ZUID-HOLLAND IN HET JAAR 2000
in KAMER en TUIN
Groenvoorziening nodig voor
bewoonbaarheid van Randstad
Aan liet
ongeveer
eind van deze eew
4 miljoen inwoner
P
Belangwekkende studie van
provinciaal bestuur
TUSSENTIJDSE VERKENNING VAN PLANOLOGISCHE ONTWIK KELING
Drie groene
longen in
Randstad
Jaarlijks een
verlies van
1000 hectare
cultuurgrond
Voorziening
aan drink- en
industriewater
Grote aandacht voor de
recreatie van bevolking
Ontwikkeling in het open
middengebied baart zorgen!
Oliewinning
verontreinigii °f
van de lucKn
Zaterdag 19 oktober 1963
Pagina 2
r (Van e«n onzer redacteuren)
Tussentijdse verkenning inzake de planologische
ontwikkeling in Zuid-Holland" heet het geschriftdat
in opdracht van het provinciaal bestuur door de Pla
nologische Dienst onder leiding van directeur ir. G. C.
Lange is opgemaakt. In dit rapport wordt een visie
gegeven over de ontwikkelingdie zich voltrokken
heeft na het verschijnen van de ide'èenschets 1957.
„Er lijn, zo wordt geconcludeerd", op het eerste gezicht maar
één of twee duidelijke verschillen te constateren, namelijk dat de
betrekkelijk lege ruimte tussen Den Haag. Leiden. Alphen aan
den Rijn, Gouda, Rotterdam en Delft is opgedeeld en dat Delta-
stad met woongebieden op de zuidelijke oever van het Haringvliet
en met industriegronden op Tiengemeten en langs het Vuile Gat
niet meer staat aangegeven. De vele andere wijzigingen zijn van
betrekkelijk zo geringe aard, dat zij niet dadelijk in het oog sprin
gen. Niettemin is het de moeite waard ze onder de loep te nemen,
omdat ze alle samenhangen met beslissingen, die inmiddels zijn
genomen inzake openbare werken, zowel binnen als buiten onze
provincie".
Gedeputeerd» mr. H. ran Riel
drukte het bUzonder kernachtig uit.
HU zei In een toelichting op deze
„TussentUdse verkenning": „Als wU
nu niet Investeren en de nodige
werken uitvoeren, dan zullen wU
over twintig Jaar een niet In te
halen achterstand hebben. Ons
land zal dan moeliyk leefbaar zUn.
WU moeten de mogelUkheden
scheppen om verder van ons werk
af te wonen en daarom metro's,
drlebaanswegen, ringwegen, brug
gen en tunnels aanleggen om niet
een verstopt verkeer In een volle
provincie te krUgen".
te geven door de Delta, die dan
tevens uit haar Isolement zou wor
den verlost.
In het algemeen dient ervoor te
worden gezorgd, dat de verkeers-
positie blijft aangepast aan de
nieuwe ontwikkeling. De mogelUk
heden daartoe moeten in streek-
en uitbreidingsplannen worden
opengehouden.
Deltalijn
Verbindingen
De vaste oeververbinding tussen
Dover en Calais, die tot nu toe
over Rotterdam is geleid, zou tot
gevolg kunnen hebben, dat de
stroom van het Internationale land
en spoorwegverkeer zich naar het
zuiden zou verleggen.
Dit kan, zo staat ln de slotbe
schouwing van deze „TussentUdse
verkenning", worden voorkomen
door onze wereldhaven Rotter
dam betere en nieuwere verbin
dingen over de weg en per spoor
Ten aanzien van de spoorwegen
menen de planologen, dat het van
vitaal belang is dat de Deltahjn
tot stand komt. Voor een deel zou
deze de functie van de BeneluxlUn
kunnen overnemen, zodat van de
verwezenlyking van deze verbin
ding kan worden afgezien.
De betekenis van de DeltalUn is
de laatste jaren duidelUker gewor
den nu er serieus sprake is van de
bouw van een vaste oeververbin
ding tunnel of brug tussen
Calais en Dover. Wanneer dit plan
gerealiseerd wordt, zou Hoek van
Holland sterk aan betekenis ver
liezen.
