Leidse Universiteit groeit in komende
kwart eeuw naar tienvoudige ruimte
Plezierig optreden
van "De Gastspelers
Eerste deel van enorm chemisch
centrum voor jaar '64 in gebruik
TOGAL TEGEN REUMATIEK SNELLE STILLER DER PIJN
Drie projecten onder de loep
Opgericht 1 maart 1860
Dinsdag 19 november 1963
Derde blad no. 31113
Zorg dat U Togal in huis heeft. Veilige stiller van grote en kleine pUnen.
Reumatiek. Ischias. Spit. Griep. Hoofdpijn. Verkoudheid. Alles verdwijn»
snel. Door Togal. Maagveilig. BU apoth. en drog. TOGAL 0.95 2.40 8 88.
Over een jaar of twintig of een kwart eeuw
zal de ruimtelijke omvang van de Leidse Univer
siteit naai ruwe schatting het tienvoudige bedra
gen van thans. Daartoe zijn een enorme bouw
activiteit en een zeer sterke uitbreiding van we
tenschappelijk. administratief en technisch per
soneel nodig. Het is met het oog op de daarmee
in verband staande problemen en met het oog
op de directe problemen in verband met de stij
gende studentenaantallen dat minister mr Th. H.
Bot van Onderwijs. Kunsten en Wetenschappen
-ftimn -r-z mr-
gisteren een werkbezoek aan de Leidse Univer
siteit heeft gebracht.
Inmiddels heerst er reeds enige jaren een gro
te bouwactiviteit. Met die activiteit is tevens een
begin gemaakt van de enige jaren geleden voor
genomen ..verplaatsing" van de gebouwen voor
de B-faculteiten naar de ..leeuwenhoek", het ter
rein tussen Academisch Ziekenhuis over de
Rijksweg naar de Rijn bij Valkenburg en de
concentratie van de gebouwen voor de A-facul-
teiten in het oude stadsgedeelte. Over deze plan
nen hebben wij indertijd uitvoerig geschreven.
Een dezer dagen door de universiteit georganiseerde excursie heeft ons in
gelegenheid gesteld, enkele grotere objecten in ogenschouw te nemen,
het bijzonder de eerste gedeelten van het enorme chemie-complex dat
frrjjst langs de huidige Rijksweg tussen Oegstgeest en de Slaagh (de
litmonding" van de Lage Morsweg), de polikliniek voor interne genees-
ide aan de Wassenaarseweg en het „Provisorium". een tijdelijke behui-
l van enkele natuurwetenschappelijke afdelingen in de voormalige fa-
k van Parmentier aan de Schelpenkade. In dit artikel willen wij spe
ll aandacht wijden aan het chemie-complex. waarna volgende artikelen
zullen vertellen over de andere genoemde projecten.
wen van het chemiecomplex, dat
langs de huidige Rijksweg staat tus
sen de toekomstige uitbreiding van
het Academisch Ziekenhuis en aan
verwante laboratoria enerzijds en
de toekomstige nieuwbouw voor wis-
en natuurkunde (tot aan de Rijn
aan de overzijde van de te verleggen
Rijksweganderzijds.
Niettemin is dit kleinere propae-
deutische laboratorium van indruk
wekkende omvang: een grondopper
vlak van 88 by 75 meter, een enkele
bouwlaag boven de grond van 8 me
ter hoogte en een onder het gehele
gebouw ingerichte kelder. Het ge
bouw heeft een inhoud van 46.100
kubieke meter, met een totaal vloer
oppervlak van 10.700 vierkante me
ter. De werkruimten beslaan 3500
vierkante meter.
Men vindt in dit gebouw als hoofd
bestanddeel twaalf practicumzalen
elk met 36 plaatsen, voorts een aan
tal laboratorium- en werkvertrekken
ten behoeve van de wetenschappelij
ke staf. spoelkamers, kamers voor de
amanuenses, weegkamers. donkere
kamers, kamer voor constante tem
peratuur. magazijnruimten en in de
kelder de technische installaties, lei
dingen en een rijwielstalling. De ver
warming wordt verzorgd door een in
de nabijheid gevestigd stookhuis, dat
voor het gehele scheikunde-complex
is ontworpen.
