KAMSCHELP
XEROGRAFIE
VERRASSING IN
GENTSE VISUAL
INTERNATIONALE
PROBLEMEN
LADDER WEDSTRIji
stond eeuwenlang model voor tal
van emblemen en ornamenten
1 i
1
ll
|a;l 1
n
H
5
Kom er ACfT
Zaterdag 22 juni 1963
Pagina 4
Zij lagen achter in de vishal van Gent, tegenover het Graven
steen. Een flinke regenbui had ons naar binnen gejaagd, en eigen
lijk waren we ook wel een beetje nieuwsgierig naar hetgeen ach
ter die grijze muren met visserijvoorstellingen te zien zou zijn.
Nou, het was er gezellig en het rook er flink naar verse vis, gar
nalen en mosselen, kortom naar alles wat aan de buitenzijde van
het gebouw met beeldhouwwerk was gesymboliseerd. Dat alles
was uiteraard nogal gauw bekeken, en toen zagen we ze opeens
liggen: een tafel vol met de mooiste schelpen, die de Noordzee
maar kan prijsgeven. Allemaal van een en dezelfde soort, grote
kamschelpen, in wetenschappelijke kringen bekend als pecten
Maximus of pecten Jacobaeus.
L vü
Natuurlijk lagen die er ook
om te worden verkocht en te
worden gebruikt, als hors d'oeu-
vreschaaltjes, garnalenbakjes of
visscjioteltjes, ook wel als as
bakjes of bonbonschaaltjes.
Prachtige schelpen en niet
eens duur in het anders nogal
prijzige V laander enland: vijf
frank per stuk. Waar ze van
daan kwamen? Vissers uit Oos
tende brengen ze vaak mee",
verklaarde de handelaar, „ze
krijgen met de vis van alles en
nog wat in hun netten, en dat
is soms niet veel zaaks. Maar
deze Sint Jacobsschelpen kun
nen ze altijd kwijt. Ze zijn zeer
gezocht om de eettafels op te
fleuren U ook? Zoek maar
een paar mooie uit".
Dat hebben we dan gedaan. Twee
grote Jacobsschelpen zijn ons
mooiste souvenir van Gent gewor
den. Van binnen blank als het
fijnste marmer, geleidelijk over
gaand in een donkerbruine „rok-
zoom", aan de buitenkant met forse
radicale ribbels en fijne concen
trische lijntjes, van boven zacht
roze of oranje aanlopend, en een
ervan bovendien een beetje „pok
dalig", d.w.z. bedekt met wat jonge
-"V
Uniek in Nederland: noor
delijke wand van de zandgra-
verij in Nieuw Namen
Zeeuws Vlaanderen)met
mooi „uitgewassen" harde la
gen, die zuiver horizontaal lig
gen en vol schelpen zitten.
Onze bridgerubriek
Wellicht stelt u het op prijs, eens
een drietal problemen voorgelegd
te krijgen, die zich in het grote in
ternationale parentoernooi van
Juan les Pins hebben voorgedaan.
Ik geef eerst de opgaven, later de
oplossing waarbij vermeld wordt,
wat in de praktijk het beste resul-
taal gegeven zou hebben. Veel suc
ces!
1. Zuid gever, niemand kwetsbaar
Zuid heeft:
Sch. B 8 6 Ha. A H 9 Ru. 8 7
Kla. V 9 8 7 2
Biedverloop: zuid, west en noord
passen oost twee Sansatout
zuid past west drie Sansatout
allen passen. Waarmee moet zuid
uitkomen?
2. Zuid gever, OW kwetsbaar.
Zuid heeft:
Sch. B 10 9 Ha. A H B 7 Ru.
Kla. V B 9 6 4 2
Biedverloop: zuid een klaver
west past noord een schoppen
oost twee ruiten - zuid twee schop
pen west past noord twee
Sansatout oost past wat moet
zuid doen?
