-WIRTSCHAFTSWUNDER-
OP PUERTO RICO
JOEGO-SLAVIE:
hard werken in arm paradijs
VAN SUIKERPLANTAGE NAAR FAURIEK
VAN KROT NAAR HUIS
A-VAN EZEL NAAR AUTO
Zaterdag 22 juni 1963 Pagina 2
(Van onze correspondent in Washington, dr. P. G. J. Korteweg)
Tussen Florida en Zuid-Amerika. oostelijk van Cuba en Haïti,
ligt een eiland dat eeuwenlang grote strategische betekenis heefe
gehad. Het heet Puerto Rico en is ongeveer even groot als Cor
sica of Cyprus, half zo groot als Israël. De communisten noemen
Puerto Rico een Amerikaanse kolonie; officieel heet het een vrije,
geassocieerde staat. Over die nogal verwarrende politieke status
meer in een tweede artikel. Het belangrijkste moet voorrang heb
ben: op dit eiland heeft zich zoiets als een economisch wonder
voltrokken en honderden leiders uit Afrika en Latijns-Amerika
hebben de laatste jaren Puerto Rico bezocht om te zien wat zij
konden navolgen van de economische en sociale maatregelen die
de regering in San Juan heeft doorgevoerd.
Laten we maar letterlijk met
de deur in huis vallen: in een
poppenhuisdan, ver van de
hoofdstad, bij Guyama aan de
zuidkust van het eiland. De aar
den weg erheen is stoffig, de
palen met elektrische leidingen
zijn foeilelijk en overal in die
buurt ziet men krotjes, gebouwd
van ruwe planken en platgesla
gen benzine-vaten. Maar tussen
die vuile en trieste woonschuur-
tjes ziet men hier en daar een
fris huisje van gewapend beton,
vrolijk beschilderd met gele of
roze verf. Naar zo'n huisje zijn
we op weg.
„We", dat zij een regerings-amb-
tenaar uit San Juan. de burge
meester van Guyama en uw corres
pondent. Plechtig is dit bezoek al
lerminst. We zijn allen in ons over
hemd. want het is flink warm. Maar
feestelijk is de tocht zeker: veertig
van die nieuwe betonnen huisjes
worden deze dag in die buurt offi
cieel in gebruik genomen.
Een vrolijke, dikke, koffiekleu
rige vrouw met een hoofd vol glim
mende krulspelden nodigt ons bin-
ne in haar nieuwe huis. Meteen
staan we in de zitkamer, voorname
lijk gemeubileerd met een paar stoe
len en een televisie-toestel. Waar
er maar een kozijn of een richeltje
is, heeft de opgewekte huisvrouw
kleurige snuisterijtjes en bonte
kunstbloemen neergezet. Goedkope
prullaria, een janboel van kleuren,
maar één ding staat vast: die vrouw
heeft een schoon, fris huisje en ze
heeft daar een enorm plezier in.
Er zijn twee slaapkamertjes. Het
echtelijk bed vult bijna een hele
kamer. Maar in de krotjes van de
buren slaapt men vaak met het hele
gezin op stro of op een paar lappen.
Men kan zich dus wel voorstellen,
dat de bewoners van zulk een nieuw
Ram aan de lopende band.
Mini os Morin
Voor één man hebben de meeste
bewoners van dit eiland bijzonder
grote sympathie en verering: voor
hun landgenoot en gouverneur Luis
Munoz Marin. Hij is de man van
„operatie aanpakken" en dank zij
hem en zijn bekwame, vaak nog
jonge medewerkers, heeft Puerto
Rico zich de laatste twintig jaar
ontwikkeld van een deplorabel kolo
niaal gebied tot een eiland, waar de
welvaart met sprongen vooruitgaat
en waar de regering tien maal zo
veel als voorheen kan uitgeven voor
sociaal-economische projecten.