In de practicumzalen komen uit
de kelder via. openingen in de vloer
leidingen voor elektriciteit, gas. ver
schillende soorten water. vacuum
etc. die direct op de practicumtafels
zijn aangesloten. Langs de wanden
komen zuurkasten met aparte af
voeren etc.
Er is een belangrijke mate van
wandruimte gewonnen. door de
verwarming van de zalen door mid
del van plafond verwarming te ver
zorgen.
Het voor-kandidatengebouw
in het chemisch complex, dat m
1965 voltooid zal zijn. Op de
achtergrond de 45 meter hoge
schoorsteen van het ketelhuis,
dat vrijwel voltooid is.
Foto L.D./Holvast.
Het gebouw met de twaalf
practicumzalen voor de propae-
deutische scheikunde-opleiding
dat voorjaar 1964 in gebruik zal
worden genomen.
Foto L.D./HolVAa».
laboratoria voor anorganische che
mie, subspecialismen en grensweten
schappen.
Vrjjwel voltooid te reede het ketel
huis. dat voor de verwarming van
het gehele complex is ingericht. Het
heeft een lengte van 30 en een
breedte van 26 meter, is 5 meter
hoog en heeft een schoorsteen van
maximaal toegestane hoogte van 45
meter. De technische installaties
voor olieatook (vrij eenvoudig om te
bouwen voor aardgas» kunnen in to
taal 14.6 kilo-calorieën per uur leve
ren. Er bestaat uitbreidingsmogeljjk-
heid met één ketel voor 10 miljoen
kilo-calorieën.
Verder bevinden zich in dit ge
bouw de compressoren voor de pers
luchtleidingen naar alle afdelingen
van het complex.
Reeds 60 miljoen
Deze getallen, die slechts een in
druk geven van de eerste fase van
het chemie-complex. tonen duidelijk
aan dat het hier om enorme inves
teringen gaat.
Exclusief grondwaarde. inrich-
tings, architecten- en adviseurskos-
ten bedragen deze 8 000.000
voor het propaedeutisch labora
torium. 13.500.000 voor het v oor kan
didaatsla bora ton um. 30.000.000 voor
liet wetenschappelijk centrum en
2.100.000 voor het ketelhuis, dus de
objecten die thans reeds ter hand
genomen zijn. Totaal is dat
53.600.000 gulden. Voor de inrich
tingskoeten en de architecten- en
adviseurskoeteai is voor deze objec
ten nog eens nodig reap. 2 4 miljoen,
4 miljoen, en 9 miljoen gulden, to
taal 7.3 miljoen.
Dexe gebouwen kosten in totaal
derhalve 60.900.000 gulden, dat is on-
i geveer vijfmaal zoveel als het nieu
we Diaconessenhuis, driemaal de
kosten van de Leidse spoorwegwer-
ken en tweeëneenhalf maal de kos
ten van de nieuwe polikliniek voor
Interne aan de iVassenaarseweg.
waarover wy In een komend artikel
schrijven.
En dan gelden deze cijfers alleen
nog maar de eerste fase van het
complex en een allereerste begin van
de universitaire uitbreiding in de
Leeuwenhoek!
Lange weg
Het ts begrypelyk. dat by derge-
lyke hoge kosten en by een zeer
ingewikkelde bouw en de vele kost
bare voorzieningen in de bouwwer
ken zelf die nu eenmaal voor de B-
wetenschappen nodig zijn. niet over
één nacht ys kan worden gegaan.
Het is al mooi, wanneer er een pe
riode van tien jaren verloopt tussen
de eerste plannen en de voltooiing.
Zowel ontwerp, bestekklaarrnaken.
en bouw vergen telkens vele jaren.
Voor het chemie-complex, waar
van de architectuur verzorgd werd
door ir. J. P. van Bruggen. G. Drex-
hage. ir. J. J. Sterken burg en A.
Bodon. is dit allemaal verheugend
vlot verlopen. Dat blykt alleen al uit
het feit, dat medio 1961 de eerste
paal in de grond ging. en dat aan
staand voorjaar het eerste gebouw in
gebruik kan worden genomen.
Grote behoefte
De grote investeringen xyn nood
zakelijk geworden door de sterke uit
breiding van het aantal studenten
en de ontwikkeling van de chemie
welke verdere specialisatie en om
vangrijker apparatuur nodig maak
te. De industrie en de wetenschap
beide hebben in de komende tien
tallen jaren vele duizenden nieuwe
chemici nodig, zodat op don duur
de investeringen hun vrucht zullen
afwerpen voor de gehele gemeen
schap.
