HASSADA BIJ DODE ZEE:
deaal oord voor archeologen
Grauwe fabriekscentra
in noordoost-Engeland
EERLIJK
VOOR
GOD
Wmbool van het Joodse verzet
m pelgrimsoord voor velen
Hartelijk e mensen
in haveloze steden
irbindiiig van oud en nieuw
(LEIDSCH
DAGBLAD
GEEL-BRUINE IIERGIN GRILLIG-GEVO f
(Van een deskundige medewerker)
Ircheologie is in Israël een populaire wetenschop. waarin iedereen belangstelt. Aan de He-
luwse Universiteit in Jeruzalem zijn heel wat studenten in de archeologie en over het gehele
1 verspreid vindt men talloze amateurs op dit gebied, die zelf kleine opgravingen doen. Dit
Lpaald niet verwonderlijk, want Israël is een archeologisch paradijs. Waar men ook de spade
je grond steekt, altijd vindt men wel iets. dat getuigt van de oude geschiedenis van dit land.
[s zijn het voorwerpen uit de Kanaanitische of een nog oudere periode, veel vaker zijn ze
He Romeinse of de Byzantijnse tijd.
- rszpgw '"wyy rmmm
***-■'
./«ér?'
i~diéè
irhonderd meter
tder zeespiegel
belangstelling voor de
Oblogie heeft ook een sterk
ische zijde: het aan de op-
J?*^te brengen van Israels ge-
tnis slaat immers een brug
verleden en heden en ver-
het tegenwoordige Israël
'nd« van twintig eeuwen gele-
Aat heeft dan ook weer prak-
voordelen. Men maakt na-
veelvuldig gebruik van ge-
uit de bijbel en oude ste-
daarin worden genoemd,
weer tot leven. Legt men
damenten van een oude stad
^woestijn bloot, dan is dat
wijs, dat er leven mogelijk is.
onderzoek naar de middelen
tze vroege nederzetting kan
gUid^raardevolIe aanwijzing zijn
opbouw van een nieuwe. Zo
en thans vlak bij hel bijbelse
in het noordelijk gedeelte
kelï e* woest'jnl»ndschap van d©
de eerste flatgebouwen van
ildeJuwe stad Arad!
ver van de betonskeletten
luwi rad bevindt zich de snikhete
ire* van de Dode Zee. een gebied.
f' jna vierhonderd meter onder
5Pie»?el naam Dode
s met recht gekozen, want
het hoge zoutgehalte is er
.nkel organisch leven in mo-
?rt Ook de omgeving is een
Kast gebied. Slechts een enkele
Mu of struik vindt in een wadi
en. ijk-droge rivierbedding» ge
zoet water om in leven te
i® maar van een fauna is
lijks sprake. Een deel van de
hi nd langs het zuidelijkste ge-
avc van de Dode Zee bestaat
2<X utkristallen. Vroeger moeten
ko. verdorven steden Sodom en
wer ra hebben gelegen en vera 11-
nd de vrouw van Lot in een
ten aar, omdat zij haar nieuws-
Bel 2 ieid niet kon bedwingen en
lom keek. Bij de enkele ba-
waaruit Sodom thans
drac bevindt zich een café dat
nl lluidende naam draagt van
Wife Inn".
intro )ll neembaar
le en
tveteifeveer 30 km noordelijker In
Telel geelbruine, grillig-gevormde
ihap de berg Massade, die
litmaakt van de rotswand
P*de Dode Zee. Als een on-
"w are vesting steekt Massada
p 300 meter omhoog, door wa-
oDtln het overige bergplateau
halvt ^en* Slechts twee slingeren-
va! en aan de west- eri oostzijde
berg geven toegang tot het
Iden-f- dat eens het schouwspel
een heroïsche opstand van
ubtx verzetsstrijders tegen hun
5 ki ïse onderdrukkers. Daarom
8r° t plaats sinds het streven
een e'8en onafhankelijke
iet symbool van joods verzet
ad 01 Pelgrimsoord voor velen.