Het gevaar, dat Nederland min
of meer buiten de grote verkeers
stroom zou komen te liggen, kan
slechts gekeerd worden indien ons
land zich offers wil getroosten ten
einde de Randstad dwars door de
Delta via Brugge en Calais een
korte verbinding te geven met. Lon
den en via Gent aan te sluiten aan
de spoorlUn naar RUssel en ParUs.
Het spoorwegverkeer van Londen
naar Scandinavië en BerlUn zou
dan over de route RotterdamOl-
denzaal kunnen blyven lopen. Deze
ongetwüfeld kostbare lUn zou in
bijzondere mate bijdragen tot een
snelle expansie van het gehele
Deltagebied. Tot verdere bloei van
het vreemdelingenverkeer langs de
Belgisch-Nederlandse kust en tot
versterking van de verkeerspositie
van de Randstad.
Binnen de Randstad Holland,
benoorden de Nieuwe Maas. blUft
nog slechts ruimte over voor drie
vrij nauwkeurig afgebakende re
creatiegebieden, waar binnen uiter
aard belangrijke gedeelten agra
risch kunnen blUven.
Allereerst het gebied van Midden
Delfland met daarbU aansluitend
de bufferzone tussen Delft en
Overschie-Schiedam, alsmede een
strook tussen PUnacker en Rotter
dam ten westen van de Hofplein-
spoorweg.
Verder is er het gebied tussen de
Vliet, de spoorbaan Leiden—Al
phen, de ontworpen Ryksweg 16 en
de spoorbaan GoudaDen Haag.
geflankeerd door de Haagse en de
Leidse agglomeratie. Daarin zal
ook de stad Zoetermeer gelegen
zijn. Het zal in de streekplannen
Haagse Agglomeratie (dat in sa
menhang met Rechter Maasoever
wordt ontworpen) en Oude RUn-
mond zUn bestemming moeten ont
vangen. Gemakshalve wordt dit ge
bied voorlopig Vlietland genoemd.
Tenslotte het gebied tussen de
Potte, de oosteiyke randweg van
de Rotterdamse agglomeratie en de
randweg langs de zuidzyde van
Gouda ln combinatie met de spoor-
lyn van Gouda naar Den Haag.
Het overgrote deel van dit gebied,
dat IJsselland zal worden genoemd,
is begrepen in het ontwerp-streek-
plan Rechter Maasoever.
Door de ontsluiting van Delfland,
Vlietland en IJsselland wordt be
reikt, dat de compactheid niet tot
het ontoelaatbare zal toenemen en
dat iedere stad nog groen in zUn
omgeving houdt. Er zullen fietspa
den. wandelpaden en toerwegen
komen met in de groene gebieden
allerlei ontmoetingspunten: natuur
baden, speeltuinen, restaurants, vis
water. ligweiden enz. Ook met de
verdere ontsluiting van het strand,
zoals nu reeds onder Noordwyk,
zal worden voortgegaan.
Er zijn nog wel rustige plekjes in onze provincie.
(Foto Will Eiselin)
Voor de land- en tuinbouw, t
wordt door de Planologische Dletg
gesteld, kan een zo grote expan*
van het stedeiyk gebied een voen
durende bedreiging betekenen, 4,
hoewel de miljoenenbevoftfe
te vena een groot afzetgebied van!
kert.
Door een voorzichtig bel«j<
waarbU zoveel mogeiyk groti
waarop geen gevestigde agrarisch
belangen liggen, ln beslag zal w».
den genomen voor recreatie, kg
het Jaariykse verlies aan cultus:
grond tot ongeveer 1000 ha w
beperkt.
Voor de tuinbouw ligt, de
moeiiyker. omdat bepaalde gèto
den. die voor kassenbouw ln ig
merking zouden komen, voor ut
breiding van steden of havens ma
ten worden gebruikt of om soek
redenen als open ruimten of
creatiegebieden moeten worden
bezigd en dus niet voor intense
agrarische exploitatie kunnen wt
den gebruikt.
Met name in het gebied binj
de stedenring is de ligging van
nieuwe stad Zoetermeer met om
ving hierop van grote invloed.
B-driehoek en het gebied tussen!
zerswoude en Moerkapelle zullen
voornaamste nieuwe tuinbouw-an
len binnen de ring kunnen n
men. Verder is op de eilanden o
gelegenheid voor een aanzienlij
uitbreiding van de tuinbouw.