3. Zuid gever, NZ kwetsbaar. Zuid
heeft:
Sch. H 8 6 5 3 Ha. B 9 4 3
Ru. A 5 3 Kla. 8
Biedverloop (OW passen»: zuid
pas noord een klaver zuid een
schoppen noord twee harten
zuid drie harten noord vier kla
ver wat moet zuid doen?
Antwoord 1): Het overgrote deel
van de 90 zuidspelers die dit pro
bleem kregen, speelden klaver ze
ven voor en OW maakten toen elf
slagen. Zelfs als de partner klaver-
heer zou hebben, is het de vraag of
de uitkomst in klaver geen slag
kost, daar OW dan toch aas, boer,
tien in die kleur samen hebben.
Het winnende schot is hartenaas
(of heer): partner signaleert en
men maakt direct drie hartensla
gen. Men verliest dan slechts tien
slagen (—430) en scoort hóóg in
matchpunten.
hun terrein ligt daarvoor moeten
we bU de biologen zijn. En laatst
genoemden zullen niet steeds weten,
dat de aanduiding „Jacobaeus" slaat
op de apostel Jacobus de Meerdere,
want het behoort weer tot het ter
rein van de kerkgeschiedenis en de
middeleeuwse kunst!
Bedevaarten
Maar goed. „de grootste kam
schelp", pecten Maximus of pecten
Jacobaeus, vooral heeft historische
vermaardheid gekregen als het at
tribuut van Jacobus de Meerdere,
de broer van Johannes de Evange
list. Hij werd in Palestina onthoofd.
Naar zijn vermeend graf in het
Spaanse stadje Santiago di Com-
postella (ten zuiden van La Co-
runa) zijn in de Middeleeuwen veel
bedevaarten gemaakt. Het embleem
van deze Santiago-gangers was de
Jacobsschelp, en van oude afbeel
dingen weten we, dat uitsluitend
de kamschelp daarvoor werd ge
bruikt.
De adel gaf vaak een voorbeeld
tal van ridders trokken mee
naar Santiago en zo komt het, dat
we op verschillende wapens nog
altijd een of meer Sint Jacobs
schelpen kunnen zien, emblemen
die stellig herinneren aan het feit,
dat leden van een bepaald geslacht
eens een bedevaart naar Noord-
Spanje hebben gemaakt. Ook ver
schillende gemeenten in ons land
voeren St.-Jacobsschelpen in hun
wapen.
Venus
Pecten werd ook op andere wijze
„geadeld": Aphrodite, de Griekse
godin van de liefde en dochter van
de oppergod Zeus, werd door de
Romeinen „Venus Anadyomene"
genoemd, „uit de zee opstijgende
Venus". Venus is volgens de mytho
logie geboren uit zeeschuim en deze
liefelijke gebeurtenis is door de
eeuwen heen een nooit opdrogende
bron van inspiratie voor kunste
naars geweest. Dichters wijdden er
vloeiende volzinnen aan en beeld
houwers putten zich uit om op
velerlei wijze met Venus eer te be
wijzen aan de vrouw in al haar
volmaaktheden.
Het is de Renaissance geweest,
die min of meer een nieuwe Venus-
cultus heeft doen ontstaan, en het
waren vooral de schilders Botticelli
en Titiaan, wier werken tot de hui
dige dag zijn blRven voortbestaan
als het schoonste, dat aan de
schoonste aller vrouwen is gewijd.
Daarbij kwam de Jacobsschelp weer
ten tonele. De kamschelp namelijk
werd uitverkoren om als presen
teerblaadje voor de „volwassen
jonggeborene" te fungeren. De alle
gorie van Botticelli spreekt als zo
danig het meest aan. Titiaan deed
het bescheidener Venus heeft
op zijn schilderij juist haar schelp
verlaten en verricht datgene, wat
elke vrouw na het ontwaken het
eerst doet: zij maakt haar toilet.
