HOOPVOL GESPREK MET
—DRIE JONGE RUSSEN—
ZOEKLICHT
wmmwM.
WOORD
VAN
BEZINNING
z
(LEIDSCH DAGBLAD
JSa dovemansdebat in Moskou:
EEN
OP DE BOEKENMARKT
Jewgeni
- -
Natas ja
««fituum
Het zal u wel vergaan als my
om wanneer u op reis gaat u op
de hoogte te stellen, wat er aan
kunst valt te aanschouwen en
innerlyk te ondergaan in de
plaatsen, waar u komt. Dat kun
nen grote bouwwerken zijn of
ruïnes, kerken of paleizen,
beeldhouwwerken of schilde
rijen. Als zij waarlyk kunst
lijn, dan spreken zij ons aan,
dan treffen zij ons oog en hart.
En wij verstaan de taal, die
daarin stil, zonder woorden
wordt gesproken. De kunst, is
draagt het zielsmerk van de
tijd. waann zy ontstaat en zy
draagt h et zielsmerk van de
mens. die zich daarin uitdrukt
en ons aan wil spreken.
Zo is de Are de Tnomphe
als symbool van de oorlog,
ah.w. tempel voor de krijgsgod
Mars, gebouwd tot verering van
verkommeren. Zo spreken kun$t
en kunstenaar hun taal en het
is aan ons ,of wy die taal ver
staan.
Op de Zollikerberg ln Zwit
serland is niet zo lang geleden
een kerkje gebouwd, dat het
waard is in het lystje van be
zienswaardigheden te worden
opgenomen. Het is eigenlijk
maar een heel eenvoudig geval,
modern, strak en zakelijk, met
als enige versiering een bron
zen deur, die toegang geeft,
maar je innerlijk even vast-
gaan om hem te bewegen naar
oinnen te gaan en dat wondere
verschynsel van Evangelie en
gemeente te ontdekken?
God sprak: „Ontschoei uwe
voeten, want de grond, waarop
gij staat, is heilig: „Wil de
kunstenaar ons manen hier niet
profaan te denken of familiaar
te willen omgaan met de Hei
lige. Die is als een verterend
vuur en niet met Zich laat
spotten?
God riep Mozes vanuit het
brandende braambos en naar U
weet antwoordde Mozes met
verschillende uitvluchten om
aan zyn opdracht te ontkomen.
Zyn wy gehoorzamer dan Mo
zes en innerlyk bereid die roep
stem te volgen?
Gelijk het verhaal roept deze
deur de vragen op, die nodig
Bijn, wil men werkelijk Ingaan
het heldendom. Picasso schil
dert daarentegen zyn „Guerni
ca" als een document, dat juist
de rampspoed van de oorlog
voorhoudt, de uit elkaar gerukte
schoonheid van het bestaan, een
verscheurde mensheid met de
pijn, de verschrikking en ver
stikking. de schreeuw, die uit
haar opstygt. Stazione Termi
ni. het centraal station te Ro*
me. imponeert met haar zuiver
heid. nauwkeurigheid en inner-
lyke logica van een goed in
strument, a.h.w. een tempel voor
god Verkeer. Milliarden zyn er
aan besteed uit prestige-politie-
ke overwegingen, ook al moes
ten de kinderen op straat bly-
ven lopen, omdat in scholen
bouw niet kon worden voorzien
Van Gogh s „r ardappeleneters"
is een aanklacht en een wek
roep tegen een maatschappelijk
bestel, waarin zovelen door ar
moede en ellende als mensen
houdt. Daarop is nml. een gra
vure aangebracht, die het bran
dende braambas voorstelt, van-
waaruit God Mozes heeft ge
roepen. U kent dat bijbelse
verhaal wel uit Exodus 3. Deze
versiering is origineel, waarbij
men zich onwillekeurig af
vraagt, wat de kunstenaar heeft
bewogen om juist dit hier uit
te beelden en hoe de kerkgan
gers de stille taal van deze
kunst verstaan, wy weten het
niet en dat is misschien maar
goed ook en juist de bedoeling.
Want zo blyft er ruimte om de
aanschouwer aan te spreken,
naar hy het nodig heeft, naar
zyn situatie.