Het aantal studenten is van 1948/
1949 tot 1963'1964 voor de scheikun
de gestegen van 218 tot 485. van
wie resp. 55 en 105 eerstejaars. Een
verdere sterke stijging ligt in de
verwachting gezien de maatschappe
lijke behoeften en de gevolgen van
de geboortegolf na de bevrijding.
Vervoersprobleem
Wanneer in het voorjaar van 1964
het eerste gebouw van het chemie-
complex in gebruik genomen wordt,
doet zich een ongewoon universitair
probleem voor: het vervoer.
Er bestaan geen openbare ver
voersdiensten naar het chemisch
complex, dat geheel buiten iedere be
bouwde streek ligt. Het lijkt dus on
waarschijnlijk. dat de openbare ver
voersmaatschappijen busdiensten
naar dit terrein zullen organiseren.
Mettertijd, wanneer hier een enorme
universitaire wijk tot stand zal zijn
gekomen en behooriyke wegverbin
dingen korte ritten naar het com
plex mogeiyk maken, ligt de situatie
anders, maar thans zal vermoedelijk
de Universiteit zelf voor een ver-
j voersmogelijkheid moeten zorgen.
Men kan er moeilijk op rekenen,
dat alle studenten in Leiden over
eigen vervoer beschikken. Zeker niet,
nu de huisvesti ngsmoell ij khèden voor
de studenten steeds meer noopt tot
een spoorstudentschap. Vooral de
eerstejaars warden de dupe van deze
kamemood, en Juist zij zullen de weg
naar het chemisch centrum het eerst
moeten vinden.
,.Zeg liet iiiel legen Mathilde
Voor een ondanks de slechte
weersomstandigheden bijna „uit
verkocht huis", heeft de R.-K. toneel
groep „De Gastspelers" gisteravond
in de Schouwburg een opvoering ge
geven van „Zeg het niet tegen Ma
thilde", een vrolijk spel in drie be
drijven. da' door Hans de Ryk vrij
werd bewerkt naar Otto Hartings „In
't Gouden Haantje". Met deze uit
stekende bewerking is De Rijk er in
geslaagd een ruime gelegenheid te
bieden tot tal van leuke tafereeltjes
en humoristische dialogen, die de
kracht van een amateurtoneelgroep
niet te boven gaan.
Het stuk speelt ten huize van Karei
Hofwegen, een Industrieel, die als
wethouder tot de notabelen van het
dorp behoort. Hij weet zyn mond wel
te roeren, doch is tegenover zijn
vrouw Mathilde een zelfbewuste
en bedilzieke dame zo mak als een
lam. Samen met zyn vriend Albert,
leraar van professie en ook gehuwd
met een allerminst „gemakkelijke
dame', gaat Karei een avondje tot.
waarbij Albert in een bar „Knock
out" geslagen wordt door een jonge
man. genaamd Hans de Cock en af
gestudeerd econoom. Bij de haastige
aftocht verliest Karei zijn zegelring,
een familiestuk, waarop Mathilde
zeer gesteld is en dat als „corpus de
licti" van zijn clandestien barbezoek
gaat fungeren. De moeilijkheden voor
beide vrienden nemen in omvang noe
als Hans de Cock een zoon van
Mathilde's oudvriendin een be
leefdheidsbezoek aan huize Hofwegen
komt brengen, de beide „boosdoeners" j
herkent, in het bezit van de verloren
ring blykt te zyn en tenslotte door
dochter Tilly voor de nieuwe kok
wordt aangezien en als zodanig naar
de keuken wordt verwezen. Uiteraard
komt alles tot een goed einde, doch
niet voordat met de zegelring als
„chantagestukKarei zyn toe
stemming heeft gegeven door de ver
loving van Frits (Hans' vnend) me»
doch tor Thea en Hans met dochter
Tilly.
Onder de bekwame regie van Jae.
Buis hebben de Gastspelers hun pu
bliek met „Zeg het niet tegen Mathil
de" kostojyk geamuseerd en een
avond van aangename ontspanning
bezorgd.