In beide gevallen is het attribuut
onmiskenbaar een kamschelp
men zou het kunnen zien als een
soort ouverture tot de ornamente
ring. die karakteristiek is voor de
„wedergeboorte". In zekere zin was
de Renaissance tevens een door
braak, want bij haar intrede ver
loor de Jacobsschelp haar exclu
sieve betekenis als specifiek heilig
symbool en adellijk embleem. Als
ornament was ze voortaan voor
iedereen toegankelijk een fraai
ornament, dat elke tijd, elke stro
ming in de kunst heeft doorstaan,
het zoveelste bewijst van de stel
ling, dat de natuur de leermeesteres
voor alle kunsten kan zijn.
Fossielen
.Aan het verhaal over de kam
schelp in alle mogelijke facetten
kunnen de geologen een interessant
hoofdstuk toevoegen. Allicht dat
zÜ de belangstellende, wie het om
pecten te doen is, mee op excursie
nemen, helemaal naar Zeeuws
Vlaanderen. Tientallen goudbruine
schelpen rollen u tegemoet, als ge
wat gaat peuteren in de roestkleu
rige zandlagen van een groeve te
Nieuw Namen, een dorpje ten oos
ten van Hulst, vlak aan de Bel
gische grens. In geologisch opzicht
is dat plekje uniek voor ons land:
zeepokken. We hebben het niet over
ons hart kunnen verkrijgen ze als
serviesgoed te gebruiken. Bij de af
was gebeurt zo gauw een ongelukje.
Merkwaardige en bovenal fraaie
schelpen, die pee ten-schalen. Ze
zijn zeer nabije familie van het em
bleem van een grote olie-maat
schappij, dat we overal langs de
weg op benzinepompen kunnen
zien, en dat niets anders is dan de
gestileerde afbeelding van de kam
schelp, die meer dan enig ander
schaaldier of wat voor maritiem
wezen ook model heeft gestaan voor
de meest uiteenlopende emblemen
en ornamenten.
Kunsthistorici kunnen er over
meepraten, maar of ze de schelp in
kwestie altijd kunnen herkennen als
pecten, dat is een vraag, die niet op
Ovaal wapenschild met drie Jacobsschelpen, gebeeldhouwd
in hardsteen
Aangevoerd door vissers
van Oostende: twee grote kam
schelpen. fraaie souvenirs uit
de Gentse vishal.
de daar ontsloten formatie wordt
elders in Nederland niet aange
troffen.
Het zijn zandlagen uit het aller
oudste diluvium, nog net vóór de
Ijstijd, ongeveer een miljoen jaar
geleden (het kan iets meer, het kan
ook iets minder zijn) ter plaatse
afgezet. De zee heeft indertijd met
gulle hand gegeven, want die lagen
moeten vroeger een veel groter op
pervlak hebben beslagen. In Bel
gië vindt men er o.a. in de omge
ving van Antwerpen, veel van
terug. Maar wat ons land betreft,
nam de zee later gretig terug, wat
ze indertijd had gegeven. Storm
vloeden spoelden alles weg, en er
bleef in Zeeuws Vlaanderen slechts
één eilandje over de heuvel,
waarop het dorpje Nieuw Namen
is gebouwd. Het is een erosierest,
zeggen de geologen.
Waar men ook graaft in die bult,
steeds wordt dat roestig bruine
zand aangetroffen, vol met zee
schelpen, en de kamschelp, in dit
geval pecten Opercularis, is er al
lesoverheersend. Soms valt de
fossielenspeurder eens een mossel
in handen, of een linksgewonden
hoorn, maar verder is het pecten
en nog eens pecten, wat de klok
slaat, en enkele brokken vol on
herkenbaar schelpgruis uit de een
of andere brandingszone.
Niet eentonig
Het zou er eentonig zijn, als de
kamschelp niet zo*n buitengewoon
aantrekkelijke verschijning was.
Met enige voorzichtigheid kunnen
heel wat gave exemplaren worden
geborgen, en merkwaardigelke
verzamelaar kan er niet genoeg
van krygen, geobsedeerd als hij
wordt door deze fraaie fossielen.
Hier en daar zijn de zandban
ken door het ijzeroxyde min of
meer verhard tot een soort „plaats -
eigen zandsteen", die echter ge
makkelijk kan worden verpulverd.