Groei
In dit rapport, dat een aanslui
ting en herziening ls van de ln
1957 opgemaakte schets, wordt niet
aUeen aandacht geschonken aan de
groei van de bevolking, maar ook
aan de noodzakeiykheid van de
aanleg van wegen en spoorwegen
en aan de recreatie voor hen, die
in de dichtbevolkte wooncentra
verbiyven.
De planologen hebben biyk ge
geven van een vergaande visie en
menen, dat de Randstad, die dreigt
uit te groeien tot een groot 6tede-
ïyk centrum, slechts bewoonbaar
zal zUn als reeds nu werken wor
den uitgevoerd, waarby men komt
tot een ring van steden met goede
wegen, groenstroken en recreatie
gebieden.
Van grote betekenis wordt ge
noemd de aanleg van E-wegen, zo
als van Hoek van Holland over
Den Haag. Utrecht. Amersfoort
naar Hamburg en van Rotterdam
over Utrecht en Zevenaar naar het
RUn-Ruhrgebied.
Een ontwikkeling van bevolking
en Industrie als ln Zuid-Holland
verwacht kan worden, noodzaakt
tot voorziening in de aeer grote be
hoefte aan drink- en Industriewa
ter. Een verdubbeling van het
kwantum (titans ruim 150 miljoen
kubieke meter) in twtntlg Jaar tUds
waarschUnlUk en een vervier
voudiging tegen het Jaar 2000
wordt mogelUk geacht.
Het grootste gedeelte van dit
drink- en industriewater is afkom
stig van het oppervlaktewater, dat
als gevolg van toenemende vervui
ling door huishoudeiyk en indu
strieel afvalwater echter meer en
meer zUn geschiktheid voor dit doel
verliest.
Voor een gedeelte wordt de kwa
liteit verbeterd door berging in de
grond en voor een ander deel wordt
door berging in grote, ondiepe bek
kens het bezwaar van directe af-
hankeiykheid van de kwaliteit van
het voorbystromende rivierwater
opgeheven, terwyi tijdens het lang
durige verbiyf in die bekkens, door
Inwerking van licht en lucht, de
kwaliteit verbetert.
Die open bekkens vereisen echter
een groot terrein of wateroppervlak
in de nabyheid van de rivieren, die
»oet water afvoeren van zo goed
mogeiyke kwaliteit.
Het is niet uitgesloten, dat een
deel van het Grevellngenbekken
voor dit doel kan worden gereser-
TPInd het gedeelte van Zuid-Hol
land. waar het water in de diepere
ondergrond zoet is, wordt een
waardevolle en uiterst veilige aan
vulling van de voorraad verkregen
uit het diepere grondwater: echter
slechts zolang de afdekkende be
schermende lagen ln stand worden
gehouden.
De conservering van deze onmis
bare bron van drinkwater vereist
een zekere bescherming, speciaal
tegen de gevolgen van de verontrei
niging (foor ondergrondse op6lag
van a&rdolie-produkten, waaronder
ook huisbrandolie,
Bij dc schets van 1957. 20
staat in deze ..Tussentijdse
verkenning" was Rotterdam als
centrum van de Zuidhollandse
Randstad gezien, met de an
dere steden daar min of meer
in een krans omheen. Dit beeld
is thans gewijzigd in die zin,
dat het gebied binnen de zoge
naamde kleine ring mede in de
beschouwingen is betrokken.
Het middengebied binnen de ring
Den Haag, Leiden, Alphen, Gouda,
Rotterdam en Delft is In vier par
ten van ongelijke grootte verdeeld.
En wel volgens de oostwest lyn van
de spoorbaan Den HaagGouda en
de noordzuidiyn van de gedeelte-
UJk ontworpen Ryksweg 16.
Het noordwester kwartier zal
worden Ingenomen door de stad
Zoetermeer en een gecombineerd
recreatief en agrarisch gebied
(met aansluiting van kassen) en
het noordooster kwartier zal
hoofdzakeiyk bezet zyn met het
areaal van de Boskoopse cultures
en een kassengebied tussen Ha-
zerswoude en Moerkapelle. Het
zuidooster kwartier dient hoofdza
kelijk als groengebied te worden
gezien met daarin de dorpen Ze
venhuizen. Nieuwerkerk-aan-de
IJssel (met een beperkt kassen-
areaal) en Moordrecht. Tenslotte
vertoont het. zuidwester kwartier de
meest gemengde vorm van kassen-
gebteden, woongebieden, vliegvel
den en groene zones.
