Talrijke stukken trekken in het „isolement" de aandacht j „UITLENEN" VAN KUNST VASTE PLANTEN IN DE TUIN Ieder spreekt over Der Stellvertreter THEATER IN WEST-HERLIJN j Hoe was de houding van Paus Pius XII tegenover de Joden? Een nieuw initiatief Als in een leesbibliotheek Zaterdag 23 maart 1963 Pagina 2 Het is nu de goede tijd allerlei vaste of overblijvende tuinplan ten te poten of te verplanten en vanzelfsprekend zullen die voor namelijk in de bloemborder ko men. In de border zijn ongetwij feld plekken die minder goed hebben voldaan. Sommige kleur combinaties zullen toch niet het effect gegeven hebben, dat men ervan verwacht had. Ook herfst- asters mogen voor de late bloei niet ontbreken. Er zijn ook wel in de zomer bloeiende soorten, doch vooral voor de late herfst wil men toch nog kleur hebben en dat moet men dus voorname lijk in die asters zoeken. Nu zijn er enorm veel soorten, er zijn de bekende lilakleurige; ze voldoen prima, vooral indien ze gecom bineerd worden met laat bloei ende helianthus of rudbeckia's. Ook de rode kleuren zullen u wel voldoen. Er zijn soorten met zeer kleine bloemendie erg over dadig bloeien en met grotere: witte herfstasters komen ook voor. Vooral de rode soorten zul len in kleur opvallen; overigens moet u dit meer als violet zien. Aster sedifolius is ook heel mcoi; die bloeit met duizenden kleine bloempjes. Het is echt iets voor de liefhebberstuindeze soorten groeien ook niet zo hoog op, doch bereiken maar een hoogte van ongeveer één meter. Ze kunnen dus in de grote bor der in het midden gepoot wor den en voor de kleine tuin zou den ze een plekje op de achter grond kunnen vinden. Herfstasters zijn plezierige planten, omdat men er weinig aan te doen heeft. Ze zijn vol komen winterhard en het is dus niet nodig ze tegen het invallen van de winter af tp dekken. Ze kunnen jaren op dezelfde plaats blijven staan, dikwijls wel langer dan vijf jaar. Nadien zijn ze tot zulke grote pollen uitgegroeid, dat men ze wel dient te verplan ten. De grote pollen kunnen in de late herfst of in het voorjaar worden opgenomen nu kan men dat dus ook nog doen en dan verdelen in stukken. Vooral de buitenste delen kunnen op nieuw opgeplant worden. G. Kromdyk. ij t Netelig onderwerp Martin Held als de Wilhel minische burger Theobald Maske beluistert het weinig gezonde inwendige van Klaus Kammer als dweepzieke kap persbediende in Carl Stern- heims: „Die Hose". (Van onze correspondent in Bonn) WEST-BERLIJN probeert krampachtig, ondanks zijn isolement binnen de muren van Ulbrichts arbeiderspara dijs, een grote stad te zijn, een hoofdstad van een herenigd Duits Rijk, dat aan de toekomst behoort. In veel opzichten lukt dat maar moeizaam. Cultureel bereikt men het gestelde doel nog het beste. Wat tentoonstellingen, cabaret en vooral artistieke atmosfeer betreft kan Berlijn weliswaar de vergelijking met München niet doorstaan, maar op het gebied van het toneel neemt de stad een eerste plaats in. Ondanks het feit dat de grote, helaas in het Derde Rijk niet zuivere, Gustav Gründgens in Hamburg zit en beroemde regisseurs als Karl-Heinz Stroux en Oscar Fritz Schuh resp. in Düsseldorf en Keulen. der Strafkolonie", het gruwelijke verhaal over het executiemechaniek dat voor zijn buiten werking stel ling de jonge officier executeert wiens leven in totale dienst van het mechaniek stond, was de bewerking het opmerkelijkst. Balletdansers suggereerden nl. de werking van het mechaniek op mu ziek van Ravel, een weinig bevre digende oplossing, die juist de gru welijkheid van het verslindende ap- Experimenten In de herfst zorgen de Berliner Festwochen elk jaar voor belang rijke opvoeringen. In 1962 hoorde daartoe vooral het gedurfde expe riment van Willy Schmidt van het Schlosspartheater of Kafka's novel len „In der Strafkolonie" en „Ein bericht für eine Akademie" te be werken tot toneelstukken. Van „In paraat te niet deed. De hoofdrol van de jonge officier werd gespeeld door een van Duitslands meest veel zijdige en verbluffende jonge talen ten: de 32-jarige Klaus Kammer Hij gaf in het andere 6tuk van Kafka een beklemmende creatie van de ontaapte mens, die een we tenschappelijke lezing houdt over zijn vroeger apebestaan. In