IJS BLOKKEERT VOOR WATERVOGELS
DE VOEDSELBRON
Maurice Bej art schreef
nieuw oratorium-ballet
Aanval is ook in hef schaken
verreweg beste verdediging
i a
y 1
1 i
2 1 2
2
fff
2
rö
2
211
I
Zoeken naar Don Juan:
gecompliceerd spel
BI
HOE
WERKT
HET!
Uitgeputte do (la ars als
pleegkind
Kom er ACHT-er
Onmisbaar is zijn talent
Zaterdag 29 december 1962
Pagina 4
Dit keer wil ik mijn artikel nu eens niet eindigen, maar begin
nen met een reactie op ontvangen brieven. Onlangs heb ik ge
schreven over ..geharnast avondbezoek", dat was egelbezoek op
een late avond in oktober. Onder de brieven, die ik kreeg van
lezers en lezeressen waren er twee. waarvan de schrijvers het niet
helemaal met mij eens waren met wat ik had geschreven over
egels, honden en muizen.
Dierenverhalen
zijn niet altijd
betrouwbaar
DAAR was allereerst een die-
renliefhebster, een 80-jarige
mevrouw, die my vriendelijk
uitnodigde, zelf maar eens te ko
men kijken naar een hondje, dat
egels uitgraaft, gras uit de grond
krabt dit op de egel legt en dan
triomfantelijk met zijn vrachtje er
vandoor rent. Jammer echter, dat
zij zowel haar naam als haar adres
niet vermeldde.
Mevrouw, ik geloof u onvoorwaar
delijk, al zou ik deze „voorstelling"
graag eens willen zien. Ik ben n.l.
op het punt van dierenverhalen
een erg ongelovige Thomas. Er
wordt over de dieren, over de na
tuur in 't algemeen zo veel onzin
verteld en al maar weer naverteld
en verder verteld, dat het zeer no
dig is, kritisch te zijn en bewijzen
te vragen. Ik denk aan de bloed-
zuigerij van wezels, hetgeen nog
steeds niet wetenschappelijk ge
controleerd en bewezen is. Ik denk
aan wat altijd nog wordt verteld
van de oudervogels, die hun Jon
gen leren vliegen, vlieglessen ge
ven, en aan het oude en hardnek
kig opduikende verhaal van de ooie
vaars (en lepelaars', die. voordat
ze hun grote trekreis beginnen, bij
elkaar komen en de zogenaamde
zwakke broeders collectief afma
ken. Bij wijze van rogelgericht zo
als men onder volksstammen wel
spreekt van een volksgericht.
DEZE verhalen doen het bij de
niet-biologische lezer altijd
nog bijzonder goed. maar zou
niet veel meer gebaat zijn met
de werkelijkheid, met de onopge
smukte feiten, die juist door hun
echtheid en hun betrouwbaarheid
zo boeiend zijn?
Om die feiten te verzamelen, is
studie van het gedrag der dieren
eerste vereiste!
Ik herinner mij. jaren geleden
enige Walt Disneyfilms te hebben
gezien over het natuurleven in de
woestijn en op de verdwijnende
prairie, films, die de bioscoopbezoe
kers in een geheel onbekende die
ren- en plantenwereld plaatsen.
door
Sjouke van der Zee
De gesproken Nederlandse toe
lichting (tegen een achtergrond
van muzikale herrie) bestond ech
ter grotendeels uit grapjes, die de
toeschouwers de geprojecteerde die
ren niet als dieren deden zien, maar
als toneelspelers. Dergelijke films
laten door hun verkeerd gericht
commentaar het publiek, waarvoor
ze toch bedoeld zijn „in de kou"
staan; het raakt zijn oude voor
oordelen over de dieren en zijn ver
keerde opvattingen niet kwijt, het
wordt er niet veel wijzer van.
Ik geloof, dat de huidige televi
sie met haar natuurfilms de gebo
den kansen, het publiek kennis over
de natuur bij te brengen, op juiste
wijze weet. te gebruiken. Ik denk
aan de films als „Luipaard op
schoot",- die meer en meer verge
zeld gaan van sobere en verant
woorde toelichtingen, niet schools
en niet gewild geestig. Aandachti
ge kijkers <en niet minder de jon
geren onder hen» zullen van dit
soort natuurfilms ongetwijfeld veel
opsteken. Dit is mij trouwens al
meer dan eens gebleken.