Ier leiding van prof. Jigael
rbur yan de Hebreeuwse universi-
aed 'bans een grootscheepse ex-
aan de gang om de joodse
01 wein.se kampementen op en
1 deze rots bloot te leggen.
n hi >i»de het winterseizoen, zes
amer en lang. is zijn staf van
070 man (geholpen door 150
0 igers) aan het werk met de
o°gïi ingen. Het doel: onthulling
»!5'»n gebeurtenissen, die zich hier
eada. bijna tweeduizend jaar
enli 1 bebben afgespeeld.
no' lantisch werk
Is. I
it z* de geschiedenis van Mas-
betrekkelijk veel bekend.
melijk door de nauwkeurige
n st
geschiedschrijving van Flavius Jo-
sephus. Deze historicus van joodse
afkomst en later aan de zijde der
Romeinen strijdende burger van
Rome geeft in zijn bekende
boek „De joodse oorlog"' een ver
slag van wat zich omstreeks het
begin van de christelijke jaartel
ling in Palestina afspeelde en hij
verhaalt daarin ook over de ge
beurtenissen in Massada.
Het was de hogepriester Jona
than. die hier voor het eerst een
vesting liet bouwen. In de jaren 30
v Chr. bouwde Herodes. de ge
vreesde koning over Judea. op dit
punt een toevluchtsoord, beducht,
als hij was voor zijn troon. Hij
liet het gehele rotsplateau, onge
veer een kilometer in omtrek, om
muren. Er werden talloze uitkijk
torens opgericht. Voor de water
voorziening werd een dam aange
legd in een hoger gelegen wadi. die
het water, dat in dit gebied slechts
enkele weken in het jaar in gewel
dige stortbuien neervalt, moest ver
zamelen. Dit water werd via een
aquaduct naar twee grote cister
nen (putten» op het plateau ge
leid.
Deze gigantische arbeid in dit
droge ongecultiveerde gebied kon
slechts uitgevoerd worden ten kos
te van honderden slavenlevens. Een
aantal grote voedsel-opslagruim-
ten. werden volgestouwd met
graan, olijven en wijn om het
hoofd te kunnen bieden in moeilijke
Het gebeurt niet dikwijls dat
een theologisch boek een
geruchtmakende best-seller
wordt. Maar van het boek „Ho-
nest to God", dat John Robin
son. bisschop van de Anglicaan
se kerk. eerder in dit jaar heeft
gepubliceerd, kan beide gezegd
worden. Geruchtmakend omdat
het in Engeland en daarbuiten
een storm van reacties heeft op
geroepen. Speciale uitzendingen
voor de BBC en televisiepro
gramma's zijn eraan gewijd en
(volgens goede Engelse gewoon
te' schrijvers van ingezonden
stukken in de dagbladpers heb
ben zich niet onbetuigd gelaten.
Een best-seller, omdat het nog
steeds in een, voor een dergelijk
boek, zeer ongebruikelijke hoe
veelheid exemplaren van de per
sen komt. Het wordt ook in ver
schillende talen vertaald. Bin
nenkort zal het in Nederland
verschijnen onder de boven
staande titel. Het bekende
maandblad „Wending" zal het
decembernummer op dit boek
richten. Het laat zich aanzien
dat ook in ons land het boek van
Robinson veel weerklank zal
hebben.
Wie is deze bisschop? Enige
tijd geleden kwam zijn naam
voor in onze kranten, toen hy
in het befaamde proces over
„Lady Chatterley's Lover" van
D. H. Lawrence voor de Old
Bailey in Londen enkele uitla
tingen deed, die met bepaald
traditioneel waren te noemen
Zeker niet voor een bisschop van
de Engelse staatskerk. Wat hij
ter verdediging van 't boek van
Lawrence had gezegd werd wel
iswaar de volgende dag onge
daan gemaakt door de veront
waardigde Aartsbisschop, maar
WOORD
VAN
BEZINNING
het was intussen gezegd en yoor
de goede verstaander met voor
dovenmansoren. Een niet be
paald traditioneel man dus, de
ze bisschop. Dat blijkt ook uit
dit boek. Maar om te voorkomen
dat hij voor u de trekken zou
krijgen van een revolutionaire
zonderling, moet ik er meteen
bjj zeggen dat hij een briljant
theoloog is, één van de meest
vooraanstaande nieuw-testa-
mentici van Engeland. Hij heeft
een aantal boeken op zijn naam
staan, die door vakgeleerden
hoog worden aangeslagen. Een
man dus die in ieder geval se
rieus is te nemen.