Deze constellatie maakt, het ge
wenst het kerngebied van Zuld-
Holland te voorzien van drie groene
..longen", nameiyk Delfland, Vliet
land en IJsselland, die, onderling
verbonden, moeten verhinderen,
dat, de steden en kassengebieden
verder naar elkaar toe zouden
groeien en tenslotte met elkaar
zouden verkltten.
Open ruimten
Deze groenvoorziening Is de enige
mogeiykheid om de Randstad met
een stadsgewest van vier miljoen
Inwoners goed bewoonbaar te hou
den. De open ruimten langs de
randen van de grote, middelgrote
en kleinere steden gelegen, zullen
op vrye dagen het uitzwermen van
de bevolking vergemakkelijken.
De betrekkeiyk geringe afstanden
tot de verschillende woonwyken
kunnen by een doelmatige indeling
van de recreatiegebieden voorko
men dat men ver weg moet trekken
of dat honderdduizenden van be
noorden de Waterweg by voorkeur
ontspanning ln de Delta gaan zoe
king en zó moet worden uitgevoerd,
dat niet eerst weer grote achter
standen ontstaan, die slechts met
grote moeite of niet meer kunnen
worden ingehaald.
Gordel
Door gebruik te maken van an
dere werken, zoals zandwinning
onder andere langs de Kagerplas-
sen en ruilverkaveling, kan een
optimaal effect worden bereikt.
Behalve een systeem van de drie
centrale recreatiegebieden tussen
de steden is een groene gordel rond
de Randstad nodig, die uit een aan
eenrijging van bestaande of ont
worpen recreatieobjecten zal be
staan, als de Brielse Maas, Oude
Maas, Loete. ReeuwUkse Plassen enz.
In het Deltagebied liggen nog
grote mogeiykheden, met name ln
de Grevelingen, waar op en aan
het water en op het land plaats
voor honderdduizenden recreatie -
zoekenden kan worden geschapen.
Verder langs de oevers van Kram
mer. Volkerak en Hollands Diep
en ln de Blesbosch. Ook langs de
boorden van de Lek tussen Vlanen
en Schoonhoven kunnen, met be
houd van het zeer fraaie landschap,
nog grote ontspanningsmogeiykhe-
den worden gecreëerd.
Een byzondere moeliykheld bU
de voorziening in de recreatiebe
hoeften vormt de omstandigheid,
dat het Zuidhollandse kustgebied
bUzonder in trek is bU de bewoners
van het Ruhrgebied en bU een deel
van het Belgische publiek, zodat
bU een verdere aanzwelling van de
stroom van buitenlandera. ervoor
gewaakt zal moeten worden, dat de
eigen bevolking niet tekort komt.
Zuid-Holland zal in het jaar
2000 ongeveer vier miljoen in
woners tellen, dus 1.2 miljoen
meer dan nu. Dat hebben de
planologen berekend. Zij zijn
daarbij uitgegaan van de prog
nose van prof. dr. J. P. van
Rooyen in „Het bevolkings
vraagstuk", een publikatie die
in 1961 is verschenen. Hij ver
wacht, dat het inwonertal rond
de eeuwwisseling 18 h 18^
miljoen zal bedragen.
Voor de toeneming van de pro
vinciale bevolking zullen ongeveer
370.000 woningen nodig zUn. In
totaal komt dit met de steeds
voortgaande gezinsverdunning, krot
opruiming en sanering van ver
ouderde woonwyken neer op onge
veer 570.000 nieuwe woningen. Dit
houdt in, dat er op een woonge
bied van byna twee miljoen inwo
ners gerekend moet worden, waar
mede volgens de huidige normen
een oppervlakte van ruim 25.000 ha
is gemoeid. Dat is een gebied zo
groot als de Alblasserwaard.
