ADOLF ALTHOFF Sandberg -bejubeld en gehaat- draagt Stedelijk Museum over fl)l Kodak Een uniek circus jaar bet/int met Kerstmis in jubilereml Als oosters vorst in Dnits winterkwartier t Kan mij niets schelen of men voor of tegen mij is. Heengaan sluit periode" af Chester Dale -79- overleden épgericht 1 maart 1860 Woensdag 19 december 1962 Vijfde blad no. 30836 (Van onze Amsterdamse correspondent Het legertje arbeider» is ge reed met het ontruimen van de raai van Theater Carré in Am sterdam. De parterrestoelen zijn verdwenen en hebben plaats gemaakt voor een cir cuspiste. Van morgen tot en met 27 januari zal het gebouw in gebruik zijn. zoals circus koning Oscar Carré het be doelde. toen hij hier precies driekwart eeuw geleden zijn kerstprogramma in première bracht in wat toen was het fraaiste circusgebouw van de wereld. De onderneming beschikt over ruim tachtig woon- en pakwagens, die alle gedurende de winter in een overdek te stallingruimte zijn ondergebracht. Adolf Althoff staat bekend om zijn perfectionisme en zijn inventieve geest. Steeds is hij bezig om yzncir- geest. Steeds is hij bezig om zijn circusstad op wielen zo praktisch mogelijk tem aken Vol trots toon de hij ons zijn nieuwste wagens, die zijn bekleed met witte, plastic platen, welke schilderen overbodig maken en er altijd blinkend uitzien. Op zijn tekentafel ontwierp hij een keukenwagen voor het personeel, die Dezelfde discipline en netheid, die men overal in de gebouwen aantreft. ic te vinden in de kantoren van Alt- noff. waar muren vol ordners een overzichtelijk beeld geven van de tournees, voor iedere speelplaats en ieder probleem een ordner. Arabieren Het hart van het circus is de piste en het hart van het winterkwartier is de oefenmanege. Daar in Breinig waren wij getuige van de training met acht Arabische paarden, die verleden jaar door Althoff in Tunis zijn geselecteerd en aangekocht en in Amsterdam voor het eerst in vrijheidsdressuur voor het publiek worden gebracht. Zij zijn de trots van Althoffs stal. waar onder meer prachtige Pinzgauers, Denen en i Munsterlanders staan. De Arabieren hebben bijna een jaar in de weide bij het winterkwartier gestaan om te acclimatiseren alvorens zy in dres- i suur werden genomen. De dagelijk- se oefeningen staan onder leiding i van Rudy Enders, een neef van de directeur, die samen met zijn broers i ook nog een jockeynummer heeft, 'dat bijzonder hoog staat geklasseerd. I De repetities met paarden en olifan ten worden afgewisseld door uitput tende oefeningen van de gebroeders Enders. een eindeloze herhaling van i sprongen en salto's met als klap op de vuurpijl de salto mortale van het ene op het andere galopperende paard. Zeven jaren repeteren vraagt zon nummer, zeven jaren van da delijks repeteren. Het is dan ook begrijpelijk, dat het aantal jockev- groepen in de wereld uiterst beperkt is. Directeur Althoff slaat geen re petitie over. Hij volgt de vorderin gen op de voet en is niet zuinig met zijn kritiek. Straks, bij de premiere moeten de nummers immers glad verlopen. In de piste van Carré zal Adolf Althoff zijn paarden zelf aan het publiek voorstellen, afgewisseld door zijn zoon Franz il9> en dochter I Helène (bijna 16 Oud-geslacht Adolf Althoff stamt uit een oud circusgeslacht. Reeds driehonderd I jaar geleden trokken de Althoffs met hun wagens door Europa om het I publiek op jaarmarkten te verma- ken met acrobatische kunsten. Vo- i rige eeuw deden zij hun intrede in de circussen als kunstrijders en acrobaten en omstreeks 1900 begon nen zij met eigen ondernemingen, waarvan het Circus Corti-Althoff een wereldnaam verwierf. Adolf is een zoon van Dominique Althoff. die acht kinderen had. „Ik vond het wel j een wat groot gezin", aldus de di- I recteur. „Daarom begon ik op 22- i jarige leeftijd