Ik hoop. dat mijn uitweiding
door de hoogbejaarde briefschrijf
ster niet wordt beschouwd als een
aanmerking op wat zij mij schreef.
Haar brief was meer een uitgangs
punt voor iets. dat ik al lange tijd
op m'n hart had. Ditzelfde geldt
voor de brief van de heer M. A.
Zwart <30-10-'62). die mij geen
nieuwe gezichtspunten oplevert.
Dat een egel nesten met muizen
openwroet, is bekend, maar de vraag
was: „Vangt een egel op een zol
der muizen of houdt zijn ruikbare
aanwezigheid de knagertjes op een
afstand?"
Overigens mijn dank aan dege
nen, die de moeite namen, mij te
schryven.
DE tekening van vandaag heeft
misschien de vraag by u
doen opkomen, wat ze met
de brieven over egels te maken
heeft? Onmiddellijk niets, maar zij
delings wel. Enige dagen geleden,
toen een vroege winter zich al had
aangekondigd, werd me een dodaars-
je gebracht, een kleine fuut. een
watervogel, die voorkomt in vrijwel
alle streken, waar veel plassen en
stille kanalen zijn. Het diertje was
hoogst waarschijnlijk als gevolg van
de dichtgevroren vijvers in moei
lijkheden geraakt, want als speur
der naar waterinsekten, zoals lar
ven van libellen, waterroofkevers
e.d. is het absoluut afhankelijk van
meren en vaarten met een ijslaag
open water. Zo gauw de winter de
gaat afsluiten is voor menige wa
tervogel de voedselbron geblok
keerd.
Futen in 't algemeen wachten
niet op deze narigheid en trekken
al van september af naar de kust
naar de riviermondingen waar het
nooit zo gauw tot ijsvorming kemt.
Maar een dodeaarsje is maar
een klein ding en een hoogvlieger
is het niet bepaald. Daardoor
raakt het. vooral als het uitgeput
is door honger, wel eens uit de
rechte koers, ploft ergens neer en
dan moet het weer het grillige toe
val wezen, waardoor het diertje
nog net niet verongelukt.
Nu begrijpt u het wel: ik heb
dat dodaarsje als logé te ver
zorgen. Zo. bom! ineens, zon
der enige voorbereiding moet je
dan enkele zaken uit de grond
stampen. Wat doe je dan? Dan
ga je improviseren, allereerst op
twee punten, n.l. de huisvesting en
de voeding.
Het eerste, dat gaat nog, een
kartonnen doos voor de eerste
nacht is gauw in te richten, maar
het voedsel voor een fuut! Dat is
even een probleem! Een fuut is
geen duif. geen merel, die met ge-
ykte voer genoegen nemen.
Waterinsekten echter, in de win
tertertij d'nog wel, daar was geen
denken aan. Dus zat er niets an
ders op dan „stoppen", dat is,
voedsel in de snavel brengen en
het dier dwingen of er toe bren
gen, te slikken. Ik kan u verze
keren. dat je een hele strijd moet
voeren met zo'n redeloos, angstig
diertje, dat in de hem opgedron
gen helper alleen maar een vy-
and kan zien en zich dus met sna
vel en poten te weer stelt. Maar
wat een voldoening, als eindelijk
het eerste succes wordt geboekt en
de dodaars zijn stukje vlees, ge
doopt in levertraan, binnen heeft.
Voor het tweede stukje wordt de
zelfde strijd geleverd, die hij even
eens verliest, voor zijn bestwil, maar
dat neemt hen niet van me aan.
En nu iéts aardigs. Door de paar
dunne reepjes voedsel is het suffe,
slappe diertje als bij toverslag ver
anderd. Het begint met op de bo
dem van z"h doos korte pikbewe-
gingen te maken, alsof het iets uit
't water opneemt.
Wie nu zou denken: „O. die vo
gel heeft vlees als voedsel leren
kennen, nu zal hij wel oppikken,
wat in een bakje vlak bij
hem wordt neergezet! die overschat
het dier wel heel erg. Een fuut
kent geen stilligend voedsel, dat
bovendien rood is van kleur. Zijn
voedsel moet leven, hij moet het,
duikend naar een modderbodem,
onder water weggrissen met z'n
puntige snavel.
Dat ondervond ik de volgende
dag toen de vorst plotseling
uit de lucht was en ik mijn
zorgenkind in een tuinhok de ruim
te kon geven. Daar sprong hij on
middellijk in een bak met water
en maakte op het watervlak direct
dezelfde voedselpikbewegingn, die
ik hem in zijn doos had zien doen
na zijn eerste maaltijd.
