SAN FRANCISCO: vooruitzien is regeren
CHICAGO: ulle problemen in het hwadruut
ZOEKLICHT
De IJsselsleiner Apenluiders
HEIDELBERG EN MIJN HART
Vier Amerikaanse
steden worstelen
tegen verstikking
T?f
OP DE BOEKENMARKT
EEN
Lelijke stad
WOORD
VAN
BEZINNING
(LEIDSCH DAGBLAD
VOLKSVERHALEN (II)
LAAG GEBOORTECIJFER IN
TSJECHO-SLOWAKIJE
Zaterdag 19 januari 1963
Pagina 1
(Van onze correspondent in Amerika)
(II en slot)
Voor vele grote steden in Amerika is het woord „stadsproble-
men" een synoniem voor „verkeersproblemen". In Amerika zit
men heel wat dieper in de verkeersnarigheid dan in Europa, maar
soms is men er ook verder bij het zoeken naar een redelijke op
lossing. Vorige week hebben we de situaties beschreven zoals die
zijn in Pittsburgh, dat met zichzelf in de knoop zit, en Los An
geles. dat aan een „hartvergroting" lijdt. Vandaag besluiten wij
ons relaas met San Francisco en Chicago.
"t;
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
lllllllllllllllllllllllllllllllll!
Gina Kaus. „Catharina de
Grote." (Vertaling) L. J.
Veen Amsterdam z.J.
Een deugdelijk gedocumenteerd
en boeiend geschreven werk is deze
biografie van Catharina II van
Rusland, bijgenaamd De Grote.
Wanneer men weer eens leest hoe
de kleine onbekende prinses van
Anhalt-Zerbst op de troon van het
even barbaarse als indrukwekken
de Rusland van de achttiende eeuw
terecht is gekomen en wat zij, zo
hoog gezeten, heeft uitgevoerd, dan
1 verwondert men zich er niet over,
dat deze machtige figuur nog steeds
en telkens opnieuw de aandacht
van velen gevangen houdt. Met be
en verwondering leest men over de
tomeloze energie van deze vrouw,
"j zowel geestelijk als fisiek, ever haar
A gemoedelijkheid en haar willekeur,
haai helder verstand en haar dom-
me verliefdheden, haar verlichte
.1 theorieën en haar tirannieke prak-
7 tijken. Het is allemaal even ko
lossaal en onbegrijpelijk voor
ons bevattingsvermogen, dat wat
i f er toen in Rusland gebeuren kon
en gebeurde. Men krijgt de In
druk met reuzen en reuzinnen te
1 doen te hebbèn inplaats van met
11 mensen. Dat al die onvoorstelbaar-
heden de projecten van Potem-
kin aan de Krim b.v. werden uit
gevoerd door en ten koste van let-
t) terlijk ontelbare Klein Duimpjes is
een andere kant van de zaak. Daar
om is de verwondering ook groter
dan de bewondering.
De vertaling is goed leesbaar. Al
leen is er soms wat eigenaardig om
gesprongen met de spelling van de
namen.
Johan Fabrlcius. „Dromen
is ook leven". Leopold Den
Haag 1962.
Van de illusie kan men ook leven
—Don Jaime en Pepe, zijn knecht,
po Weten het. Zij leven van hun illusie
Ineens een groot hotel te bouwen en
Pep*, om eindelijk te kunnen trou-
^wen met Rosita, die al Jaren trouw
Hop hen, wacht bij zijn moeder. Als
RDon Jaime zyn hotel gebouwd zal
Êf hebben op die prachtige rots bij de
BÉ Moorse Toren, met een onvergely-
kelijk uitzicht over de baai, dan
^zal Pepc met zijn vrouw en zijn
^moeder aan de achterkant kunnen
>nen en goed verdienen. Dit is de
Sympathiek
Hoe anders dan Los Angeles is
San Francisco en hoeveel sympa
thieker voor wie Europees en con
servatief van aard is. Dit is een
stad, gegroeid op dat heuvelach
tige schiereiland, dat aan de
noordzijde begrensd wordt door de
Gouden Poort, de machtige toe
gang tot de baan van San Fran
cisco, die wel de grootste natuur
lijke haven ter wereld is. Dit heu
velachtige schiereiland is de kern
van dit stedelijk gebied.
Het eigenlijke San Francisco telt
slechts 740.000 inwoners Maar ook
hier heefi een enorme expansie
plaatsgevonden en ook deze Cali-
fornische metropolis kan bogen op
een drie of vier miljoen inwoners.