met een eigen onder neming". Hij had vrijwel onmiddel lijk succes en na een jaar had de jonge circusman al zestig man per- I soneel. Adolf Althoff, 49 jaar oud, is de j aristocraat van de familie. Hij is altijd onberispelijk gekleed en eist dezelfde verzorgdheid van zijn ge zinsleden en medewerkers. Op welk uur men in het winterkwartier of in zijn tentcircus ook binnenvalt, zijn bureau is altijd keurig opge ruimd. ind e keukens staan de pan nen in het gelid, de stallen zijn brandschoon en op het terrein is geen lucifertje te vinden. Hij is een vermogend man, Adolf 1 Althoff. Het is het resultaat van tientallen jaren hard werken en van grondig vakmanschap, zonder welke ieder cirucs tendode is opgeschre ven. Nadat de bedrijfsgebouwen van I het winterkwartier gerealiseerd wa ren. heeft Aldolf Althoff de merk waardigste bungalow laten bouwen die men zich kan denken. De con structie is zondanig, dat hij tegen de winter zijn drie, tien meter lan- ge, salonwagens in het huis rijdt, aansluit op een soort „perron", dat I via een toog met de woonkamer is verbonden. Die woonkamer is twin- tig bij tien meter groot en is inge- richt met een pracht, die men bij I een oosters vorst verwacht aan te [treffen. Dit zaaltje is voornamelijk ingericht met souvenirs, die uit tal van landen zijn meegebracht. Het j zijn kostbare en mooie zaken, want Adolf Althoff houdt van mooie din gen: schilderijen, porselein, tapijten. Hier en daar zijn er tekeningen en schilderijen van dochtertje Helène. die behalve over alle eigenschappen van een goed circuskind over-een opzienbarend tekentalent beschuit. Een soort geheime deur in de woonkamer geeft toegang tot een bar, waarop menige nachtclub ja loers zou kunnen zyn. Hier ont vangt de directeur „ik rook niet en ik drink niet" zijn vrienden l en zakenrelaties. Een vorstelijk huis, maar Adolf i en Maria Althoff wonen en slapen voornamelijk in hun wagens. Zij zou- Iden niet anders kunnen: in een circuswagen zyn zy geboren, kregen zij hun kinderen en zullen zy uit- eindelijk sterven. Straks brengen zeven spoorwagens dieren en materialen uit Aken naar Amsterdam. Directie, artiesten en medewerkers zullen in hotels loge ren. Het wagenpark kan. op enke le wagens na, in het winterkwartier achterblijven. Het Circus Althoff brengt 36 paarden, vier olifanten, vier kamelen, vier lama's en twee zebra's mee plus de „huisnummers" als de Bedouinenshow van zoon Franz, het jockeynummer van de gebroeders Enders en het interna tionaal bekende berenummer „Maico en Peter". Aan de voorstelling werkt voorts een aantal geengageerde num mers mee, zoals de komieke Pio Nock, die als draadloper boven de ..Corba" is een van de acht Arabische hengstendie bij het Circus Adolf Althoff in dres suur zijn en op 20 december in Amsterdam voor het eerst aan publiek worden voorgesteld. Dresseur Rudy Enders be steedt dagelijks vele uren aan de I training. Het lopen op de ach- I terbenen moet een paard met on- eindig geduld en diepe toewij ding worden bijgebracht. I leeuwekooi werkt, een groep leeu wen. een clownsnummer met de Ne derlander Max van Emden, die jarenlang met Grock samenwerkte, en nog diverse andere nummers. Circus Carré werd Theater Carré, maar de traditie van het kerstcircus jr bewaard gebleven. Beroemde cir cusondernemingen hebben in het ge bouw aan de Amstel hun program ma's getoond. Vele jaren lang was dat Circus Strassburger Voor dit ju bileumjaar is besloten gastvrijheid te verlenen aan een Westduits circus met een voortreffelyke naam: het Circus Friederike Hagenbeek, dat met ingang van 1963 de naam zal dragen van zijn eigenaar-directeur, Adolf Althoff. Meer dan ooit In Carré wordt een circusjaar ge opend zoals Nederland nog nooit heeft gekend. Het komende zomersei zoen zaï ons land behalve de Neder