DE VELDIONENMICROSCOOP
T
MONORAIL OP NEWYORKSE
WERELDTENTOONSTELLING
n
BERLIJN EXPOSEERT WERK
VAN OSKAR SCHLEMMER
RAFFINEMENT IN
MINIATUREN
HOE
WERKT
HET!
groot.
Bierviltjes in het
Visionair van massatijdperk
Tussen traditie en abstractie
PARIJS
gewone
microscoop;
1000 x
ROME
elektronen-
Als men een atoom vergroot tot dit
bolletje, dan wordt,bij gelijke vergroting,
het bolletje een bal met een diameter
van 1000km.
tions krijgen drie perrons van ruim
25 meter lengte. Het middelste is
bestemd voor instappende passa
giers, de beide buitenste voor hen,
die hun plaats van bestemming
hebben bereikt en de trein verlaten.
De voordelen van de monorail
boven andere middelen voor mas
sa-vervoer zijn vele. Zo zijn de in
vesteringskosten veel lager dan die
voor de aanleg van een tunnel.
Voor laatstgenoemde bedraagt die
vijf maal zoveel als de constructie
van een baan voor een monorail.
Ook de snelheid, de veiligheid, het
ontbreken van lawaai en het feit,
dat het overige verkeer niet gehin
derd wordt zijn punten, die ertoe
geleid hebben, dat de Amerikanen
zoveel belangstelling voor het
Franse ontwerp aan de dag heb
ben gelegd.
De monorail is niet alleen
bruikbaar voor grotedrukke
steden maar er kunnen ook
verbindingen tussen steden en
vliegvelden mee onderhouden
worden. Deze tekening van een
nu nog denkbeeldige verbin
ding tussen Manhattan en het
Newyorkse vliegveld Idlewild
laat zien hoe twee treinen el
kaar met een snelheid van 75
km per uur passeren.
7. 9. 14. 19 26.
28. 29. 31. 40. 47
Wit speelt en wint.
No. II
W. B. Monsma
i a s
Z 7. 15. 18. 20. 26.
W 24, 27, 28. 37, 38.
Wit speelt en wint.
No. IV
F. S. J. Pickard
9
e>
9
-
o>
9
9
<3>
O)
•e
<3>
Z.: 9. 17. 23. 29
W 19. 28. 38. 47. 49
Wit speelt en wint.
Lokzet
Z.: 2. 14, 24. 25.
W.: 12. 21, 31, 34. 48.
beeldscherm
Toch maakt de veld-
ionenmicroscoop
afzonderlijke atomen
zichtbaar.
veld-ionen-
microscoop
10 OOOOOOx
microscoop
lOOOOOx
Een voorloper was de veld-elektronenmicroscoop,
waarin uitgestoten elektronen een kathode-kop een
miljoen maal vergroot op een beeldscherm aftekenen. I
De door de anode aangetrokken
atomen van het in de buis ge
brachte helium verliezen een
elektron en worden tot ionen.
30000v l
anode
♦30000V
veldsterkte 400
milj.Vper cm
1 1
heliumatomen
Door koeling van de anode
"kalmeert" men de ionen,
zodat zij in scherpe banen
naar de kathode gaan.
De daarmee verkregen beelden
zijn echter onscherp. Scherpe
beelden geeft een veld-microscoop
die met helium-ionen werkt.
vloeibaar
waterstof
-252*C
koperen
mantel
kathode
vacuum-
pomp
bol kopje] l
I beeldscherm
De microscoop maakt
afzonderlijke atomen
van de anode zichtbaar.
Schema veld-microscoop I
Zaterdag 7 'december 1963 Pagina 4
DE Duitser Oskar Schlemmer (1888—1943) behoort naast
Kandinsky, Klee Feininger en Kokoschka tot de belangrijk
ste baanbrekers van de schilderkunst van onze eeuw. Over de
internationale betekenis van deze leidende ..abstracte kunstenaar
bestaat tegenwoordig geen twijfel meer. Zijn werk is echter al
lang geen gesloten geheel meer. maar bevindt zich in de grote
Europese verzamelingen van moderne kunst alsmede in talrijke
Duitse musea.
Onlangs werd in de Akademie der Künste in Berlijn een her-
- not siccus »cci jrmucnur (iwiu-
cenkingstentoonstelling geopend bchlemmer zou in september thema van Oskar Schlemmer is de
van dit jaar 75 jaar geworden zijn die weliswaar geen volledig ,m" 1
overzicht van zijn grote oeuvre biedt, maar toch als een belang
rijke keus mag worden gezien.
waarin de abstractie reeds een we
zenlijke rol gespeeld had, anderzijds
boette zijn kunst daardoor niet in die
dit bij een groot deel van de ab-
stracten het geval is. De gulden mid
denweg, die hij bewandelt, duidt pre
cies de grenslijn aan tussen de con
ventionele schilderstijlen en de grote
revolutionare schildertrant. die er
naar streeft niet .neer de wereld
rondom ons „af te beelden", niet
meer de visuele gebeurtenis vast te
houden.