Wat wij vooral het wonderlijke
vinden in Puerto Rico's snelle voor
uitgang ls de aanpassing en de vi
taliteit van een bevolking, die
eeuwenlang was uitgebuit, die on
dervoed was en verziekt. Zodra dit
volk de kans kreeg om zich te ont
wikkelen en zodra een leider (Mu
noz Marin) hun de juiste weg wees,
stak men de handen uit de mouwen
en bereikte men een onverwacht
groot succes. De materiële ontwik
keling was zo snel, dat enige gees
telijke ontwrichting haast niet uit
kon blijven.
Prachtkans
Toch is Puerto Rico's snelle op
komst niet alleen een wonder.
Heel speciale omstandigheden heb
ben dit bijzondere succes mogelijk
gemaakt. De bezoekers uit onder
ontwikkelde landen kunnen hier al
lerlei leren, maar zelden of nooit
zal een behoeftig gebied zulk een
prachtkans op ontwikkeling krijgen
als Puerto Rico.
Dit eiland is namelijk sedert 1898
een deel van de Verenigde Staten.
Ook Amerika heeft zijn periode van
imperialisme gekend en aanvanke
lijk kon men de Philippijnen en
Puerto Rico, gebieden die Amerika
in 1898 Spanje afhandig maakte,
hét beste omschrijven als koloniën.
Maar Amerika zei een voorma
lige kolonie geneerde zich al
spoedig voor dat imperialisme. Van
1917 af zijn de bewoners van Puerto
Rico Amerikaanse staatsbureers. Zij
kunnen echter niet deelnemen aan
federale verkiezingen, maar zij be
hoeven ook geen federale belastin
gen te betalen.
Toch duimde het tot ongeveer
1940 voor de koloniale sfeer ver
dween. Het was Munoz Marin die
het, volk begrip bijbracht voor de
mocratie en die niet alleen zijn kie
zers, maar ook president. Roosevelt
wist te winnen voor een economisch
programma, dat het. land in twintig
jaar tot een fenomenale ontwikke
ling zou brengen.
Investeringen
Munoz Marin is nu 66 Jaar. Se
dert 1948 is hij gouverneur van het
eiland. Hij en zijn medewerkers
hebben de speciale relatie tot de
Verenigde Staten knap weten uit te
buitenzij hebben in de laatste
twintig jaar honderden fabrikanten
en tientallen hoteleigenaars weten te
bewegen een bedrijf in Puerto Rico
op te zetten.
De regering van Puerto Rico be
dacht namelijk een middel om in
vestering zo aantrekkelijk mogelijk
te maken. Tien jaar lang zouden
nieuwe fabrieken en hotels in Puer
to Rico vrijdom van bedrijfsbelas
ting genieten. Elders in de Verenig
de Staten is men verplicht 52 van
de winst voor de bedrijfsbelasting te
betalen! Maar zoals gezegd de
federale belastingen gelden niet in
Puerto Rico en wat men op het
eiland wil heffen, daarover kan
men in de hoofdstad San Juan be
slissen.
Het lokaas bleek heel verleidelijk.
Negenhonderd nieuwe fabrieken
werden op het eiland gevestigd,
tachtig procent daarvan met Ame
rikaans kapitaal. Na enige aarze
ling volgden de hotelbedrijvenin
19481949 werd het eiland bezocht
door 40.000 toeristen, die vier mil
joen dollar uitgaven. Dit jaar re
kent men op 500.000 toeristen, die
70 miljoen dollar moeten spende
ren
Voor de investeerders is het een
geruststellend gevoel, dat Puerto
Rico Amerikaans grondgebied is.
Geen risico's zoals Cuba of Haïti!
Verder is heel Amerika een open
markt voor Puerto Rico. Geen
douane-rechten dus. Weliswaar zijn
de scheepstarieven vrij hoog, maar
de lonen in Puerto Rico zjjn toch
altijd nog lager dan in de Verenigde
Staten en nogmaals: die vrijstelling
van bedrijfsbelasting is een buiten
kans, die een zakenman zich niet
graag laat ontgaan.
Vele produkten
Puerto Rico was vóór 1940 in
hoofdzaak een suiker-eiland. Thans
produceert men er elektrische
scheerapparaten, textiel, papier en
karton. Men vult blikjes met vruch
tensap en met tonijn, men fabri
ceert kunstbloemen en, natuurlijk,
rum. In de fabrieken hebben veel
vrouwen werk gevonden en dat
heeft sociaal de vrouw in aanzien
doen stijgen.