landse ondernemingen van Boltini en Belli worden bereisd door het gro te Circus Krone en het Circus Sar- rasani, de voorzetting van het be roemde vooroorlogse bedrijf. Het is voorts waarschijnlijk, dat de familie Strassburger de traditie van het zo- mercircus te Scheveningen voor zet en tenslotte heeft het groot ste circus ter wereld, het Ameri kaanse Ringling Bros and Barnum and Bailey een Europese tournee in voorbereiding, waarin het RAI-ge- bouw te Amsterdam is opgenomen. Adolf Althoff heeft ae afgelopen zevenentwintig jaar met zijn circus door heel Europa, inclusief de Bal- kanlanden en Rusland gezworven en bereisde zelfs een deel van Afrika. Nederlano is het enige Europese land. dat nimmer met het circus kennis heeft gemaakt. Dat zal straks kun nen gebeuren in het Amsterdamse Carré, welk „Gastspiel" voor direc teur Althoff van grote betekenis is: in de eerste plaats wil hij een goede indruk maken bij het verwende Nederlandse publiek en .in de tweede plaats wil hij zijn programma zo sterk maken, dat men zich dit optre den zelfs na het talrijke circusbezoek van 1963 de naam van Adolf Althoff zal herinneren. Hij hoopt namelyk in de toekomst een grote tournee door Nederland te organiseren en daarbij zal enige goodwill hem zeer welkom zijn. Bij Aken Gedreven uit nieuwsgierigheid hebben wij een bezoek gebracht aan het winterkwartier van Circus Adolf Althoff in Breinig. een klein dorpje ten oosten van Aken. Het is een ne derzetting, zoals die zich nog geen enkel Nederlands circus kan permit teren en waarover slechts weinige circusbearyven in Europa beschik ken. Het winterkwartier beslaat een oppervlakte van 15 000 vierkante me ter met een modern gebouwencom plex waar een personeel van zestig man is belast met de verzorging van de dieren in de stallen en in het klei ne dierenpark of in de werkplaatsen bezig is met de technische voorberei dingen van de volgende circustournee. Circus Adolf Althoff is niet het grootste, maar wel een van de best- geoutilleerde circusbedrijven van Duitsland. Directeur Adolf werkt nauw samen mot zijn zuster Caro ls Williams, die met haar circus al enige malen ons land bereisde en met zijn broer Franz Althoff, die met zyn drie-manege-circus Ne- derlanu voor het laatst in 1955 be zocht. Dag-in dag-uit oefenen de ge broeders Enders in het winter kwartier van Circus Adolf Alt hoff hun jockeynummer. Eerst na zeven jaren harde opleiding is het mogelijk tijdens de galop van twee paarden een salto mor tale te maken van het ene paard op het ander. De ..longe". die via een boven in de manage be vestigde katrol loopt, beschermt de springer tegen ongevallen. Straks in de voorstelling moet het lukken zonder longe. voor 45.000 mark is gebouwd een droomkeuken op wielen met koelkas ten en öiepvriesinstallac.e.s en fornui zen voor kolen en gas. Als het circus op reis is wordt aan de wagen een tent vastgebouwd. waar ruim zeven tig mensen hun maaltijd kunnen ge bruiken. Eveneens van eigen ont werp is een wagen, di" kan worden uitgeklapt tot een facade van dertig meter lengte en zes meter hoogte. Het publiek moet door de wagen heen om het circus te bereiken en treft hierin de tourniquets met de kaartjes-con- roleurs. Oefenmanege In de dierentuin van het winter kwartier is een gerieflijke huisves ting voor kamelen, lama's, zebra's en ander exotische dieren. In een hon derd meter lang gebouw dat in het midden een tien meter hoge oefen- manege bevat, zijn de moderne stal len voor vijftig paarden, de olifanten en de roofdieren. Er zijn weinig die rentuinen te vinden, waar de dieren zo voortreffelijk zijn gehuisvest. Wan delend m de gangen tussen de ruime kooien zagen wij beren, apen. honden, een luipaard, een hyena en zelfs een ocelot. Nieuwbouw en onderhoud van het circus lieeft plaats in eigen