Het hangt er maar vanaf, hoe ruim
men dc zaken wil bezien en voor
al hoe fel men wil concurreren met
Los Angeles, de nouveau riche in
het zuiden
De kern van San Francisco is
vrijwel volgebouwd. De vraag moest
rijzen: zal ook hier de middelpunt
vliedende kracht gaan werken? (De
winkels in 't centrum van Los An
geles verkopen slechts 20van wat
de totale bevolking van de metro
polis zich aanschaft». Ook ten noor
den van de Gouden Poort zijn thans
grote woon- en slaapcentra, en
meer nog aan de overkant van de
baai (Oakland) en ten zuiden van
de stad in de richting van San José.
Hoe kan men de oude stad. met
zijn winkels, zijn opera, zyn banken
en belangryke kantoren waarlyk
centrum doen blijven?
ondergronds systeem van drie ver
diepingen: de eerste verdieping voor
voetgangers, een lagere voor trams
en nog een lagere voor de metro.
Chicago:
twee ultra-moderne flatgebou
wen. De eerste zestien verdie
pingen zijn garages.
Onder Marketstreet in San Francisco krijgt men binnen
kort een ondergrondssysteem van drie verdiepingen: over
steekplaats voor voetgangers, daaronder de trams, daaronder
de metro.
jaren oude droom van de beide
Spanjaarden. Eens zal die droom
wel werkelijkheid worden; door ge
luk, door toeval. Maar de Ameri
kaanse toeriste Helen denkt er heel
anders over. Zij is een weduwe en
verschijnt bijna dagelijks in het
bartje van Jaime en Pepe. Volgens
haar opvattingen zyn dromen er al
leen maar om ze zo snel mogelijk
via een banksaldo tot realiteit te
maken en mannen die zijn er
om er de liefde mee te bedrijven
als men op reis is. Catastrofaal is
de botsing, want het kan gebeuren,
dat de werkelijkheid zich doodloopt
tegen de rots van de droom, omdat
de eeiste de kracht van de laatste
niet kent. Zo gaat het ook in deze
warm-sombere roman van Johan
Fabricius, die met zyn zachte iro
nie zo goed de tragiek weet te la
ten vervloeien tot melancholie.
Jakov. Lind. „Een ziel van
hout". (Vertaling) De Bezi
ge By. Amsterdam, 1962.
Het is natuurlijk fantastisch als
Je kans ziet om de verhalenbundel
waarmee je debuteert nota bene,
tegelyk te laten verschijnen in
Duitsland, Amerika, Engeland,
Frankrijk, Italië, Denemarken,
Zweden. Noorwegen, Finland,
Spanje, Portugal en Nederland. Dit
fenomeen is volgens de flaptekst de
vijfendertigjarige Jakov Lind ge
lukt en onnozel als ik ben, vraag
ik my af: „Hoe levert de kerel het
hem?" Wat moet die man een
meesterlijke literaire agent hebben,
die instaat is de hele internationale
uitgeverswereld van zijn stoel te
praten. Want dat deze griezelpara
bels bij een publikatie in tijdschrift
of anderszins zozeer de aandacht
getrokken zouden hebben van de
Amerikaanse, Duitse enz. uitgevers,
dat zy één oppermachtige verza-
melkreet geslaakt hebben om Jakov
Lind aan hun fonds te kunnen toe
voegen kom nou.
Overigens zijn deze parabels wel
origineel en goed geschreven en ge
heel en al modern u weet wel.
Van zaken, die een mens byna niet
overleven kan van ellende, wordt,
weliswaai met ongehoorde fantasie,
een makaber lolletje gemaakt.
CLARA EGG1NK
Het antwoord is een „Rotter
dams" antwoord: door een metro.
In november heeft een meerderheid
van de bevolking zich uitgesproken
vóór een obligatielening van 795
miljoen dollar en thans zal men In
1964 beginnen met de aanleg van
een ten dele ondergrondse verbin
ding, die snel transport zal garande
ren van Contra Costa County en
Alameda County (beide ten oosten
van de baai) met het hart van de
oude stad. De metro gaat dus onder
het water van de baal door.
Een verbinding over of onder de
Gouden Poort bleek voorlopig te
kostbaar en het gebied ten zuiden
van de stad toonde geei» belangstel
ling voor zulke moderne, snelle trei
nen. Maar op die manier kwam er
geld vrij om ook een deel van de
tramlynen in de stad onder de
grond te brengen en onder Market
street krijgt men nu binnenkort een
Roltrappen verbinden de verschil
lende niveau's.
Het centrum van San Francisco
is zeker geen paradijs voor parkeer-
klanten. Men heeft echter een aan
tal goede parkeergarages gebouwd.
