nu weer staat
men er versteld van hoe het moge-
iyk was, meer dan 2000 jaar geleden
met betrekkeiyk weinig technische
hulpmiddelen midden in een
woestynlandschap en op een rots
punt, die alleen bereikbaar was
langs enkele slingerende bergpaden,
zulke machtige bouwwerken te doen
verryzen.
In het onderste gedeelte van het
paleis, waar Herodes zijn pompeuze
ronde uitzichtkamer moet hebben
gehad, zijn goed bewaard gebleven
fresco's blootgelegd. Deze muurver
sieringen, met een zeer eenvoudig
geometrisch motief, bezitten nog
een zeer heldere kleur en worden
gerekend tot de oudste in Israël. De
Unesco-specialist op het gebied van
fresco's, Luciano Maranco, is spe
ciaal enige dagen uit Rome overge
komen om leiding te geven aan het
conserveren van deze vondsten.
In het midden van het rotspla
teau worden de enorme, door He
rodes aangelegde voedselopslag
plaatsen onderhanden genomen.
Het gaat hier om een zeer ambitieus
programma van reconstructie en
uitgraven tegelijkertijd. Veel van de
gebouwen in Massada zijn verwoest
door aardbevingen. Dit is op tal van
plaatsen duidelijk te zien aan ge
hele muren, die alle naar één kant
zijn omgevallen en waarvan de ste
nen nog netjes in rijen naast elkaar
liggen. Door met behulp van hijs
kranen deze stenen weer op te lich
ten en op de oorspronkelijke muur
te stapelen, wordt die tegelijkertijd
opgebouwd en opgegraven. Onder de
grote stenen, die eens de muren der
opslagplaatsen vormden, liggen de
gebroken potten in rijen. De grootte
der potten, in de verschillende
naast elkaar gelegen magazijnen,
verschillen en duiden er op dat in
elk magazyn aparte artikelen waren
opgeslagen, zoals: wijn, olijven en
granen.
g
- A' «Cs
k E pelgrimage van Paus
Paulus VI naar het Heilige
Land heeft in de gehele
christenwereld sterk de aan
dacht getrokken. Reeds bij de
aankondiging ervan was erop
gewezen te Megiddo nadruk
kelijk herhaald dat deze reis
een zuiver religieus karakter
droeg zonder politieke oogmer
ken.
Uit de pers zal U voldoende
duidelijk zijn geworden welke
netelige kwesties van zuiver
politieke aard nochtans onmid
dellijk en onvermijdelijk aan de
orde kwamen. Die laten wij hier
rusten. Ons interesseert de gods
dienstige betekenis, die aan deze
spectaculaire daad kan worden
toegekend.
Duidelijk is door de plaats van
de bekendmaking, dat deze reis
in een of ander opzicht verband
houdt met dit concilie, dat Paus
Johannes XXIII had samenge
roepen. Gelet op de oecumeni
sche gezindheid, die zich in alle
kerken doorzet, begreep Paus
Johannes dat zijn eigen kerk
hierbij niet achter mocht blij
ven. Het concilie kreeg daarom
de opdracht door vernieuwing
van de eigen kerk de Weg te
banen naar hereniging der
christenheid.
Een van de belangrijkste
agendapunten van het concilie
werd in verband hiermee de
kwestie omtrent de organisato
rische structuur van de kerk en
haar ambten, in het bijzonder
de verhouding tussen het
Petrus-ambt en het apostel- of
bisschopsambt. In zijn boek
..Kerk in concilie" heeft Hans
Kling er al op gewezen, dat
Vaticanum II hiermee aansluit
op en bepaald wordt door Vati
canum I, dat in 1870 het ambt
des Pausen regelde. Dat der
bisschoppen bleef onbepaald,
doordat het concilie voortijdig
moest worden afgebroken. De
regeling van deze kwestie be
paalt tevens hoe de Kerk van
Rome de overige christelijke
kerken ziet en stelt ten opzichte
van zichzelf, in subordinatie of
in co-ordinatie, onderschikkend
of nevenschikkend.
Paus Johannes gaf al bij de
opening van het concilie er dui
delijk bltjk van, dat hij voor dit
laatste koos. HU weigerde veel
zeggend zich als Paus, verheven
boven de concilievaders, op zijn
sedia gestatoria de Pieterskerk
in te laten dragen. Hij wilde niet
meer zijn dan „primus inter
pares", d.w.z. eerste onder gelij
ken. In overeenstemming hier
mee luidde zijn laatste wilsbe
schikking, dat hü niet als Paus
en kerkvorst in de Pieterskerk
na zün overlüden mocht worden
bygezet. maar ongebalsemd
moest worden begraven in zün
diocesane kerk.
De ontmoeting met patriarch
Athenagoras op de O lij fberg
sluit vrijwel by deze woorden
aan.