beheer. Tn een grote hal van vijftig bij twin- tie metei werden de wagens geschil derd. die de komende week de nodige materialen naar Amsterdam zullen brengen. Hier zijn de timmerwerk- olaats, de smederij, de lasinrichting en de schilderswerkplaats. De vak lieden van het circus hebben hier verleden jaar de tentconstructie ge maakt. die de directeur zelf heeft ontworpen. „Ik besefte ineens, dat er sinds zes tig jaar geen enkele wijziging was ge komen in de constructie van tenten en daai wilde ik verandering in brengen." De nieuwe constructie be staat uit drie uitschuifbare yzeren masten. Zij worden op dc grond ge legd, hel tentdoek wordt eroverheen gespreid en als de masten langs mo torische weg overeind zijn geduwd is de gehele opbouw voor wat de tent betreft achter de rug. De „parasol tent", zoals Althoff zyn vinding heeft genoemd, geeft een enorme bespa ring aan tijd en mensen en heeft ••oor hel publiek het voordeel, dat het uitzicht niet door masten en quadre- pols wordt gehinderd. Een circusdirecteur moet over een romantische geest beschikken en op zijn tijd een fantast kunnen zijn. Het leiden van een modern circusbedrijf vraagt echter ook een nuchter, zake lijk beleid. (Van onze Amsterdamse redacteur) MET het nieuwe jaar zal ook een nieuw tijdperk voor het Stedelijk Museum te Am sterdam zijn aangebroken. Van dat ogenblik af zal jhr. W. J. H. B. Sandberg niet meer de directiekamer van het ge bouwencomplex aan de Paulus Potterstraat bin nenstappen om plaats te nemen in de stoel tegen de wit-gepleisterde bakstenen muur, achter het bureau met het door Karei Appel bontbeschil derde stuk hout. Jhr. Sandberg. 65 jaar. heeft dan^geen mu seum meer. maar slechts zijn pensioen en A.O.W., en als hij in de toekomst het ..Stede- Eer en verguizing In verband met zyn heengaan is gelyk gemeld Sandberg ge huldigd. Beeldende kunstenaars uit binnen- en buitenland hebben een collectie kunstwerken afgestaan, die als collectie-Sandberg bewaard zal blijven als een eerbetoon aan de man. die volgens de gevers het Stedelijk Museum tot een belang rijke kunsttempel heeft gemaakt. Er is ook een andere groep kunste naars. Zy menen dat Sandberg zeer veel heeft gedaan voor de moderne kunst, maar daarbij te eenzijdig te werk is gegaan. Vervolgens zijn er degenen, die zich nimmer heeben kunnen vereni gen met het beleid van de museum directeur. Maar zij sloegen geen tentoonstelling over. al was het al leen maar om uiting te kunnen ge ven aan hun kritiek. lijk" betreedt, zal hij dat doen als museumbezoe ker zoals wij. Het is nog niet bekend hoe de museumbezoe ker van straks het ..Stedelijk" zal aantreffen. Het gemeentebestuur heeft de dikke en ietwat verwarde knoop van de benoeming van een op volger nog niet kunnen doorhakken. Maar één ding is zeker: het beleid van Sandberg dat de afgelopen jaren zo sterk de aandacht trok. zal niet op dezelfde wijze worden voortgezet. Daar voor w9s het te sterk aan de persoon van dit ..enfant terrible' onder de museumdirecteuren gebonden. Tenslotte zijn er de Sandberg- „haters". Zij hebben in de afgelopen jaren geen middel onbetuigd gelaten om hem „te kraken" hetgeen overi- gens verspilde energie bleek, omdat men geen vat op hem kreeg. „Het kan mij niets schelen of men voor of tegen my Ls Er zijn soms harde noten gekraakt. I In een vergadering riep iemand luidkeels: „Deze vent is geen jonk- j heer en geen heer. Hij is knetter gek. Men moet hem zijn nek om- I draaien". En hij werd door anderen I bijgevallen In de gemeenteraad kon men Sandbeig ieder jaar tijdens de be grotingsdebatten op de publieke tri bune zien zitten. En dan hoorde hij het KVP-raadslid Geurt Brinkgreve zeggen: „De met dictatoriale macht bPklede directeur van het Stedelyk Museum heeft van dit museum een propagandainstituut. gemaakt