U weet, toen Mozes het
braambos brandende zag. toen
lacht hy: „Kom. laat ik dit
vondere verschynsel gaan be-
2ien Beoogt dit beeld de
mens aan te spreken, die an
ders aan de kerk voorby zou
in Gods heiligdom om er den
zegen te ontvangen. Wat my
hierin zo aantrekt en geslaagd
doet voorkomen, is het feit. dat
de kunstenaar ervan heeft af
gezien één enkele interpretatie
van het verhaal als de enige
bedoelde vast te leggen door b.v.
daarbij te verwijzen naar een
enkele tekst daaruit. Hy heeft
het Woord Gods de vrye loop
gelaten om een ieder aan te
spreken, al naar hy het van
daag of morgen nodig heeft. En
zo verwijst die deur naar dat
Mysterie, Dat vanuit Zyn ver
borgenheid onuitputtelijk ons
aanspreekt en roept. En hierby
geldt dan dat profetenwoord:
Zalig de ogen, die zien, zalig de
oren, die horen!
W. J. H. HUBEEK.
Vryz.-Herv. pred. te
Leiden.
A
T
E
R
D
A
G
S
E
B
IJ
L
A
G
E
I Z»terdag 14 september 1963 Pagina 1
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Men aarzelt haast het verfrissend
gesprek te overschaduwen met een
opmerking over het stalinisme. Zy
zegt: „Ik heb het niet geweten"
Maar zy geeft toe dat „ik wist het
niet" voor ouderen geen excuus is
en voor jongeren geen reden om
het stalinisme niet met wortel en
tak uit te roeien. Hetgeen nog niet
gebeurd is.
Jewgeni is een jonge intellectueel,
hy is ook een loyale Russische bur
ger. maar hij is wat wereldwijzer
dan de twee anderen en citeert ver
heugd de grapjes van wat men
hier „Radio Armenië" noemt. Hier
volgt er één. Voor de leerlingen
van de middelbare scholen in de
Sowjet-Unie is een ops tel-prijs
vraag uitgeschreven met als thema
„Waarom zou ik gaarne reizen?".
De eerste prys is twee weken va
kantie in Bulgarije, de tweede prijs
één week vakantie in China, de
derde prijs twéé weken vakantie in
China.
Hy zegt ook dat er een zucht
van verlichting is opgegaan by de
gewone man in de Sowjet-Unie over
de breuk met Peking en het
akkoord tot stopzetting van de
kernproeven met 't Westen. Waar
om? „Omdat de Russen nooit ge-
setld zyn geweest op d« Chinezen
en veel meer voelen voor samenwer
king met het Westen. De soortge
lijkheid tussen ontwikkelde (of de
blanke) landen is dus sterker dan
de ideokme.
Hy gelooft ook dat er opnieuw
een dooi-periode voor intellectuelen
en kunstenaars zal beginnen in de
Sowjet-Unie. Aan de uitval van
Chroesjtsjow tegen de moder
nen moet men niet teveel betekenis
hechten, zegt hy. Ehrenburg zat al
weer in de Russische delegatie op
het Europese schrijversforum in
Leningrad en hield daar een plei
dooi voor experimenten door schrij
vers die voor kleine groepen schry-
ven een soort literaire testpiloten
dus.
Jewgeni geeft toe dat de Sowjet-
Unie in „deze periode van politieke
verandering" grote ideologische
voorzichtigheid moet betrachten.
Zy kan niet het risico nemen voor
de voeten te worden gelopen door
Russische intellectuelen. Zo ver
klaart hy dat men in de golvende
lijn van meer en minder vryheid
weer in het stadium van de we
derzijdse „samenzwering der stilte"
is geraakt. Het regime valt de mo
derne schrijvers niet aan. De
schryvers schrijven wel maar pu
bliceren voorlopig niet.
Hy is er even vast van overtuigd
dat er nog wel meer terugvallen
zullen komen als dat de tendens
naar meer vryheid uiteindeiyk de
overhand zal krygen. En even over
tuigd dat het Russische systeem
tenslotte een fatsoenlijk socialisme
zal produceren als dat het de revo
lutie niet met geweld zal exporte
ren en dat de vreedzame co-ëxis-
tentie en concurrentie werkeiyke
inhoud zal krijgen. Hy vraagt ge
duld.