Er was nog iets dat me opviel.
Het hok heeft een grondbedekking
van aarde. Een fuut zit echter zel
den op een kale donkere grond
laag en dit was aan onze vrind
duidelyk te merken, want hy flod-
Onze scliaakrubriek
op 17. e6+. Dxe6 en ook daarna
Txa3. De klok is de ..killer" want
er was nog steeds stryd mogelijk.
Ladderwedstrijd
CXXIX
a b cd e f g h
Het rocheren naar verschil
lende zijden heeft veelal scherp
spel ten gevolgeIeder van de
beide combattanten trekt ten
aanval op de rochadestelling
van zijn tegenstander. En. wie
het eerst komt, het eerst maalt,
ook hier.
In een onlangs voor de win-
terwedstrijd gespeelde partij
(Hörchner met wit. Van der
Nat met zwart) kwam het tot
de volgende stelling
Dit had, nadat hij in het cen
trum was vastgelopen, een storm
op de zwarte koningsstelling ont
ketend en wilde trachten de be
slissing te forceren. Ofschoon
slechts één stuk, nJ. Lg7, op de be
dreigde vleugel aanwezig is, blijkt
deze juist nog voldoende om een
directe ineenstorting te beletten.
Omgekeerd „verdedigt" zwart zich.
door via een centrum-opmars een
hevige aanval op wits Erochade
6telling te lanceren.
(Nu gaat 7Dxc4; 8. Txc4,
Txa2; 9. Kxa2, Ta8t niet op door
9. Kb3 en 7. Tx a2r: 8. Lxa2,
Ta8; 9. b3. Dxb3; 10. Th2). Dus
7.... Le4d5; 8. Pf3—d2. Ld5—
c4 (maar waarom niet 8b5!).
9. Pd2xc4, b6b5 (nu is 't net te
laat!). 10. h5Xg6op h7xg6 zou
volgen 11. Dh7, Kf7; 12. Pd6t ter
wijl bxc4 niet meer kan wegens
Dxh7 mat) 10Ta8xa2t; 11.
Kalxa2, h7xg6: 12. Dh4—h7t,
Kg8—f7: 13. d4—d5! «opent de lij
nen voor de torens) De6xd5; 14.
Thldl (waarmee het pleit be-
slechts is) 14 b4—b3t; 14. Ka2
—al «Kbl dan De4 Tf8—a8*; 16.
Pc4a3 en het zwarte kruit is ver
schoten.
Als laatste zet voor de tijdscon-
trole speelde zwart nu nog 16
Dd5e6? Maar beter ware ge
weest 16Dc6 want dan was c5
gedekt: op 17. Td6? zou kunnen
17... Txa3-18. bxa3, Dxd6! En
1 1
MM
Wit, aanzet, wint.
cxxx
ab cd e fgh
I
4
i
I 4
1
t
a
1
L
3
1. ceintuur vrouw is weg.
2. gordijn rechts is breder
3. grotere kluwen om handen.
4. lamp uit schemerlamp.
5. vrachtwagen op de grond
6. naaidoos voorgrond mist bakje
7. snoer tv-toestel.
8. hond is omgedraaid.
5'
(Van onze Brusselse correspondent)
TJ1 EENMAAL per jaar komt Maurice Béjart, de leider ran het
•*-' ballet van de- XX-eeuw (20e eeuw) in de Brusselse Munt
schouwburg met iets dat hij een spectacle total" noemt. Vorig jaar
is dat zo ..Hoffmanns vertellingen" geweest, het jaar daarvoor
„De vier Heemskinderen" en onlangs is de première gegaan van
„a la recherche de Don Juan", wel het beste te vertalen met:
„Zoekend naar Don Juan". Béjart heeft een „oratorium-ballet"
genoemd.
Al het kunst- en vliegwerk dat hij heeft kunnen bedenken is er
in verenigd. Op drie filmdoeken links en rechts van het toneel
en voor het achterdoek opgehangen worden ter inleiding van
de delen en aan het slot korte films geprojecteerd die verband
houden met het onderwerp. Er is als décor een soort arena voor
stierengevechten. Er is gitaarmuziek, er wordt een complete 16e-
eeuwse dodenmis op muziek van Tomas Louis de Victoria ge
celebreerd. Goya, El Greco en Murillo hebben de personages
geleverd.
Wit geeft mat in drie zetten.