voor een kunstuiting, die hij voorstelt als „de" kunst te zijn. Er is sprake van vervalsing, die doorklinkt in de catalogie der tentoonstellingen". En de fractievoorzitter van de VVD. de heer R. T. J. Ie Cavelier, placht zich dan uit te drukken als volgt: „De internationale faam van het Stede lijk Museum is geen faam. maar een ziekte. Als er twee mensen in Span je de pokken hebben, moet iedereen worden ingeënt en mag je het land niet in. Maar deze ziekte mag overal doordringen". Weinig museumdirecteuren zyn zo dikwyls in het nieuws geweest als ihr Sandberg, maar bijna altijd was er sprake van „rumoer". Zijli looj)hann Hij is een uiterst beminddelijk, hul fc lijk mens. deze tengere Willem Jacob Henri Berend Sandberg. met zijn witte kuif. die nooit netjes wil zitten tn zijn eeuwi ge blauwe butterfly. Hij vindt het vanzelfsprekend dat er kritiek wordt geleverd. Dat hoort er nu eenmaal by Sandberg werd in 1897 in Amers foort geboren als telg van een uit Overijssel stammend regentenge slacht. oat in 1882 in de adelstand werd vei heven. Zyn vader was ge meentesecretaris. De jonge Willem Sandberg bezocht het gymnasium en ging daarna wegens zyr. schilders talent naar de Rijksacademie voor Beeldende Kunst te Amsterdam. Als kunstschilder verbleef hij later in Italië, Zwitserland en Oostenrijk. Te rug in Nederland studeerde hij eni ge jaren psychologie in Utrecht. In de dertiger jaren werkte hij als re clame-ontwerper in Amsterdam. In 1938 deed jhr. Sandberg zyn in trede in het Stedelyk Museum als Jhr. Sandberg werd on langs gehuldigd door minister Cals. conservator onder jhr. D C. Röell. Tot 1945 was er voor de museum bezoeker niets van te merken dat Sandberg in het gebouw werkzaam was. Voor een belangrijk deel was dit te wyten aan de oorlog. Sand berg nam actief deel aan het kun stenaarsverzet en zat in 1943 in het complot dat een overval pleegde, op het Bevolkingsregister te Amster dam met het doel het wegvoeren van arbeiders te belemmeren. On middellijk hierna moest hij onder duiken. Na de oorlog, toen jhr. Röell werd benoemc tot hoofddirecteur van het Rijksmuseum, kreeg jhr Sandberg. 48jaar oud, de directie van de Am sterdamse gemeentemusea, waarvan het Stedelijk Museum het belangryk- ste is. Dat was op 1 september 1945. De knuppel in het hoenderhok Tot 1949 was het rond het „Ste delyk" pais en vree. Maar in dat jaar verleende hy in zyn museum gastvrijheid aan een groep jongeren die zich onder de naam Cobra presenteerde o.w. Karei Ap pel en Corneille. Hun experimente le werken werden op revolutionaire wijze geëxposeerd en daarmee was I de knuppel in het hoenderhok ge worpen. In de daaropvolgende dertien ja ren ging Sandberg onverdroten voort met zijn museum open te stellen voor moderne kunstwerken, die en dat kan men geen museumdirec teur kwalijk nemen! aan de door hem aangelegde maatstaven volde den. Sandberg zegt dat zijn maatstaf steeds is geweest „kwaliteit", terwijl hij voor abstracte kunst eiste dat het werk moest voldoen aan een ze kere klaarheid en vitaliteit, waarbij de persoonlijkheid van de schepper tot uiting moest komen. Hij heeft eens een tentoonstelling georgani seerd waar industrie-afval tussen moderne kunst was geplaatst om te laten zien dat voor kunst" het persoonlyk element nodig is. Dit impliceert niet dat Sandberg alles mooi heeft gevonden, wat hy sinds 1949 in zyn museum heeft ge haald. maar zoals hij eens heeft gezegd „het Nederlandse publiek beeft er recht op datgene te zien wat er in de wereld wordt gemaakt". Er voltrokken zich grote verande ringen in het Stedelijk Museum, dat niet langer meer een gebouw was waar men zoaLs in de meeste andere musea op de tenen sluipt en fluis terend spreekt. Het „Stedelijk", in middels uitgebreid met een moderne vleugel aan de Van