Bertram Bech uit Kopenhagen is de trotse eigenaar ran een
echte koningspoedel, die nog wel de moeder ran negen kleintjes
is. De vader is woonachtig in Zweden, in Denemarken was name
lijk geen reu van dit soort hond te vinden. Moeder-poedel heet
"Little Sheba'. De hondjes zijn te koop voor achthonderd gulden
per stuk.
plaats als de zyne. Het gevolg daar
van is dat hy meer waarneemt en
meer nadenkt dan zyn collega's, die
veelal het eigen voordeel als oog
kleppen gebruiken. Hy is een plan
tage-beheerder. een directeur
schynt men in die tyd gezegd te
hebben, zoals de anderen. Ook hy
verliest het persoonlijke voordeel
niet uit het oog. maar hy heeft
een helder inzicht in de eigen da
den en een schoft is hy niet. Hy
laat de slaven niet verhongeren en
ze niet meer dan noodzakeiyk ge
selen. Hy sluit, net als zyn soort
genoten, een z.g. Surinaams huwe
lijk met een kleurlinge en zy baart
hem een zoon. Hy laat haar en het
kind, niet onverzorgd, in de steek
als hem een „echt" huweiyk met
de dochter van 'n machtige hande
laar in Paramaribo in het vooruit
zicht wordt gesteld, maar hy weet
dat hy dat ten koste van zyn goe
de kant doet. Het merkwaardige
van deze Van der Maas is. dat hy
eigeniyk nog het ideaal van een in
teger mens voor ogen heeft. Dat
ideaal wordt voor hem tevens ver-
persooniykt door de kleine pater,
die leeft voor zyn geloof en de
verspreiding daarvan. De enke
le malen, dat hy deze missionaris
ontmoet, onderdrukt hy zyn on
willekeurige bewondering voor hem
in zoverre, dat hy hem behandelt
met een houding van beleefde spot.
Dat gebeurt eenmaal als hy pas in
Paramaribo is, nog eens waar by
hy hem weigert een dienst te hou
den voor de negers op zyn planta
ge en voor de derde maal ln de
melaatsenkolonie, waar hy na een
schipbreuk op de rivier terecht
komt.
Een vlek op de rug dat is het
begin van de gevreesde lepra. Van
der Maas twyfelt er niet aan of hy
heeft ook een vlek op de rug; het
teken van de lepra, die geldzucht
heet.
Een historische roman, dit „Een
vlek op de Rug"? Waarom niet?
Wellicht heeft deze speciale Van
der Maas niet bestaan, maar dat
doet er weinig toe. Er zullen stellig
wel Van der Masen rondgelopen
hebben in de tweede helft van de
negentiende eeuw. zoals er ook
Barthou's, Koning'g, Pels en Fro-
wyns geweest zullen zyn. Zeker is
dat dit boek historisch is in dien
zin, dat het een authentiek Surina
me geeft met de problemen van die
tyd. Ik hoop van harte, dat Van
der Maas ertoe zal komen ook zyn
verdere levensgang op papier te zet
ten. zoals hy op de laatste blad-
zijde overweegt.
F. O. Terborgh. Sierra
Solana". Heijnls N.V. Am
sterdam 1962.
Ook deze novelle is gesitueerd
aan de andere zyde van de Atlan
tische Oceaan, in Mexico. In een
klein dorp leeft de bevolking van
het werk in de myn, die mettertyd
gesloten zal worden omdat hy niet
produktief genoeg is. Dat zal niet
eens meer nodig zyn De beheerder,
Romero, laat zich verleiden met de
mannen de bergen ln te trekken op
zoek naar een goudschat, die naar
men zegt, door de duivel zelf be
waakt wordt. Het ongeluk treft al
len. die zich toch by de plek wa
gen en wederom komt die voorspel
ling op dramatische wijze uit.
Maar om deze noodlotslegende
gaat het niet in de eerste plaats.