Als er niet gegraven wordt, zorgen
regen en wind er voor, dat deze
harde gedeelten mooi worden uit-
geprepareerd, en dan is duidelijk te
zien, hoe de lagen nog ongestoord
zuiver horizontaal liggen, precies
zoals ze indertijd zijn afgezet in een
strandgebied met rustig water.
Pecten na pecten werd in het
zand gevlijd, een laagje zand
spoelde er over, weer pecten, weer
zandEen proces, dat zich ette
lijke malen herhaalde en zo de ver
maarde heuvel van Nieuw Namen
in eerste aanleg heeft doen ont
staan.
Wij zijn zuinig met dat „eilandje",
dat daar aan de Belgische grens
is overgebleven. Een oude zand
groeve is geologisch natuurmonu
ment geworden het zou wel goed
zijn, die ontsluiting iets „frisser"
te maken, want alles groeit er
dicht, zodat de aardlagen bijna niet
meer te zien zijn. In de thans in
gebruik zijnde grote graverij is het
veel beter, en daar is het, waar de
fossiele schelpen uit het aller
oudste diluvium bij handenvol kun
nen worden verzameld, gaaf en
goudgeel als het embleem, dat we
overal langs de weg tegenkomen.
Kunt U de acht afwijkingen in de beide bovenstaande tekeningenjv
vinden? De juiste oplossing vindt U elders in dit Bijvoegsel.
Onze schaaknibriek
Opgave 135.
Wit: Kh4. Dd8. De4, Tc3. pion h3.
Zwart: Kh7, Dbl, Dgl Tf2, pion
nen f7, g6, h6.
Wit maakt remise.
Oplossing: 1. Dh8f, KxhS; 2. Tc8t,
Kg7; 3De5t. Tf6; 4. Tg8, Kxg8; 5.
De8t, Kg7; 6. Dh8t, Kxh8 pat.
Opgave 136.
Wit: Kgl. Df4,Tal, Tf7. pl. a2, bö,
c5, f2, g2. h2.
Zwart: Kd8. Dd5, Tc8, Te8, pi. A7,
b7. c4, g7, h7.
Wit geeft mat in drie zetten.
Oplossing: 1. Dg5t. Dxg5; 2. Tdl+,
Dd5; 3. Txd3 mat.
Opgave 137.
Wit: Kgl, Db2, Tbl, La3, Le4,
pionnen a2, f2. g2, h2.
Zwart: Kd7, Dd5, Td8. Th8, Le6,
pionnen a7, c6, f6, g7, h7.
Wit geeft mat in twee zetten.
Oplossing: 1. Lxc6f en 2. Db7 mat.
Opgave 138.
Wit: Kfl, Db7, Tal. Thl, Lel, Lc6.
P3c. pionnen a2, b2, c2, g2. h2.
Zwart: Kd6, Dh4, Td4, Th8. Lg4.
Lc5, Pg8. pionnen a7, f4, g7, h7.
Zwart aan zet geeft mat in drie
zetten.
Oplossing: 1. Df2*, Kxf2; 2. Tdl*,
Le3; 3. Lxe3 mat.
Opgave 139.
Wit; Ke8. Tgl, pionnen e6, e7.
ZwartKg8, Td2. pion g2.
Wit aan zet wint.
1. Txg2t,Txg2: 2. Kd7, Td2t: 3.
Kc6, Tc2t: 4. Kd6!, Td2t; 5. Ke5,
Te2ï; 6. Kf5. Tf2t; 7. Kg4, Tg2t; 8.
Kf3 en wint.
Antwoord 2): Verreweg het beste
bod op dit moment is drie ruiten,
een bod in de kleur der tegenpartij.