dezelfde Berlijnse Festwochen werd een stuk uitgebracht van de Amerikaanse schrijver Peddy Cha- yewski: „De tiende man". In Ber lijn, met zijn eens zo levende Jood se gemeente, was dit stuk, dat in een synagoge speelt en waarin steeds gezocht wordt naar de Jood. die het voor het lezen van de wet vereiste aantal van tien aanwezigen kan completeren, bijzonder op zijn plaats. Ook al bereikte de opvoering met altijd het wereldniveau, waarop het Berlijnse theater zich graag wil bewegen, het zo door en door Jood se stuk van Chayewski toonde aan dat men in de ingesloten vroegere Duitse hoofdstad naar buiten kijkt. Datzelfde bleek uit de opvoering van Ionesco's „Luchtvoetganger" in het fraaie Schillertheater. Ionesco heeft nauwe banden met Duitsland Zijn „Neushoorns" waren op vele Duitse planken een groot succes en werden op de televisie met de be kende filmregisseur Bernard Wicki in de hoofdrol getoond. Ook „De stoelen", „De kale zangeres" en an dere Ionesco's trokken veel publiek. Dat mag de reden geweest zijn dat Ionesco de wereld-première van zijn nieuwe stuk „Luchtvoetganger" aan een Duits gezelschap toestond: het Düsseldorfer Schauspielhaus on der regie van Stroux. Op de Dtis- seldorfse opvoering liet echter al gauw het Schillertheater zyn voet gangerspremière volgen Mijn Parijse collega is al uitvoerig op de mérites van Ionesco's stuk Ingegaan, zodat ik mij wil beperken tot de constatering dat ook de Ber- ïynse opvoering geen sterke indruk van het stuk gaf. Bewerkte Kafka. Chayewski. Io nesco. Veel oorspronkelijke Duitse stukken worden kennelyk niet ge speeld, zou men hieruit op kunnen maken. Maar die indruk bedriegt. Van de expressionistische toneel schrijver Carl Sternheim worden bijv. twee stukken in Berlijn ge speeld: „Der Nebbich" en „Die ho se". beide scherp, politiek, kritisch. Stukken, waarin het Wilhelmische burgerdom er even ongenadig van langs krijgt als het „zeverige idea lisme" uit die tijd. „Die Hose" heeft als uitgangspunt de kanten onder broek van Frau Maske, die bij de intocht van de Keizer tot haar eigen schrik en tot morele veront waardiging van haar man op haar enkels viel. Uit die gebeurtenis ont wikkelt zich een satirische komedie met naast een aantal zwakke ook verrukkelijke scènes. Martin Heid en Klaus Kammer (die als de leraar en diens stiefzoon Andri in Max Frisch' Andorra samen triomfen vierden» gooiden het over een heel komische boeg. waardoor de satire van het stuk wel eens verloren ging in het proestlach-verwekkende vir tuoze toneelspel. v-HSSRBSS De eigenaar van het uitleen- bureau voor kunst te Hamburg G. Tilly „Voor slechts f 4.- een écht schilderij" zo luidt de sensatio nele aanbieding van een Hamburgse Kunstgalerij. Als eerste stad in West-Duitsland bezit Hamburg sinds kort een uitleenbureau voor kunst". Iedereen kan hier, zoals in een leesbibliotheek boeken wor den uitgeleend, voor de eenheidsprijs van vier gulden een origineel kunstwerk voor de duur van drie weken lenen. De organisator t§ ervan overtuigd, dat hU met dit geheel nieuwe idee succes zal hebben. Hij rekent by een tor mstig vast aanbod van 3000 r ieryen op een klantenkring van ongeveer 6500 personen. Voorlopig is het echter nog niet zo ver. Op het i enblik kan men een keuze maken BS 900 echilderijen van Deense, Franse, Italiaanse, Oostenrijkse en Zwitserse schilders, terwijl 100 schil derstukken door bekende Hamburgse schilders ter beschikking werden ge steld. Talrijke kunstenaars in geheel West-Duitsland heeft men om mede werking verzocht en het is wel zeker, dat eiJ aan het verzoek gevolg zullen geven. Relatief hoog artistiek niveau Het museum tracht „elk wat wils" te bieden. Men wil een zo groot mo gelijk gebied bestrijken en in geen geval een bepaalde „richting" be voordelen. Mensen met een conserva tieve instelling zullen zeker werke lijkheidsgetrouwe schilderijen kiezen, de jeugd echter, dat is al gebleken, geeft de voorkeur aan de abstracten. De bijna beruchte „heidelandschap pen". de „droom van een jonge vrouw" of de „afscheidskus" zal men er echter tevergeefs zoeken. Het mu seum wil een relatief hoog artistiek niveau handhaven. Zover men dit thans kan beoor delen, zullen mensen uit alle lagen