In veel opzichten is Puerto Rico
een jong land: van de 2.3 miljoen
mensen zijn er ruim anderhalf mil
joen jonger dan 35 jaar. De meesten
zijn klein van stuk en vol levens
lust. Hun ras moet sterk gemengd
zijn; ras-discriminatie is hier dan
ook onbegonnen werk en dat is dus
alweer een zorg minder.
Men lacht graag en voor een
noordeling is het telkens weer ver
rassend te merken, dat men al
lachende en soms zingende toch
flink weet aan te pakken.
Tegenwicht
Het is goed dat de regering veel
accent probeert te leggen op onder
wijs en cultuur. Dat geeft althans
enig tegenwicht tegen een onmis
kenbare neiging tot materialisme.
Wie tien of vijftien jaar geleden al
blij was op een ezeltje te zitten, tuft
nu op zijn minst rond in een Volks,
wagen en de verkwistende neigin
om elk jaar een nieuwe Amerikaan
se slee te kopen was zo sterk, d<
de regering de nummerborden voc
nieuwe grote auto's flink duur hee
gemaakt.
Het is onloochenbaar, dat Puer
Rico zijn „wirtschafswunder"
hoofdzaak dankt aan investerii
van buiten het eiland. Dat hee
zjjn nadelen en kan tot zekere pre
sie leiden van Amerikaanse kar
Daarover in ons volgende artlk
meer. Maar het zou onjuist zijn
zeggen, dat kolonialisme vervangi
is door dollar-imperialisme. De r
gering van Puerto Rico heeft rigo
reus agrarische landverdeling doo
gevoerd, men heeft een minimur
loon vastgesteld en vooral: de i
dustrialisatie is zo gevarieerd, d
men niet in de greep is gekom
van enkele grote industrie-reuzei
Puerto Rico
exporteert kunstbloemen.
betonnen huisje heel trots zijn op
hun woning en meubilair. Zij heb
ben elektriciteit en stromend water,
maar de w.c. is nog een primitief,
afzonderlijk huisje. Him betonnen
woning heeft geen ramen van glas.
In dit klimaat zijn verstelbare, sta
len jaloezieën praktischer. Een heel
belangrijk ding vergaten we nog:
zo'n huisje van gewapend beton is
absoluut bestand tegen Puerto
Rico's wervelstormen.
Zelf gebouwd
In de laatste twaalf jaar zijn er
al 20.000 van zulke praktische wo
ningen voor de lagere inkomens
groepen gebouwd. Of liever: zij heb
ben ze zelf gebouwd. Dat is name
lijk het bijzondere; de regering le
vert het bouwmateriaal plus een
deskundig leider en elk gezin dat
zo'n huis wil hebben levert een ar
beider, meestal de man, soms een
grote zoon, soms zelfs een weduwe.
Om die veertig huisjes bij Guyama
te bouwen had men vijf ploegen van
acht arbeiders gevormd. Elke ploeg
werkte ongeveer twee dagen per
week onder deskundige leiding. Een
gezin betaalt ongeveer 450 dollar
voor zo'n huisje en men kan er tien
jaar over doen om het af te betalen.
De prijs is zo laag, dank zij het feit,
dat de mensen zelf de arbeidskracht
leveren.
Het bezoek aan deze armetierige
buurt was misschien het mooiste
moment van ons verblijf op Puerto
Rico. Het toonde deze mensen op
hun best: praktisch en bereid om
aan te pakken. Hun huidskleur va
rieerde van blank tot diep-zwart,
maar ze hadden één ding gemeen:
ze waren gelukkig over hun vooruit
gang. Dit was een feestdag voor hen
en in elk huisje dat we bezochten
kregen we bier of rumpunch. Een
gevaarlijke combinatie, maar men
moet iets over hebben voor de voor
uitgang.