De rolverdeling was als volgt: Wout
Houps (Karei Hofwegen). Janny v.
de Kwartel (Tilly). Coby Kok (Thea>,
Nell de Lange-Reizevoort (Mathilde'.
Wil van Pierre (Albert Zwaan». Wil-
ma van Ryn (Frieda Zwaan). Pietor
Jacobs (Hans de Cock), Cees v. d.
Drift (Frits SteenbeekNico Reize-
voort (de ware kok Notobaart) en
Trudy van Pierre - den Hollander
(Emmy, het dienstmeisje».
Galaconcert
,Sempre Crescendo'
Zondagavond 8 december vindt in
de Stadsgehoorzaal het jaariyks ga
laconcert plaats van het Studenten
Muziek Gezelschap „Sempre Cres
cendo". Het programma vermeld»
werken var. Pijper. Haydn. Brahms
en Gounod.
Oudercontact
Rembrandt-lyceum
Het het doel de band tussen
schoolgemeenschap en ouders te
versterken is een Oudercontract
Rembrandt-lyceum opgericht. D«
heer S W. Hagedoorn i.s gekozen tot
voorzitter van het bestuur van di»
Oudercontact
Deze schets toont duidelijk de omvang van de Universitaire uit
breidingen in de komende decennia. De A-faculteiten zullen in de
binnenstad (rechts onder) worden geconcentreerd, de B-faculteiten
verhuizen geleidelijk naar het uitbreidingsplan Leeuwenhoekdat
met rechtopstaande grote ruiten is aangeduid ten westen van het
Academisch Ziekenhuis tot aan de Rijn. De romeinse cijfers ver
wijzen aldus naar de bestemmingen: I de medische niet-klinische
laboratoria voor microbiologie, tropische hygiëne, parasitologie en
sociale geneeskunde met bijbehorende gebouwen; 11 kindergenees
kunde; III medische niet-klinische laboratoria voor medische che
mie, enzymologie en radiobiologie, stralen- en anthropogenetica, far
macologie, en biofysica; IV psychiatrie; V scheikunde; VI wis- en
natuurkunde en geologie; VII biologie en farmacie.
De gewone cijfers verwijzend naar de volgende bestemmingen; 1,
propaedeutische laboratorium; 2. voor-kandidaatslaboratorium orga
nische scheikunde; 3. laboratorium voor na-kandidaatsopleiding en
wetenschappelijk onderzoek organische scheikunde4. ketelhuis; 5.
centraal collegezalen- en kantinegebouw6 t/m 11 toekomstige ge
bouwen voor de scheikunde; 12. middenplein van het scheikunde-
complex; 13. universitaire verbindingsweg gebouwencomplexen bui
tenterrein; 14. poliklinieken voor inwendige ziekten15. plan Witte-
singel voor de A-faculteiten en de Universiteitsbibliotheek; 16. pro
visorium Schelpenkade; 17. Kamerlingh Onnes Laboratorium: 18.
transitorium geneeskunde.
Op deze tekening is de Rijksweg 4 in omgelegde toestand aange
geven. De bestaande bocht is met dunne streepjes getekend dwars
over het scheikunde-terrein en ten zuiden daarvan afbuigend naar
het Haagsche Schouw linksonder
Van 14 naar 500
in zestig jaar
De scheikundige laboratona van
f leidse Universiteit zyn thans ge-
«tigd in de Hugo de Grootstraat,
gebouwen die grotendeels dateren
het begin van deze eeuw en ver-
ff in de naoorlogse Jaren enigszins
Ön uitgebreid.
Inmiddels heeft vooral in de
•oarlogse jaren de scheikunde
nor nieuwe ontwikkelingen in de
Menschap en door een explosief
«nemend aantal studenten met
n onvoorstelbaar ruimtegebrek te
unpen gekregen ondanks de oor-
Conkeiyk royale hulsvesting: in
#2. toen de ruimten aan de Hugo
'Grootstraat in gebruik werden ge-
omen, bedroeg het aantal studenten
14, terwijl het er nu byna
N sjjn.