Het stelt de partner precies in
staat te beoordelen hoe ver hij kan
gaan en ook, nog harten te bieden
als hij dat zou willen. Het bod kan
niet als zeer sterk opgevat worden,
daar zuid zijn spel reeds door zyn
tweede bod (twee schoppen) als
vrij matig gelimiteerd heeft. Biedt
men drie klaver, dan volgt drie
schoppen bij noord en weet zuid
nog niet wat hij moet doen. Juist
de renonce in ruiten zal, als deze
kenbaar gemaakt wordt, de part
ner het besluit tot vier schoppen
in de mond geven. Noord had:
Sch. A. V, 7. 5, 2, Ha. 8, 4, R. V. B. 4,
KI. H, 10, 3.
Vele paren kwamen met de NZ-
spellen in vier schoppen, doch on
geveer een derde van de deelne
mers miste dat contract.
Antwoord 3: Noord heeft zeer
sterk geboden en zuid heeft nog
niet veel kracht aangegeven. Nu
noord niet tevreden blijkt met het
eenvoudig verhogen tot vier har
ten. maar nog eens de klaveren
herbiedt, moet zuid enig teken van
leven geven en niet volstaan met
vier harten. Thans is vier ruiten,
aangevende de eerste controle in
deze kleur, het goede bod en het
zou naar slem leiden en zeer hoog
gewaardeerd zijn daar de meeste
paren dit moeilijke slembod misten.
Noord had:
Sch. A. Ha. A. H, 7, 2. R. 10, 6,
KI. A. H. 10. 7, 6, 2.
Zelfs bij uitkomst in ruiten is
slem in harten te winnen, mits
noord maar direct ruitenaas (in
zuid) neemt, schoppenaas speelt,
klaveraas en dan kleine klaver
troeft, op schoppenheer een ruiten
weg. Schoppenheer wordt afge
troefd, doch dat gaat van vrouw
derde en het contract wordt toch
gewonnen.
H. W. FILARSKI.
Opgave 140. li
Wit: Kcl. Th3. [J
Zwart: Kal, Phl. pion a2. j
Wit aan zet, wint. L
Oplossing: 1. Tf3, Pf2; 2.
Pdlt: 3. Tg3, Pe3t; 4. Kb3, P^
Tgl en 6. Tdl mat.
Opgave 141.
Wit: Kh7. Ta3. Le7.
Zwart: Kb8, Tf6, Lf8.
Wit aan zet. wint.
1. Tb3, Tb6: 2. Tb6. Kc7; 3.
Kd8: 4. Tb8, Ke7: 5. Kg6! en
Opgave 142. ft
Wit: Kgl. Dh6. Tal, Tel>
Pg3, Pg5, pionnen a2, b3. f2. gf
Zwart: Kg8. Dd8, Ta8, Tf8,l
Pf6, pionnen a6, b5, c5. d7, f7,
Wit aan zet. wint. i
Oplossing; 1. Ph5, gxh5; 2.
Kh8; 3. Te8!
Goede oplossingen ontvangen^
H. Slegtenhorst (5); G.
Dissel (7); J. A. Duiser (2); I
kooy (8)C. Witteman (6)J.E
sel (7)C. J. Hakemulder (6)
Swan Liat (8)J. Barendse (1
Hoek (8): P. Spierenburg (4)
sen (-) het aantal goede oplo
gen.
De ladderstand is hierdoor!
worden: D. Hoek 93; C. J. 1
mulder 74; C. Witteman
Slegtenhorst 55; G. J. v. Diss
P. Spierenburg 36; J. Bekooyf
A. v. Dissel 34; J. Barendse
Bonsel 14; dr. Kwee Swan 1
8. De prijs gaat dit keer dus r
heer D. Hoek te Katwijk.
TER OPLOSSING
Troitski
Wit speelt en wint.
(led st 8pxa 'L :»Pi a8RLU
iiuua ua
'L :9PSPX '9
•fipxzpx 's sp—93i 'i8q—ioyp
-LPT i L09PH '8 ÏSUXS^X 'f*51
z ;g3'm9M 'i :Suis4do
1. radioblad meer bl?en
2. snor man langer
3. knop trapleuning
4. geldstuk meer opde grond
5. blok meer in goH)n
6 stoel loopt ande
7. schoenen inbre51" WMtef
8. vaas op tafelt; anders