De persverslagen wekken de
indruk, dat kerkpolitiek van een
geslaagde reis kan worden ge
sproken, waarvan de gevolgen
nog niet zyn te overzien, al wil
len wy daarbij niet vergeten, dat
de geschiedenis leert, dat kerk
politieke successen kerk en
evangelieverkondiging niet altüd
ten goede zün geweest. En al
mag men aan een ontmoeting
als deze haar waarde en moge
lijkheden niet ontzeggen, 9
eeuwen van scheiding en het
volgen van een ieder eigen ont
wikkeling kunnen moeiiyk zo
Zet. Paus Paulus deze lyn van
beleid voort of kiest hü anders?
Deze vraag houdt de ganse
christenheid gespannen bezig
sinds de aanvaarding van zyn
pontificaat. Opmerkelük is, dat
Paus Paulus in tegenstelling tot
zün ootmoedige voorganger wel
gebruik heeft willen maken van
de sedia gestatoria. Niet minder
het feit, dat Paus Paulus by de
sluiting van de tweede zitting
van het concilie de bisschoppen
verraste met zijn brief „Proprio
motu" („Uit eigen beweging"!
waarin hü hun rechten verleen
de. In zün toespraak te Bethle
hem richtte de Paus een oproep
tot „allen, die nog niet in vol
komen eenheid met de kerk van
Christus leven". „Wü zün bereid
alle redelüke mogelükheden te
overwegen om de weg te effenen
voor begrip, eerbied en liefde
voor een toekomstige en God
geve een spoedige ontmoeting
met de christelüke broeders, die
nog van ons gescheiden zün. De
deur der schaapsstal staat open."
maar worden teniet gedaan.
Küng herinnert er bovendien
aan, dat pauselyke voorgangers
reeds zo vaak hfet „Keert terug
naar de schaapsstal!" hebben
geproclameerd, zü het zonder
resultaat. Aleer zulks mogelijk
zou worden, moet in de kerk het
nodige veranderd zün, hervormd
en vernieuwd.
Persoonhjk dunkt mü de be
tekenis van deze bedevaart lou
ter en alleen te zün gelegen in
zijn religieus karakter, zoals dat
in het reisdoel en het welgeko
zen tüdstip tot uitdrukking
komt.
Reisdoel waren de bijbels ge
denkwaardige plaatsen, die spre
ken van Hem, die God gezonden
heeft om de wereld te behouden.
De ontmoeting met patriarch
Athenagoras vond daarbü plaats
op de OHJfberg. een van de
meest merkwaardige plaatsen
van Jeruzalem, nml. daar, waar
Jezus het bericht profeteerde
over het priesterlijk hoovaardig
Jeruzalem, waar Hü zün inner -
lü'ke sfcrüd streed van „Uw wil
geschiedde" en haar naar de
overlevering zün verhoging en
hemelvaart mocht vinden. Het
reisdoel van Paus Paulus was
daar overal te bidden met de
beelden voor ogen, die deze
plaatsen oproepen.
Het gekozen tüdstip was
Epifanle. Het woord betekent
„verschüning", hetzü als mani
festatie van een godheid, hetzü
profaan als hof term ter aan
duiding van voornaam vorstelük
bezoek. In beide betekenissen
was het woord al gangbaar in
de eeuwen vóór Christus' ge
boorte. In beide betekenissen
heeft de jongP christenheid er
gebruik van gemaakt, hetzü ter
verwüzing naar de geboorte en
doop van het Christuskind, het
zü om de komst van de aanzien
lijken der aarde en hun ootmoe
dige aanbidding van dit Kind
als duidend teken voor tüdge-
noot en nageslacht, vast te leg
gen. Beide betekenissen vinden
wü terug in de toespraak van
Paus Paulus. In dit licht bete
kent zün bedevaart een epifanle,
die wil zeggen: Zoekt uw heil.
uw vrede, uw broederschap en
eensgezindheid daar, waar zü te
vinden zün, nml. bü Hem, die
oproept tot dienen, niet tot
heersen, en die gezegd heeft:
„Ik ben de goede herder en Ik
ken de müne en de müne ken
nen Mü- Nog andere schapen
heb Ik, die niet van deze stal
zijn; ook die moet Ik leiden en
zü zullen naar mün stem horen
en het zal worden één kudde,
één herder."
Wü kunnen de r.-k. kerk
alleen toebidden en wensen, dat
deze Epifanle Paus Paulus en
het concilie tot richtsnoer en
stimulans zal zün bü hun arbeid
tot grondige vernieuwing van de
kerk. Daarmee zou zü Immers
niet alleen zelf zün gebaat, maar
ook de overige kerken en de
wereld!
W. J. H. HU BEEK.
Ned. Herv. pred.
Voorganger Ver. Vrüzinnig
Hervormden Leiden.
Langzaam worden de ver
schillende woonvertrekken uit
gegraven. Archeologen, leden
van de Israëlische jeugdbewe
ging en internationale vrijwil
ligers werken hier samen.