Maar doorgaan in die richting wil
men met. Dat trekt alleen maar
meer auto's naar het centrum. Lie
ver besteedt men de geldmiddelen
voor een metro.
Chicago met zyn drieëneenhalf
miljoen inwoners in de stad zelf en
ruim zes miljoen In het ruimer ge
nomen stedelyk gebied, tobt met
alle problemen van de eerder ver
melde sleden, alleen zyn het hier
vaak problemen in het kwadraat.
Ook het hart van Chicago lijdt on
der middelpuntvliedende krachten.
Dezer dagen speelt telkens
door myn hoofd een lied,
dat in myn jeugd een
„top-hit" moet zijn geweest:
„Ik heb mijn hart in Heidelberg
verloren". Verder herinner ik
me de woorden niet; ik heb ze
ook nergens kunnen terugvin
den. Nu is Heidelberg vanouds,
net als Leiden, een universiteits
stad, centrum van veler „jeugd
herinneringen". Je hart kan je
verliezen aan een stad. aan haar
sfeer, aan de mensen en aan
één mens uit die stad dan zeer
in het bijzonder
Bij sommige gelegenheden
wordt een lied gezongen „enigs
zins gewijzigd", dan moet het
pas-klaar gemaakt, worden op
een bepaalde situatie, om
iemand toe te zingen als zegen
bede bijvoorbeeld. Wel, het vers
dat ik tegenwoordig in gedach
ten heb, is éven veranderd. Ik
heb n.l. m'n hart niet in, maar
van vroeger zulke verveelde en
vervelende herinneringen óver
hebben, dat ze zeggen: ..Als 't U
blieft, mag ik ophouden?" Toch
komt het vaker voor, dat met
de jaren de nare smaak van iets
verdwijnt en we een meer „vol
wassen" oordeel krijgen, dat
zelfs het „waardeloos" van
vroeger achterhaalt.
„Ik heb mijn hart aan Heidel-
berg verloren".
Mij spreekt aan de geschiede
nis van het ontstaan van dit
leerboekje. De opdrachtgever en
de opstellers verdienen onze
dank. Hun goede bedoeling is
boven alle twijfel uit geweest, de
kritiek bedillerig en kinderach
tig worden. En ook waar het
verstand thans zegt. nee, ol:
Anders!, daar blijft het hArt nog
de innige band gevoelen
Mij spreekt aan de inhoud van
de Heidelbergse Catechismus.
Het is waar. we werken tegen
woordig met hulpboeken om dat
oude hulpboek te verstaan.
Veelal benaderen we de geloofs
vragen anders en is onze me
thodiek ingrypend gewijzigd,
onze taal is met de tijd meege
groeid, onze zinnen zyn korter
en er is nog veel meer. Maar
via die oude Catechismus is de
bijbel voor me opgengegaan en
ben ik geholpen om de Persoon
van Jezus Christus te verstaan,
myn Heer en Heiland. Hij neemt
het voor mij op tegen ieder en
alles in, Hij is mij nabij als ik
bang ben voor mijn verleden en
voor onze toekomst. Hij schenkt
mij zijn hart! Twee mensen, van
aan Heidelberg verloren. Mis
schien legt deze en gene meteen
zélf het verband, nu op aller
lei manier herdacht wordt, dat
400 jaar geleden de Heidelbergse
Catechismus gereed kwam.
Het gevaar is, dat U nu op
eens ophoudt met lezen en ergens
anders aan begint. De Heidel
bergse Catechismus is immers
een boek van een groepering
Kerken, die de grote lijn van het
Geloof in dat geschrift nage
trokken vindt. Overigens va
rieert de waardering voor de
400-jarige catechismus in de
Kerken als aangegeven in de
„Verklaring der cijfers" vooraan
in een schoolrapport: van uit
muntend naar zéér slecht. Dat
brengt mee, dat niet alleen de
mensen, die niet met een Kerk
meeleven, in de verleiding ko
men ditmaal niet verder te le
zen. Er zyn ook mensen, die
mensen, jong en oud. steun te
geven in het anders zo vaak
vage en zwevende geloof. Het
Geloof is een Kracht! Dan zijn
er dingen, die kort en helder te
zeggen zijn en houvast geven.