De mens als
hoofdthema
Het steeds weer gevarieerde hoofd-
menselijke figuur in haar nauwe,
geheimzinnige betrekking tot de
ruimte. Zijn gestileerde, uit ruimte
lijke elementen samengestelde men
selijke figuren zijn wonderlijk uni
forme representanten van een alles
overheersende idee: oe idee van
het collectieve, de idee van het
massatijdperk, waarin het niet meer
mate aan „begrijpelijkheid" in, zoals gaat om individualiteiten, maar en
kel en alleen om saamhorigheid. Tot
een gelijkvormig lid van een grote
groep of massa geworden, schijnt
de enkeling zijn eigen wereld, zijn
persoonlijkheid ten gunste van de
beroepsgroep of de massabeweging,
waarbij hij zich heeft aangesloten,
volledig opgeofferd te hebben.
Met visionaire <-peurzin is Oskar
Schlemmer op de toekomst vooruit
gelopen; de ondergang van een we
reld van afzonderlijke persoonlijk
heden, de „Vermassung" van de
mensheid, zoals dit in het tijdperk
van de industrialisatie en de ideolo
gische tirannie werkelijkeheid werd.
Pas nu heeft men aeze sterk visio
naire bijzonderheid ir. de kunst van
Oskar Schlemmer Ingezien.
Vernieuwer
De In Stuttgart geboren schilder
ging in 1920 naar de Goethe-stad
Weimar. Hier werkte hfj in het
..Bauhaus", de beroemd geworden
kunstacademie, van waar eens de
omwenteling in de Duitse kunst uit
ging. als leraar en was naast Kan-
dinskv. Klee en Feininger één van
de vier grote ..Formmeister" tot 1933.
Zoals vele anderen behoorde de ver
nieuwer Schlemmer gedurende de
nationaal-socialistische tijd tot de
„verdoemden", hfj Irok zich in een
dorp terug en werkte voor een lak
fabriek. Na de Tweede Wereldoorlog
echter zou zijn werk nog grote triom
fen vieren en in een reeks van ten
toonstellingen en monografieën alge
mene erkenning vinden.
Onze damruhriek
De oplossingen van de problemen
uit onze rubriek van 9 november wa
ren als volgt
No. 1 (prijsprobleem 2»; 4034 (29
X40». 37—32. 32—27, 49—43, 35—30,
28x48. 4843, 43x1. enz. wint.
In dit probleem zaten ook de vol
gende mogelijkheden: 1812 2823,
3934. en 34 x 14. wint. Als ook 2823,
waarna op 30 28 het voorgaande
volgt, dus 17x19. 39> 28. 24 4,
35 24. enz. wat ook tot winst voert.
Op lossingen ontvingen wij van:
C. J. Hakemulder. P. Olivier. L. Vlas
veld, J. Dubbcldeman en A. A. Smal,
allen te Leiden, en Arend en Jan van
Ees, beiden te Rijnsburg. Deze inzen
ders gaven niet meer dan één der drie
winstvananten aan. uitgezonderd de
heer P. Olivier. Von Sieboldstraat 35,
Leiden, die alle driewinsten aan
gaf, zodat hij zonder enige concur
rentie de prijs van f 5,00 in de wacht
sleepte.
No. 2 (J v. d. Boogaard»: In de
verkorte notatie van de auteur aldus:
12. 18. (33x22). 32, 38. 42, 39—3. 24,
37. 40. 6 (23), 1 (28». 29. (32). 42. (19).
15. (23). 20. enz. wint.
No. 3 (J. v. d. Boogaarde 417,
46—1. 49—4 29. 24. 18. 28, 38, 7. 45,
21 wint.
No. 4 (J. Mertens)27—22. 37x43,
49 x 21. 6—11 (45—50). 22—17. 8—2,
enz. wint», 83 1117 (1116,
21—17, wint), 21x8. 45—50, 8—12,
wint.
Gaarne zouden wij het componeren
van miniaturen (ten hoogste 7x7)
willen aanwakkeren en ./ijzen er in
verband met onlangs gevoerde cor
respondentie. nogmaals op welk een
raffinement men zelfs in (nota
bene!» 5x4 en 5x5 standen kan leg
gen. Wij kunnen wellicht allen pro
beren eens een dergelijk stukje samen
te stellen. Verbazend is b.v. hoe
Monsma in een 5x4 nog een tweetal
ideeën weet te verwerken, de
prachtige dwangzetten van Meuwis-
sen en het geestige gevalletje van
Pickard. die er nog een lokzet in weet
te maken! Wie van onze lezers ziet
kans zoiets samen te stellen? Goede
resultaten zullen wij gaarne plaatsen.