Het gaat hier m.i. ook om een ver
gelijking. Want zegt de schryver,
er is een wereld van niet meer be
grepen herinneringen. Herinnerin
gen. die wy ons via de zintuigen
bewust worden. Wat is dat „die
tweede, die wy herinnering noe-
men (blz. 34), die de peer, die wy
eten maakt tot alle peren van vroe
ger. die de verwelkende bloemen
maakt tot een oude ervaring van
verval, die één ogenblik de schil
van het dageiykse verwydert en
ons laat zien wat niet voor ons
bestemd is. Net zoals de mannen
gekeken hebben in het legendari
sche gat in de rots van de Sierra
Solana. Wat daarin ligt. is ook niet
voor de mens bestemd.
CLABA EGG IN F
In de ramen van de nieuwe
congreshal in het Kremlin weer
spiegelen zich de oude kerken.
De Sowjet-Unie is een kosmos
vicieuze cirkels: waar houdt
Rusland op en begint het com
munisme?
Door dit, zyn nieuwe ryk wan
delt Pjotr, de jongen uit de pro
vincie, zijn gezicht glanst en hy
loopt rechtop als een edelman. In
wat hy te vertellen heeft is geen
spoor van fanatisme, alleen belang
stelling, redelijkheid, hoffelijkheid,
zachtheid en trots. Als het woord
zuiverheid in het Westen geen iro
nie zou wekken, zou men het op
hem van toepassing willen bren
gen. In zyn gestameld Duits weet
hij nauwkeurig over te brengen
waar het in de literatuur om gaat.
Pjotr is communist en uiteraard
Rus. Welke van die twee functies
hem hebben uitgerust tot wat hy
is. laat zich slechts gissen. Hy is
onder het stalinisme opgevoed,
maar de Slavische ziel kan zich ook
met drek schoon wassen. Is hy de
„nieuwe Sowjet-mens" waar de
communisten het over hebben? En
waar begint Rusland en waar het
communisme? Een diplomatieke
vriend omschreef my de Sowjet-
Unie als „een kosmas van vicieuze
cirkels". De werkeiyke kosmonau
ten van de Sowjet-Unie zyn niet de
Gagarins en de Titows, maar de
Pjot.rs, Natasja's en Jewgeni's die
daarin hun dagelijkse banen trek
ken.
Voor het geval dat u ook De
Telegraaf leest, zy is niet de hoofd
persoon van het stuk op de show
pagina: „Je droeg je kleren als
een koninginnetje. Na tas jaMyn
Natasja draagt haar volledig ge
brek aan snobisme als een republi
keinse. Zij studeert economie en
zou dus gelachen hebben over de
vaststelling van die showpagina dat
„er nog wel degelijk kapitalisme in
de Sowjet-Unie bestaat omdat er
verschillende klassen in de treinen
zyn".
Deze Natasja weet. dat kapitalis
me bestaat wanneer de produktie-
middelen in privé-eigendom zyn.
Maar zy versimpelt toch het mar-
xisme-leninisme als „een poging
om de levensstandaard van de ge
wone man te verbeteren". Als ik
haar zeg dat dit verdienstelijk stre
ven een levensfunctie van het mo
derne kapitalisme is. wegens de
noodzaak tot onophoudelijke ex
pansie van de produktie, is zy ver
baasd. Zy weet wel dat de levens
standaard in het Westen hoger is.
maar schryft dat toe aan de on
gunstige startpositie van het revo
lutionaire Rusland.
Natasja's oververeenvoudiging
van de gecompliceerde doctrine
brengt haar dicht bij Chroesjtsjow,
die eens gezegd heeft: „Het mar-
xisme-leninisme is een dikke bo
terham voor iedereen met veel bo
ter en ook nog een plak spek erop.
„Ideologische kardinalen als
Soeslow schrikken daar even hevig
van als de Romeinse curie het zou
doen wanneer de Paus zou verkla
ren: „Het christendom is alleen
middel om de burgers op het rech
te pad te houden".