De bloedige strijd tegen de Duitse bezetter heeft de Seruen en
de Macedoniërs, de Montenegrijnen en de Kroaten. de Slowenen
en de Bosniërs tot één Joegoslauisch volk samengesmeed. Toen
president Tito met zijn in lompen gehulde strijdmakkers voor de
taak van de wederopbouw stond, had hij één fundament, waarop
hij een vrij, onafhankelijk en zelfstandig land kon stichten: het
nationaal bewustzijn. Men zegt het in Joego-Slavië zó: de fede
rale republiek Joego-Slavië heeft zes deelstaten, vijf nationalitei
ten, vier talen, drie godsdiensten, twee alfabetten en één wens:
onafhankelijkheid.
President Tito is thans bezig zijn land te openen voor het toe
risme in de hoop, dat de schier middeleeuwse armoede steeds
meer zal wijken voor het met jaloezie begluurde welvaartspeil van
het Westen. Overal wordt ijverig gewerkt, zowel aan de bouw
van nieuwe hotels als aan de aanleg van wegen, die de van jaar
tot jaar in aantal toenemende toeristen door dit boeiende land
Slavische architecten. Daartussen is
niets, ook niet in de woningbouw
en zo biedt Joego-Slavië het eigen
aardige aspect van een land dat in
bouwstijl een sprong van tenminste
een halve eeuw heeft gemaakt. Van
de Moorse poortjes en de rondin
gen der kwasi Renaissance in één
stap naar de strakke ljjnen van het
betonskelet. Deze hotels hebben
granieten vloeren en pastelkleurige
wanden, vaak met lichte lambrize-
ringen en overal wemelt het van
eigentijdse lampen.
Die sprong heeft men dan ook
niet helemaal zonder (kleer-)scheu-
ren volbracht. In het architecto
nisch bijzonder gedurfde hotel Sta
dion hangt over de volle lengte van
een van de lange gangen, ongeveer
op ooghoogte, een keurig blauw gor
dijntje, een „valletje" zou de Neder
landse huisvrouw zeggen. Wie dat
optilt onthult een scheur van een
vinger dikte en zolang als de gang
zelf .De gerant verontschuldigt zich
snel: „ach ja, zo'n hotel als dit
wordt door twee aannemers neerge
zet: De een zegt als hij het ont
werp ziet: „Dat is gauw gebouwd"
en de ander zegt: „Dat is gemakke
lijk gebouwd". Ergens bij die scheur
hebben zij elkaar blijkbaar ont
moet".
Modern zwembad
Nog een grapje, dat kenmerkend
is voor het Joego-Slavië van nu:
hotel Stadion heeft de vorm van "n
diabolo met de kamers uiterst links
en rechts in de zijvlakken. Het dak
loopt van de zijkanten af sterk
hellend naar binnen en komt daar
uit op de randen van een zwem
bassin, vijftig meter lang en dertig
meter breed, volgens internationale
maatstaven volledig geschikt voor
wedstrijden. De dakhelften vormen
er tegelijk de tribunes voor. In één
opzicht schiet het bad echter schro
melijk te kort: er zit geen water in.
Merkwaardig: Joego-Slavië kan
wél In korte tijd een modern ge
bouw neezetten met een ontwerp en
een inrichting, die de Westerse be
zoeker verbaasd doen staan, maar
als het op een vitaal onderdeel als
waterfilters voor het zwembad aan
komt, blijkt het staatstoevoersys-
teem voor bouwmaterialen plotse
ling hopeloos te falen. Die water
filters waren in heel Joego-Slavië
niet voorhanden. Nu moeten ze
worden geïmporteerd en eer de ook
onder een communistisch regime
Het moderne deel van San Juan ziet er uit de lucht uit als
Noord-Amerika.
voeren.
Van Rjjeka in het noorden tot
Omis (voorbij Split) slingert zich
de geasfalteerde autoweg, die hier
met wat overmoedige trots de
„Adriatic highway" wordt genoemd,
een tweebaansweg, die voor onze
begrippen tamelijk smal is, maar
Joego-Slavië lijdt nog niet aan ver
keersopstoppingen en kan het er
nog wel een paar jaar mee doen.