Ons geloof heef niet al
lereerst wapens nodig voor de
strijd, maar wel bewapening als
het beton om inwendig sterk te
zijn. En wanneer dit boekje,
stammend uit de tyd „der eerste
liefde" weergeeft de geloofsin
zichten van onze voortrekkers en
voorouders, dan luister ik met
myn hart! Te meer. omdat het
in hun tijd persé geen goedkope
zaak was zó te geloven en zó te
getuigen. Vele genraties uit de
Kerken dei Hervorming; zijn
grootgebracht in het geloof door
middel van het jubilerend be-
lydanis-geschrift. dat vanuit
het begin wilde harden tot het
ïyden! Dit bedenkend, gaat
28 en 26 jaar, spraken van hun
geloof, hun troost en hun zeker
heid en over 400 jaren heen ver
sta ik hun woord, al moet ik
wel vaak goed luisteren en het
ze twee- of driemaal laten zeg
gen. Op dezelfde manier als zij
ontmoet ik, in heel andere om
standigheden, naar het schynt!
Jezus Christus en Hij geeft
me de moed om nu en hier te
leven en te werken, van Gods
liefde zeker.
Jubileren van mensen en boe
ken betekent niet. dat zo terug
willen gaan. Ze zien óm, zijn
dankbaar en gaan vérder! Laat
..Heidelberg" dan een jeugdher
innering zyn, mijn hArt ben ik
kwijt aan Jezus, die gisteren en
heden en tot in eeuwigheid de
zelfde is.
Joh. Poort, herv. pred.
te Lelden.
kelyk gehouden. Greep men niet zo
radicaal in, dan zou er een verval
len hart overblijven, temidden van
voorsteden, die zich steeds verder
naar dc periferie verplaatsten.
Chicago bevindt zich midden in
een periode van breken en bouwen.
Voorlopig althans volgt men. wat
de verbinding met de omgeving be
treft, meer het voorbeeld van Los
Angeles dan van San Francisco:
brede supersnelwegen dus. De fede
rale regering draagt voor 90 pro
cent by In de kosten daarvan, want
die „freeways" maken deel uit van
het nationale wegennet. Wat het
eindresultaat zal zijn Ls nog moei
lijk te voorspellen, maar het staat
vast, dat Chicago dramatische en
gedurfde veranderingen ondergaat.
Ook hier tobt men soms over de
relaties met de onafhankelijke
randgemeenten. Moet men in Ame
rika streven naar groter eenheid in
het bestuur van stedeiiike regionen?
Dat lykt logisch, maar daar staat
tegenover, dat in sommige staten
het platteland wel erg in de min
derheid zou geraken. Indien de
monstersteden als eenheden gingen
optreden
We noemden de veranderingen in
Chicago dramatisch en het woord
is niet te sterk: abrupt rijzen splin
ternieuwe huizenblokken omhoog,
waar eens arme immigranten
in krotten woonden ei: in het hart
van de stad zijn thans twee ultra
moderne flatgebouwen verrezen. De
eerste zestien verdiepingen zyn ga
rages en de eigenaars van de auto's
wonen daarboven van etage 17
tot 60 in flats met grote bal
kons. De liften zijn in het centrum
van de torens: lange gangen kon
men op die manier vermijden.
President Kennedy heeft in zyn
eerste halve termijn tevergeefs ge
tracht om een ministerie voor
Stadszaken In te stellen. Aan zulk
een departement heeft Amerika be
paald behoefte. En daarom zal het
er op den duur ook wei komen: het
welzijn van een groot deel der be
volking is namelijk nauw betrokken
bij een zo redelijk mogelijke ont
wikkeling van de grote stadsconglo-
meratles. Dat geldt voor Amerika.
Het zal in de toekomst even sterk
gelden voor Europa.
Industrieën, die jarenlang in de
stadskern gevestigd waren, trekken
weg omdat er geen ruimte is voor
uitbreiding en geen plaats voor de
arbeiders om te parkeren. Gaat
zo'n industrie naar een voorstad,
dan trekken veel arbeiders mee
naar buiten en het gevolg is: verar
ming en nog verder verval van de
binnenstad.
Chicago heeft in het buitenland
wellicht nog altijd de reputatie het
slachtcentrum van Amerika te zijn,
maar ae slachthuizen zyn nagenoeg
verdwenen. Daardoor kwamen on
geveer 40.000 mensen zonder werk,
die weinig geschikt waren voor an
dere beroepen. Toch gaat het de
stad als geheel niet slecht. We ver
meldden vorige week reeds, dat de
werkloosheid in het afgelopen jaar
gedaalc. was van 5 tot 3 procent.