De Planologische Dienst meent,
dat het nu nóg niet urgent is om
uit te maken waar deze groei moet
ken, wat weer tot allerlei congé
'1lng ki
geven.
ties in de tunnels aanleiding kan
De provinciale planologen menen,
dat de vraag hoe de verdeling tus
sen agrarisch en recreatief gebied
zal moeten zyn. een onderwerp ls
van nadere studie. Wel zullen de
plannen en zó moeten worden opge
zet. dat de uitbreiding van de ont
spanningsgelegenheid geiyke tred
houdt met de groei van de bevol-
Andromede. japon ica. beter
bekend als Pieris iaponioa, komt
ook voor onder de na.am van
rots heide. Het Ls een groenbiy-
vende sierheester, waarvan men
veel plezier kan hebben. Over
het algemeen poot men in de
liefhebberstuin te weinig groen-
blijvers: zij kunnen zorgen voor
de vroiyke noot in de winter
maanden en bovendien kan men
in de voorkamer een mooie rijke
bloei verwachten van witte
bloempjes, die in overvloed
komen.
Men kan rotshelde ln de bar
der poten; ze is byzonder ge-
sohikt voor de kleine liefheb-
berstuin en groeit niet hoger op
dan ongeveer één meter. Als dat
op den duur toch nog te hoog
zou worden, kan men ze gemak-
keiyk terug snoeien. Dat kan
men het beste in de zomer doen;
dus in geen geval voor de bloei,
doch liever direct na die tyd.
Op de achtergrond in de
kleine border zal men er veel
plezier van hebben: in de grote
border kan men ze Iets meer
naar voren poten. Andromeda
verlangt een veenachtige grond
soort: in schrale zandgrond is
er niet veel mee te beginnen.
Zandgronden kan men dus ver
beteren door er veen doorheen
Andromeda in volle bloei
te werken. Zand, veen en oude
koemest in het plantgat zal hen
goed doen Het gat dient niet
alleen voldoende diep, doch
vooral ook breed genoeg te zyn;
de wortels moeten direct alle
kanten kunnen uitgroeien. In de
rotstuin zal men er ook veel
plezier van hebben, doch dan
dient men ook daar voor goede
grond te zorgen. Ze zij-n volko
men winterhard, doch by stren
ge vorst kan men de struikjes
beter afdekken met. een paar
groene sparretakken.
O. KROMDIJK.
worden opgevangen. Dat kan ge
beuren by Lelden, Alphen, Gouda
of Dordrecht. Even goed zal dat
echter kunnen geschieden by Gor-
kum. Hellevoetsluis of misschien
toch in Deltastad. Vast staat, dat
de benodigde ruimte nog aanwezig
ls, mits er gewaakt wordt tegen te
grote compactheid.
In de Ideeënschets by Randstad
en Delta staan slechts hoofdzaken
aangegeven. Vooral in het „open"
middengebied ls veel weggelaten.
Het is juist de ontwikkeling ln dit
gebied, die de meeste zorg baart,
omdat daarin een veel sterkere
groei dreigt, plaats te vinden dan
aanvankeiyk was voorzien. Er doen
zich nameiyk ln de laatste jaren
een aantal verschynselen voor,
waarmede tot nog toe te weinig re
kening kon worden gehouden, maar
die belanerUke repercussies op de
uiteindelUke vormgeving van dit
gebied kunnen hebben.
Groei
randgemeenten
In de eerate plaats het feit, dat
de grote steden zelf weinig of niet
meer toenemen ln inwonertal en
dat de groei zich in de randge
meenten of zelfs op grotere afstand
In tal van naburige dorpen vol
trekt. Hier dreigt het gevaar, waar
aan de miljoenensteden buiten onze
grenzen veelal niet zUn ontsnapt,
nameiyk dat de voormalige land-
bouwdorpen zodanig worden geür
baniseerd, dat zU uitgroeien tot aan
elkaar verkitte stadsgebieden, die
de moederstad in omvang en in
wonertal overtreffen. Voor onze
„gelede metropool" zou dit tot ge
volg kunnen hebben een „dichtslib
ben" van de open ruimte met zeer
bezwaarlUke consequenties voor de
bewoonbaarheid van de Randstad.