Men kan. gezien deze getallen, niet
tten dat er altyd zonder enige re
nt-ruim te voor toekomstige be
letten is gebouwd! Dit verschijnsel
«ft zicli wel voorgedaan in de ja-
tussen de beide oorlogen, maar
«rdien was men blijkbaar nog niet
1 zuinig en weinig vooruitziend. Tot
eet dan een halve eeuw later heeft
*n het daardoor moeten en met
en moeite kunnen rooien met
behuizing van 1902. Maar wan-
er een oplossing eerder afgedwon-
was geweest door de ruimtenood,
reker niet het royale project
h® nu op papier zijn gezet!
grote moeilijkheid by de che-
is, dat de practica in de eerste
'en ook gedaan moeten worden
de natuurkundigen, medici, bio-
S®, geologen, farmaceuten en an-
studenten.
Propaedeutisch
laboratorium
Dearom heeft men by de bouw
Ju het nieuwe chemie-complex aan
f Ry ksweg in de Leeuwenhoek
J*mng gegeven aan de gebouwen,
*door de jongerejaars studenten
■flikt zullen worden, en wel in
«eerste plaats een gebouw met
■cticumzalen voor de eerstejaars:
Propaedeutisch Laboratorium
Organische en Anorganische
■«kunde.
is een van de kleinste gebou-
Voor-kandidaten
Overigens is de activiteit in het
chemie-complex niet beperkt tot dit
ene gebouw. In een vergevorderd
stadium is ook reeds het tweede, nog
g-rotorc gebouw, het Voorkandidaats-
laboratorium voor Organische Schei
kunde. dat in de onmiddeliyke na-
byheid verrijst. Het betonskelet van
kelder, begane grond en verdiepin
gen is vrijwel gereed. Men hoopt dit
gebouw in het voorjaar van 1965 in
gebruik te kunnen nemen.
Het grondoppervlak hiervan meet
181 by 87 meter, de hoogte vanaf het
bouwterrein (dus zonder kelder) on
geveer 11 meter. Het heeft by een
totale inhoud van 73.000 kubieke me
ter een totaal vloeroppen'lak van
16.000 en een werkruimteoppervlak
van 6500 vierkante meter.
Het algemene beeld van de inrich
ting komt vry veel overeen met die
van het propaedeuse-laboratorium,
doch de ruimte per student is hier
iets groter genomen. Er zyn 8 prac
ticumzalen met elk 24 plaatsen be
nevens een aantal bykomende ruim
ten en laboratoriumruimten voor de
wetenschappelyke staf. Tevens wor
den in dit gebouw ton behoeve van
de organische scheikunde de biblio
theek, het centraal chemicaliën- en
glasmagazijn en een collegezaal voor
100 personen ondergebracht. In de
kelder vindt men technische instal
laties en een rijwielstalling. Wat wy
schreven over leidingen van diverse
aard die in het propaedeuse-labora
torium te vinden zyn, geldt ook voor
dit pre-kadi datengebouw.
Imposant blok
Inmiddels wordt ook aan een van
de meest imposante gebouwen van
het complex gewerkt: het gebouw-
voor de na-kandidatenopleiding en
het wetenschappelyk onderzoek voor
organische scheikunde. Na voltooiing
van het heiwerk is vorige maand
met de eigenlijke bouw begonnen.
Dit wordt een enorm blok van 50
bij 50 meter vloeroppervlak en 45
meter hoogte, de maximaal toelaat-
bare hoogte in verband met het na-
j bijgelegen vliegkamp Valkenburg.
I Men hoopt dit gebouw half 1967 in
I gebruik te kunnen nemen. Het he
lstaat uit kelder, begane grond en
tien verdiepingen. De totale inhoud
1 bedraagt 120.000 kubieke meter, de
vloeroppervlakte 27.600 en de werk
ruimte 12.500 vierkante meter.
Hierin worden ondergebracht de
practicum-ruimten voor de post-kan-
didaatsopleiding, de laboratorium en
werkvertrekken van hoogleraren en
wetenschappelyke staf. weegkamers,
klimaatkamers, meetkamers, centri
fugekamers. fotokamers, nachtlabo-
I ratoria. spoelkamers, de centrale in
strument enwerkplaatsen voor organi
sche scheikunde en ruimten voor al
gemene technische voorzieningen.
Dit kolossale gebouw zal werk
ruimte bieden voor 400 tot 500 per
sonen.
Verdere uitbreiding
Het complex zal later nog met en
kele andere grote gebouwen worden
uitgebreid, onder meer een speciaal
gebouw met collegezalen en enkele