van de bevolking en van alle leef tijdsgroepen het Hamburgse uitleen- bureau bezoeken. Er zijn veel Jon gelui bij, vooral studenten en talrijke arbeiders en gepensioneerden, die zich de aankoop van een echt kunst werk niet kunnen veroorloven. Maar ook menige welgestelde zakenman of ondernemer heeft het reeds gewaagd, een modern schilderij voor drie we ken te lenen, om te zien. of dit kunstwerk hem „Iets zegt", of hU er mee „leven" kan en of hy het even tueel later zou willen bezitten. Want alle schilderyen, waaruit een keuze gemaakt kan worden, zyn te koop. Vanzelfsprekend heeft het niet ontbroken aan mensen, die dit nieuwe instituut smalend bekritise ren. „Eén ding staat echter vast: als deze methode van uitlenen van schil derijen er toe dient de kunst popu lair te maken en het leven met goede kunstwerken te bevorderen, dan is behalve het zuiver commerciële, ook het ideële doel van dit „uitleen bureau" voor kunst bereikt. Op dit moment spreekt heel Ber lin van een stuk, dat eveneens door een Duitser werd geschreven: „Der Stellvertreter", debuut van de 32- jarige Rolf Hochhuth. Over de kwa liteiten van dit stuk, dat door Erwin Piscator in het Theater Am Kur- fürstendamm werd geregisseerd, wordt gestreden. Hochhuth schreef namelyk een stuk (de tekst ver scheen als Rowohlt Paperback) dat bjj opvoering zeven uren zou hebben geduurd. Daar het zelfs voor het theaterminnende Berlynse publiek wat veel zou zijn zette Piscator de schaar in de tekst en maakte er een speelbaar geheel van drie uur van. Maar dit is niet de reden van de grote belangstelling, die het stuk gewekt heeft. Die ligt in het nete lige onderwerp. Der Stellvertreter behandelt namelyk de houding van Paus Pi us XII en de hoge clerus tegenover de Duitse uitroeiing van Joden tydens de tweede wereldoor log. Hoofdfiguur is de Jezuïtenpater Riccardo, die vergeeft poogt het Va- ticaan ertoe te bewegen in een openiyke verklaring Hitiers Joden moorden te veroordelen. Het enige wat hij bereikt is de publikatie van een nietszeggende boodschap. Teleurgesteld door het Vatlcaan, dat Hitler niet als misdadiger wil zien, maar meer als bestrijder van het atheïstische bolsjewisme, naait Riccardo een Jodenster op zyn sou tane en gaat als „plaatsvervanger" van de Paus met de Joden naar Auschwitz, waar hy omkomt. Hochhuths stuk is grotendeels gebaseerd op historische figuren en feiten. Paus Pius XII (Pacelli) ver- schynt onder zyn eigen naam op de planken, de nuntius in Beriyn Orsenigo eveneens. Voor pater Ric cardo stond de Poolse geesteiyke Kolbe model, die zich in Auschwitz opofferde om het leven van een Pool met een heel gezin te redden. Verder herinnert Ricardo aan de Duitse domproost Bemhard Lich tenberg. die het lot van de Joden mede wilde ondergaan, maar onder weg naar Dachau stierf. Ook de historische SS-man Gerstein, die foto's maakte in de vernietigings kampen en de r.-k.-kerk inlichtte over de gruwelen der Nazi's, voert Hochhuth ten tonele. Kritische reactie Begrypeiyk, dat een dergelijk stuk opzien baart. Van de kant van de r.k.-kerk is uiteraard al kritisch gereageerd op „Der Stellvertreter", die men historisch niet gefundeerd acht en die men eenzydig anti-Va ticaans vindt. Nu, dat laatste is ze- Hochhuth schildert Pius XII als een glasharde, zuiver rationalisti sche scepticus, wiens handelen be paald wordt door anti-communisti sche rancunes, ijdelhcid, wellicht lafheid en niet in de laatste plaats door zakelyke overwegingen. De voorzichtige houding van het Vatl caan tegenover Hitier verklaart Hochhuth voor een groot deel uit het feit dat een financieel imperium in het geding was, namelyk het on overzienbare bezit aan grond en aandelen van de kerk van Rome. In deze kwestie is het laatste woord nog niet gesproken. Hoch huths verwijten zijn niet gemakke- lyk te weerleggen. Zy verwijzen naar de concordaten met Hitier en Mussolini, die door hun internatio nale diplomatieke werking pressie middelen hadden kunnen zjjn voor de goede zaak, snydt zeker hout. Ook het feit dat Pius XII de Spaan- Herfstasters in volle bloei. se fascist Franco de hoogste kerke- lyke orde verleende en de Nazimi nister en ambassadeur Franz von Papen zijn oude eerbewys teruggaf, spreken