En wat is er dan aan de hand
met dit boek, dat zoveel stof
heeft doen opwaaien? In het
voorwoord noemt Robinson het
motief, waarom hij het heeft ge
schreven. Hij is, zegt hij, als bis-
Talloze kampementen werden
opgericht en om de gehele berg
werd een muur gelegd, zodat nie
mand zou kunnen ontsnappen. Nog
zijn deze muur en de Romeinse
kampen vanaf het plateau duide
lijk te zien.
Drie jaar lang. van 70 tot 73 na
Chr.. duurde de belegering. Voor
de ingesloten joden op het rotspla
teau kwamen de grote voedselvoor
raden van Herodes. goed van pas.
Dank zij de droge en zuivere at
mosfeer in deze streken waren zij
ondanks hun ouderdom in redelijke
staat gebleven.
Om de weerstand be breken wier
pen de Romeinen aan de westzijde
een hoge wal op waar het verschil
tussen de voet van de berg en het
plateau .slechte" 100 meter is. Die
was daar hoog genoeg om met be
legeringswerktuigen de muur van
de vesting effectief te bedreigen
In de nacht voordat de fatale
aanval zou geschieden, hield Elea-
zer. de aanvoerder der belegerd*
joden, een toespraak, waarin hij
zijn medestrijders ervan overtuig
de dat het eervoller was nu de
dood te kiezen dan in handen der
Romeinen te vallen en slaven te
worden. Een massale zelfmoord was
het gevolg. De mannen doodden
hun families en het lot besliste wie
elkaar zouden doden, nadat, zfj
eerst alles in brand hadden gesto
ken. behalve echter de voed
sel voorraden als teken, dat men
vrijwillig de dood had gekozen en
niet uit nood. In één nacht von
den 960 mensen de dood. Twee
vrouwen en vijf kinderen hadden
zich verborgen. Toen de Romeinen
de volgende ochtend de muur door
braken en de vesting binnentrok
ken vonden zij tot hun verbazing
geen weerstand maar een doodse
stilte. Op hun geschreeuw kwamen
de overgebleven vrouwen en kin
deren te voorschijn en verhaalden
van de toespraak van Eleazer en
de verschrikkelijke gebeurtenis
sen, die zich daarna hadden af
gespeeld.
Nadien ls Massade een verlaten
ontoegankelijk oord gebleven. En
kele eeuwen later bouwden monni
ken er een kleine christelijke kerk
De ruïnes hiervan zijn nog in het
midden van het plateau aanwezig.
Israël is er alle reden de resulta
ten van deze opgravingen met
spanning te volgen.
Zo zien de bergen en wadi's
tijdelijk-droge rivierbeddin
gen) in het Dode-Zeegebied
er uit. Dit is de bedding van de
rivier Pratzim bij Sodom.
Dit is het rotsmassief van Mas
sada: hier bovenop wordt naar
stig gegraven door de archeo
logen.
tjjden. Het paleis van Herodes. aan
de noordzijde van de berg in de
rotsen uitgehakt, bevatte o.a. een
prachtig paviljoen, vanwaar de
melancholieke heerser kon genie
ten van een schitterend uitzicht
over de Dode-Zeevallei en het In
de verte gelegen bergland van
Moab. Vooral aan het einde van
de middag, als de laatste zon
nestralen over het grijs-blauwe
stille meer schijnen, staan de dode
rotsen en hergen rondom in een
onvergetelijk mooie roodbruine
gloed.
Liever dood dan
Romeins slaaf
Na de dood van Herodes bleef
een Romeins garnizoen in Massa -
da achter, totdat een groep joodse
verzetsstrijders gedurende de val
van Jeruzalem en de verwoesting
van de tempel (in 70 na Chr.)
zich van de vesting meester maak
ten. In het totaal verschansten
zich hier 967 mannen, vrouwen en
kinderen. Een groot Romeins leger,
het tiende legioen, aangevuld met
talloze joodse slaven trok op naar
deze enig overgebleven verzets-
haard.
Stille hooj
9
Het resultaat van de opgravin
gen is niet te voorspellen. Het pa
leis van Herodes. waarvan reeds
enkele mooie mozaïekwanden zfjn
gevonden, de Romeinse kampe
menten. de voedsel-opslagruimten,
dit. alle*; zal worden opgegraven en
gedeeltelijk gerestaureerd.