Wij geven van deze serie miniatu
ren geen oplossingen, ze zijn voor
ieder te vinden, en tóchzal men
bij sommige nog even ..goed" moeten
zien om de bedoeling van de auteur te
achterhalen.
No. I
Auteur?
1 2 3
No. III
R. A. J. Meuwissen
12 3 4
Hans Klusemann (25) uit de Westduitse
Industriestad Essen is een enthousiast verza
melaar van bierviltjes. Sinds 1957 heeft hij er
11.000 uit niet minder dan 71 landen bijeen
gebracht. Geen wonder dan ook. dat de ..In
ternationale Vereniging van Bierviltjesverza
melaars" hem heeft onderscheiden met het
„Gouden BierviltjeHans heeft geen enkel
exemplaar uit zijn verzameling gekocht. Een
van zijn specialiteiten is zijn collectie van En
gelse reuzen-viltjeswaarvan het grootste
een diameter van 31 centimeter heeft! Het
wonderlijkste exemplaar uit de collectie-Klu-
semann is een bierviltje in de vorm van een
langspeelplaat, die met reclameliedjes de
dorst van de toehoorders moet opwekken
t
i
t
Met behulp van roltrappen
zullen de reizigers van de mo
norail het station kunnen berei
ken en verlaten. De architec
tuur van het gebouw is natuur
lijk modern van vorm. aange
past aan de aard van het futu
ristische vervoermiddel.
American Machine and Foundry-
Company, de maatschappij, die oa.
ook de onderaardse lanceerinrich-
tingen van de Titan- en Atlasra
ketten heeft aangelegd en die de
spoorwagon ontwierp voor het lan
ceren van de Minuteman-raketten.
De kosten zijn natuurlijk niet
gering: bijna vier miljoen dollar,
al zullen die er zeker wel uitkomen.
Maar de hoofdzaak is, dat men wil
bewijzen, dat de .monorail' het eni
ge vervoermiddel is, dat snel, ge
rieflijk. veilig, geruisloos en met
een minimum aan kosten veel pas
sagiers van het ene punt naar het
andere kan transporteren. Ge
noemde Amerikaanse onderneming
baseert haar project overigens op
een constructie van Franse oor
sprong. Zij heeft namelijk de rech
ten voor het bouwen en verkopen
van het systeem verworven van de
Franse maatschappij Safege-
Transport, een consortium van
achttien grote Franse maatschap
pijen. waaronder Renault en Mi-
chelin.
De trainen zullen bestaan uit
twee rijtuigen, die elk plaats bie
den aan veertig passagiers Ze
hangen aan door elektromotoren
aangedreven wielen, die in een
'aan de bovenzijde gesloten» ko
ker lopen. De treinen kunnen flin
ke snelheden ontwikkelen (70 k 80
km per uur» en de rit verloopt
desondanks vrijwel geruisloos. Aan
stoppen en vertrek komen geen
mensenhanden tepas en ook het
openen en sluiten van de portie
ren geschiedt geheel automatisch.
De bediening verloopt dus geheel
langs elektronische weg. De sta-
Groep met zittende vrouw"
olieverf van Schlemmer
Er zijn tegenwoordig vele kunst
kenners m Duitsland, die in de ver
zamelingen van de moderne schil
derkunst vooral naar de schilderijen
van Oskar Schlemmer zoeken. In te
genstelling tot vele van zijn mede
strijders stelde Schlemmer aan de
abstractie bewast bepaalde grenzen,
dat betekent hij ging niet tot de
laatste consequentie, maar hield er
gens aan het ooncrete vast.
Daarmede sloeg hij een brug naar
een reeks van historische stijlen.
Overal ter wereld groeit de be
langstelling voor een nieuw ver
voermiddel: de monorail. Er
zyn er al enkele in gebruik en in
een vooruitstrevend land als Ame
rika zijn plannen ontworpen voor
een monorail op de Wereldtentoon
stelling van New York (1964/65).
Daar zullen de bezoekers per „han
gende trein" op een hoogte van on
geveer twaalf meter rond het meer
kunnen rijden, waar tal van ver
maakscentra zullen worden inge
richt. Het wordt een dubbel-
haans gesloten eireuit van 1150
meter lengte. Zes treinen, waarvan
er drie in elke richting rijden, zul
len gedurende de 360 dagen, dat
de tentoonstelling geopend zal zijn.
naar schatting tien miljoen men
sen kunnen vervoeren.
De plannen daartoe worden
thans uitgewerkt door de AMF, de