Van eenzaamheid is geen sprake,
want om de vijftig kilometer lokt
een gerieflijk motel, een vriendelijk
dorp of een aardig stadje. Houdt
men het Karstgebergte links en de
blauwe Adriatische Zee rechts, dan
bereikt men vroeg of laat het
vakantieparadijs Dalmatië.
In de eerste jaren na de oorlog
was de totale krachtsinspanning
geconcentreerd op de industrie.
Joego-Slavië is rijk aan bodem
schatten en beschikt over technisch
bekwame arbeidskrachten. Toen het
eerste vijfjarenplan voor de in
dustrie afliep zwierven op menige
plek in het schilderachtige binnen
land de traditionele schaapskudden
onder de rook van dampende fa
brieksschoorstenen. Dat was de
eerste stap van een ontwikkeling,
waarvan de laatste nog lang niet
is gezet. In volgende vijf- en zeven
jarenplannen ging men zich echter
ook richten op de huizenbouw. Beo-
grad. Titograd. Zagreb, Ljoebljana
en Split zijn moderne steden met
grote nieuwbouwwijken. De derde
fase in de opbouw van het land is
gewijd aan de .infra-structuur", de
verbetering van de vliegvelden, de
spoor- en auto-wegen. En al gaat
aanleg, vooral van deze laatste,
naar onze begrippen nogal primitief
men ziet de arbeiders met de hand
de uit de rotswand geboorde steen
klompen wegsjouwen), men vordert
gestaag. De grote steden in het
binnenland zijn alle al goed per
auto bereikbaar. De kustweg is vol
gend jaar zeker tot Doebrovnik
klaar, van Reijeka af 600 kilometer
lang 'een feest om te rijden.
Nu ls dan het toerisme aan de
beurt. Joego-Slavië doet wat na
tuurschoon en klimaat betreft niet
onder voor de Riviera of de Costa
Brava, maar het is als toeristen
oord nog jong. Het mist daardoor
de lawaaiige opeenhopingen van
mensen, die de mekka's van het
moderne massa-vermaak vaak eer
der tot een hel dan tot een hof van
Eden maken.
Nog rust
In Dalmatië kan men nog rust
vinden: weinig auto's, geen brom
mers, geen fietsen, geen trein. De
boot, spierwit koersend over de
blauwe zee, is er nog het meest ge
bruikte vervoermiddel. De „Adria-
linie" pendelt met luxe-salonboten
van dorp tot dorp en weeft een
levendig patroon van bruisend witte
kielzogstrepen tussen de plaatsjes
aan de kust en op de eilanden.
De hotels kunnen verdeeld wor
den in twee soorten: de oude, nog
al deftige uit de Oostenrijkse tijd
met dikke tapijten en koperen lof
werk in de hoge corridors en de
nieuwe, gebouwd door jonge Joego-
Moderne hotels
in een paradijselijke omgeving.
Salonboten
pendelen van dorp tot dorp.
langzaam malende staatsmoIenS:
daarvoor de vergunning hebben af-L
gegeven, zijn we weer een poosjen
verder L
Maar op één, zeer belangrijk punt^
worden de tekortkomingen vergoed, 8
misschien niet vandaag, maar dan
toch morgen. Want het ontbreekt"
de Joegoslaven niet aan grote ijver J
en maarschalk Tito is daarbij, zowel
voor het kleine aantal communisten t
als voor de overigen, een lichtend,,
voorbeeld en nationaal symbool. Uit
een zeer gevarieerde bevolking t
wordt langzamerhand één natie ge
smeed, een land met redelijke bron
nen van eigen inkomsten. Dat deze
ex-metaalbewerker daarbij strenge
eisen stelt en het van nature lang-
zame tempo zo hoog mogelijk heeft u
opgevoerd, ligt voor de hand. De tU< 0
gaat voort en Joego-Slavië heeft,
heel wat in te halen voor dat het
economisch op internationaal
niveau is beland. Maar zijn dicta- el
tuur is een milde en het volk schiktD
zich. met begrip voor de eisen van
de tijd.