boekdelen. Hochhuth een toneelschrijver Of Hochhuth echter een groot to neelschrijver zal biyken te zyn als hij eens een stuk produceert, dat helemaal van hem alleen is, is na- tuurlyk een andere kwestie. De door Piscator uit het ellenlange manus cript geperste scènes zyn voor een Dieter Borsche als Pius XII en Günther Tabor als de Je- zuitenpater Riccardo in Hoch huths stuk „Der Stellvertreter" deel heel sterk, voor een deel ook zwak. Zo is de grote scène, waarin Riccardo als plaatsvervanger van Christus' plaatsvervanger: de Paus. het lot der Joden in Auschwitz op zich neemt, te theatraal om pak kend te zijn. Ook de figuur van de „dokter" (kennelyk een toespeling op de duivedse dokter Joseph Goeb- bels) werkt hier onwaar. En zo is er meer. Aan de opvoering in B iyn lag dit gebrek aan werk overigens niet. Günther Tabor Riccardo en vooral Dieter Bor» als Pius XII garandeerden ton« spel van formaat. Hochhuths stuk al verkocht aan vele toneelgq schappen in andere landen i Europa. In Nederland gaat deHaj se Comedie het spelen. Dat betefc dat de discussie over de houd van het Vaticaan in de jaren 193 1945, die nu in Beriyn ontketend verder gaat. Met toneel als zoda: heeft dat weinig meer te mak Even weinig als een aantal uitr pen van verontwaardiging oa het publiek by de première van! stuk. Interessant overigens zou\ zijn te weten of men ook in c dere landen, bijv. in Nederla de Piscatorversie van het gaat spelen. In die versie is t melijk nogal het een en an geschraptdat beter had kun blijven staan: de kwalijke rol het Derde Rijk van de bem\ ningsindustrie (in Hochhul tekst komt een gevolmachti\ van Krupp voor), de mishan lingen van gevangenen in cc centratiekampen, van Russin en Poolse krijgsgevangenen dwangarbeiders bij de fir Krupp, de al teb rutale Nazis nes en uit de slotwoorden „fi maanden later werden de la ste gevangenen in Auschv door Russische soldaten bevn de woorden: „Russische soli ten". casu grondig onder de spetters, van alle kanten op hem afsprii dank zy de tomeloze vaart, w mee de automobilisten door plassen jakkeren HET valt me herhaaldelyk hoe weinig consideratie van deze heren met de i wandelaars of fietsers hebben. Ze scheren langs hen heen, bl baar onbewust van het onheil ze aanrichten, zitten zélf veilig onbesmet hoog en droog achter stuur en denken „Wie dóet wat?" Natuuriyk zijn er ook de opgevoeden". Ze houden er rekening mee, er ook nog anderen op de w bestaan: we zyn dan ook a dankbaar voor hun oplettendb Maèr zij behoren h« tot de uitzonderingen. Bovendien heeft de z.g. dooi" de nodige gaten in wegdek geslagen. Ze kunnen minstens even ve deriyk zyn als de watergolven. U over de broekspypen spoelen in een minimum van tyd de meenste vlekken op Uw panti toveren, vlekken, die minstens liter „vlekkewater" vergen omi weer netjes uit te krijgen. U kunt dus beter het mooie 1« pakje, dat U al gereserveerd li om er straks mee in de lentezfl flaneren, nog een ogenblik tui de motteballen in de klerenl laten hangen. Anders is de aardigheid er i vóór U 't weet NOG een ogenblik, beste met en alles komt in orde. Dan zyn we, na de vorste sneeuw, ook al die andere makken vergeten en is de „ie welke eergisteren om 9.20 uur( cieel haar intree deed, werk gekomen. Dan staat alles klaar om U warmte te ontvangen. Dan is het winterleed deflu geleden en zuigt U de hed voorjaarsgeur naar binnen, naar U nu al weken onstul heeft verlangd. En dan krijgt U niet meer ou wacht een pets water over schoenen, zoals deze zieliee heer tot zyn schade en schande e ondervinden. Dat hy de automobilist no? „hartig woordje" achterna geroi heeft, zou ons niets verwonden fantl ZO hèèl vlot verloopt de over gang van winter naar lente niet. Nu de temperaturen geleidelyk sty gen, de oliekachel nog maar met een klein pitje staat te branden, de kolen zachtjes liggen te gloeien en ledereen zich opmaakt binnenkort piekfijn voor de dag te komen in verband met Pasen, biyft oppassen toch altyd de boodschap. Regen- en stormvlagen kunnen U onverhoeds overvallen. En iemand, die niet goed uit zyn ogen kykt, zit, vóór hy er erg in heeft, met de gebakken peren in

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1963 | | pagina 10