Uit wat Natasja zegt, blijkt dat
Chroesjtsjow precies weet wat hy
het Russische volk moet beloven:
flink eten. vrede, een beter leven
en als het even kan ook nog
het einde van de uitbuiting over
de hele wereld en vriendschap met
alle volken. Natasja onderschrijft
dat zonder enige aarzeling. Zy is
niet alleen intelligent, maar ook
vol gezond verstand en schik in het
leven. Zy wil aan het eind van
haar studie een baan. omdat zy
daar wil zyn waar iets gebeurt. Zy
verdient nu al genoeg om 's zomers
aan de Krim in de zon te gaan lig
gen en 's winters te gaan skieën.
Het zou haar passen wanneer zy
wat leukere kleren zou kunnen ko
pen, maar zy is er niet door geob
sedeerd en zeurt er niet over.
J. van d eWalle. „Een vlek
op de Rug". P. N. van
Kampen en Zn. Amster
dam z.j.
Deze nieuwe roman van J. van
de Walle is de volmaakte tegen
hanger van zyn eerste boek „De
Slavenopstand". Doch. behalve dan
dat men ook deze roman een één
mansboek zou kunnen noemen,
daarmee houdt de gelijkenis op Ik
bedoel dat tegenhanger dan ook
kwalitatief.
De ene man waarom alles draait,
is Achilles van der Maas, die als
gesjeesde student door zyn familie
naar Suriname wordt gestuurd, een
aantal jaren voor 1863. het mo
ment waarop de slavernij officieel
werd afgeschaft. Een roman als
deze staat of valt met de hoofdper
soon en ik kan beginnen met te
zeggen dat deze roman staat als
een paal bovenwater. Deze Van
der Maas is iemand, die beschikt
over meer discriminatievermogen
wat betreft het menselijk hande
len dan de gemiddelde man op een
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsma)
(II)
denf" MOSKOU Na drie dagen praten in de hoofdstad van het
bei Russische rijk tegen het ijzeren gelijk van de ideologen, de achter-
or locht van de bureaucraten en deonwrikbare jovialiteit van de b-e
»or oepspropagandisten komt onverbiddelijk het moment van de
moedeloosheid: men praat tegen een muur. Met dezen is de co-
i' xistentie slechts een formele. Men heeft afgesproken de dove-
eetmansdialoog niet met waterstofbommen te beslechten.
Maar net als men zin krijgt zijn koffers te pakken en hen in hun
een plijk te laten gaar smoren, gaat de zon weer op. Men ontmoet
Irie jonge Russen, de hbs'er Pjotr. de studente Natasja en de jon
gt intellectueel Jewgeni. Drie loyale Russische burgers van mor-
gen met wie het co-ëxisteren geen probleem zal zijn. als wij die
leii morgen halen.
ffjMet Pjotr valt niet zoveel te pra-
"4l* hy spreekt slechts moei-
R(1 um Duits maar er is een en
nder aan hem te beleven. Hij komt
20 it Rostow, zijn vader is daar boek-
bouder, en hij doet toelatingsexa-
"en aan de universiteit van Mos-
ou, waar hij Russische taal en let-
fren gaat studeren. Hij is onzeg-
sui lar verrukt over het feit dat hy
m' ti de universiteit een kamer voor
an ich alleen heeft gekregen en boe-
of' «uit de bibliotheek kan halen
5 weel hij wil. Hy is ook een beet je
worgd want het is een vergely-
«d examen en er is slechts éen
laats op de universiteit voor iedere
i«n kandidaten. Maar als hij slaagt
'de rijgt hij een stipendium van acht-
If tonderd gulden per maand en dan
•at de wereld definitief voor hem
Wij wandelen door het park Gor
ki waai- de Moscovieten zich in de
warme zomeravond komen verma
ken. Het is een ..cultuurpark" en
by na alles is er gratis: concerten,
toneel, cabaret, roeien op een vij
ver en een dozijn eenvoudige spel
letjes waar de Russen zich onge
compliceerd mee vermaken. Ach
ter de lichtjes van het park stroomt
traag de rivier. Een „raketa", een
grote plezierboot met straalaandrij
ving, schiet met 70 km per uur on
der een strakke, nieuwe brug door.
Een beter leven voor ieder
een. Vice-premier Mikojan
heeft van zijn Amerikaanse rei
zen dit idee meegebracht: limo
nade-automaten voor Moskou s
straathoeken. Maar men drinkt
uit hetzelfde glas. papieren be
kers konden er nog niet af.