Er is echter meer. zij het dan
alleen een stille hoop: mogelijk
hebben Eleazer en zijn volgelin
gen geschriften achtergelaten, ver
borgen in de vele holen en spelon
ken waaraan de rots zo rfjk Is. Dit
zou niet zo verwonderlijk zijn,
want het was noch is de gewoonte
der joden heilige geschriften of ge
bedsrollen te vernietigen of te ver
branden. In vroeger tijden was het
gebruik, dat heilige geschriften
even zorgvuldig werden begraven
als het lichaam van een mens. Tot
tweemaal toe heeft deze zorgvul
digheid reeds tot interessante
vondsten geleid. Een tiental jaren
geleden werden de Dode-Zeerollen
gevonden, goed geconserveerd in
houders van klei. De ontoeganke
lijkheid van het woestijngebied en
de droge atmosfeer zijn factoren,
die een lang behoud zeer ten goede
komen.
In 1960 vond een expeditie on
der leiding van Prof. Jadin de
overblijfselen en geschriften van
een andere joodse verzetsgroep, uit
de jaren 132 na Chr. die onder
aanvoering van Bar K och ba ook
naar dit woestijngebied was ge
vlucht.
Of Massade ook zulke waarde
volle schatten verbergt zal moeten
blijken en is totnutoe slechts een
droom der archeologen. Doch voor
aohop van de kerk, ln hoge mate
ongerust over het steeds toene
mende aantal mensen in Enge
land dat aan de geopende deur
van de kerk voorbijgaat. Aan
wie ligt dat, dat de kerk of aan
de mensen? Het is al te gemak
kelijk om het alleen te houden
by het laatste. Ook het eerste
moet worden onderzocht. En dan
constateert Robinson dat het
spreken van de kerk in onze tijd
te weinig is gericht op de vra
gen van moderne mensen. Hij
zegt dat met grote ongerustheid,
want het gaat de kerk immers
om de mensen. Dat is haar op
dracht van Jezus Christus. De
geschiedenis van de vorige eeuw
geeft ons te zien dat de kerk
toen (laten we het voorzichtig
zeggen» niet altijd voldoende
heeft opengestaan voor de grote
vragen, waarmee men in de
maatschappij en de wetenschap
had te maken. Dat heeft tenge
volge gehad dat velen toen de
kerk de rug hebben toegewend
Robinson ziet op het moment
hetzelfde gebeuren. In de laatste
decennia zijn er zulke enorme
verschuivingen geweest in de sa
menleving en in het natuurwe
tenschappelijk onderzoek, dat de
kerk met alle Inspanning van
haar krachten zal moeten pro
beren de mensen van onze tijd
aan te spreken in de situatie
waarin wy nü verkeren. Gebeurt
dit ook? Robinson is er met ge
rust op. daarom schrijft h(j dit
boek. Op de inhoud zal ik in de
ze kolom graag volgende week
nader ingaan.
I. E. EEKHOF
Herv. Studentenpredikant
te Leiden.
In Newcastle nog
iets over van de
vroegere charme
(Van onze correspondent in
Londen)
(B
..Water naar de zee dragen",
zeggen wij in Nederland wan
neer we iets helemaal overbo
dig vinden. Het Engelse equi
valent hiervoor is: ..steenkool
naar Newcastle brengen
Want kolen beheersen het ge
bied van Newcastle upon-Tyne
Reeds 900 jaar geleden werd er
aan de oevers van de Tyne
steenkool gedolven.
Bij de eerste aanblik lijkt
deze historische stad. eens het
Engelse noordoostelijke bol
werk tegen de invallen der
Schotten, boven de grond even
zwart als eronder. Vooral als je
er op een zonloze dag arriveert
en alles in mist en motregen is
opgelost.
Roetzwarte gevels maken de
sfeer nog neerdrukkender.
Sommige gebouwen zijn egaal
zwart alsof ze van eboniet zijn.
Maar dan zonder de glans. Het
vuil zit er een eeuw of nog lan
ger op. Tegen het rondzweven-
stof was tot voor kort tot de
invoering van rookvrije zones,
waar vette steenkool verboden
is toch niets bestand.
Schoonheidsbehandeling is
energieverspilling.