Voorts, dat in onze UJd de stads
mens, als gevolg van de toenemen
de welvaart en de voortschrydende
techniek, veel meer ruimte nodig
heeft, dan waarmede hy vroeger al
dan niet vrywillig genoegen moest
nemen. Meer open ruimte tussen de
achtergevels, bouwblokken slechts
aan twee zyden bebouwd, ruime
voortuinen met het oog op de licht
inval. bredere straten en wegen ten
behoeve van het autoverkeer, veel
meer parkeerruimte zowel in de
woonwyken als in de binnenstad en
vele nieuwe en veelzUdig gevarieer
de openbare voorzieningen maken,
dat men by de opzet van nieuwe
stadsdelen doorgaans gemiddeld
niet hoger komt dan ongeveer 20 k
25 woningen per ha. Zo biykt bU-
voorbeeld uit een onderzoek voor
Amsterdam, dat het stedeiyke
grondgebruik per inwoner aldaar
ln de afgelopen dertig jaar met
80 is toegenomen. Maar ook bul
ten de steden stygt het grondge
bruik per Inwoner door de toene
mende behoefte aan recreatieter
rein en terreinen voor allerlei so
ciale en culturele voorzieningen.
Gezinsverdunn ing
Dan is er het verschynsel van
de zogenaamde gezinsverdunning,
d.ws. de daling van het gemiddeld
aantal bewoners per woning. Thans
bedraagt dit cyfer voor de provin
cie 3.7; voor Den Haag en Rotter
dam 3.5. Voor de eerstkomende
veertig Jaar moet een daling tot
3.25 niet uitgesloten worden geacht,
voor de grote steden zelfs nog lager.
Er schuilt echter enige onzekerheid
ln deze cUfers, omdat er tegenstrU-
dige factoren in het geding zyn. Zo
S
best
niet
men
net
rake
lijve
ulie
n° om|
Vn
ls byvoorbeeld het aantal
woningen, dat als gevolg van
nog te lage 'economische) hum
ruim wordt bewoond, belangrijk en 1
Daartegenover staan weer an< fcn
factoren, als een geringer aai us
kinderen per gezin, verlenging jonl
de gemiddelde leeftydsduur, wi er
door het aantal echtparen zon iaan
Inwonende kinderen groter wo &eve
stUging van de welvaart, die 1 n h
alleenstaanden (die vroeger no oei?
gedwongen met een kamer gen »fd
gen moesten nemen» thans n >udf
een eigen woning doet omzien, fcer
?n d
Tenslotte ia er de sanering ?erd<
de binnensteden en veroud'
stadswijken. waarbU blUkt, dat
de modernisering gemiddeld Igd v
slechts een derde van het
spronkeiyk aantal inwoners is n, a
betreffende stadsdelen kan wol
n d<
ondergebracht.
eer
snel
nseq
In deze „TussentUdse verl igree
ning" wordt erop gewezen, ring
het in onze provincie een
selden voorkomend verachynsd n m
dat grond, geschikt om op te 11 leer
wen, ook goede tuinbouwgroa liter,
en dat de oliewinning er voon
moet hebben. Zuid-Holland li
olieland met zulke ryke voné n nit
dat de stadsuitbreiding dast R vat
tijdelijk moet worden opgehoï an
zoals byvoorbeeld in het noord
deel van Den Haag, in Ridded p0or£
en ln de Rotterdamse wUk C en
IJsselmonde. krs,
Door de vestiging van vele I 8^e(
bedryven in het uitgestrekte -
terdamse havengebied is een lu
verontreinigingsprobleem ontsl
want de door de fabrieken al
ten rookgassen zUn vaak aanle
tot te hoge concentraties aan
deriyke en schadelyke stofte
de buitenlucht rondom
dustriegebied. die zelfs in Den
zyn waargenomen.
By verscheidene reeds besta
industrieën in dit gebied b«
begrip voor dit probleem en
doen reeds veel om de hinder'
schade van de geproduceerde
gassen te beperken. De hiervoff
nodigde installaties zyn ere
kostbaar, ook in onderhoud, 1
vele bedryven niet gemakkeilP
het plaatsen daarvan overgaat
Zelfs al zou het gelukken al*
staande en nog op te richtet
dustrieën, die schadelyke rooi
sen produceren, er toe te M
maatregelen in hun bedryf t«
fen, waardoor schade en M
tengevolge van deze gassen t«
minimum worden terugget*
dan nog zal een omvangryitf
plex van bedrijven een xod
stedebouwkundige grootheid
men, dat by bepaling van 4
ging ten opzichte van de on*
de meest mogeiyke zorgvuldi
in acht moet worden genonte
Ook aan de vcrontreinifial
de rivieren en de zee (by 8d
ningen) door afvalwater zal
dige aandacht moet worden
schonken.
Verl
plee
baby
babj
scha
ftoei
«ond
lrritj
huid
serie
Waar
POEI
Üitslu