Chicago was behalve de rand
langs het meer nooit een mooie
stad. Het was eerder fascinerend-
lelijk: zo stenig als maar mogelijk,
utilitair, grauw en rauw. Veel reden
om het centrum uit piëteit te spa
ren, kan men niet hebben. En spa
ren doet men ook niet: de ergste
achterbuurten worden radicaal met
de grona gelijk gemaakt en in de
plaats van die gore krotten verrij
zen mooerne flatgebouwen, met veel
ruimt- ertussen voor grasvelden en
speelterreinen. De bevolkingsdicht
heid moet daardoor verminderen,
maar het centrum wordt aantrek-
Wanneer de burchtheer van Ry-
pikerwaard bij IJsselstein zijn
bokkepruik op had en met daveren
de stem om „Kees" riep, dan kon
het gebeuren dat de ouwe, trouwe
lijfknecht Kees kwam aanlopen, zo
snel zyn reumatische benen hem
dat tenminste toelieten.
Het kwam ook wel voor dat de
wat dove Kees hem niet gehoord
had. omdat hij in het koetshuis,
in de stallen of in de tuinen van
het kasteeltje rondscharrelde, maar
dan kwam de aap, die ook Kees
heette de zaal binnengetuimeld.
Op een kwade dag was het ge
daan met de hoge sprongen van
Kees de aap, het vlugge dier bib
berde van de koorts en stierf nog
voor het vallen van de avond.
Iedereen had zich met de streken
van de aap geamuseerd, zo ook de
beste vriend van de burchtheer van
Rypikerwaard, die het slot IJssel
stein bewoonde en tevens burge
meester van het stadje was.
Vandaar dat een van de bedien
den 's morgens vroeg naar het
raadhuis werd gestuurd met de
boodschap, dat Kees dood was. De
burgemeester schrok toen de stad
huisbode hem dat kwam vertellen,
want hij dacht, dat de ouwe Kees
gestorven was.
„Ach, die goeie Kees", verzuchtte
hy, „ik heb hem zo lang gekend
en nu is hij dood" en hy beval de
klokken te laten luiden.
De heer van Rypikerwaard
hoorde het beieren van de klokken
v.eetT 62-9
en liet informeren wie er wel ge
storven kon zyn. En nu was het
de ouwe Kees, die om de boodschap
werd gestuurd.
Op de trappen van het stadhuis
ontmoette hy de burgemeester, die
stamelde: „Kees, Kees, ben Je dan
niet dood?"
„Nee meneer, nee" antwoordde
Kees, „gelukkig niet, by ons is Kees
de aap gestorven".
Er was niets meer aan te doen,
in IJsselstein had men een dode
aap uitgeluid en sindsdien kregen
en behielden de IJsselsteiners de
bynaam „Apenluiders".
(Van onze correspondent in Wenen)
Volgens de communistische visie
zal het kapitalisme automatisch het
onderspit moeten delven alleen reeds
op grond van de kapitalistische be
volkingspolitiek. Het particuliere ei
gendom. de concurrentie en het stre
ven naar een steeds grotere persoon-
lyke welvaart hebben noodzakelyk
tot gevolg dat het geboortecyfer te
rugloopt. De communistische landen
echter worden daartegenover steeds
sterker, niet alleen door een
stygende produktie, maar ook door
het toenemen van de bevolking.
Dat deze theorie niet opgaat, blijkt
In Tsjecho-SlowakUe. Het geboorte
cijfer Is daar in de laatste jaren
steeds meer gedaald en wel ln zo
sterke mate, dat de autoriteiten de
alarmklok beginnen te luiden.
Volgens het partyblad Lidova Do-
mokracie uit Praag neemt Tsjecho-
Slowakye op dit punt „een van de
laatste plaatsen in onder de landen
van Europa". Het aantal levend ge
borenen bedroeg tussen 1950-1954
nog 22 op 1000 inwoners, op het ogen
blik echter slecht* 15,8.
Dit vraagstuk houdt niet alleen de
autoriteiten bezig, doch ook het bre
de publiek, maar de argumenten pro
en contra vertonen geen spoor meer
van de communistische wereldbe
schouwing. daar ze sterk „kapitalis
tisch" klinken, by voorbeeld: er zyn
veel te weinig en veel te kleine wo
ningen; er zyn niet genoeg crèches
en bewaarscholen.
Verreweg de meeste vrouwen
zyn in het arbeidsproces opgenomen,
zodat zy geen tyd hebben om ook
nog voor een gezin en voor kinderen
te zorgen. Maar het eeriykste argu
ment biyft toch wel dit: een kind
kost te veel geld en de meeste jonge
echtparen voelen meer voor een auto
dan voor een kind. Met andere woor
den: de welvaartpsychose is niet
alleen een gevaar voor de kapitalis
tische wereld, maar ook voor het
communisme.