Er is een echte dwerg, die uit
muntend acteert, maar bij wiens
verschijning men zich toch afvraagt
of Béjart niet het „softenoncom-
plex" van de Belgische sensatie
heeft willen exploiteren. En nog zo
meer van die dingen.
Béjart wekt vaak de schijn dat hij
het publiek wil ergeren. Dat wil
zeggen: eigenlijk niet „zijn" publiek,
het stel mannelijke balletonmanen,
dat hem door dik en dun volgt en
dat een wat verlate puberteit in een
wat overdreven bewondering schijnt
uit te leven. Neen, ik bedoel het pu
bliek in het algemeen: de Brusse
laars die de Muntschouwburg bezoe
ken omdat het een traditie is daar
heen te gaan.
Geen grote lijn
Het kan best zijn dat Béjart
die „schok" (het woord is van
hemzoekt, omdat hij tabula
sasawil maken met het oude en
Zwart speelde: 1d5d4, met
diepere bedoeling dan alleen het
openen van de c-lijn. En wit onder
kent dit gevaar niet: 2. c3xd4. Lb7
e4t. 3. Kbl—al. Pc7—d5! Dat is
des Pudels Kern! Met tempo winst,
omdat Le3 instaat, mengt het paard
zich in de strijd. 4. Le3d2 omdat
het paard zeer lastig op b4 zou
verschijnen. Nu kan zwart met Lx
f3 en cxd4 het materiële even
wicht herstellen, maar doorzetting
van de aanval is aanlokkelijk.
4a7a5 (dreigt toch Pb4.
want na Lxb4, a> b4 staat zwart
wel zeer comfortabel).
5. Tdl—cl (en zwart moet reke
ning houden met afwikkelingen,
waarbij de witte loper op c4 zou
komen). 5.... Pd5—b4; 6. Ld2xb4.
a5xb4; 7. Le2c4. Een interessante
situatie.
I
4
8
A
1
l
W
1
1
1
2
2
1
1
I 2
't
2
2
i'
1
3
Zo ziet een illustratie in een
boek er vergroot veelal uit:
kleine punten voor de lichte,
grotere voor de donkere
porti jen.
Deze bij het clicheren aangebrachte
punten zijn VERHOOGD liggende
deeltjes van de drukvorm.
Daarom brengt men,
om voor geïllustreerde
tijdschriften gewoon
papier te kunnen gebrui
ken, de druk via rubber
over (OFFSET).
derde op zijn vreemde zwen
ten als een razende door het
kennelijk van streek. Toen bi
ik een grondlaag van dorre bi
bladeren aan en graszoden ei
lerlei plantenrommel. Dit w
plotseling zo kalmerend op het
dat ik in het nu rustige en vi
poetsende vogeltje nauwelijks
schuwe vluchtdier herkende,
kon ik hem een nieuwe
bewijzen in de vorm van 'ni
meelwormen. Dit nu bleek de
lossing te zijn van het voe
vraagstuk! Geen aardwormen
die kende hij niet en die
gerde hij van zich af, maar ii
ten, geelbruine gladde larven,
hy tenslotte zelfs uit mijn
aannam.
Een dodaars in huis! Als 't
te weer aanhoudt ga ik ergen
van de bewoonde wereld een
zoeken, midden in een stil
natuur, waar wilde watervoge
alle rust de winter doorbreng
Daar zal ik de kleine fuu
spoedig mogelijk kunnen vry
ten.
Zoeken naar Don Juan-ballet
als groot spectakel.
verder zoekt, niet tevreden is
met het gewone ballet, nieuwe
ideeën wil, nieuwe verwezenlij
kingen, die het ballet inderdaad
meer dan tot dusverre gangbaar
was, van de 20e eeuw zullen
doen zijn. Daarbij is hij echter
ook deze keer tekort geschoten
met het scheppen van één grote
lijn, die zo'n schouwspel zeker
ivanneer men het „oratorum-
ballet" noemt, bij elkaar moet
houden. Wat men thaiis te zien
krijgt, is een reeks balletjes, de
clamaties en vondsten die als
enige generale draad een ivat er
met de haren bijgehaalde ero
tiek hebben en die aan elkander
worden gedeclameerd door Ma
ria Casares, die in het Spaans
een tekst zegt, waarvan prak
tisch niemand een zin begrijpt.
Dat men desondanks telkens
uwer is geboeid door bepaalde
dingen van dit grote geheel, be-
ivijst toch maar weer het onmis
kenbare talent van Béjart.