Belangrüke ontdekkingen zün er
ook gedaan ln de vestingmuren, die
het plateau omringden. Deze brede
muren dienden tot woonruimte voor
de Romeinse soldaten en later voor
de Joodse opstandelingen (de Zelo
ten). Zo zün er woonvertrekken,
kamers met baden van verschillen
de grootte, kookplaatsen, een soort
bakkerij en opslagruimten te voor-
schün gekomen. Het interessantste
vertrek is ongetwüfeld een grote
kamer met twee rüen pilaren ln het
midden en stenen banken rondom,
behalve aan de zyde, die in de rich
ting van Jeruzalem wüst.
Als zeer waarschüniyk wordt aan
genomen, dat men hier te doen
heeft met een synogage, te meer
omdat in het vertrek 21 olie-lamp
jes zün gevonden en een ostracon
(een potscherf waar een Inscriptie
op staat) met de woorden „Ma'aser
Cohen" (tiende voor de priester).
Indien deze opvatting juist blijkt te
zün, zou men hier te doen hebben
met de oudste tot nu toe bekende
synagoge en de enige uit de periode
van de Tweede Tempel, die begon
met de bouw van de tweeue tempel.
In 516 v. Chr., na de Babylonische
ballingschap, en duurde tot de ver
woesting van de tempel in 70 na
Chr. door Titus.
Oude rollen
In de vertrekken rondom deze
synagoge zün opmerkelüke vondsten
gedaan. Behalve vele munten, ge
slagen ln de jaren van de Joodse op
stand in Jeruzalem (66-70), een pot.
met zilveren sjekels uit de zelfde
periode met hei, opschrift: „sjekel
van Israël", „Jeruzalem de Heilige",
zijn er een paar papyrusrollen ge
vonden. De rollen bevatten o.a. de
hoofdstukken 81 tot 85 van het boek
der Psalmen, een gedeelte uit het
boek Leviticus en een niet-bybelse
tekst. In schrift- en woordgebruik
blüken deze rollen identiek te zün
met de Dode-Zeerollen, die sinds
1947 gevonden zün in Qumran.
thans gelegen in Jordanië. Dit. is
van groot belang, want, mocht er
nog discussie beslaan omtrent de
ouderdom der Qumranrollen, over
de datering der vondsten op Mas
sada bestaat geen twüfel Zü zün
begraven onder de ruïnes en moeten
derhalve geschreven zijn vóór 73 na
Chr. Na deze datum zyn de door de
Joden bewoonde vertrekken grondig
verwoest en heeft de berg zo goed
als geen bewoning meer gekend
Een opmerkelük aspect biedt de.
niet-bübelse rol. Het gaat hier om
gebeden, die naar inhoud en schrift
gelük zijn aan de niet-bübeise rol
len, die in Qumran gevonden zün.
Naar Flavius Josephus. de Joods-
Romeinse historicus, al mededeelde,
leefde omstreeks het begin van de
christelüke jaartelling in Qumran
een strenge Joodse secte, de Esse-
nen of Esseeërs. De niet-bübelse
geschriften, ln Qumran gevonden,
geven een overzicht van de leef
regels dezer orde, die in vele op
zichten doet denken aan een kloos
tergemeenschap. Gebruiken als het
celibaat, bezitloosheid, het gezanten -
lük gebruiken i-an gewüde maait ü-
den. het nemen van rituele baden,
namen een belangrüke plaats in bü
deze groep.
De Essenen
Algemeen wordt tegenwoordig
verondersteld, dat Johannes de
Doper lid is geweest van deze secte
der Essenen of althans enige tüd
bü hen heeft doorgebracht. In hoe
verre ook Jezus in de veertig dagen,
dat hij in woestyn verbleef, in con
tact is geweest met deze secte biyft
nog een open vraag. Mogelijk zal de
verdere bestudering van deze niet-
bybelse rollen, die zowel in het Jor
daanse als het Israëlische deel van
Jeruzalem naarstig plaats vindt,
nog meer Ieren over deze opmerke-
lyke „vóór-christeiyke" groep en een
nader licht werpen op de betrek
kingen tussen het vroege christen
dom en het jodendom.
De hier in Massada gevonden rol
zou een aanwijzing kunnen zUn dat
een gedeelte van de Essenen, na de
verwoesting van hun nederzett'ng
door de Romeinen in het jaar 70.
naar het zuiden Is gevlucht en
zich heeft aangesloten hij de Ze
loten. De vondsten, die tot nu toe
zyn gedaan, hebben deze expeditie
stellig al tot een succes gemaakt
en prof. Jadin de uitspraak ont
lokt: „In myn mooiste dromen had
ik niet durven hopen, dat wij dit
alles in Massada zouden vinden."
Zorgvuldig wordt alle aarde
gezeefd. Aan de overzijde van
het ravijn de grillig gevormde
kale bergen van het Dode-
Zeegebied.