Baerlestraat ook hierover bleef de kritiek niet uit werd geleidelijk aan een le vend onderdeel van de Amsterdam se gemeenschap, een tehuis waardje- der welkom was en waar men zich normaal kon gedragen en zich niet behoefde te generen als er reden was om hard te lachen of met luidq stem te discussieren. II éreldvermuurd De ölrecteursstoel van Sandberg is enkele malen aan het wan kelen gebracht door zijn im mer-actieve tegenstanders. In 1956 werd ae Hongaarse opstand zelfs l aangegrepen om hem via een pers campagne te wippen. Maar Sandberg hield stand. I Hij hield ook stand in de bln- nenlanuse strijd met het gemeente- I bestuur. Met name de toenmalige wet- i houder voor Kunstzaken heeft menige 'slapeloze nacht gehad, omdat Sand berg niet wilde wijken van zijn stand punt dat hij het werk van bepaalde groepen huisjes-boompjes-beest jes- schilders „rotzooi" vond. die hij niet in zijn museum wenste op te han gen Maar diezelfde wethouder, die overigene nimmer een bewonderaar is geweest, van de door Sandberg voor getrokken moderne kunstuitingen, heeft later meermalen rerklaard gro te bewondering te hebben voor het beleid van zyn museumdirecteur. Het is begonnen met het verwyderen van de Mauves, de Marissen en de van Dongens en het binnenhalen van de Cobragroep, de experimentele groep en de Liga „Nieuwe beelden" en het is uitgegroeid tot spektakelstukken al die van „bewogen beweging" die een record aantal bezoekers trok. Het stedelijk Museum kreeg tot in alle hoeken van de wereld bekend heid. Jonge kunstenaars uit tal van landen zonden hun werk naar „The Stedelyk' om het aan het oordeel Die gezellige „donkere" dagen zijn dank zij flitslicht en Kodak Films- niet te donker voor uw camera! Kodak Plus-X PAN Film Kodak Verichrome Pan Film ROLFILMS voor mensen van nu! voor mensen, ars u! Een der bekendste kunstverzamelaars De president van het Nationaal Kunstmuseum te New York, Chester Dale, is aan een hartaanval overle den. Dale, een der grootste kunst verzamelaars van de wereld, was 79. Volgens de wilsbeschikking van Dale zullen 80 Franse meesterstuk ken uit de collectie die hij in zyn huis le New York had, aan het Na tionaal Museum worden geschonken. Deze werken, waarbij van Renoir, Degas en Picasso, zijn nooit eerder als groep geëxposeerd. De directeur van het Nationaal Museum, John Walker zeide dat de doeken zullen worden toegevoegd aan de grote collectie van Chester Dale welke zich reeds in het museum be vindt. De collectie van Dale vormt het bezit van het museum aan Fran se impressionisten en hun opvolgers. Wandtapijt uit kathedraal gestolen Uit de kathedraal te Le Mans <Fr.) is 's nachts een wandtapyt ont vreemd. Op het tapijt stond een religieus schouwspel afgebeeld dat martelaren in het oude Rome voorstelt Interpol is van de diefstal op de hoogte gebracht. Het wandtapyt dateert uit 1510. Een woordvoerder voor de kathedraal noemde het kunststuk „onbetaal baar". van Sandberg te onderwerpen. Een aantal weifelaars, dat aanvankelijk over het beleid van Sandberg het hart vasthield schaarde zich tenslot te aan de zijde van de enthousiasten, omdat „Sandberg het Stedelyk Mu- seum toch maar een wereldvermaard heid heeft gegeven of heeft hij Am sterdam alleen maar beiachelyk ge maakt. zoals de tegenstanders bewe ren? De tyd zal het leren. Een juiste beoordeling van het .Sandberg-tijdperk" zal ons wellicht over tien of twintig jaar beschoren zijn. Maar ondanks alle kritiek en rumoer zal het met de opvolger van Sandberg wel eens kunnen vergaan als een bekend Amsterdams kunst handelaar heeft gezegd „Hein dreigt het lot van de Tweede echtgenoot. die hoé hy ook zyn best doet telkens weer wordt geconfronteerd met het zinnetje: „Myn eerste man zaliger

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1962 | | pagina 15