Wtf vragen een stoere bobby de
weg. Hjj slaat vriendelijk de arm
om ons heen en geeft de gevraagde
uitleg. Als we in het spitsuur een
krant kopen, begroet de Juffrouw
van het stationsstalletje ons met
een opgewekt: "Good morning, sir!"
Het hartelijke noorden kent geluk
kig het razende Londense tempo
nog niet en heeft nog tijd voor een
glimlach!
De weldadige spontaniteit van de
bevolking der Britse Industriegeble-
bieden vergoedt veel in deze gore,
grauwe en haveloze fabriekscentra
vol afzichtelijke krotten en lugubere
kroegjes. Sommige huizen, verteerd
van ouderdom, tonen hun verkoolde
skeletten. Newcastle ziet er echter
beter uit dan de meeste soortgelijke
steden, hoe uitgeleefd, vergaan en
verpulverd de omgeving ook Ls.
Want het grootse, edele verleden
van de stad is gelukkig nog duide
lijk herkenbaar. Newcastle ls een
bejaarde dame. eens een gevierde
schoonheid, die nog lets van haar
stralende charme heeft behouden.
Zelden ontmoet men in Engeland
zo'n ruim en monumentaal winkel
centrum als hier. Brede straten,
waarin men zich gemakkelijk kan
bewegen. Greys-street met zijn
klassieke decor is de mooiste straat
van het noorden, met nog iets van
de statige elegance uit de Regen-
tentijd. als men tenminste niet let
op vervuiling. Afdalend naar de ri
vier wordt het een groezelige rom
mel van achterbuurten, waartussen
brokstukken van middeleeuwen, en
er hoog boven uit rijzend de don
kere schaduw van de kasteelruïne.
Engelands binding met het mach
tige verleden moge taai zijn, in het
nuchtere noorden, waar men de
minste last heeft van de typisch -
Engelse romantiek, die de werke
lijkheid tracht te ontlopen, leeft
misschien meer dan ergens anders
in dit land vol tegenstellingen de
toekom*. Nergens to <fe li j litoi
strijd om he* beslaan harrier dan
hier.
Jutet door *tm aanvankeiijke
technische voorsprong en de enor
me industriële beleggingen van de
19de eeuw, is Engeland later achter
op geraakt. Pas nu tracht het de
Victoriaanse tijd voorgoed van toch
af te schudden, al ontmoet men nog
wel een enkele bakkebaard en al to
snuif een genotmiddel, waarvan V
altijd nog meer dan honderd snor-
ten te krijgen ztfn!
Assepoester
Eens was Engeland de werkplaats
der aarde en Newcastle behoorde
tot het oudste deel ervan. Robert
Stephenson* standbeeld herinnwn
eraan, dat hij de plaatselijke groot
heid was, die de mensheid de loco
motief schonk. In Stockton-on-
Tees staat ln het voortuintje van
©en onaanzienlijk gebouwtje het
bord. waarop met trots vermeld
staat, dat op deze historische plek
het allereerste spoorkaartje ter we
reld werd verkocht. In 1R25 werd de
eerste spoorlijn tussen Stockton en
Darlington geopend.
Darlington heeft totnutoe van de
spoorwegen geleefd, maar nu wor
den de grote werkplaatsen geskv
ten, omdat het te overdadig ge
groeide Britse spoorwegsysteem ge
stroomlijnd en ingekrompen moet
worden. Ook de eerste stoomturbine
en de eerste elektrische gloeilamp
komen uit dit gebied.
In crisistijden werden streken als
deze altijd het eerst getroffen en
aLs het getij keerde herstelden
zich het laatst Oud-premier Ha
rold Marmillan was 25 jaar lang
Lagerhuis-afgevaardigde voor
Stockten en hij kende de ellende uit
de jaren -'30. toen de werkeloosheid
In sommige plaatsen tot 87 proeent
opliep, uit eigen aanschouwing.
Vandaar, dat het alleszins ver
klaarbaar Is, dat Marmillan toen
het euvel van de werkloosheid en
kele jaren geleden voorgoed scheen
te zijn verdwenen, al hieven delen
van Schotland en Noord-Ierland
„Assepoestergebleden". in vervoe
ring uitriep: „Wij hebben het nog
nooit zo goed gehad Het
was een leuze, die zelfs het precaire
noordoosten tijdelijk hypnotiseerde!
De bruggen over de Tynej
erdag 7 december 1963 Pagina 1