Knappe gedachte
VOOR „Zoeken naar Don Juan"
heeft hij gebruik gemaakt
van de omstandigheid dat er
ten tijde van de historische Don
Juan, de verleider, een andere Don
Juan leefde, de latere heilige Joan
nes van het kruis, de stichter van
de orde van de ongeschoeide Kar
melieten. Deze werd door de inqui
sitie vervolgd, opgesloten in de ge
vangenis van Toledo en daar begon
hij met het schrijven van zijn can-
tico spiritual. Uit die tekst heeft
Béjart geput voor zijn „oratorium
ballet", waarvan men toch weer niet
anders kan zeggen dan dat het als
gedachte voor een scenario buiten
gewoon knap is gevonden: de vrouw
die Don Juan zoekt wordt gecon
fronteerd met de verschillende ver
schijningsvorm en van hem en ten
slotte vaart hij ten hemel terwijl zij
verlaten en gebroken achter blijft.
Op die manier zyn dan hier in enige
regels het scenario weergegeven
maar niet in de bijzondere rijkdom
van confrontaties en gedachten
van de tegenstellingen tussen het
tijdelijke en het eeuwige, tussen
liefde en erotiek, tussen heidense
vreugde en godsbesef.
Het was te vee
TT 'ET is, men ziet het ui
t-t korte opsomming, heel
xx Veel te veel om het in
ballet te kunnen samenpe
Het is althans teveel voor B
geweest, als een tovenaan
ling heeft hij gevochten m
geesten die hij heeft willen
roepen en hij is ze niet g
rende de gehele duur van
ballet meester kunnen blijv
Dat doet niets af van
waarde van hetgeen hij
willen maken, maar het
leen zo dat de voorstelh
welke thans van het werk
den gegeven, de inhoud Jiit
recht doen komen ondanki
blieme partijen en ondanki
„enorme" samenvoeging va\
lerlei factoren, materiële e\
tistieke.
De rol van zoekende vrouw
vervuld door Maria Casares, ti
dertijd gedanst door Tania
Dat declameren van de Sp
tekst is niet boeiend. Casares
alles op één toon en met de:
intonatie. Bovendien lijkt het
zij niet voldoende heeft gerepe
Als actrice bij de film en
planken heeft zij verdiende re
tie, wat zij in het zoeken naai
Juan af en toe doet, zoals
scène waar zij Pasiphae speel
een Picassostier uit latten ei
zovele keren vertwijfeld „i
niets) roepen aan het
waarna dan voor de zoveelste
een goudbrons geschminkte n
Don Juan via een touwladder
hiernamaals boven het toneel
Dat heeft waarschijnlijk om
haarzelf iets belachelijks g
gen. Rond haar gebaart of dai
gehele drie bedrijven door
Bari. Technisch beheerst zij
kunst volkomen. Béjart heeft
ter niet genoeg fantasie in
choreografie opgebracht om
verschijning drie uur lang te
boeien. Datzelfde geldt voor a
figuren, zoals de Don Juan
Germinal, Cassado en de geboc
van Jacques Sausin,
Nieuwe stijl o
geen inventie
En dan vraagt de bezoekt
nu het zoveelste ballet vat
jart ziet, of dat altijd maar
terugkeren van dezelfde
ren, dezelfde figuren en sta
nu moet ivordeti gerekend
behoren tot de stijl van B
of dat het een zekere am
aan inventie is. Wat dan
maal weer niet weg neem
er, zoals gezegd, boeiende
zijn, zoals de bestraffing
Don Juan of het stierengev
Waarom dan bij dat la
plotseling weer de projeci
gaan snorren en men met
verdovend lawaai begeleid,
races op de projectiesche
ziet, blijft te raden. Het
het geëerd publiek allemaa
heel erg in het gelaat geslin
Dat kan zijn nut hebben. 1
geval is het wel vermoeien
rommelig ondanks het goei
er ook valt te zien.
GERMINAL CASSAL
als Don Juan. Hij heeft o<
kostuums van het schouv,
ontworpen.
Oorspronkelijk gebruikte men doorvoor
poreuze kalksteen en tekende doorop
met vet krijt, dot de steen inkt-oantrek-
kend, maar woterofstotend maokte
(LITHOGRAFIE).
PWWP—WB
De druk (afbeeldingen, tekst) wordt
verkregen door von een diapositief
een beeld te vormen in een laag, die
na belichting onoplosbaar wordt en
inkt aonneemt.
